 |
|
شرح فارسى شهاب الاخبار قاضى قضاعى(ره) - ۵ - رشك و حميت از ايمانست؛ يعنى هر كه را ايمان بود حميت بفحش كردن نه از كسى راضى باشد و نه از خويشتن. و در خبرست كه غنى بى حميت در بهشت نشود. شرم از ايمانست چنانكه گفته آمد؛ پرسيدند مصطفى را صلى الله عليه و آله كه: كسى چون جائى بود تنها؛ شايد كه عورت برهنه كند؟ - گفت: خداى تعالى از هر كس حق تراست بشرم داشتن از وى. اميرالمومنين (عليه السلام) گويد كه: لعن الله الناظر و المنظور اليه؛ لعنت خدا بر آنكس باد كه بر عورت كس نگرد و بر آن كس كه بر عورت وى نگرند؛ اى بندگان خدا بترسيد و مرويد در گرما به بىازار. دست بداشتن از آرايش نفس از ايمانست؛ يعنى هر كه را ايمانست دل بر آرايش نفس و لباس دنيا ننهد كه اين كار وبال و بارنامه و كبر بود و مومن از كب رو بارنامه دور بود، اما زن مومنه و تكليف دان كه شوهر دارد بايد كه هر چه بتواند كردن از آرايش نفس بجا آورد و لباس نيكو درپوشد، و زينت بر خويشتن كند، و طيب و بوى خوش بكار دارد، و مصطفى (عليه السلام) لعنت كرد زنى را كه سرمه در چشم نكند، و چون بسرمه ناكردن ملعون بو بنا كردن ديگر چيزها حالش چون بود..!
صبر نيمه ايمانست؛ يعنى هر كه را ايمان باشد با كمال و سلامت؛ صبر را پيشه خود
سازد قال الله تعالى؛ ثواب الله خير لمن آمن و عمل صالحا و لا
يلقبها الا الصابرون يعنى ثواب خدا بهترست آنرا كه ايمان آورد و أعمال صالح
كند و بدين نرسد الا آنكه صابر بود و خداى تعالى وعده كرده است كه بهر نيكى ده
مكافات كند بصبر گفت:107
انما يوفى الصابرون اجرهم بغير حساب يعنى مزد صابران بى حساب بود. و هر كه
بر بلا صبر كند و منتظر فرج مىباشد همچنان باشد كه طاعت خدا كرده باشد و چون روز
قيامت عوض و ثواب بيند گويد: كاشكى در دنيا گوشت از اندام من بكارد بريدندى تا من
بر آن صبر كردمى. و خداى تعالى در لوح المحفوظ نوشته است كه:
من صبر على بلائى و شكر على نعمائى، و رضى بقضائى و جبت له الجنة يعنى: هر
كه صبر كند بر بلاى من، و شكر كند بر نعمتهاى من، و راضى شود بر رانده108
من واجب شود او را بهشت، و هر كه صبر نكند بر بلاى من، و شكر نكند بر نعمتهاى من، و
راضى نباشد بر قضاى من، گو طلب كن خدايى جز از من. و در خبرست كه: هر كه بر مصيبتى
صبر نكند بشدت109 ثواب از مصيبت عظيمتر بود و
خردمند بايد كه بر مصيبت آن كند كه جاهل از پس روزى چند كند چون بانگ بسيار بدارد
هم خاموش گردد، و اميرالمومنين (عليه السلام) گويد كه: چون مصيبتى بشما رسد
مصيبتهاى ما ياد كنيد تا شما را تسلى بود، و صبر كردن بر شما آسان آيد، و هر كه بر
مصيبت صبر كند سيصد درجه بيابد، ميان هر درجه از ثرى تا بعرش. و مصطفى صلى الله
عليه و آله چون فرزندش ابراهيم از دنيا بشد شب و روز همى گريست و آب از چشم
مىباريد گفتند: يا رسول الله ما را از اين بازداشتهاى گفت: دلم مىسوزد و بچشم
مىگريم و ليكن بزبان چيزى نمىگويم كه در آن خشم خدا باشد. و خداى تعالى مىفرمايد
كه: هر كه را از من مصيبتى رسد بمال يا بتن يا بمرگ عزيزى و بر آن صبر كند روز
قيامت از وى شرم دارم كه جريده كردارش از هم باز كنم، يا از بهر حسابش ترازو
برآويزم، اين نشان آنست كه صابرانى حساب و سوال در بهشت شود، و صابر آن كس است كه
بنزديك مصيبت بانگ برنياورد، و دست بر روى نزند، و روى نخراشد و موى110
نَكَند، و بزبان ناشايست نگويد، و جامه باز ندرد و بدخوئى نكند، و جايگه و طعام111
بنگرداند، اما بچشم چندانكه خواهد بگريد وترى چشم نشان رحيمى دلست و خشكى112
چشم نشان سخت دليست. يقين همه ايمانست؛ يعنى يقين بخداى تعالى و صفاتش. 134 الايمان نصفان؛ نصف صبر و نصف شكر. ايمان دو نيمه است؛ نيمه صبرست و نيمه شكرست؛ يعنى بهترين شكر آنست كه خداى را بداند و فرمانش بجاى آورد و ايمانش همين بود و بى صبر تمام نشود.
135 الايمان يمان و الحكمة يمانية. ايمان يمنيست و حكمت يمنى؛ و مراد بدين خبر تعظيم و جاه و قدر است كه مكه راست كه ايمان آنجا پيدا شد. ايمان بند بر نهاده است ناگاه كشتن را؛ يعنى هر كه را ايمان بود بايد كه كس را بغفلت نكشد اگر چه دشمن خدا و رسول باشد.
نشان ايمان نمازست؛ يعنى هر كه اين پنج نماز چنانكه در شريعت118
است بجا آورد دليل كند كه وى مومنست مومنى كه دلش بمعرفت خداى تعالى آراسته است، و
بكتابهايش و پيغمبرش بگرويده است، و هر كه درين پنج نماز سستى كند، يا119
از اين وقت بدان وقت مىگذارد،120 شرايطش بجا
نياورد دليل كند كه وى منافق است كه دلش از شك و نفاق پر گشته است. و رسول (عليه
السلام) گويد: ميان ايمان و كفر نمازست، و بدترين دزدى آنست كه ركوع و سجود در نماز
تمام بجا نياورد. و مصطفى (عليه السلام) مردى را ديد كه نماز نه بوجه مىكرد گفت:
اگر اين مرد درين حال بميرد نه بر دين و ملت من مرده باشد، و ديگرى را ديد كه
بمحاسن بازى مىكرد گفت: اگر دلش ترسكار بودى ديگر اندامهايش نيز ترسكار بودى؛ و
خداى تعالى نپذيرد نماز بندهاى كه دلش بنماز حاضر نباشد چنانكه تن را حاضر آورده
باشد، و اگر بنده دانستى كه در نماز راز121 با
كه مىكند از راست و چپ ننگريدى، و چون باز جائى122
نگرد خداى تعالى گويد كه: كجا مىنگرى بمن نگر كه من به از آنم كه بدان مىنگرى، و
هر كه حقوق نماز نگاه دارد چون از نماز فارغ شود نماز گويد كه: خداى تعالى چنانكه
حق من نگاه داشتى حق تو نگاه دارد، و چون فرشتگان اين نماز باسمان برند درهاى آسمان
گشاده گردد و از نور ايشان روشنائى در آسمان افتد و هر كه نه بوجه گزارد چون
بپردازد نماز گويدش: حق تعالى ترا ضايع گذارد چنانكه تو مرا ضايع گذاشتى، و فرشتگان
اين نماز درنوردند و بر رويش باز زنند، و هر كه پيش مردم نماز نيكو گزارد و چون
تنها باشد سرسرى و مست123 دارد فرمان خدايرا
خوار داشته، و هر كه فرمان خداى را خوار دارد روز قيامت خوار گردد. و اول چيزى كه
خداى تعالى حساب كند بدان با بندگان نماز باشد اگر بنماز برست بهمه چيزى بدهد، و
اگر بنماز درماند بهمه چيزى درماند. و سلمان فارسى رحمة الله عليه گويد كه: نماز
چون پيمانه ايست هر كه تمام بپيمايد مزد تمام بستاند، و هر كه كم بپيمايد بخود زيان
كند؛ فويل للمصلين؛ تا آخر آيه. يعنى واى بر نماز كنى
كه دلش از نماز غافل باشد از آنكه بدنيا مشغول بود، يا خود نماز نداند، يا بنماز
ايمان ندارد124 و واى آنرا كه نماز برو125
كند و واى آنرا كه متاع خانه از همسايگان باز دارد، و ويل چاهيست126
در دوزخ كه خوناب وريم دوزخيان در آنجا مىشود كه اگر دلوى از آن در دنيا بريزند
اهل مشرق و مغرب از گرمى و گند آن بميرند و اهل دوزخ آن خورند؛ اين جمله كه گفته
آمد در حق آنكس است كه نماز نه بوجه كند پس آنكس كه خود نماز نكند حال وى چگونه
باشد..؟! و مصطفى (عليه السلام) گويد كه: هر كه از نماز127
بعمد دست بدارد كافر شود، و مادام تابنه پنج نماز بپاى128
دارد ابليس از وى ترسان و هراسان بود و نيارد كه گرد وى گردد، و چون بنده در نماز
كاهلى كند ابليس بر وى دلير و چيره شود و از قفايش باز نگردد تا بهلاكش نبرد. 138 المسلم من سلم المسلمون من لسانه و يده.
مسلمان آن بود كه مسلمانان از وى با سلامت باشند از بدى زبانش و دستش، و چهارصد
سال فرعون عليه اللعنه مىگفت قومش را: ما علمت لكم من اله
غيرى. انا ربكم الأعلى يعنى: نمىدانم شما را خدائى جز از من؛ منم پروردگار
شما؛ خداى تعالى چون موسى و هرون را عليهما السلام بوى فرستاد گفت ايشان را كه: با
فرعون سخن سهل و نرم گوئيد؛ فقولا له قولا لينا؛ و رفق
و مدارا كنيد چون نپسنديد كه پيغمبران او كافرى را چون فرعون عليه اللعنه سخن درشت
گويند براى ديگران چگونه پسندد؟! و از كجا روا دارد كه مومنى را برنجانند و با وى
سخنى درشت گويند، و يكى از بزرگان گويد كه: زخم تير دوستر دارم از زخم زبان كه تير
باشد كه خطا شود و سخن زبان خطا نشود. و مردى از قبل مصطفى (عليه السلام) بجائى
مىرفت گفت: يا رسول الله مرا وصيتى كن، رسول (عليه السلام) گفت: زبانت را نگه دار،
مرد را اين سهل آمد، دگر باره گفت: يا رسول الله مرا وصيتى كن، رسول (عليه السلام)
گفت: مادر بمرگ تو بنشيناد جز از زبان عظيمتر چيزى هست كه آدمى را بدوزخ برد...! و
مصطفى (عليه السلام) گويد كه: خنك آنكس كه گفتارش ذكر خدا بود، و خاموشيش انديشه و
تفكر بود، و نگريدنش عبرت بود. و اميرالمومنين (عليه السلام) مىفرمايد كه: زبان
عاقل از پس دل او بود يعنى سخت بينديشد اگر گفتنى بود بگويد، و احمق نخست بگويد بپس
بداند كه نيك است يا بد. و در خبرست كه چون بنده از خواب برخيزد اندامهايش زبان را
سوگند دهند كه: زنهار چيزى نگوئى كه ما در سر آن شويم. و زاهدى بود كه هر بامدادى و
شبانگاهى با خود انديشه كردى، آنچه بد گفته بودى 132
از آن توبه كردى؛ قال الله تعالى: ما يلفظ من قول الا لديه
رقيب عتيد؛ 139 المسلم أخو المسلم لا يظلمه و لا يسلمه.133 مسلمان برادر مسلمان است بايد كه بر وى ظلم نكند و بپادشاهش نسپارد، و بدست كس باز ندهد و مصطفى (عليه السلام) گويد كه: من خصم آنكسم كه مسلمانى را بپادشاه بردارد. 140 المسلمون يدو احدة على من سواهم. مسلمانان بايد كه دست يكى دارند بر آنكه مخالف ايشانست؛ يعنى بايد كه بپشتى يكديگر امر بمعروف و نهى از منكر كنند، و اگر مخالفى قصد مسلمانى كند جمع شوند و ويرا باز دارند، و با يكديگر چون تنى باشند يعنى چون اندامى از آن دردناك شود همه اندامهايش رنجور بود.134 مرگ كفاره گناهان هر مسلمانى بود؛ زيرا كه از صعبى جان كندن خداى تعالى گناهان او بيامرزد، و مصطفى (عليه السلام) در وقت جان كندن دست بر آب مىزد و بر رو مينهاد و مىگفت: اللهم سهل على سكرات الموت؛ يا رب ياريم ده بر سكرات مرگ. 142 طلب العلم فريضة على كل مسلم. طلب علم كردن فريضه است بر همه مسلمانان؛ آنچه كردنش فريضه بود دانستنش فريضه بود؛ و آنچه كردنش سنت بود دانستنش سنت بود، و مصطفى (عليه السلام) گويد كه: هر كه باموختن علم دين شود فرشتگان از براى تعظيم علمش پَر كشندتا وى بر پر ايشان مىگذرد، و خداى تعالى بهشت بر وى آسان كند، و فرق ميان وى و ديگر قوم چون ماه شب چهارده در جنب ستارگان بود، زيرا كه عالم ميراث گير پيغمبرانست عليهم السلام، و هر كه خواهد كه آزادگان را بيند از آتش دوزخ گو طالب علمانرا ببين، و بدان خداى كه جدان محمد بفرمان اوست كه هر گامى كه كسى از بهر طلب علم بر گيرد عبادت يكساله در جريده وى135 بنويسند، و شهرستانى از بهر وى بنا كنند، و زمين از بهر وى آمرزش خواهد، و بامداد آمرزيده خيزد و نماز شام آمرزيده خسبد، و علم آموختن بهترست از روزه داشتن و همه شب نماز كردن، و ثواب آنكه يك مسئله در دين بياموزد بهتر از آن بود كه كوه احد زر بصدقه بدهد، و هر چيزى را ستونى هست و ستون دين فقه است، و شيطان عليه اللعنه فقيهى را از هزار عابد دشمنتر دارد، و كسى كه علم نه از بهر خداى تعالى آموزد از دنيا نرود تا ببركات علم توبه كند و از جمله آنان گردد كه از بهر خداى تعالى آموخته باشند. و اميرالمومنين (عليه السلام) مىفرمايد كه: طلب علم از طلب مال بهتر كنيد كه شما را مال نگاه بايد داشتن؛ و علم شما را نگاه دارد، و چون از مال خرج كنيد كم شود؛ و علم هرچه بيشتر خرج كنيد زيادت شود. 143 كل المسلم على المسلم حرام دمه و عرضه و ماله. هر مسلمانى136 بر مسلمانان حرامست ريختن خونش، و رنجانيدن تنش137 و بردن مالش؛ و مصطفى (عليه السلام) گويد كه: اگر دنيا بكلى خراب گردد پيش حق سبحانه و تعالى چنان نبود كه خون مسلمانى138 بناحق ريخته شود. 144 حرمة مال المسلم كحرمة دمه. حرمت مال مسلمان139 چون حرمت خونش است يعنى چنانكه رختن خون مسلمان140 گناهى عظيم بود بردن مالش نيز گناهى عظيم بود. 145 المهاجر من هاجر ما نهاه الله عنه. مهاجر آنستكه هجرت كند يعنى دور بود از آنچه خداى تعالى نهى بر وى كرده است، و مهاجر نام آن كسانست كه از خانمان و زن و فرزند بريدند از بهر نصرت مصطفى (عليه السلام) و بمدينه رفتند. 146 المجاهد من جاهد نفسه فى طاعة الله عزوجل. مجاهد آنست كه جهاد كند با نفس خويش در طاعت خداى تعالى بر هر حال، و هواى نفس شكسته دارد و فرمان ديو لعين نبرد. 147 الكيس من دان نفسه و عمل لما بعدالموت، و العاجز من اتبعنفسه هواها و تمنى على الله تعالى.141 زيرك آنست كه پيش از آخرت حساب خود بكند و كار كند آن حال را كه از پس مرگش بود، و مردى بود كه بنزديك پيرى خود را دريافت و حساب خويشتن كرد پانزده سال از بهر نا بالغى بگذاشت، و شب از بهر خفتن فرو نهاد، و بهر روزى گناهى بر گرفت: چند هزار گناه بر آمد، مرد زار زار بگريست و گفت: طاقت چندين گناه كه دارد؟ با آنكه روز بود كه صد و دويست بيشتر حاصل آيد، و احمق آنستكه نفس را در پس هوا دارد و تمناى عفو كند بر خداى تعالى يعنى آنچه مىتواند از گناه مىكند و مىگويد كه: خداى تعالى مرا بيامرزد، و نداند كه آنكه پيوسته مىپرهيزد و توبه مىكند هم در مخاطره است. مرد بسيار بود ببرادرش؛ يعنى دل مردم نگاه داريد تا هر يكى شما را چون برادر بود، و از هر كسى ايمن باشيد. مرد بر دين142 آنكس است كه سخت دوستش دارد؛ زيرا كه آنجا كه در دين مخالفت بود دوستى حقيقى نباشد اگر چه كسى بود كه دوستى ظاهر نمايد. مرد با آنكس بود كه دوستش دارد؛ يعنى بقيامت. 151 كرم المرء دينه، و مروته عقله، و حسبه خلقه. كرم مرد دينش است، و مروت او عقلش است، و حسب او خلقش است. اين خبر دليل است كه هر كه كريم نبود دينش نبود، و هر كه در وى مروت نبود عقلش نبود، و هر كه نيك خلق نبود حسبش نبود. 152 من حسن اسلام المرء تركه مالا يعنيه. از نيكى اسلام مرد دست بداشتن اوست از آنچه بكارش نيايد؛ يعنى هر كه را غم دين و اسلام بود چون خواهد كه چيزى كند يا گويد؛ بنگرد اگر در آن منفعتى بيند بكند و الا گردش نگردد. مردم چون دندانهاى شانهاند. يعنى افعالشان يكيست در آنچه وبال بود، يا اصل وطين144 شانه يكسان145 بود و فضل آنرا بود كه با عبادت بود. 154 الناس معادن كمعادن الذهب و الفضة. مردم كانهائيست چون كانهاى زر و سيم؛ يعنى چنانكه معدن بود كه از آن زر و سيم146 خيزد و نيز بسيار بود كه از آن چيزى برنخيزد؛ حال مردم همچنين بود. 155 الناس كابل مائة لا تجد فيها راحلة و احدة. مردم همچون صد اشتر است كه نيابى در ايشان يكى را كه بر نشستن را شايد، و مصطفى (عليه السلام) با اين خبر آن مىخواهد كه خلق را علم مىدهد كه مردم را پيش از آنكه بيازمائيد بر ايشان اعتماد مكنيد، و بر ايشان واثق مباشيد، و استوارشان مداريد، و راز با ايشان مگشائيد. 156 الغنى اليأس عما فى أيدى الناس. توانگرى نااميديست از آنچه در دست مردم بود؛ يعنى توانگر آن بود كه طمع از مردم ببريده دارد كه بسيار مال با طمع درويش بود، و اندك مال بى طمع توانگر بود. 157 رأس العقل بعد الايمان بالله التودد الى الناس. سر عقل پس از ايمان بخداى تعالى دوستى كردن است با مردم.
هر مردى حساب كننده نفس خويش است؛ يعنى روز قيامت گويند: هر چه آينده است زود آيد؛ يعنى اى آنكه خداى را مطيعى و در دنيا برنجى و در آخرت مىشتابى؛ صبر كن و پاى بدار كه مقصود تو اينك نزديك آمد، واى آنكه در خداى عاصى شدى و در دنيا آرميدهاى و از آخرت غافل گشتهاى؛ صبر كن و خود را درياب كه عقاب اينك آمد. هر چشمى زنا كننده است؛ چون بحرام نگرد اول چشم نگرد پس دل بخواهد،149 پس بزبان بخويشتن خواند، پس بفرج تمام شود. 161 كل شىء بقدر حتى العجز و الكيس. هر چيزى بتقدير است تا عجز و زيركى؛ يعنى هيچ كارى نبايد كه از حد بشود. 162 كل صاحب علم غرثان الى علم آخر. هر صاحب علمى گرسنه بود بعلمى ديگر يعنى هر كه نوعى از علم بداند و قدرش بشناسد علمى ديگر آرزو كند و برين وجه چون آن نيز بداند علمى ديگرش آرزو كند و علمى ديگرش آرزو كند و هرگز سير نشود زيرا كه علوم بى نهايت است.150 هر چه مستى كند حرام است؛ چون خداى تعالى ايت فرستاد كه خمر حرام است و بحجاز بيشتر خمر از خرما گيرند از هر بقعهاى كه بنزديك مصطفى (عليه السلام) مىآمدند هر يكى مىگفت كه: خمر ما بهترست از آنكه خرما از انگور بهتر باشد، و ديگرى مىگفت كه: خمر ما بهتر بود از آنكه خمر ما از انگبين بود؛ و مصطفى (عليه السلام) اين خبر بگفت تا هر كس بدانست كه خمر حرام است از هر آنچه بود. 164 كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعيته. شما همه نگاهبانيد و شما را همه بپرسند از آنچه نگهبان بوديد؛ يعنى مكلف بايد كه ترسكار بود كه خداى تعالى از هر چيز بپرسد تا از آن مرغى كه در خانه دارد و خواجه را از بنده بپرسند، و شوهر را از زن بپرسند، و زن را از خانه شوهر بپرسند، و رئيس را از اهل ده؛ و مثل اين152 بسيارست. و مصطفى (عليه السلام) فرمايد كه: زير دستان شما برادران شمااند بايد كه آن خورند كه شما خوريد، و آن پوشند كه شما پوشيد، و آنچه طاقتشان نباشد نفرمائيد، و آخرين سخن مصطفى (عليه السلام) بوقت مرگ اين بود كه: الصلود و ما ملكت أيمانكم؛ يعنى نماز بپاى داريد و زير دستان را تعاهد كنيد. و مصطفى (عليه السلام) روزى مىگذشت ستورى را ديد كه بى علف بسته بودند چون بازگشت همچنين ديد گفت: ويل خداوندش را؛ بقيامت اين بهيمه خصمى وى كند و گويند153 كه زنى از بهر گريه دوزخ شود از براى آنكه او را در بسته باشد يا در جايگاهى كرده باشد و طعام نداده باشد تا بمرده باشد، و بنده را طاعت خواجه همچون طاعت خداى تعالى واجب بود؛ قال الله تعالى: ليسأل الصادقين عن صدقهم؛ يعنى راست بينان و راست گويان را بپرسند؛ پس جائى كه ايشان را پرسند حال دروغزنان چون باشد...! 165 لكل غادر لواء يوم القيامة بقدر غدرته يعرف به. هر خيانت كارى را نشانى بود بروز قيامت بقدر خيانتش كه بدان بشناسند. 166 أول ما يقضى بين الناس يوم القيامة فى الدماء. اول چيزى كه بدان حكم كنند در روز قيامت در خونها بود؛ زيرا كه خون ريختن گناهى عظيم است و خبرى معروفست كه فاطمه عليها السلام بقيامت چون برخيزد پيراهن زهر آلود امام حسن (عليه السلام) بر يك دوش افكنده باشد، و پيراهن خون آلود امام حسين (عليه السلام) بر دوش ديگر؛ و خلق اولين و آخرين همه حاضر باشند پس از حضرت عزت ندا آيد كه: چشمها بر هم نهيد تا فاطمه رسول عليها السلام بگذرد، و چند هزار حورالعين از پيش و از پس وى همى روند تا بنزديك عرش آيد و گويد: اللهم احكم بينى و بين قاتل و لدى؛ بار خدايا حكم كن ميان من و ميان كشندگان فرزندان من؛ و طلب خون فرزندان كند، و اى بر آن كسانى كه ايشان را محمد و على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام خصم باشند حالشان چگونه باشد... 167 أول ما يحاسب به العبد الصلوة. اول چيزى كه بر آن حساب كنند نماز بود؛ اگر نمازش قبول افتد هر چه جز از نماز باشد قبول باشد، و اگر نمازش قبول نيايد هر چه جز از نماز باشد اگر چه نيك بود رد كنند. 168 أول ما يرفع من هذه الأمة الحياء و الأمانة154 اول چيزى كه برخيزد از اين امت شرم و امانت بود.
169 أول ما تفقدون من دينكم الأمانة، و آخر ما تفقدون من دينكمالصلوة. اول چيزى كه گم كنيد شما از دين امانت بود و آخرين چيزى كه گم كنيد نماز بود؛ يعنى اول امت بى شرم و خيانتكار شوند پس بى نماز گردند. و در خبرست كه نشان نزديك آمدن قيامت آن وقت باشد كه غمازان و مالدارانرا بزرگ دارند، و بزرگى را بنام155 دارند، و انصاف دهندگانرا عاجز دارند و كود كانرا أميرى و پيش نمازى دهند، و زنان مطربى كنند، و مردان جامه ابريشمين پوشند، و زنان با زنان و مردان با مردان مجامعت كنند، و خمر خوردن ظاهر شود، و زنا156 فاش شود، (و فرومايگان و حرامزادگان بمردم دلير شوند)،157 و قاضيان و حاكمان رشوت ستانند، و در حكم جور و بى انصافى كنند، چون حال چنين بود بارانها بسيار بود و نبات اندك رويد، و بازارها كاسد شود، و زمين لرزه بسيار بود، پس خداى تعالى خسف پيدا كند يعنى مردم را بزمين فرو برد چنانكه مردم با يكديگر گويند كه: دوش فلان بزمين فرو شد، و فلان شهر بزمين فرو شد، و فايده در اين اخبار آنست كه عاقل چون بشنود و زمانه چنين بود خود را نگاه دارد و از گناه بپرهيزد. 170 الود يتوارث، و البغض يتوارث. دوستى بميراث رسد و دشمنى بميراث، چون پدران با يكديگر دوستى كنند فزندان هم بر آن روند چندانكه آيند و پدران را در آن ثواب بود، و چون پدران را با يكديگر دشمنى باشد فرزندان نيز هم بر آن روند چندانكه آيند و پدران را در آن عقاب بود، و گفتهاند كه: دوستى پدران خويشاوندى فرزندان بود. يعنى دوست داشتن چيزى ترا كور و كر گرداند؛ يعنى هر كه چيزى از كسى بستاند ويرا دوست دارد، و سخن بدل وى گويد و كار بمراد وى كند؛ اگر چه باطل بود، و هيچ گونه كار آخرت نسازد و حق نبيند و نشنود و اگر باو بگويند ناشنوده كند. 172 الهدية تذهب بالسمع و البصر. هديه اشنوائى158 و بينائى ببرد چنانكه گفته آمد، و گفتهاند كه: چون رشوت بدر سرائى در شود بركت بسوراخ159 بدر شود.
172 الخير معقود بنواصى الخيل الى يوم القيامة. خير وابسته است بپيشانى اسب تا روز قيامت؛ يعنى اسبانى كه بدان جهاد كنند و مال و غنيمت آورند. خجستگى اسب در اشقر بود؛ و أشقر اسب سرخ موى بود. سفر پارهايست از عذاب دوزخ؛ زيرا كه هر كه بسفر شود رنج راه يابد و گزاردن واجبات بر او دشوار شود، و كس ويرا حرمت ندارد، مگر آنكس كه او را شناسد و بيم جان160 و مالش بود و غم فرزندان و خانمان و آرزومند ديدار دوستان بود. فرمان زنان بردن پشيمانى بود؛ يعنى هر كه بمشورت زنان كار كند بيشتر آن بود كه راست نيايد؛ زيرا كه ايشان را رأى نباشد و عاقبت كارها ندانند و دوربين نباشند. بلا گماشته است بر گفتار؛ يعنى بيشترين بلا از گفتار خيزد، و لقمان حكيم را كه درم خريدهاى بود161 گويند خواجهاش گوسفندى بوى داد كه بكش و آنچه بهترست بمن آر؛ دل و زبان پيش وى برد، گوسفندى ديگر بوى داد كه بكش و آنچه بدترست بمن آر؛ هم دل و زبان بياورد، خواجهاش گفت كه: چون بدتر و نيكتر اين هر دواند؟ - جواب داد كه: ندانى كه آدمى چون نيك باشد ازين هر دو باشد، و چون پليد باشد نيز ازين هر دو باشد پس ازين دو بهتر و بدتر هيچ نباشد. روزه نيمى است از صبر كردن؛ يعنى هر كه روزه دارد چنانكه مىباشد ثواب صابران يابد كه ثوابى بى حساب است. 178 على كل شىء زكوة، و زكوة الجسد الصيام. بر هر چيزى زكوة است، و زكوة تن روزه داشتن است، و گفتهاند كه: زكوة علم كردار است، و زكوة پيشانى سجود است، و زكوة چشم بعبرت نگريستن است، و زكوة زبان سخن حق گفتن است، و زكوة گلو حلال خوردن است، و زكوة پاى بطاعت رفتن است. دعاى روزه دار رد نشود. 180 الصوم فى الشتاء الغنيمة الباردة. روزه داشتن در زمستان غنيمتى آسان و با راحت بود. 181 السواك يزيد الرجل فصاحة162 مسواك كردن در فصاحت بيفزايد، و حضرت مصطفى (عليه السلام) فرمايد كه موضع و مجزى خداى تعالى مبسواك دارند، و حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) در جامه خواب نيز با خويشتن داشتى. و حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) گويد كه: در مسواك كردن دوازده خصلت است؛ اول سنت حضرت رسول (عليه السلام) است، دوم دهان پاك كند، سيم چشم روشن دارد، چهارم زردى ببرد، پنجم دندان سفيد دارد، ششم گوشت بن دندان را سخت كند، هفتم بلغم را ببرد، هشتم طعام را بگدازد،163 نهم خاطر تيز گرداند، دهم خداى تعالى را خشنود گرداند، يازدهم فرشتگان را شاد گرداند، دوازدهم نيكى و حسنات را مضاعف گرداند. جمال مرد فصاحت زبانش است؛ يعنى نطقش نيكو بود و تواند كه از سخن اندك معنى بسيار بيرون آورد. 183 الامام ضامن و المؤذن موتمن.
پيشنماز پايندان164 است و بانگ نماز كن امين
بود يعنى وقت نگاهدارد. 184 الموذنون أطول الناس أعناقا167 يوم القيامة. مؤذنان درازترين مردمان باشند روز قيامت بگردن؛ يعنى از ديگران ظاهرتر باشند و حضرت مصطفى (عليه السلام) گويد كه: هر كه پنج نماز را بانگ گويد خداى تعالى گناه اولين و آخرين او را بيامرزد، و هر كه يك بانگ نماز گويد خداى عزوجل او را بر در بهشت بدارد تا شفاعت كند براى كسانى كه خواهد، و هر كه هفت سال بانگ نماز گويد بى حساب ببهشت رود، و در خبرست كه هر سرائى كه در آن بانگ نماز گويند علت و بيمارى در آنجا نشود تا بوقت مرگ. 185 شفاعتى لأهل الكبائر من أمتى.
شفاعت من خداوندان گناهان بزرگ را بود از امت من؛ يعنى حضرت مصطفى (عليه السلام)
شفاعت كند مومنان را اگر چه گناهانشان عظيم بود چون خداى تعالى دستورى دهد، و نبايد
كه كسى باين سبب بگناه كردن دلير شود كه شفاعت بفضل است روا بود كه نكند. انصاريان امين و عيبه منند يعنى هر سرى كه بايشان بگويم بديشان ايمن و استوار باشم و انصاريان قومى بودند كه چون حضرت مصطفى (عليه السلام) از دست كافران از مكحه هجرت كرد ايشان حضرت رسول را (عليه السلام) يارى كردند و واپناه گرفتند. رحمت و نعمت خدا بر جماعت است يعنى با جماعت آل رسول (عليه السلام) يا با جماعتى كه بمسجد آدينه حاضر آيند و قرآن خوانند و علم آموزند و درس دادن و خواندن و گفتن و ياد گرفتن و با يكديگر مكافات كردن.
خاموشى حكمت است و اندك است كننده آن يعنى هر عاقلى داند كه خاموشى صلاح دو جهانست
و با اين همه كس آنرا بجاى نيارد. يكى را گفتند كه: چرا پيوسته خاموش مىباشى؟ -
گفت: زبانم چون گرگ است ترسم كه چون فرو گذارم مرا بخورد.169 189 الرزق .شد طلبا للعبد من أجله. روزى سختتر مىطلبد بنده را از أجلش؛ و فايده اين خبر آنست كه شخص بر طلب روزى پر حريص نباشد نه آنكه در خانه بنشيند كه روزى چون مرگ بوى رسد بلكه بايد كه بوجهى هر چه تمامتر و نيكوتر طلب كند. 190 الرفق فى المعيشة ير من بعض التجارة.
مدارا كردن در زندگانى بهترست از بعض بازرگانى171
زيرا كه بسيارى تجارت بود كه در آن الا درد و گفت و گو172
نباشد و رنج راه حاصل آيد.173]
پىنوشتها:
106) در منتهى الارب گفته: (بذ (كسمع) بذاذا و بذاذة و بذذا (بفتح باء در هر سه) و
بذوذة (بضم باء و ذال) بد حال شد و نيز بذاذه بفتح باء و بذوذه (بضم باء و ذال)
بدحالى؛ اسم است از آن، و فى الحديث: البذاذة من الايمان؛ أراد التواضع فى اللباس و
ترك التبحج به.
135) در نسخه ديگر: (در جريده اعمالش) و مردا نامهعمل است.
149) در اين باب نيكو سرودهاند:
150) در اين باب نيز نيكو سرودهاند:
151) در نسخه عتيقه و ساير نسخ مخطوطه شهاب قبل از اين حديث اين حديث لكل شىء عماد
و عماد هذا الدين الفقه نيز هست و در اين شرح نيامده فقط در حاشيه يك نسخه بان
اشاره شده.
|
