نماز

نماز بر مومنان در اوقات معين واجب شده است.(70)

اهميت نماز

خداوند بهترين دوست ماست، او پيوسته با ما بوده و هست و هر چه را كه به آن احتياج داريم به ما ارزانى داشته است، پس بايد به پاس نعمتهايش شكرگزار باشيم و در پيشگاهش بندگى كنيم.

همه ما به شكلى دچار ناراحتى شده و احساس مى كنيم غمى در دل ما خانه كرده است و نمى توانيم اين غم را با كسى در ميان بگذاريم يا كسى نيست كه پاى حرفها و درد دلهاى ما بنشيد و به دنبال آشنايى مى گرديم تا مشكل و نگرانى خود را با او در ميان بگذاريم و آرامش خود را بازيابيم. آن آشناى مهربان كه از همه كارهاى ما و از همه حرفهاى ما، حتى از حرفهاى ناگفته ما با خبر است و به خوبى به گفته‏هاى ما توجه مى كند و راز ما را فاش نمى‏كند، خداست و نماز بهترين فرصت است كه با او گفتگو كنيم و آرامش به دست آوريم و نيازهاى خود را از او بخواهيم.

چگونه نماز بخوانيم ؟

نيت‏

1. براى شروع نماز نيت مى‏كنيم؛ يعنى براى انجام دستور خدا و با توجه كامل نماز را شروع مى‏كنيم و مى‏توانيم بگوييم: مثلا نماز صبح مى‏خوانم قربه الى الله.

بايد از اول تا آخر نماز به نيت خود باقى باشيم.

پس اگر در بين نماز به طورى غافل شويم كه اگر بپرسند چه مى‏كنى، جوابى ندهيم و واقعا ندانيم كه چه جوابى بدهيم نماز، باطل مى شود. (71)

تكبيرة الحرام‏

2. بى حركت رو به قبله ايستاده و مى گوييم: الله اكبر

با گفتن تكبير همه كارهاى ديگر (غير از نماز) مانند خوردن، آشاميدن، خنديدن، سخن گفتن، از قبله رو بر گرداندن و راه رفتن بر ما حرام مى‏شود و انجام آنها ممنوع است. به همين خاطر به اين الله اكبر گفتن، تكبيره الاحرام مى‏گويند.

در وقت گفتن الله اكبر بايد بدن آرام باشد و اگر از روى قصد، بدن حركت كند نماز، باطل مى‏شود.(72)

مستحب است در لحظه گفتن تكبير، هر دو دست را تا مقابل گوشها بالا ببريم.(73)

قرائت‏

3. در حال ايستاده ابتدا سوره حمد و سپس يكى از سوره‏هاى قرآن؛ مثل توحيد را مى خوانيم:

خواندن حمد و سوره را قرائت مى‏نامند.

دختران و خانمها مى توانند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخوانند.(74)اما اگر در جايى نماز مى خوانند كه نامحرم صداى آنها را مى‏شنود بايد آهسته بخوانند. ولى حمد و سوره نمازهاى ظهر و عصر را حتما بايد آهسته بخوانند.

ركوع‏

4. بعد از تمام شدن قرائت جهت تعظيم در پيشگاه خدا، رو به قبله، تا مقابل زانوها خم شده به حدى كه كف دستها به زانوها برسد. اين كار را ركوع مى‏گويند.

در حال ركوع مى گوييم: سبحان الله، سبحان الله، سبحان الله يا مى‏گوييم: سبحان ربى العظيم و بحمده (75) و اگر هر دو را بگوييم بهتر است.

بايد توجه داشت كه در حال گفتن ذكر ركوع بدن آرام و بى حركت است و گرنه نماز، باطل مى شود.(76)

سجده‏

5. پس از ركوع به طور كامل مى‏ايستيم و سپس به سجده مى‏رويم؛ يعنى پيشانى، كف دو دست، زانوها و نوك انگشتان بزرگ (شست) پا را بر زمين مى گذاريم.

در سجده پيشانى را بر خاك يا سنگ مى گذاريم.

در بين ما شيعيان معمولا از مهر كه قطعه‏اى است از خاك پاك و پاكيزه استفاده مى شود. البته بهتر است كه از خاك قبر امام حسين (ع) باشد.(77)

در حال سجده مى‏گوييم: سبحان الله، سبحان الله، سبحان الله يا مى‏گوييم: سبحان ربى الاعلى و بحمده و اگر هر دو را بگوييم بهتر است.

توجه داشته باشيم كه در هر ركعت دو مرتبه سجده مى كنيم، يعنى بعد از انجام سجده اول، سر از مهر برداشته و آرام مى‏نشينيم و مجددا سر به مهر مى‏گذاريم و سجده را تكرار مى‏كنيم.

پس از سجده دوم، ركعت اول نماز تمام مى‏شود و براى ركعت دوم نماز بر مى‏خيزيم.

ركعت دوم همانند ركعت اول است، با اين تفاوت كه بعد از قرائت (خواندن حمد و سوره)، قنوت مى‏خوانيم كه عملى است مستحب؛ يعنى دستها را مقابل صورت قرار داده به طورى كه كف دستها رو به آسمان باشد. آنگاه دعا مى‏خوانيم؛ مثلا مى‏گوييم:

ربنا آتنا فى الدنيا حسنه و فى الاخره حسنه و قنا عذاب النار.

تفاوت ديگر ركعت دوم با ركعت اول در اين است كه پس از سجده دوم، در حال نشسته، تشهد مى‏خوانيم.

تشهد

7. به حالت دو زانو روى زمين مى‏نشينيم و در حالى كه رو به قبله هستيم مى‏گوييم: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله، اللهم صل على محمد و آل محمد. (78)

سلام نماز

8. اگر در حال خواندن نماز صبح هستيم، بعد از تشهد ركعت دوم مى‏گوييم:

السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بر كاته

السلام علينا و على عبادالله الصالحين

السلام عليكم و رحمة الله و بركاته

با گفتن سلام؛ نماز به پايان مى‏رسد.

ولى اگر در حال خواندن نماز مغرب يا ديگر نمازهاى روزانه باشيم بعد از تشهد براى ركعت سوم بر مى‏خيزيم و به جاى خواندن حمد و سوره، تسبيحات اربعه مى‏گوييم.آنگاه پس از انجام ركوع و سجده و تشهد دوم، سلام نماز را مى‏خوانيم.

تسبيحات اربعه‏

9. در ركعت سوم و چهارم نماز در حال ايستاده و رو به قبله سه مرتبه مى‏گوييم:

سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر

به اين جملات تسبيحات اربعه گفته مى شود.

البته به جاى تسبيحات اربعه مى‏توان يك مرتبه سوره حمد را، آهسته خواند.(79)

نماز جماعت‏

نيروهاى نظامى كشورمان با شكوه عظمت در يك صحنه ديدنى، با صفهاى بهم فشرده، اسلحه به دوش، در كنار يكديگر، منظم و يكسان و يكرنگ و با چهره مصمم و جدى در مقابل قرآن مجيد و مقام معظم رهبرى (فرمانده كل قوا) رژه مى‏روند. همه با هم قدم بر مى دارند، و دستهايشان همزمان بالا و پايين مى‏رود. هر چه تعداد و نظم آنها بيشتر باشد، بر شكوه و زيبايى حركت آنها افزوده مى‏شود.

همه اين حركتها و ايستادنها، نشان دهنده قدرت و نظم نيروهاى اسلام است و دشمن را بيش از پيش به وحشت مى‏اندازد.

نماز جماعت و جمعه نيز وسيله‏اى است كه مى‏توان قدرت اسلام و مسلمانان را با آن، در هر صبح و شام و هر روز جمعه، به نمايش گذارد.

در نماز جماعت، يك مسلمان عادل و شايسته جلو مى‏ايستد و ديگر نمازگزاران پشت سر او در صفهايى منظم قرار مى‏گيرند و همه با هم نماز مى‏خوانند.

بر پا داشتن نماز جماعت تصويرى از هماهنگى مسلمانان است.

در نماز جماعت آثار برابرى و برادرى بهتر ديده مى شود. افراد مختلف از قشرهاى گوناگون جامعه در كنار يكديگر مى‏ايستند و با خداى خويش راز و نياز مى‏كنند و در پايان نماز با يكديگر آشنا مى‏شوند و به مشكلات همديگر رسيدگى مى‏كنند و به يارى هم مى‏شتابند. اگر يكى از مومنان را در صف جماعت نديدند از حال او جويا مى‏شوند. اگر بيمار بود به ديدارش مى‏روند و اگر گرفتار بود به ياريش مى‏شتابند.

نمازگزاران در تنظيم صفهاى نماز كاملا دقت كرده و به امام جماعت اقتدا مى‏كنند. اعمال نماز را به رهبرى او انجام مى‏دهند و بدين ترتيب پيروى از رهبر را همه روزه تمرين مى‏كنند.

امام خمينى (قدس سره شريف) در اين باره فرمود است:

نماز را به جماعت بخوانيد... مساجد را پر كنيد.

اينها (دشمنان اسلام) از مساجد مى‏ترسند، مساجد سنگر است، سنگر را بايد پر كرد.

در آغاز اسلام، مسلمانان هرگز نماز جماعت را ترك نمى‏كردند، حتى در ميدان جنگ، براى برپايى نماز جماعت دو گروه مى‏شدند، گروهى مى‏جنگيدند و گروهى ديگر نماز را به جماعت با پيغمبر (ص) مى‏خواندند.

امام حسين (ع) در روز عاشورا، در كنار پيكر پاك شهيدان به نماز جماعت ايستادند و با گروهى از ياران شجاع و وفادار خود نماز ظهر را خواندند.

در احكام دين نيز به مسائلى بر مى‏خوريم كه اهميت نماز جماعت را مى‏رساند، مانند اين مسائل:

1. شركت در نماز جماعت براى همه مستحب است به ويژه براى همسايگان مسجد.(80)

2. حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى اعتنايى جايز نيست. (81)

3. مستحب است صبر كنيم تا نماز را با جماعت برگزار كنيم.(82)

4. نماز جماعتى كه مختصر خوانده مى‏شود از نماز فرادايى كه طول داده مى‏شود بهتر است.(83)

5. نماز جماعت هر چند اول وقت خوانده نشود، از نماز فراداى اول وقت بهتر است.

چگونه در نماز جماعت شركت كنيم ؟

1. وارد صف مى‏شويم و در جايى مى‏ايستيم كه بين ما و صف جلو يا كسى كه طرف راست يا چپ ما ايستاده است بيشتر از يك گام فاصله نباشد.

2. بعد از نيت، با گفتن تكبيرةالاحرام (الله اكبر) وارد نماز مى‏شويم.

3. آنگاه ساكت مى‏ايستيم تا امام جماعت، حمد و سوره را بخواند. در نماز جماعت خواندن حمد و سوره به عهده امام جماعت است و ما در ركعت اول و دوم، حمد و سوره نمى‏خوانيم. (84)

4. همزمان با امام جماعت به ركوع مى‏رويم و قنوت و تشهد را انجام مى‏دهيم و همه جملات ركوع و سجده و تسبيحات اربعه و تشهد و سلام را همراه امام جماعت مى خوانيم و از كارهاى او پيروى مى‏كنيم.

نماز جمعه‏

يكى از نمازهايى كه بايد به جماعت خوانده شود نماز جمعه است.

نماز جمعه زيباترين گردهمايى هفتگى مسلمانان و عاليترين عبادت سياسى هر هفته خدا پرستان است.

در اين نماز، امام جمعه، نمازگزاران را به تقوا و پاكدامنى توصيه مى‏كند و آنها را با مسائل سياسى و اقتصادى جهان اسلام آشنا مى‏كند.

امام خمينى (قدس سره شريف) در كتاب تحرير الوسيله درباره اهميت نماز جمعه چنين نگاشته‏اند:

نماز جمعه و دو خطبه آن، از مراسم بزرگ مسلمانان است مانند حج. افسوس كه مسلمانان از وظائف مهم سياسى اسلامى خود در اين مراسم غفلت كرده‏اند. اسلام، دين سياست است و اين مطلب براى هر كس كه آگاهى كمى از احكام حكومتى و سياسى - اجتماعى و اقتصادى اسلام داشته باشد، آشكار است و هر كس گمان كند كه دين از سياست جداست، فرد نادانى است كه نه اسلام را شناخته و نه سياست را(85)

احكام نماز جمعه‏

1. نماز جمعه دو ركعت است (مانند نماز صبح) اما دو قنوت مستحبى دارد، يكى در ركعت اول، قبل از ركوع و ديگرى در ركعت دوم، پس از ركوع.

2. نماز جمعه به جاى نماز ظهر خوانده مى‏شود.

3. خواندن دو خطبه، توسط امام جمعه، قبل از نماز، واجب است.

4. وقتى كه امام جمعه خطبه‏هاى نماز جمعه را مى‏خواند بر شركت كنندگان واجب است به خطبه‏ها گوش دهند. زيرا سخن گفتن در اين لحظه مكروه است و نيز مطالعه كردن كتاب و روزنامه و مشغول شدن به كارهايى كه مانع گوش دادن به خطبه‏ها باشد، خلاف است.

5. اگر نمازگزارى به خطبه اول نماز يا هيچكدام از آنها نرسد، باز هم شركت در نماز جمعه، ارزش دارد و جايگزين نماز ظهر مى‏باشد.(86)

روزه‏

انسان در مسير عادى زندگى، قدر نعمتهايى را كه خداوند به او ارزانى داشته، نمى‏داند.

تاتشنه نشود قدر آب را و تا گرسنه نشود قدر نان را نمى‏داند و از سوى ديگر به درد گرسنگان و تشنگان نمى‏رسد. از اين رو خداوند در طول سال روزه را بر مسلمانان واجب كرده است تا قدر نعمتهاى خدا را بدانند و با درد گرسنگان آشنا شوند و به فكر يارى آنها بيفتند.

خداوند مى‏خواهد با روزه، انسان را امتحان كند كه چقدر در مقابل امر و نهى او سر تسليم فرود مى‏آورد.

روزه، اردوى تربيتى و ماه رمضان، اردوگاه پرورش روح و تقويت ايمان مسلمانان است.

آنچه كه در اردو بايد انجام شود، اين است كه همه مسلمانها، از نوجوانان تا مردان و زنان بزرگسال، از هر چه كه به آن ميل دارند و دل بسته‏اند چشم بپوشند. از خوردن خوراكيهايى كه در دسترسشان است خوددارى كنند.از نوشيدن هر نوع آشاميدنى پرهيز كنند، هر حرفى نزنند، به هر حرفى گوش ندهند. از كارهاى بد كه انجام داده‏اند پشيمان شوند و توبه كنند، در برابر گرسنگى و تشنگى استقامت كنند و صبر پيشه سازند و اين معناى درست روزه است. روزه دار واقعى كسى است كه از آشاميدن و خوردن و انجام هر كار خلاف پرهيز كند.

احكام روزه‏

1. روزه مانند نماز به نيت احتياج دارد و بهتر است كه در شب اول ماه رمضان نيت كنيم كه مى‏خواهيم هر روز ماه رمضان را به دستور خدا و به خاطر خدا روزه بگيريم.(87)

2. به مدت يكماه بايد هر روز اول سپيده صبح تا اذان مغرب روزه دار باشيم (88)و در اين فاصله:

الف - نبايد چيزى بخوريم يا بياشاميم، هر چند كه مقدارش كم باشد.(89)اما اگر كسى به اشتباه و بدون توجه، چيزى بخورد يا بياشامد، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

البته بايد دانست فرو بردن آب دهان، روزه را باطل نمى‏كند.(90)

ب - روزه دار نبايد در استخر يا حوض يا دريا سر را زير آب ببرد ولى رفتن به زير دوش اشكال ندارد.(91)

3. درس خواندن و امتحان داشتن و ضعف نبايد دختر مسلمان را از روزه گرفتن باز دارد.(92)

4. خداوند مهربان به شخص مسافر اجازه داده است كه در زمان مسافرت روزه نگيرد ولى بايد بعد از ماه رمضان به تعداد آن روزها، روزه بگيرد.

5. يكى ديگر از كارهايى كه روزه را باطل مى‏كند، رساندن غبار غليظ به گلو و حلق است، پس در حال روزه نبايد به فضايى كه داراى دود و غبار غليظ است وارد شويم.(93)

6. استفاده از بوى خوش و عطر در حال روزه اشكال ندارد ولى بوييدن گلها و گياهان معطر مكروه است.(94)

7. هر كس از روى ميل و اختيار خود، روزه نگيرد و يا كارهاى ممنوع را انجام بدهد، گناه كرده و بايد به عوض هر روز دو ماه روزه بگيرد. يا به 60 فقير، هر يك 750 گرم برنج يا گندم يا آرد بدهد مگر آنكه بيمار باشد.(95)

8. دختران در روزهاى خونريزى قاعدگى از روزه دارى معاف هستند.(96)ولى بايد بعد از ماه رمضان به تعداد آن روزها، روزه بگيرند.

9. اگر كسى به خاطر بيمارى موفق به روزه ماه رمضان نشود بايد بعد از ماه رمضان و پس از بهبودى به تعداد آن روزها روزه بگيرد كه به اين روزه، روزه قضا گفته مى‏شود.

بجز آنچه گفته شد، كارهاى ديگرى نيز هست كه روزه را باطل مى‏كند. در كتاب احكام دوره دبيرستان با آنها آشنا خواهيد شد.

حيض‏

از تو درباره عادت ماهانه زنان مى‏پرسند.

بگو آن رنجى است.(97)

در هر ماه چند روزى (98)از رحم دخترانى كه به ده سالگى و بالاتر رسيده‏اند، خونى جارى شده و از مجرايى كه در كنار مجراى ادرار است بيرون مى‏آيد.

به اين خون، حيض گفته مى‏شود و به آن دخترى كه دچار خونريزى شده حائض مى‏گويند.

دو نكته مهم:

- لازم نيست كه در سه روز اول، خون از مجرا خارج شود، بلكه اگر داخل مجرا خون آلود باشد براى حائض شدن كافى است.(99)

- كسى حائض مى‏شود كه در سه روز اول، بطور پشت سر هم، خون ببيند. يعنى اگر دو روز خون ببيند و روز سوم اثرى از خون نبيند و سپس در روز چهارم خون ببيند حائض محسوت نمى‏شود و آن خون، حيض نيست.(100)

حائض چه وظيفه‏اى دارد ؟

1. در مدت خونريزى نماز و روزه بر او حرام است.(101)

2. بر روى اسم خدا، خط قرآن، اسم پيامبران و ائمه اطهار (ع) دست نكشد.(102)

3. در مسجد توقف نكند و چيزى را در مسجد قرار ندهد. (103)

4. سوره هايى را كه داراى آيات سجده هستند،نخواند. (104)

وظيفه حائض پس از قطع شدن خونريزى‏

1. غسل حيض.(105)

2. نماز و روزه را همانند ديگران انجام مى‏دهد.

3. فقط روزه‏هاى از دست رفته در ماه رمضان را جبران مى‏كند.

مسافرت‏

بگو (اى پيامبر (ص))، در زمين بگرديد تا سر انجام دروغ گويان را ببينيد.(106)

دانش‏آموزان در زمان تعطيلى مدارس براى ديدار بستگان يا زيارت يا تفريح و استراحت يا كار و فعاليت به شهرها يا روستاهاى ديگر سفر مى‏كنند تا هم خستگى فعاليتهاى گذشته را از تن خارج سازند و هم براى سال تحصيلى جديد، نيرو و انرژى تازه به دست آورند.

دين اسلام نيز با توجه به اهميت مسافرت و تشويق مسلمانان به سفر، دستورهاى خاصى را صادر كرده است كه به بعضى از آنها اشاره مى‏كنيم:

1. همين كه تصميم داريم از زادگاه و محل اقامت خود به قصد مسافرت خارج شده و 5/22 كيلومتر از آنجا فاصله بگيريم وقتى به حد ترخص رسيديم يعنى جايى كه ديگر ديوارهاى زادگاه و محل اقامت خود را نمى‏بينيم و صداى اذان آنجا را نيز نمى‏شنويم بايد نمازهاى چهار ركعتى را، دو ركعتى بخوانيم. به چنين نمازهاى دو ركعتى، نماز شكسته گفته مى‏شود.

2. در محل جديد نيز اگر تصميم داشتيم كه كمتر از ده روز در آنجا اقامت كنيم، نمازهاى چهار ركعتى را به صورت شكسته برگزار مى‏كنيم و اگر تصميم به اقامت ده روز و بيشتر داشتيم بايد از همان روز اول همه نمازهاى چهار ركعتى را به صورت كامل بخوانيم.(107)

3. كسى كه مى‏داند مسافر است و بايد نماز را شكسته بخواند ولى عمدا نماز را به صورت كامل (چهار ركعتى) بخواند يا بدون توجه و به طور عادت هميشگى، نماز را چهار ركعتى بخواند نمازش، باطل است.(108)

4. مسافرى كه بايد نمازهاى چهار ركعتى را دو ركعتى بخواند، نبايد روزه بگيرد و مسافرى كه نمازش را تمام و كامل مى‏خواند بايد در سفر روزه بگيرد.(109)

5. اگر روزه دار بعد از اذان ظهر مسافرت كند بايد روزه آن روز را به پايان برساند ولى اگر قبل از اذان ظهر حركت كند روزه آن روز، باطل است.(110)

6. اگر مسافر پيش از اذان ظهر به زادگاه يا محل اقامت اصلى خود يا به جايى برسد كه مى‏خواهد ده روز در آنجا بماند، در صورتى كه از اذان صبح تا آن لحظه چيزى نخورده و نياشاميده، بايد آن روز را روزه دار باشد. و در صورتى كه قبل از ورود به آنجا چيزى خورده روزه آن روز بر او واجب نيست.(111)

7. اگر مسافر بعد از اذان ظهر به وطن خود برسد يا به جايى برسد كه مى‏خواهد ده روز در آنجا بماند نبايد آن روز را روزه بگيرد.(112)

يك نكته مهم:

بعد از مسافرت بايد روزه‏ها را جبران كنيم و به تعداد روزهايى كه در سفر روزه نگرفته‏ايم روزه دار باشيم كه به آن روزه قضا گفته مى‏شود.

نمازهاى شكسته نيازى به جبران ندارند.

خمس، زكات، صدقه‏

از آنجا كه اسلام بوجود آوردن جامعه‏اى سالم و برداشتن فقر و بهبود بخشيدن زندگى مردم را يكى از برنامه‏هاى خود به شمار مى‏آورد و خود را در مقابل انسانهاى ناتوان و مستمند و همچنين كمك به آسيب ديدگان در حوادث مختلف و اداره كردن خانواده‏هاى بى سرپرست مسئوول مى‏داند، برنامه‏اى خوب و دقيق تنظيم كرده كه مسلمانان بخش كوچكى از مال و دارايى‏هاى خود را پرداخت كنند تا در راه كمك به افراد محروم و فقير و مستمند به كار گرفته شود؛ مانند:

*تغذيه كودكان بى سرپرست و ديگر انسانهاى گرسنه كه تعداد آنها در جهان امروز بسيار است.

*فراهم كردن تسهيلات ازدواج براى جوانان كم درآمد.

*تهيه مسكن براى مستمندان‏

*هزينه تحصيل دانش‏آموزان مستضعف‏

*رسيدگى به زندگى معلولان و افراد سالخورده‏

*بر طرف كردن مشكلات اجتماعى مسلمانها همچون:

- ساختن بيمارستان و درمانگاه‏

- ساختن و تعمير مساجد

- ساختن مدرسه‏

- ساختن كتابخانه‏

- تهيه كتاب و مجله‏هاى آموزنده براى نوجوانان و جوانان.

- تامين آب و برق براى مناطق محروم‏

*تبليغ دين اسلام.(113)

اين دستور خداوند كه بر همه مسلمانها واجب مى‏باشد، پرداخت خمس و زكات است.(114)

بنابراين هر مسلمانى كه گندم، جو، خرما، كشمش، گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره داشته باشد، بايد مقدارى از آن را به عنوان زكات بپردازد.(115)

همچنين هر كس كه از راه خريد و فروش با توليد و كارهاى ديگر مثل قاليبافى، خياطى، نقاشى، گلدوزى يا حقوق كارمندى، درآمد و مالى به دست آورد پس از گذشت يك سال به حساب مالى خود رسيدگى كند و اگر چيزى از زندگى اضافه آمده باشد بايد يك پنجم آن را به عنوان خمس به دفتر مرجع تقليد خود يا به يكى از نمايندگان او در استانها و شهرستانها بپردازد.(116)

صدقه‏

خداوند براى كسانى كه صاحب مال و در آمد زياد نيستند تا قانون خمس و زكات شامل آنها شود ولى علاقمند كمك به محرومان و فقيران و نيازمندان مى‏باشند، صدقه را قرار داده است.

صدقه دادن حتى براى نوجوانانى كه به سن تكليف نرسيده‏اند؛ يعنى همه مى‏توانند در اين كار خوب و خداپسندانه شركت كنند. در روايت آمده است كه:

صدقه در دنيا مانع پيشامدهاى ناگوار و مرگهاى ناگهانى مى شود و در آخرت گناهان بزرگ را مى‏زدايد و حسابرسى قيامت را آسان مى‏كند.

ياد سپارى

1. صدقه بايد براى خشنودى خدا پرداخت شود، نه براى خودنمايى.

2. گدايى كردن و رد كردن گدا، هر دو مكروه است.

3. باز پس گرفتن صدقه، صحيح نيست.(117)

امانتدارى، مال پيدا شده، قَرض

دين اسلام به مسلمانان سفارش كرده است كه به مال مردم احترام بگذارند. هيچ كس حق ندارد مال ديگران را از بين ببرد يا بدون اجازه و رضايت صاحب مال، به آن دست بزند، خواه آن مال كم باشد يا زياد.

امانتدارى

خداوند به شما فرمان مى‏دهد كه سپرده‏ها را به صاحبان آنها برگردانيد.(118)

اگر كسى چيزى از مال خود را؛ مانند كتاب، دفترچه يا چيز ديگر، نزد كسى بگذارد تا براى او نگه دارد و پس از مدتى آن را بازگرداند، به آن مال امانت و به نگهدارنده آن امانتدار مى‏گويند.

از نظر اسلام:

1. كسى كه نمى‏تواند از امانت نگهدارى كند، نبايد آن را بپذيرد.(119)

2. امانتدار بايد طورى از امانت نگهدارى كند كه مردم نگويند در آن امانت خيانت و يا در نگهدارى آن كوتاهى كرده است.(120)

3. بايد جاى مناسبى براى نگهدارى امانت تهيه كنند.(121)

4. امانتدار نمى‏تواند از امانت به نفع خود استفاده كند.

چيزهاى پيدا شده‏

كسى كه چيزى گم مى‏كند دوست دارد يابنده، آن را برگرداند. حال اگر خود شما چيزى پيدا كرديد، چه مى‏كنيد، بر مى‏داريد يا نه؟

ببينيم نظر اسلام در اين باره چيست؟

1. برداشتن آن چيز مكروه است. چون ممكن است كه صاحبش از همان مسير برگردد و مال خود را پيدا نكند.

2. اگر چيز پيدا شده را برداشتيم، بايد در جايى كه مردم جمع مى‏شوند؛ مثلا در مسجد اعلان كنيم تا صاحب آن پيدا شود.

3. مى‏توانيم آن را به پدر و مادر يا شخص مطمئن ديگرى، مثلا معلم، مدير يا ناظم مدرسه بدهيم تا صاحبش را پيدا كنند.

قرض الحسنه (وام)

اگر به خدا قرضى نيكو بدهيد، آن را براى شما دو چندان مى‏كند و بر شما مى‏بخشايد.(122)

انسانها هميشه در كنار هم و به صورت اجتماعى زندگى مى‏كنند و همواره نيازمند يكديگرند. كمك كردن انسانها به همديگر كارى است پسنديده و نيكو.

يكى از راههاى كمك به يكديگر، قرض دادن چيزى است كه ديگرى به آن احتياج دارد، و اين كار از نظر احكام اسلام مستحب است و در قرآن (123)و گفته‏هاى پيشوايان دينى بر آن تاكيد شده است.

در قرض بر خلاف امانت، انسان مال خود را براى مدت معينى به ديگرى مى‏دهد تا او در آن مدت از آن استفاده كند و پس از تمام شدن مدت، بدهى خود را به همان مقدار (نه كمتر و نه زيادتر) بازگرداند.

قرض بر دو نوع است: مدت دار و بدون مدت.

- اگر براى پرداخت قرض، وقت معينى گذاشته شده، قرض دهنده نمى‏تواند زودتر از آن وقت، قرض خود را در خواست كند. ولى قرض گيرنده بايد سر وقت، بدهى خود را بپردازد.

- اگر براى پرداخت قرض وقت معينى گذاشته نشده باشد، هرگاه قرض دهنده طلب خود را درخواست كند قرض گيرنده، بايد طلب او را بدهد.(124)

احكام قرآن، سلام كردن، غسل جمعه‏

قرآن از طرف خداوند براى تربيت انسانها فرستاده شده است تا مردم در هر زمان و هر مكانى، از كوچك و بزرگ و زن و مرد به دستورهاى آن عمل كنند و به خوشبختى دنيا و آخرت برسند. احترام به قرآن و پاكيزه نگه داشتن اين كتاب مقدس، از وظايف مسلمانان شمرده شده و در اين خصوص احكامى صادر شده است:

1. پاك نگه داشتن قرآن لازم است.(125)

2. دست كشيدن روى خط و كلمه‏هاى قرآن بدون وضو حرام است. (126)

3. مستحب است براى همراه داشتن قرآن و خواندن و نوشتن آن، وضو بگيريم.(127)

مهمترين احترام به قرآن، خواندن آن و فهميدن كلام خدا و آشنايى با دستورهاى اسلام و عمل كردن به آنها است. پس بهتر است كه هر روز صبح قبل از رفتن به مدرسه مقدارى از آيات قرآن را بخوانيم و به ترجمه فارسى آن نيز توجه كنيم.

سلام‏

هنگامى كه مومنان نزد تو مى‏آيند به آنها بگو سلام عليكم‏(128)

خداوند مهربان دوست دارد كه مسلمانها با يكديگر مهربان و دوست باشند و به يكديگر احترام بگذارند. سياه و سفيد، كوچك و بزرگ، زن و مرد، همه و همه با چشم محبت به هم نگاه كنند.كسى به ديگرى آسيب نرساند و همه مردم با صلح و صفا و آرامش زندگى كنند و هراسى از يكديگر نداشته باشند. با اطمينان از خانه خارج شده، به مدرسه، بازار و محل كار خود بروند و هيچ نگرانى و اضطرابى در دل نداشته باشند.

سلام كردن، روشنايى، صفا، آرامش و صميميت است و هر كس زودتر سلام كرد، جلوتر از ديگران محيط را با دوستى و صفا روشن و فضا روشن و فضا را پر از محبت كرده است.

سلام هم چون ديگر دستورهاى اخلاقى اسلام، از جايگاه ويژه‏اى برخوردار است و آدابى دارد:

1. سلام كردن به ديگران مستحب است.

2. جواب سلام، واجب است و بايد بى درنگ پاسخ داده شود.

3.بهتر است به كسى كه در حال نماز است سلام نكنيم.

4. مستحب است كه كوچكتر به بزرگتر سلام كند.

5. مستحب است سواره به پياده سلام كند.(129)

هنگام وارد شدن به مسجد، مدرسه و روبرو شدن با همكلاسيها، هنگام آمدن معلم به كلاس، در وقت سوار شدن به اتوبوس و تاكسى يابه هنگام وارد شدن به فروشگاه و... خوب است كه به ديگران سلام كنيم.

غسل جمعه‏

دين اسلام با دستورها و سفارشهاى گوناگون پيروان خود را به نظافت و رعايت بهداشت و پاكيزگى دعوت كرده است. تا جايى كه نظافت را از ايمان شمرده است و سفارش به نظافت در روز جمعه كه روز عبادات مسلمانان است نشانگر اهميت آن در اسلام مى‏باشد.

در احكام و آداب اين روز مهم، شستشوى مخصوصى به نام غسل جمعه وارد شده است كه از پاداش و ثواب بسيارى برخوردار است.

پيامبر (ص) در اهميت غسل روز جمعه فرموده است:

هيچگاه غسل جمعه را ترك نكن، هر چند ناچار باشى از پول غذا و خوراك خود صرفه جويى كرده و براى غسل خرج كنى؛ زيرا غسل جمعه يكى از بزرگترين و برترين كارهاى مستحب است.

چگونه بايد غسل كرد؟

1. اگر جايى از بدن، نجس باشد ابتدا، همانند وضو، تمام بدن خود را، پاك كرده و اگر چيزى به بدن چسبيده بر طرف مى‏كنيم تا آب به همه جا برسد.

2. غسل هم مانند وضو بايد فقط براى رضاى خدا باشد نه براى خنك شدن يا حمام كردن.

3. تمام سر و صورت و گردن را مى‏شوييم.

4. آنگاه تمام نيمه راست بدن را از جلو و پشت، از گردن تا كف پا، مى‏شوييم.

5. سپس نيمه چپ بدن را، همانند نيمه راست شستشو مى‏دهيم.

يادسپارى

1. در غسل لازم نيست كه آب، داخل گوش و بينى و دهان برسد، شستن قسمتهاى بيرون گوش و بينى و دهان كافى است.

2. غسل جمعه، مستحب است ولى گاهى غسل كردن واجب مى‏شود مثل غسل حيض كه قبلا بحث آن گذشت در كتاب احكام دوره دبيرستان با ديگر غسلهاى واجب نيز آشنا خواهيد شد.

خوردنيها و آشاميدنيها

اى مردم! از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه آن را بخوريد.(130)

خداوند مهربان به خاطر اين كه ما صحيح و سالم به مقصد برسيم، بدنى توانمند به ما بخشيده است كه براى شادابى و سالم ماندن آن خوردنيها و آشاميدنيهاى گوناگون آفريده است. چه خوب است آداب خوردن و آشاميدن را از نظر اسلام بدانيم؛ يعنى چه بخوريم؟ چگونه بخوريم؟ و چه وقت بخوريم؟

خوردنيهاى حلال‏

خداى حكيم به ما اجازه داده است تا از تمام ميوه‏ها، سبزيها، گوشت گوسفند و گاو و شتر و آهو و ماهى فلس دار و كبوترها و مرغ و خروس و گنجشك و آشاميدنى‏هاى گوناگون سالم استفاده كنيم.(131)

خوردنيهاى حرام‏

1. سگ، گربه، حيوانات درنده، عقاب، كلاغ، خرگوش، روباه و ماهى‏هاى بدون فلس، حرام گوشت هستند؛ يعنى گوشت آنها را نبايد خورد.(132)

2. انواع حشرات، حرام مى‏باشند.(133)

3. خوردن چيزى كه براى ما ضرر دارد حرام است.(134)

4. خوردن و آشاميدن چيز نجس حرام است.(135)

آداب غذا خوردن‏

اين كارها در رابطه با غذا خوردن مستحب است:

1. شستن دستها قبل از غذا و پس از آن؛

2. بسم الله گفتن در اول غذا و الحمد لله گفتن در پايان غذا؛

3. غذا خوردن با دست راست؛

4. لقمه را كوچك برداشتن؛

5. خوب جويدن غذا؛

6. شستن ميوه پيش از مصرف؛

7. اگر چند نفر سر سفره نشسته‏اند، هر كسى از غذاى جلوى خودش بخورد؛

8. ميزبان پيش از همه شروع به غذا خوردن كند و بعد از همه دست بكشد.

اين كارها در رابطه با غذا خوردن مكروه است‏

1. غذا خوردن در حال سيرى؛

2. پر خورى (زياد غذا خوردن)؛

3. نگاه به صورت ديگران هنگام غذا خوردن؛

4. خوردن غذاى داغ؛

5. فوت كردن به غذايى كه مى‏خورد؛

6. پاره كردن نان با كارد؛

7. گذاشتن نان زير ظرف غذا؛

8. دور انداختن ميوه، پيش از آنكه كاملا آن را بخورد.

آداب آب نوشيدن‏

در نوشيدن آب اين كارها مستحب است:

1. در روز، ايستاده و در شب نشسته آب خوردن؛

2. بسم الله گفتن پيش از آشاميدن آب و الحمد لله گفتن پس از آن؛

3. آشاميدن به سه نفس؛

4. ياد كردن حضرت امام حسين (ع) و خاندان و ياران او و نفرين كردن بر قاتلان آن حضرت، پس از آشاميدن آب.

در نوشيدن آب اين امور مكروه است‏

1. زياد آشاميدن؛

2. آشاميدن آب بعد از غذاى چرب؛

3. آب نوشيدن با دست چپ؛

4. ايستاده آب نوشيدن در شب.

قسم خوردن‏

(خدا شما را) به سوگند هايى كه از روى اراده مى‏خوريد و مى‏شكنيد مواخذه مى‏كند.(136)

هر گاه كسى به يكى از اسمهاى خداوند؛ مانند: خدا و الله قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا كارى را ترك كند بر او واجب است به آن قسم عمل كند بايد جريمه (كفاره) بپردازد و كفاره آن يكى از سه چيز است:

- ده فقير را غذا بدهد تا سير شوند؛

- ده فقير را لباس بپوشاند؛

- سه روز روزه بگيرد.

اگر از روى فراموشى يا ناچارى به قسم عمل نكند كفاره بر او واجب نيست.

نكته مهم

اگر كسى براى ثابت كردن ادعا و قبولاندن حرف خود به ديگرى بخواهد قسم بخورد و حرف و ادعايش در حقيقت راست باشد قسم خوردن او كارى مكروه است و اگر حرف و ادعايش در حقيقت دروغ باشد قسم خوردنش كارى حرام و از گناهان بزرگ است.(137)

نذر

(نيكان) به نذر خود وفا مى‏كنند.(138)

نذر آن است كه انسان بر خود واجب كند كه كار خير و مستحبى را براى خدا انجام دهد يا كارى را كه نكردن آن بهتر است خدا ترك كند.

كسى كه مى‏خواهد نذر كند چنانچه با اختيار و از روى قصد مثلا بگويد: اگر مريض خانواده خوب شد براى خدا بر خود واجب مى‏كنم هزار ريال به صندوق صدقات بريزم نذر او صحيح است و بايد همانطور كه گفته عمل كند.

بايد توجه داشت كه نذر كننده نمى‏تواند كار واجب يا كار مباح يا كارى كه انجام آن براى او ممكن نيست را نذر كند.

چون نذر نوعى تعهد با خداست اگر بدون عذر به نذر خود عمل نكند بايد جريمه و كفاره بپردازد؛ يعنى بايد:

- شصت فقير را غذا بدهد تا سير شوند يا دو ماه روزه بگيرد.(139)

خوشبخت و شادكام باشيد.