چهل حديث صدقه جاريه

جواد محدّثى

- ۲ -


صدقه جاريه

قالَ رسولُ الله‏صلى الله وعليه وآله:

اِذا ماتَ الاِنْسانُ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ اِلاّ مِنْ ثَلاثٍ:

صَدَقَةٍ جارِيَةٍ، اَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ،

اَوْ وَلَدٍ صالحٍ يَدْعُو لَهُ.

پيامبر اكرم‏صلى الله وعليه وآله فرمود:

هرگاه انسان بميرد، عملش هم قطع مى‏شود، مگر از سه راه: صدقه جاريه، يا عملى كه از آن سود مى‏برند، يا فرزند شايسته‏اى كه براى او دعا مى‏كند.

نهج الفصاحه، حديث 239

* * *

بهره‏گيرى از مال

قالَ علىٌ‏عليه‏السلام:

اِنَّ الْعَبْدَ اِذا ماتَ قالَتِ الْمَلائِكَةُ ماقَدَّمَ؟

وَقالَ النّاسُ ما اَخَّرَ؟

فَقَدِّمُوا فَضْلاً يَكُنْ لَكُمْ

وَلا تُؤَخِّرُوا كُلّاً يَكُنْ عَلَيْكُمْ،

فَاِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حَرُمَ مِنْ خَيْرِ مالِهِ،

وَالْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقُلَ بِالصَّدَقاتِ وَ الْخَيْراتِ مَوازينُهُ.

امام على‏عليه‏السلام فرمود:

هرگاه بنده‏اى از دنيا رود، فرشتگان گويند: »چه پيش فرستاده است؟« و مردم گويند: »چه برجا گذاشته است؟« پس مال اضافه خود را (با صدقه) پيش فرستيد تا به سود شما شود، و همه را برجاى نگذاريد كه به زيان شما شود.

همانا محروم، كسى است كه از خير دارايى خود محروم شود و مغبوط (كه ديگران به حال او غبطه مى‏خورند) كسى است كه وزنه اعمالش با صدقات و خيرات سنگين شود.

بحارالانوار، ج 73، ص 88

* * *

صدقات پس از مرگ

قال الصّادق‏عليه‏السلام:

سِتَّةٌ يَلْحَقْنَ الْمُؤمِنَ بَعْدَ وَفاتِهِ:

وَلَدٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ، و مُصْحَفٌ يَخْلِفُهُ، وَ غَرْسٌ يَغْرِسُهُ، وَ صَدَقَةُ ماءٍ يُجْريهِ، وَ قَليبٌ يَحْفِرُهُ وَ سُنَّةٌ يُؤْخَذُ بها مِنْ بَعدِهِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:

پس از درگذشت مؤمن، شش چيز است كه (ثوابش) به او مى‏پيوندد:

1 - فرزندى كه براى او آمرزش مى‏طلبد،

2 - قرآنى كه بر جاى مى‏گذارد (و آن را مى‏خوانند)،

3 - نهالى كه آن را مى‏كارد،

4 - صدقه آبى كه آن را جارى مى‏سازد،

5 - چاهى كه آن را حفر مى‏كند

6 - روشى كه بنيان مى‏نهد و پس از او ديگران به آن عمل مى‏كنند.

من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 185

* * *

بركت مال

قال علىّ‏عليه‏السلام:

اِنَّما لَكَ مِنْ مالِكَ ما قَدَّمْتَهُ لِآخِرَتِكَ،

وَما اَخَّرْتَهُ فَلِلْوارِثِ.

اميرالمؤمنين‏عليه‏السلام فرمود:

تنها بهره تو از دارايى‏ات، همان مقدار است كه براى آخرت خود پيش فرستاده‏اى، و آنچه را كه تأخير بيندازى و به جا گذارى، سهم وارث است.

غرر الحكم

* * *

در خدمت خوبان

قال الصّادقُ‏عليه‏السلام:

اِعْلَمْ اَنَّهُ مَنْ لَمْ يُنْفِقْ فى طاعَةِ اللّهِ

اُبْتُلِىَ بِاَنْ يُنْفِقَ فى مَعْصِيَةِ اللّهِ عَزّوَجَلّ،

وَ مَنْ لَمْ يَمْشِ فى حاجَةِ وَلِىِّ اللّهِ

اُبْتُلِىَ بِاَنْ يَمْشِىَ فى حاجَةِ عَدُوِّاللّهِ.

امام صادق‏عليه‏السلام فرمود:

بدان كه هر كس در راه طاعت خدا خرج نكند، به خرج كردن در راه معصيت خدا گرفتار مى‏شود و هركس در راه انجام نياز دوستِ خدا گام برندارد، به تلاش در راه تأمين نياز دشمن خدا گرفتار مى‏شود.

بحار الانوار، ج 96، ص 130

* * *

ره‏توشه آخرت

قال علىّ‏عليه‏السلام:

يا اَهْلَ الدِّيارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحالِّ المُقْفِرَةِ وَ القُبُورِ المُظْلِمَةِ، يا اَهْلَ التُّرْبَةِ، يا اَهْلَ الْغُربَةِ، يا اَهْلَ الْوَحْدَةِ، يا اَهْلَ الْوَحْشَةِ، اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ وَ نَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاحِقٌ، اَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُكِنَتْ، وَ اَمَّا الأَزْواجُ فَقَدْ نُكِحَتْ، وَ اَمَّا الأموالُ فَقَدْ قُسِّمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَكُمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ اِلى اَصْحابِهِ فَقالَ:

اَما وَاللّهِ لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِى الكَلامِ، لأَخْبَرُوكُم

»اَنَّ خَيْرَ الزّادِ التّقوى«.

حضرت على‏عليه‏السلام هنگام بازگشت از جنگ صفّين، چون در بيرون كوفه به قبرستان رسيد، خطاب به مردگان و اسيرانِ خاك، چنين فرمود:

اى ساكنان ديار وحشتناك و جايگاههاى خالى و گورهاى تاريك! اى خاك نشينان غريب! اى اهل تنهايى و وحشت! شما پيشرو ما بوديد كه جلوتر از ما رفته‏ايد و ما به شما خواهيم پيوست. امّا خانه‏ها را ساكن شدند، همسران را گرفتند و اموال را تقسيم كردند. اين، خبرى است كه نزد ماست. پيش شما چه خبر است؟

سپس روى به اصحاب خويش كرد و فرمود:

به خدا قسم اگر به آنان اجازه سخن دهند، به شما خبر خواهند داد كه »بهترين رهتوشه، تقواست«!   نهج البلاغه، حكمت 125

* * *

خوشحالى براى كار خير

قال علىّ‏عليه‏السلام:

اَكْثِرْ سُرُورَكَ عَلى ما قَدَّمْتَ مِنَ الخَيْرِ

وحُزْنَكَ عَلى ما فاتَكَ مِنْهُ.

امام على‏عليه‏السلام فرمود:

شادى خود را براى كارهاى نيكى كه پيشاپيش (براى آخرت) فرستاده‏اى زياد كن و اندوه فراوانت را براى نيكيهايى قرار بده كه از دستت رفته است.

غرر الحكم، ج 2، ص 592.

آن كسى را بستاييد كه اندر همه عمر

بهر آسايش مردم قدمى بردارد

نيك مرد آنكه نگردد دل او هرگز شاد

مگر از خاطر كس بار غمى بردارد.

* * *

تا فرصت باقى است...

قالَ رَسولُ اللّه‏صلى الله وعليه وآله:

اَفْضَلُ الصَّدَقَةِ اَنْ تَصَدَّقَ وَاَنْتَ صَحيحٌ شَحيحٌ تَأْمَلُ الْعَيْشَ وَتَخْشَى الْفَقْرَ، وَلاتُمَهِّلْ حَتَّى اِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ: لِفُلانٍ كَذا وَلِفُلانٍ كَذا.

رسول خداصلى الله وعليه وآله فرمود:

بهترين صدقه آن است كه در حالى كه صحيح و سالم هستى و اميد به زندگى دارى و از تنگدستى هم هراسان باشى، صدقه بدهى، صدقه را آن قدر به تأخير نينداز تا آنكه جان به گلوگاه برسد، آنگاه بگويى: براى فلانى اين قدر بدهيد و به فلانى آن قدر!

ميزان الحكمه، ج 5، ص 326.

تيره روزان جهان را به چراغى درياب

تا پس از مرگ، تو را شمع مزارى باشد

»صائب«

* * *

بهترين اندوخته

قالَ رسولُ اللّه‏صلى الله وعليه وآله:

خَيْرُ مالِ الْمَرْءِ وَذَخائِرُهُ الصَّدَقَةُ.

پيامبر اكرم‏صلى الله وعليه وآله فرمود:

بهترين ثروت و اندوخته انسان، »صدقه« است.

وسائل الشيعة، ج 6، ص 258

* * *

مال، در خدمت نيكى

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

مَنْ كانَ لَهُ مالٌ فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرابَةَ وَلْيُحْسِنِ الضِّيافَةَ وَلْيَفُكَّ بِهِ الْعانى وَالْأسيرَ، فَإنَّ الْفَوْزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَكارِمُ الدُّنْيا وَشَرَفُ الآخِرَةِ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

كسى كه مال و ثروتى دارد، با آن به خويشاوندانش نيكى كند و خوب مهمانى كند و بوسيله آن، گرفتار واسيرى را آزاد سازد، همانا رسيدن به اين ويژگيها، بزرگواريهاى دنيا و شرافت آخرت است.

مستدرك نهج البلاغه، ص 174.

تا توانى به جهان خدمت محتاجان كن

به دمى، يا دِرمى، يا قلمى يا قدمى

* * *

ورثه ناسپاس

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

اَلا! وَاِنَّ اللِّسانَ الصّالِحَ يَجْعَلُهُ اللَّهُ تَعالى لِلْمَرْءِ فىالنّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ‏الْمالِ يُوَرِّثُهُ مَنْ لايَحْمَدُهُ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

آگاه‏باشيد! زبان‏خير و يادنيكى كه خداوند در ميان مردم از كسى برجاى مى‏گذارد، براى او بهتر از ثروتى است كه براى كسى به ارث بگذارد كه سپاسگذار او نباشد.

نهج‏البلاغه»فيض‏الاسلام«خطبه119.

نام‏نيكى‏گر بماندزآدمى

بهْ‏كزو مانَدسراى‏زرنگار

* * *

نام نيك

قالَ علىّ‏عليه‏السلام:

مَنْ بَذَلَ بِرَّهُ اِشْتَهَرَ ذِكْرُهُ.

على‏عليه‏السلام فرمود:

كسى كه نيكى خود را به مردم برساند،

نام و يادش مشهور گردد.

غررالحكم، ج 5، ص 2516

* * *

بزرگترين حسرت

قال علىّ‏عليه‏السلام:

اِنَّ اَعْظَمَ الْحَسَراتِ يَوْمَ القيامَةِ

حَسْرَةُ رَجُلٍ كَسَبَ مالاً فى غَيْرِ طاعَةِ اللّهِ،

فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَاَنْفَقَهُ فى طاعَةِ اللّهِ سُبْحانَهُ

فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّةَ وَدَخَلَ الأوَّلُ بِهِ النّارَ.

اميرالمؤمنين‏عليه‏السلام فرمود:

يقيناً بزرگترين حسرتها در روز قيامت، حسرتِ كسى است كه در غير راه خدا ثروتى به دست آورده باشد (و چون از دنيا برود) آن را براى ديگرى به ارث بگذارد و آن وارث، آن را در راه طاعت خداى سبحان خرج كند و از اين راه به بهشت برود، ولى آن شخص اوّل، به وسيله همان مال به دوزخ رود.

نهج البلاغه، فيض الاسلام، حكمت 421.

* * *