231 - ابوالمؤ يد موفق بن احمد اخطب خطبا خوارزم (م 568 ق )
خوارزمى : مقتل الحسين - و - همو: المناقب ، ص 568
232 - عمر بن محمد بن خضر اردبيلى (ملا)
وسيلة المتعبدين - و - حاجى خليفه : كشف الظنون .
233 - على بن حسين بن هبة الله بن عساكر (م 571 ق )
ابن عساكر: تاريخ دمشق
234 - محمد بن ابوبكر مدينى (م 581 ق )
ترمذى : جامع الصحيحين ، ج 2، ص 298
235 - اسعد بن محمود بن خلف عجلى (م 600 ق )
236 - ابوبكر محمد بن موسى حازمى (م 584 ق )
تاريخ ابن خلكان : ج : ص 223.
237 - ابوالفرج بن جوزى بغدادى (م 597 ق )
ابن جوزى صفوة الصفوة ، ج 1: ص 121
7 - قرن هفتم (22 نفر)
238 - محمد بن عمر فخرالدين رازى شافعى (م 606 ق )
فخر رازى : تفسير الكبير، ج 3: ص 636
239 - ابوالسعادات مبارك بن محمد بن اثير جزرى (م 606 ق )
ابن اثير: جامع الاصول
240 - ابوالحجاج يوسف بن محمد مالكى (مشهور به ابن الشيخ ) (م 605 ق )
ابن الشيخ : الف باء
241 - ابواليمن تاج الدين كندى (م 613 ق )
ابن كثير، البدايه و النهايه ، ج 5: ص 211
242 - شيخ على بن حميد قرشى (م 621 ق )
قرشى : شمس الاخبار، ص 38
243- ابوعبدالله ياقوت حموى (م 626 ق )
معجم البلدان ، ج 3: ص 466
244 - على بن محمد شيبانى (معروف به ابن اثير) (م 630 ق )
ابن اثير: اسدالغابة ، ج 3: ص 307
245 - حنبل بن عبدالله بغدادى رصافى (م 640 ق )
احمد بن حنبل : المسند
246 - ضياءالدين محمد بن ابوالواحد مقدسى دمشقى حنبلى (م 643 ق )
متقى هندى : كنزالعمال ، ج 2: ص 254.
247 - محمد بن طلحة نصيبى شافعى (م 652 ق )
ابن طلحة : مطالب السؤ ول
248 - ابومظفر يوسف بن قزاوغلى (م 654 ق )
ابن جوزى : تذكرة خواص الامة
249 - عزالدين عبدالحميد بن ابى الحديد (م 655 ق )
ابن ابى الحديد: شرح النهج
250 - محمد بن يوسف گنجى شافعى (م 658 ق )
گنجى : كفاية الطالب
251 - عبدالرزاق بن رزق الله رسعنى (م 661 ق )
252 - يوسف بن محمد ابولحجاج بلوى
253 - فضل الله بن ابو سعيد توربشتى
المتعمد فى المعتقد
254 - محى الدين نووى دمشقى (م 676 ق )
رياض الصالحين
255 - شيخ مجدالدين بن مورود (م 673 ق )
حموينى : فرائدالسمطين
256 - ناصرالدين عبدالله بن بيضاوى (م 685 ق )
الغاية القصوى - و - الطوالع
257 - احمد بن عبدالله طبرى مكى (م 694 ق )
الرياض النضرة - و - ذخائر العقبى
258 - ابراهيم بن عبدالله وصابى شافعى يمنى
الاكتفاء فى فضل الخلفاء
259 - سعيدالدين محمد بن احمد فرغانى (م 699 ق )
شرح تائيه لابن فارض
8 - قرن هشتم (20 نفر)
260 - ابراهيم بن محمد جوينى (م 742 ق )
حموينى : فرائدالسمطين
261 - احمد بن محمد بن احمد سمنانى (م 736 ق )
العروة الوثقى
262 - يوسف بن عبدالرحمان مزى (م 736 ق )
مزى : تهذيب الرجال
263 - محمد بن احمد ذهبى (م 748 ق )
تلخيص الذهبى ، ج 3: ص 224
264 - حسن بن حسين اعرج نيشابورى
265 - محمد بن عبدالله ولى الدين خطيب
266 - نظام الدين حسن بن محمد قمى .
تفسير غرايب القرآن ، صص 19 و 43 و 52
267 - ولى الدين محمد تبريزى (م 737 ق )
تبريزى : مشكاة المصابيح ، ص 557
268 - تاج الدين احمد قيسى (م 749 ق )
التذكره
269 - زين الدين عمر بن مظفر حلبى (معروف به ابن الوردى ) (م 748 ق )
ابن الوردى : تتمة المختصر
270 - محمد بن يوسف زرندى (م 750 ق )
زرندى : نظم دررالسمطين
271 - عبدالرحمان ايجى شافعى (م 756 ق )
قاضى عضدايجى : المواقف
272 - سعيدالدين محمد بن مسعود كازرونى (م 758 ق )
كازرونى المنتقى فى سيرة المصطفى
273 - عبدالله بن اسعد بن على يمنى يافعى (م 768 ق )
يافعى : مرآة الجنان ، ج 1 ص 109.
274 - اسماعيل بن عمر (ابن كثير) دمشقى (م 774 ق )
ابن كثير: التاريخ الكبير
275 - عمر بن حسن بن مزيد بن اميله مراغى (معروف به ابن ميله ) (م 778 ق )
276 - محمد بن احمد هوارى اندلسى (معروف به ابن جابر) (م 780 ق )
277 - سيد على بن شهاب الدين همدانى (م 786 ق )
همدانى : مودة القربى
278 - محمد بن عبدالله بن احمد مقدسى (م 789 ق )
ابن جزرى : اسنى المطالب
279 - مسعود بن عمر بن هروى تفتازانى (م 791 ق )
تفتازانى : شرح المقاصد
9 - قرن نهم (18 نفر)
280 - ابوالحسن هيثمى قاهرى (م 807 ق )
هيثمى : مجمع الزوائد
281 - عبدالرحمن بن محمد حضرمى اشيلى (معروف به ابن خلدون ) (808 ق )
ابن خلدون : العبر، ص 138
282 - شريف جرجانى حنفى (م 816 ق )
جرجانى : شرح المواقف
283 - محمد بن محمد حافظى بخارايى (معروف به خواجه پارسا) (م 822 ق )
خواجه پارسا: فصل الخطاب
284 - ابوعبدالله محمد بن خليفة بن وشتانى
شرح مسلم ، ج 6 ص 236
285 - شمس الدين محمد ابوالخير دمشقى مقرى (معروف به ابن جزرى ) (م 833 ق )
ابن جزرى : اسنى المطالب
286 - احمد بن على بن قادر مقريزى (م 845 ق )
مقريزى : خطط الشام ، ج 2: ص 222.
287 - احمد بن شمس الدين دولت آبادى (م 849 ق )
دولت آبادى : هداية السعدا،
288 - احمد بن على بن حجر عسقلانى (م 852 ق )
ابن حجر: الاصابة - و - تهذيب التهذيب .
289 - على بن محمد غزى ابن صباغ مالكى (م 855 ق )
ابن صباغ : الفصول المهمة
290 - محمود ابن احمد عينى حنفى (م 855 ق )
عينى : عمدة القارى
291 - نجم الدين محمد ازرعى (معروف به ابن عجلون ) (م 831 ق )
292 - علاءالدين على بن محمد قوشجى (م 879 ق )
قوشجى : شرح التجريد
293 - حسين بن معين الدين نيروى ميبدى (م 870 ق )
شرح ديوان اميرالمؤ منين (عليه السلام )
294 - عبدالله اصيل الدين حسينى ايجى (م 883 ق )
درج الدرر
295 - محمد سنوسى تلمسانى
تلمسانى : شرح صحيح مسلم
296 - خواجه ملا شيرازى شافعى
ابن روزبهان : ابطال الباطل
297 - فضل الله بن روزبهان بن فضل الله خنجى شافعى (معروف به خواجه ملا)
10 - قرن دهم (14 نفر)
298 - جلال الدين سيوطى (م 911 ق )
سيوطى : تاريخ الخلفاء - و - الدرالمنثور
299 - على بن عبدالله سمهودى شافعى (م 911 ق )
سمهودى : جواهر العقدين
300 - عطاءالله بن فضل الله شيرازى
301 - احمد بن محمد قسطلانى شافعى (م 926 ق )
قسطلانى : مواهب اللدنية
302 - عبدالوهاب احمدى بخارى (م 932 ق )
بخارى : تفسير الانورى
303 - ابن ديبع شافعى (م 944 ق )
ابن الربيع : تيسير الوصول
304 - شهاب الدين احمد بن محمد بن على بن حجر هيثمى (م 973 ق )
هيثمى : الصواعق المحرقة ، ص 25
305 - على بن حسام الدين قرشى هندى (م 975 ق )
متقى هندى : كنزالعمال ، ج 6: ص 154
306 - محمد ابن احمد شربينى
شربينى : السراج المنير، ج 4: ص 364
307 - ضياءالدين ابومحمد وترى شافعى (م 980 ق )
وترى شافعى : روضة الناظرين ، ص 2.
308 - جمال الدين محمد طاهر فتنى (م 986 ق )
ملك المحدثين : مجمع بحارالانوار.
309 - ميرزا مخدوم بن عبدالباقى (م 995 ق )
نواقض الروافض
310 - شيخ عبدالرحمان صفورى شافعى
صفورى : نزهة المجالس ، ج 2: ص 242.
311 - عطاءالله بن فضل الله حسينى (م 1000 ق )
حسينى : الاربعين
11 - قرن يازدهم (12 نفر)
312 - على بن سلطان محمد هروى قارى (م 1014 ق )
قارى : شرح المشكاة .
313 - ابوالعباس احمد چلبى قژمانى (معروف به ابن سنان (م 1019 ق )
چلبى : اخبارالدول ، ص 102.
314 - محمد عبدالرؤ ف مناوى شافعى (م 1031 ق )
مناوى : كنوز الحقائق ، ص 147
315 - شيخ بن عبدالله عيدروس يمنى (م 1041 ق )
عيدروس : العقد النبوى
316 - محمود بن محمد بن شيخانى قادرى مدنى
قادرى مدنى : الصراط السوى
317 - على بن ابراهيم حلبى (م 1044 ق )
انسان العيون فى سيرة الامين الماءمون = السيرة الحلبية ، ج 3: ص 301.
318 - احمد بن فضل بن محمد باكثير مكى شافعى (م 1047 ق )
باكثير مكى : وسيلة المال
319 - حسين بن امام المنصور بالله يمنى (م 1050 ق )
يمنى : هداية العقول
320 - شيخ احمد قاضى قضاة (ملقب به شهاب الدين خفاجى ) (م 1069 ق )
خفاجى : نسيم الرياض ، ج 3: ص 456
321 - عبدالحق بخارى دهلوى (م 1052 ق )
دهلوى : شرح المشكاة
322 - محمد بن محمد مصرى
مصرى : الدررالعوال بحل الفاظ بدء المال
323 - محمد بن صفى الدين جعفر (ملقب به محبوب العالم )
محبوب العالم : تفسير شاهى
12 - قرن دوازدهم (12 نفر)
324 - سيد محمد بن عبدالرسول شافعى (م 1103 ق )
سهارنپورى : مرافض الروافض
325 - ابراهيم بن مرعى مالكى شبرخيتى (1106 ق )
شبرخيتى : الفتوحات الوهبية .
326 - ضياءالدين صالح بن مهدى مقبلى (م 1047 ق )
مقبلى : الابحاث المسددة
327 - ابراهيم بن محمد حنفى حرانى (معروف به ابن حمزه ) (م 1120 ق )
ابن حمزه : البيان و التعريف
328 - ابوعبدالله محمد بن عبدالباقى زرقانى (م 1122 ق )
زرقانى : شرح المواهب اللدنية ج 7، ص 13، - و - الضياء المقدسى
329 - حسام الدين محمد با يزيد سهارنپورى .
سهارنپورى : مرافض الروافض .
330 - ميرزا محمد بن معتمد خان بدخشى
بدخشى : مفتاح النجا - و - نزل الابرار
331 - محمد صدرالعالم
صدرالعالم : معارج العلى ، ج 1: ص 229 - 232.
332 - حامد بن على دمشقى (معروف به عمادى ) (م 1171 ق )
عمادى : الصلاة الفاخرة بالاحاديث المتواترة
333 - عبدالعزيز: ابوولى الله احمد بن عبدالرحيم عمرى دهلوى (م 1176 ق )
عمرى دهلوى : قرة العين - و - ازالة الخفا
334 - محمد بن سالم حنفى مصرى شمس الدين شافعى (م 1181 ق )
حاشية الجامع الصغير
335 - محمد بن اسماعيل يمانى صنعانى (م 1182 ق )
يمانى : الندية
336 - شهاب الدين احمد حفظى شافعى
حفظى : ذخيرة الاعمال
13 - قرن سيزدهم (13 نفر)
337 - ابوفيض محمد بن محمد مرتضى حسينى زبيدى حنفى (م 1205 ق )
زبيدى : تاج العروس ج 10، ص 399
338 - ابوعرفان محمد بن على صبان (م 1206 ق )
ابن صبان : اسعاف الراغبين .
339 - رشيدالدين خان دهلوى
دهلوى : الفتح المبين ، ج 1: ص 238
340 - احمد بن عبدالقادر عجيلى
341 - مولى محمد مبين لكنهويى
لكنهويى : وسيلة النجاة ، ج 1: ص 239
342 - مولوى محمد سالم بخارى دهلوى
دهلوى : اصول الايمان
343 - مولوى ولى الله لكنهوى
لكنهويى : مرآة المؤ منين : ج 1: ص 240 - 244.
344 - مولوى حيدر على فيض آبادى
فيض آبادى : منتهى الكمال
345 - قاضى محمد شوكانى صنعانى (م 1250 ق )
شوكانى : فتح القدير
346 - شهاب الدين ابوالثناء محمود بن عبدالله حسينى آلوسى بغدادى (م 1270 ق )
آلوسى : تفسير روح المعانى ، ج 2: ص 350.
347 - شيخ محمد درويش حوت بيروتى (م 1276 ق )
ابن جزرى : اسنى المطالب
348 - شيخ سليمان بن شيخ ابراهيم قندوزى حنفى (م 1270 ق )
قندوزى : ينابيع المودة ، ص 40.
349 - سيد احمد بن مصطفى قادين خانى
قادين خانى : هداية المرتاب
14 - قرن چهاردهم (19 نفر)
350 - سيد احمد زينى بن احمد دحلان مكى (م 1304 ق )
زينى دحلان : نفخات الرحمن .
351 - شيخ يوسف نبهانى بيروتى
نبهانى : منتخب الصحيحين
352 - سيد مؤ من بن حسن مؤ من شبلنجى
شبلنجى : نورالابصار
353 - شيخ محمد عبده بن حسن خيرالله مصرى (م 1323 ق )
مشاهير الشرف ، ج 1: ص 300.
354 - سيد عبدالحميد ابن سيد محمد آلوسى (م 1324 ق )
آلوسى : نثراللالى ، ص 166 و 170 و 172
355 - شيخ محمد حبيب الله يوسفى
گنجى : كفاية الطالب ، ص 28.
356 - قاضى محمد بهلول بهجت افندى شافعى .
بهجت افندى : تاريخ آل محمد.
357 - عبدالمسيح انطاكى مصرى
358 - دكتور احمد فريد رفاعى
حموى : معجم الادباء، ج 14: ص 48،
359 - احمد زكى عدوى
عدوى : تعليقات الاغانى ، ج 7: ص 363.
360 - احمد نسيم مصرى
ديوان مهيار: ج 3: ص 182.
361 - حسين على اعظمى بغدادى
كتاب الامام اميرالمؤ منين (عليه السلام ).
362 - على جلاالدين حسينى
كتاب الحسين ، ج 1: ص 132.
363 - محمد محمود رفاعى مصرى
شرح الهاشميات ، ص 81.
364 - محمد شاكر خياط نابلسى ازهرى مصرى
شرح الهاشميات ، ص 81.
365 - عبدالفتاح عبدالمقصود مصرى
عبدالفتاح : عبقرية الامام على (عليه السلام )، ج 1: ص 56.
366 - شيخ محمد سعيد دحدوح
در نامه اى به مرحوم علامه مظفر
367 - صفا خلوصى
در نامه اى به مرحوم علامه امينى
368 - شهاب الدين احمد بن محمد بن صديق
شهاب الدين : تشنيف الاذان ، ص 77⁽¹¹⁾.
غدير و آشكار شدن توطئه هاى پنهان
انواع گرايشها
اقسام ياران پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم )
انواع منتظران فرصت
غدير و آشكار شدن توطئه ها
از آغاز بعثت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) و پيدايش ‍ مخالفت ها، تضادها، درگيريها، و بكارگيرى انواع روشهاى شكنجه و آزار جسمى و روحى پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و ياران و اعمال انواع محاصره ها، و در تنگنا قرار دادن مسلمين ، و تحقق انزوا و هجرت و شهادت پيروان اسلام ، اين حقيقت بر همگان ثابت گرديد كه :
پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) تسليم ناپذير است ، و در آينده نيز شكست ناپذير مى باشد
پيروان او نيز تسليم نخواهند شد
دين اسلام در حال گسترش و رونق است و هيچ چيزى مانع آن نخواهد بود
و آينده از آن اسلام و مسلمين است .
انواع گرايشها
با رونق و گسترش اسلام ، و با اوج گيرى همه جانبه مقاومت مسلمين در برابر انواع تهاجمات مشركين و كفار، و فرودآمدن امدادهاى غيبى ، توجه به اسلام و گرايش به مسلمين هرروز فزونى گرفت ، و بر تعداد ياران پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و جمعيت انبوه مسلمين افزوده شد.
اما گرايشها به خلوص گرايشهاى مسلمانان و پيروان آغازين اسلام نبود مردم فوج فوج ، گروه گروه ، دسته دسته ، قبيله قبيله ، به اسلام مى گرويدند، و لااله الاالله مى گفتند، و از هر قشر و نژاد و قبيله اى به دين خدا مى پيوستند، و از پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) جانبدارى مى كردند.
اما اغراض و خواسته ها و نوع گرايشها متفاوت بود زيرا شنيدند و ديدند كه :
اسلام در حال رونق ، و مسلمين تسليم ناپذير، و پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) در حال پيروزى است
كاهنات آن روزگاران مكه و مدينه همه از پيروزى مطلق پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) خبر مى دادند
ساحران با نفوذ جاهلى نيز از شكست ناپذيرى پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى گفتند
ستاره شناسان از پيروزى پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) بر عرب ، خبر مى رساندند
دانشمندان يهود، و راهبان مسيحى ، با ذكر نام و نشان يتيم عبدالله ، از جهانى بودن و رونق جاودانه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اسلام بحث مى كردند
كه بسيارى از سردمداران يهود در فكر ترور پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و مادرش بودند، و گويا قصد جان پدر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) كردند، كه در مدينه بگونه مشكوكس در حال بازگشت از سفر شام او را به شهادت رساندند.
و مادر پيامير (صلى الله عليه و آله و سلم ) را خدا چندين بار با امدادهاى غيبى نجات داده بود و ماجراى پيروزى اسلام بر همه اديان چنان آشكارا مطرح بود كه در بين راه سفر شام ، راهبى روشندل ، حضرت ابوطالب را از بردن يتيم عبدالله به شام بازداشت و گفت اين فرزند فرزانه دشمن زياد دارد.⁽¹²⁾
بنابراين انگيزه ها و گرايشهاى پيروان اسلام همانند نبود
گروهى با اخلاص و يقين ايمان آوردند و تا مرز شهادت پيش رفتند و گروهى ديگر چون رونق بازار اسلام را ديدند جذب گرديدند و برخى گفتند، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) بر عرب پيروز مى گردد، پس با او باشيم و با او هجرت كنيم و همه جا در كنار او قرار گيريم تا حكومت پس از او را بدست آوريم
و برخى ديگر كه از ستم سران قريش به تنگ آمده بودند نداى اسلام سردادند
و بعضى همواره سر دوراهى قرار گرفته ، دستى براى بيعت ، و پائى براى فرار آماده داشتند
اگر پيروزى اسلام مطرح بود، جانبدارى مى كردند، شعارها مى دادند، و اگر روزى ضعفى در سپاه اسلام مشاهده مى نمودند، فرار مى كردند، صحنه را ترك مى گفتند.⁽¹³⁾
و بعضى ديگر راه رسيدن به قدرت و حكومت را هماهنگى با اسلام و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى دانستند.
پس همه يكسان نبودند، و به ايمان كامل دسترسى پيدا نكردند
و انگيزه ها همگون و همانند نبود. كه تفاوت در گرايشها، و انگيزه ها عقيدتى ، فكرى ، سياسى ، در ميدان هاى نبرد خود را نشان مى داد.
پاكان عاشق حق ، و مؤ منان اهل يقين ، به جنگ و دفاع تداوم مى دادند، به دشمن پشت نمى كردند، و از شهادت بيمى نداشتند، و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) را هرگز رها نمى كردند.
اما ديگران متفاوت عمل مى كردند
گاهى مقاومت و گاهى سستى داشتند
گاهى شعار جانبدارى و گاهى فرار مى كردند
گاهى در صف مسلمانان و گاهى در لشكر مشركان حضور داشتند
و منتظران فرصت و تشنگان قدرت ، همواره جزو سياهى لشكر بودند، تا خطرى آنان را تهديد نمى كرد، حضور داشتند، شعار مى دادند، و آنگاه كه خطرى جدى بود، فرار را بر قرار ترجيح مى دادند
اقسام ياران پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم )
مؤ منان واقعى ، جهاد مى كردند
و تسلم شدگان ، نظاره گر ميدان بودند، و در هنگامه خطر از فراريان با سابقه به شمار مى آمدند
در شمار مسلمانان بودند و بر ضد پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) نقشه ها مى كشيدند، و دروغها به نام آن بزرگ پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) خدا جعل و پخش مى كردند، به آنحضرت تهمت ها مى زدند، و شايعه ها رواج مى دادند
در بسيارى از مواقع ، سخنان وحى گونه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) را به استهزاء مى گرفتند، طرد مى كردند، نمى پذيرفتند، و مانع ايمان و پذيرائى ديگران مى شدند، قدرت طلب منتظر فرصت بودند.
منافق چند چهره نفوذى بودند و روزگار و امكانات را ارزيابى مى كردند كه على (عليه السلام ) در نهج البلاغه خطبه 210 اقسام اصحاب پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) را با تفاوت گرايشها معرفى كردند.
ان فى اءيدى الناس حقا و باطلا، و صدقا و كذبا، و ناسخا و منسوخا، و عاما و خاصا، و محكما و متشابها، و حفظا و وهما، و لقد كذب على رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) على عهده ، حتى قام خطيبا، فقال : ((من كذب على متعمدا فليتبواء مقعده من النار)).
و انما اءتاك بالحديث اءربعة رجال ليس لهم خامس :
المنافقون
رجل منافق مظهر للايمان ، متصنع بالاسلام ، لا يتاءثم و لا يتحرج ، يكذب على رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) متعمدا، فلو علم الناس اءنه منافق كاذب لم يقبلوا منه ، و لم يصدقوا قوله ، و لكنهم قالوا: صاحب رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) رآه ، و سمع منه ، و لقف عنه ، فياءخذون بقوله ، و قد اءخبرك الله عن المنافقين بما اءخبرك ، و وصفهم به لك ، ثم بقوا بعده ، فتقربوا الى اءئمة الضلالة ، والدعاة الى النار بالزور و البهتان ، فولوهم الاعمال ، و جعلوهم حكاما على رقاب الناس ، فاءكلو بهم الدنيا، و انما الناس ‍ مع الملوك و الدنيا، الا من عصم الله ، فهذا اءحد الاءربعة .
آنچه در بين مردم شايع است هم احاديث حق است و هم باطل ، هم راست و هم دروغ ، هم ناسخ و هم منسوخ ، هم عام و هم خاص ، هم محكم و هم متشابه .
هم احاديثى است كه بخوبى حفظ شده ، و هم رواياتى كه طبق ظن و گمان روايت گرديده است .
در عصر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) آنقدر به آنحضرت دروغ بسته شد كه به پاخاسته خطبه خواند و فرمود:
((هركس عمدا به من دروغ ببندد جايگاه خويش را در آتش جهنم بايد انتخاب كند!))
همانا افرادى كه نقل حديث مى كنند، چهار دسته اند و پنجمى نخواهد داشت :
1 - منافقان
نخست منافقى كه اظهار ايمان مى كند، نقاب اسلام را به چهره زده ، نه از گناه باكى دارد، و نه از آن دورى مى كند.
و عمدا به پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) دروغ مى بندد، اگر مردم مى دانستند كه اين شخص منافق و دروغگو است ، از او قبول نمى كردند، و تصديقش نمى نمودند اما مى گويند: وى از صحابه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) است ؛ پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) را ديده ، از او حديث شنيده ، و مطالب را از او دريافت كرده است ، به همين دليل به گفته اش ترتيب اثر مى دهند.
در حالى كه خداوند شما را از وضع منافقان آنچنان كه بايد آگاه ساخته ، و چنانكه لازم بوده اوصاف آنان را براى شما بر شمرده است ، (اين منافقان ) پس از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) به پيشوايان گمراه ؛ و داعيان دوزخ ، با دروغ و بهتان تقرب جستند، پيشوايان گمراه نيز به اينها ولايت و رياست بخشيدند، و آنان را حاكم ساختند، و به گرده مردم سوار نمودند، كه بوسيله اينها به خوردن دنيا مشغول شدند؛ مردم هم معمولا همراه سلاطين و دنيا هستند؛ مگر كسى كه خداوند او را محفوظ دارد.
اين يكى از آن چهار گروه .
الخاطنون
و رجل سمع من رسول الله شيئا لم يحفظه على وجهه ، فوهم فيه ، و لم يتعمد كذبا، فهو فى يديه ، و يرويه و يعمل به ، و يقول : اءنا سمعته من رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) فلو علم المسلمون اءنه وهم فيه لم يقبلوه منه ، ولو علم هو اءنه كذلك لرفضه !
اهل الشبهة
و رجل ثالث ، سمع من رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) شيئا ياءمر به ، ثم انه نهى عنه ، و هو لايعلم ، اءو سمعه ينهى عن شى ء، ثم اءمر به و هو لا يعلم ، فحفظ المنسوخ ، و لم يحفظ الناسخ ، فلو علم اءنه منسوخ لرفضه ، و لو علم المسلمون اذا سمعوه منه اءنه منسوخ لرفضوه .
الصادقون الحافظون
و آخر رابع ، لم يكذب على الله ، و لا على رسوله ، مبغض للكذب خوفا من الله ، و تعظيما لرسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) و لم يهم ، بل حفظ ما سمع على وجهه ، فجاء به على ما سمعه ، لم يزد فيه و لم ينقص منه ، فهو حفظ الناسخ فعمل به ، و حفظ المنسوخ فجنب عنه ، و عرف الخاص و العام ، والمحكم و المتشابه ، فوضع كل شى ء موضعه .
و قد كان يكون من رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) الكلام له و جهان : فكلام خاص ، و كلام عام ، فيسمعه من لا يعرف ما عنى الله ، سبحانه ، به ، و لا ما عنى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) فيحمله السامع ، و يوجهه على غير معرفة بمعناه ، و ما قصد به ، و ما خرج من اءجله ، و ليس كل اءصحاب رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) من كان يساءله و يستفهمه ، حتى ان كانوا ليحبون اءن يجى ء الاءعرابى و الطارى ء.