192- ر.ك :تحليلى
بر مواضع سياسى على بن ابى طالب عليه اليلام ،ص 60- 78.
193- شرح نهج البلاغه ،ج 1،ص 219- 221.
194- همان ، ج 6 ، ص 10.
195- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 244.
196- همان ، ص 224. الكامل فى التاريخ ، ج
2، ص 331.
197- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 244
.
198- العقد الفريد ، ج 4 ، ص 260 ، مرگ وى
در سال پانزدهم هجرت ، دو سال و نيم پس از خلافت عمر رخ داد. الاستيعاب ، ج 2 .
199- الامام على عليه السلام ،ص 273 ، شرح
نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ، ج 17 ، ص 223.
200- تاريخ الامم و الملوك ، ج 3 ، ص 7
،الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 66.
201- دراين باره در مبحث پيامبراكرم (ص )
و جانشينى نكاتى خواهيم داشت .
202- مانند سابقه در پذيرش اسلام ، يارى
پيامبر و خويشاوندى با او.
203- بر پايه بيشتر روايات شيعه و نظر
شمارى از محققان سنى ، ابوبكر از آغاز با رسول اكرم (ص ) همراه نبود و در بين راه
با آن حضرت برخورد كرده است . الدر المنثور ،سيوطى ،ج 4 ،ص 196 ، بيروت ، 1403 ق
،كشف الاسرار و عدة الابرار ، ابوالفضل رشيد اليدين ميبدى ،ج 4 ، ص 136 و 137.افزون
بر اين ، اگر همراهى ،به تنهايى نوعى امتياز باشد بايد براى مرد مشرك ديگرى به نام
عبدالله بن ارقط كه از غار تا يثرب راهنماى حركت پيامبر بوده است ، امتياز و فضيلت
ويژه اى قائل بود.
204- مهمترين ويژگى ابوبكر كه در سقيفه بر
آن تاكيد شد دارا بودن سن بيشتر بود. شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج 2 ،ص 39
و 57 ،ج 6 ، ص 43 ،45 ، 51 ،52 ،المحاضرات ،راغب اصفهانى ،ج 2 ، ص 213 .كنزالعمال
،ج 3 ،ص 140 ،ج 6 ، ص 391 ،الامامة و السياسة ،ج 1 ، ص 11 ،انساب الاشراف ،ج 1 ،
ص 579 ،الغدير ، ج 1 ، ص 389 ،ج 7 ، ص 75 و 80 ،تاريخ الامم و الملوك ،ج 3 ،ص 199
،الصواعق المحرقة ،ص 7 ، السيرة الحلبية ،ج 3 ،ص 395 و 396 ،العقد الفريد ، ج 2 ، ص
252.
205- درباره اين موضوع در بخشى ديگر ،
تحقيقى ارائه خواهيم كرد. درباره اين تناقض ها ،ر.ك : الطبقات الكبرى ، ج 2 ، ص 223
،الكامل فى التاريخ ،ج 2 ،ص 322.
206- برخى از منابع شيعه و بيشتر منابع
سنى ، 12 ربيع الاول را صحيح مى دانند. مروج الذهب ،ج 2 ، ص 287 ،الكافى ،ج 1 ، ص
43.
207- الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 23 ،
الطبقات الكبرى ،ج 3 ، ص 186 ،مروج الذهب ،ج 1 ،ص 657 ، السيرة الحلبية ، ج 3 ، ص
359. علامه امينى در الغدير به استناد اخبارى چند مى نويسد : پيكر پاك رسول اكرم (ص
) پس از گذشت سه روز از رحلت ، در نيمه شب به خاك سپرده شد. الغدير ، ج 7 ، ص 75 ،
البداية و النهاية ،ج 5 ، ص 271 ، تاريخ ابى القداء.ج 1 ، ص 152. تاريخ الامم و
الملوك ، ج 3 ، ص 204 ، السيرة الحلبية ، ج 3 ، ص 403 ، تاريخ الخميس ، ج 2 ، ص
192.
208- تلخيص ذهبى ، ج 3 ، ص 139 ،المستدرك
على الصحيحين ،ج 3 ، ص 14 و 17 ،المصنف ، ابن ابى شبيه ، ج 6 ، ص 348 ، مجمع
الزوائد ، ج 9 ،ص 112 ،كنز العمال ،ج 15 ، ص 128 ،ح 374 ، چاپ دوم .
209- كنز العمال ،ج 6 ،ص 153 و 155 و 404.
مسند احمد ، ج 4 ، ص 164.
210- پسر عموى رسول خدا ،مادرش لبابه صغرى
دختر حرث بن حزن الملاليه و بزرگ ترين فرزند عباس و از آنانى است كه در غزوه حنين
حاضر گرديد و ثبات قدم از خود نشان داد. در زمان خلافت ابوبكر يا عمر از دنيا رفت .
استيعاب ،ج 3 ، ص 202 ،اسدالغابه ،ج 4 ، ص 184.
211- برادر فضل و فرماندار امير مومنان در
مكه بود. به رسول خدا صلى الله عليه و آله شباهت داشت و در عصر معاويه در سمرقند
شهيد شد. الستيعاب ،ج 2 ، ص 262 ،اسد الغابة ،ج 4 ،ص 197 ، الاصابة ، ج 3 ،ص 218.
212- البداية و النهاية ،ج 5 ،ص 262.
213- الطبقات الكبرى ،ج 2 ،ص 281 و 287.
214- همان ،ص 304 و 305 .
215- تاريخ الامم و الملوك ،ج 2 ،ص 239 ،
مناقب ابن شهر آشوب ، ج 1 ،ص 239.
216- تاريخ الامم و الملوك ،ج 2 ،ص 239
،الطبقات الكبرى ،ج 2 ، ص 304 و 305.
217- الامامة و السياسة ج 1،ص 4
218- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
1 ،ص 160.
219- مظلومى گمشده در سقيفه ،ج 2 ، ص 143
، با تصرف .
220- در فصلى جدا به تشريح اين مطلب
خواهيم پرداخت .
221- در اين باره نيز به تفصيل ، مطالبى
ارائه مى گردد.
222- در حقيقت ابوبكر با پنچ راى بشير بن
سعد ، اسيد بن حضير ، عمر بن خطاب ت ابو عبيده و خود خليفه به خلافت رسيد. باقى
مانده جمعيت ،سر بودند نه راى ، تعداد بودند نه آراء ، پيشوايى از نظر اسلام ، ص
402. ماوردى جز آن چهار تن ، سالم مولا ابى حذيفه را نام مى برد. الاحكام السلطانية
، ص 7.
223- الكامل فى التاريخ ،ج 3 ،ص 105 ،از
ياد نمى بريم كه اين هدف جزو همان اهدافى بود كه پيشتر در عهدنامه منافقان نگاشته
شده بود. اين سخن از عمر بن خطاب بسيار تهجب انگيز است . او و ابوبكر در سقيفه به
انصار مى گفتند : چگونه خلافت به شما انصار اختصاص مى يابد در حالى كه نبوت از ميان
غير شما به وجود آمده است ! يعنى خلافت بايد به جمعى تعلق داشته باشد كه نبوت از
آنها است .
224- شورى / 38.
225- آل عمران / 159.
226- احزاب / 36.
227- دين و دولت در اسلام ،ص 189.
228- عمر بن خطاب در همان مجلس ، سعد بن
عباده را كه نامزد رقيب ابوبكر بود چنان در زير لگد خود قرار داد كه همه تصور كردند
او كشته شده است . تاريخ الامم و الملوك ،ج 3 ، ص 200.
229- الامامة و السياسة ، ج 1 ،ص 11.
230- صحيح مسلم ،ج 6 ، ص 20 و 22 ،باب
الامر بلزوم الجماعة ،چاپ قاهره ،سنن بيهقى ،ج 8 ، ص 157 ،چاپ دائرة المعارف
عثمانيه ، دكن ، ده جلدى .
231- صحيح مسلم ،ج 6 ، ص 19 و 20 ،سنن
بيهقى ،ج 8 ، ص 158.
232- صحيح مسلم ،ج 6 ، ص 24 ، سنن بيهقى
،ج 8 ، ص 158. براى اطلاع بيشتر از اين روايات ساختگى ، ر. ك :الغدير ، ج 7 ، ص 136
، 142.
233- الاستيعاب ،چاپ شده در ذيل الاصابة
،ج 3 ، ص 37 ، چاپ خانه مصطفى محمد ، مصر ، ينابيع المودة ، ص 205 ، چاپ استانبول ،
تاريخ بغداد ، ج 13 ، ص 32.
234- ر. ك : سنن ترمذى ،ج 4 ، ص 632 ،حديث
2447 ،صحيح بخارى ،ج 1 ، ص 141 و 166 ،مسند احمد ، ج 6 ، ص 443 ،الغدير ،ج 8 ، ص
166 به نقل از شافعى ،ج 1 ،ص 208 ،جامع الاصول ، ج 1 ، ص 291 و ج 5 ، ص 570 ،بحار
الانوار ،ج 28 ،ص 31.
235- چون كسانى نتوانستند در دستى متن و
سند اين حديث خدشه وارد سازند،در توحيه آن گفته اند: منظور، اعراب باديه است كه از
دادن زكات به ابوبكر خودارى ورزيدند!حال آن كه آن افراد اولا در زمره اصحاب خدا
نبودند و ثانيا رفتار آنان بدعت در دين نبود.كسانى چون مالك بن نويره نيز كه خود و
قبيله اش از پرداخت زكات خودارى كردند به اعتراف محققان اهل تسنن ،نه مرتد بودند نه
بدعتگزار.مدارك اين موضوع را در مبحث شورش مخالفان در حكومت ابوبكر خواهيم آورد.
236- صحيح بخارى ،ج 7،ص 209،صحيح مسلم ،ج
4،باب الحوض ،ص 1792،ح 2294 و 2297.وجود اين دسته از احاديث سبب شد كه بعدها
رواياتى در ستايش خلفا جعل گردد و به پيامبر نسبت داده شود.
237- با مداد اسلام ،عبدالحسين زرين كوب
،ص 71،اميركبير ،چاپ هفتم ،1376.
238- قيام حسين ،ص 31و 32.
239- مظلومى گمشده در سقيفه ،ج 2،ص 428.
240- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد،ج
6،ص 12 و13.
241- ادعاى عايشه در اين باره تا بدانجا
متناقض است كه محققان سنى بدان توجهى نكرده اند.آنها كه در اين باره به روايات
ساختگى توسل جسته اند تا اين اندازه توجه نداشته اند كه اگر كمترين سخنى از حضرت در
اين مورد بيان شده بود ابوبكر و عمر در گردهمايى سقيفه بدان استدلال مى كردند.
242- البدالية و النهاية ،چاپ قديم ،ج 5،ص
228،و مشابه آن :صحيح مسلم ،ج 4،ص 2857،باب فضائل الصحابة ،ح 11،ش 2387.
243- شرح نهج البلاغه ،ج 2،ص 47،مروج
الذهب ،ج 1،ص 658،تاريخ يعقوبى ،ج 2،ص 18.
244- شرح نهج البلاغه ،ج 6،ص 12و13.
245- تاريخ الامم و ملوك ،ج 4،ص 2138،چاپ
اروپا.
246- الطبقات الكبرى ،ج 1،ص 33،مروج الذهب
،ج 2،ص 338.
247- تاريخ الامم و الملوك ج 6،ص
17،الامامة والساية ،ج 1،ص 151.
248- همان
الامامة و السياية ،ج 1،ص 22،الكامل فى التاريخ ،ج 2،ص 512،تاريخ الامم و الملوك ،ج
5،ص 304.
249- تاريخ الامم و الملوك ،ج 3،ص 192.
250- اسرار سقيفه ،ص 56و68.
251- ج 1،ص 16.
252- مائده /94- 96.
253- ر.ك : صحيح بخارى ،ج 7،كتاب الطب
،صحيح مسلم و سنن ترمذى ،بخش طب .
254- اگر فقط در كتاب اربعه ،پرسش افراداز
مسايل احكام شمارش شود،عددآنها به هزاران خواهد رسيد.اين كه در قرآن به صراحت
نامى از جانشينان حضرت محمد (ص ) برده نشده است ،علتى دارد كه در كتاب ها به طور
مفصل ار آن بحث شده است .
255- ر.ك :صحيح بخارى ،ج 4،كتاب
الوصايا،صحيح مسلم ،ج 5،كتاب الوصية ،مسنداحمد،ج 2،ص 2،4،57و 80 .
256- كتب عليكم اذا حضر احدكم الموت ان
ترك خير الوصية : بر شما لازم است در هنگامى كه نزديك است مرگ كسى از شما فرا
رسد،هرگاه مالى از خود بر جاى مى گذارد،وصيت نمايد.(بقره /180)
257- شرح نهج البلاغه ،ج 2،ص 53.
258- همان ،ج 1،ص 190.
259- به اعتقاد شيعه موضوع جانشينى
پيامبر(ص ) امرى الهى است كه جز با تعيين پرودگار و بيان رسول اكرم (ص ) صورت نمى
پذيرد.
260- در اين باره به كتاب ديگر نويسنده
بحران جانشينى پيامبر مراجعه شود.
261- بررسى حديث نامبرده را در مجله علوم
حديث عربى ،فصلنامه شماره 3 بيابيد.
262- المواقف ،ج 3 ،ص 267 ، موقف 6 ، مرصد
چهارم ،الارشاد ، جوينى ، ص 424 ، به نقل سيرى در الغدير ، ص 112.
263- در همين باره است كه قرآن مى فرمايد:
و ما كان لمومن و لا مومنة اذا قضى الله و رسوله امرا ان
يكون لهم الخيرة من امرهم هيچ مرد و زن مومنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده
اش به كارى فرمان دهند ، براى آنان در كارشان اختيارى باشد. هركس خدا و فرستاده اش
را نافرمانى كند بى ترديد دچار گمراهى آشكارى گرديده است . احزاب ، 36.
264- اسرار السقيفة ، ص 48 و 49 ، با تصرف
.
265- در اين باره كتاب ها نوشته شده است و
گفتار ما گنجايش طرح آن مباحث را ندارد. ر.ك : الغدير ، ج 7.
266- الامامة و السياسة ،ج 1 ،ص 13 ، شرح
نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج 2 ،ص 60.
267- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 216
و 220.
268- همان .
269- شرح نهج البلاغه ، ج 12 ، ص 83 .
270- الطبقات الكبرى ،ج 2 ، ص 260 ، بيروت
.
271- اسرار السقيفة ، ص 73 و 74.
272- شرح نهج البلاغه ،ج 6 ، ص 12 و 13.
273- الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 329 و
330.
274- العقد الفريد ، ج 4 ، ص 269 ، تاريخ
الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 354 ، دارالمعارف ، نيز ، ر. ك : شرح نهج البلاغه ،ابن
ابى الحديد ،ج 2 ، ص 54.
275- مروج الذهب ، ج 2 ،ص 291.
276- السيرة الحلبية ، ج 1 ، ص 3و 4 ، شرح
نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج 2 ، ص 156 ، 185.
277- درباره روايت الائمة من قريش ، ر. ك
: منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر ، آية الله صافى گلپايگانى . در بسيارى از
روايات كلها من بنى هاشم آمده است .
278- مسند احمد ، ج 5 ، ص 86 ، 108 ،چاپ
ميمنيه ،مصر ، سنن ابى داود ، ج 4 ، ص 106 و 107 ، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد
، صحيح مسلم ، ج 6 ، ص 2 و 4 ،كتاب الامارة ، چاپ محمد على صبيح ، مصر ، صحيح بخارى
، ج 9 ، ص 81 ،كتاب الاحكام ، باب الاستخلاف ، صحيح ترمذى ، ج 2 ، ص 45 ،چاپ هند ،
ج 4 ، ص 501 ، چاپ مصر ، حديث 2225.
279- گزيده آن روايات چنين است كه رسول
اكرم (ص ) فرموده است : لا يزال الدين قائما حتى تقوم الساعة
او يكون عليكم اثنا عشر خليفة ...كلهم من قريش . يكون خلفى اثنا عشر خليفه ...كلهم
من قريش . لا تهلك هذه الامة حتى يكون منها اثنا عشر خليفة كلهم يعمل بالهدى و دين
الحق . درباره منابه و متن كامل حديث و اسناد آن در كتب اهل سنت ، ر.ك :
احقاق الحق ، ج 13 ، ص 1 تا 74.در تعدادى چند از اين احاديث نام يكايك اين امامان
بر شمرده شده است . در بعضى از منابع اهل تسنن ، در ادامه حديث چنين آمده است :
ليقتدء بالائمة من بعدى لانهم من عترتى خلقوا من طينتى و
رزقوا فهمى و علمى : تا آن كه امت پس از من به ايشان اقتدا كنند. زيرا آنان
از دودمان من هستند كه از سرشت من آفريده شده اند و درك و دانش مرا به دست آورده
اند. مظلومى گمشده در سقيفه ، ج 2 ،ص 521 ، به نقل از شرح نهج البلاغه ، ابن ابى
الحديد ،ج 9 ، ص 170 ،در نهج البلاغه ،به حقيقت فرموده رسول اكرم (ص ) چنين اشاره
مى شود : ... كجايند آنها كه ... بر ما دروغ بستند و ظلم كردند... همانا پيشوايان
از قريش ، بنى هاشم هستند و پيشوايى براى هيچ كس جز آنان سزاوار نمى باشد و جز اين
گروه ، كس ديگر صلاحيت رهبرى ندارد. خطبه 144.
280- تاريخ الامم و الملوك ،ج 2 ، ص 580.
281- او عرب نبود و اهل فارس ياد شده است
. الاستيعاب در حاشيه الاصابة ،ج 2 ، ص 70.
282- الامامة و السياسة ،ج 1 ، ص 19.
283- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج
1 ، ص 185.
284- الطبقات الكبرى ، ج 2 ، ص 181.
285- الامامة و السياسة ، ج 1 ،ص 16 ،
الطبقات الكبرى ، ج 3 ، بخش 1 ، ص 150.
286- اسرار السقيفه ، ص 76 و 81 ،درباره
نشسته نماز خواندن پيامبر(ص ) و ايستاده بودن ابوبكر ، ر.ك : الطبقات الكبرى ،ج 3 ،
ص 179 ، الثقات ، محمد بن حبان ،ج 2 ،ص 130 و 132 ، تاريخنامه طبرى ، ج 1 ، ص 336
،دايرة المعارف بزرگ اسلامى ،ج 5 ، ص 225.
287- درباره آشفتگى روايات اين باب ، ر. ك
: سقيفه سخيفه ،ص 159. ابن ابى الحديد بعد از نقل احاديث نماز ابوبكر مى گويد :
تناقض هاى موجود در اين احاديث ،نظر شيعه را كه نماز ابوبكر به دستور عايشه بوده
است موجه مى سازد. شرح نهج البلاغه ، ج 13 ،ص 33.
288- شرح نجج البلاغه ، ج 9 ، ص 198 و
199.
289- همان ،ج 1،ص 157،عايشه كه از مخالفان
على بن ابى طالب عليه السلام بود،مى گفت :هيچ مردى نزد رسول خدا محبوب تر از على
نبود.(الاستيعاب ،ج 1،ص 9278.) عمربن عبدالعزيز به نقل گفتار پدرش مى گويد:اگر
اين مردم نادان ،از آنچه ما درباره على عليه السلام مى دانستيم آگاه بودند دو
نفرشان از ما متابعت نمى كردند.ربيع الابرار،ج 1،ص 449.
290- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
1،ص 82.
291- همان ،ج 3 ص 97،ج 12،ص 21.
292- همان ج 3،ص 114.بدون شك تا خداوند
اراده نفرمايد هيچ كس هدايت نمى شود،جز آن كه انتخاب راه راست به اختيار آدمى است
.بنابراين تا فرد،خود نخواهد به راه راست گام بر دارد خواست خداوند و پيامبرش سبب
اجبار وى به انتخاب راه درست نخواهد شد.
293- در باره اين موارد ر. ك المناقب خطيب
خوارزمى ص 217 فرائد المسمطين باب 58 الصواعق المحرقة ص 75 شرح نهج البلاغه ابن ابى
الحديد ج 2،ص 61 الاستعاب ج 3،ص 35 الاصابة ج 4،ص 80 و 408 و 24 مدرك ديگر ر. ك
حماسه غدير ص 167 و 168
294- احمدبن حنبل در كتاب مسندش ضمن نقل
اين حديث مى نويسد:در آن مجلس همه برحاستند و گفته على عليه السلام را تاءييد
كردند،جز سه كس كه نفرين على آنها را نگون بخت كرد.مسند احمد،ج 1،ص 119. بلاذرى مى
نويسد:آن سه تن انس بن مالك ،براءبن عازب و جريربن عبدالله بجلى بودند.حضرت دست به
نفرين بلند كرد و گفت :خداوندا،هركس از اينان با اطلاع از راقعه غدير ،شهادت خود را
كتمان مى كند او را از اين دنيا نبر تا اين كه علامتى در وجود او ايجاد كنى كه به
آن شناخته شود.بدين سان انس بن مالك به بيمارى پيسى گرفتار شد.براءبن عازب نابينا
گرديد و جرير از اسلام خود به بيابانگردى و جهالت نخست بازگشت .تاريخ ابن عساكر،ج
2،ص 7،شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد،ج 9،ص 217،عبقات الانور،ج 2،ص 309،،منافب
على بن ابى طالب ،ابن مغازلى شافعى ،ص 23،سيرة الحلبية ،ج 3،ص 274،انساب الاشراف
،ج 2،ص 156.
295- جايگاه تو نزد من همانند جايگاه
هارون نزد موسى است .
296- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد،ج
5،ص 167،غاية المرام ،ص 564،به نقل تحليلى بر مواضع سياسى على بن ابى طالب عليه
السلام ،ص 128.
297- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج
6 ، ص 218.
298- درباره اين موضوع به كتاب ديگر
نويسنده بحران جانشينى پيامبر(ص ) مراجعه شود.
299- در اين باره ر.ك : همان ،ج 9 ،ص 192
و 199.
300- كنز العمال ،ج 4 ، ص 55 ،الطبقات
الكبرى ،ج 2 ،ص 262.
301- الطبقات الكبرى ، ج 2 ،ص 260.
302- نهج البلاغه ، خطبه 156.
303- در اين باره به منابع زير مراجعه شود
: مسند احمد ،ج 5 ، ص 495 ، ش 18801 ،فتح البارى ، ج 7 ، ص 18 ، مجمع الزوائد ،ج 9
، ص 114 ، البداية و النهاية ،ج 7 ، ص 379 ، خصائص امير المومنين عليه السلام ، ص
13 ، الصواعق المحرقة ، ص 124 ، كنزالعمال ، ج 11 ، ص 618 ، ش 33004 ، همه به نقل
راهبرد اهل سنت به مساله امامت ، ص 61 و 62.
304- شك نيست كه نقش عايشه در سلب خلافت
از على بن ابيطالب عليه السلام چشمگير بوده است ، اما نمى توان آن را عامل اصلى
دانست . شايد اين نسبت به منظور تبرئه كردن عوامل اصلى تر باشد.
305- شرح نهج البلاغه ، ج 9 ، ص 192 و
199. با همه اينها ، در آثار برخى نويسندگان مى خوانيم : عايشه زوجه محبوب پيامبر(ص
) بود. بامداد اسلام ، عبدالحسين زرين كوب ، ص 70.
306- الغدير،ج 1،ص 159،علامه امينى بيش از
بيست مدرك از اهل تسنن در تاءييد اين احتجاج نقل كرده است .
307- بلاذرى مى نويسد: او زسير بود.(انساب
الاشراف ،ج 1،ص 581،حديث 1176.)ابن ابى الحديد مى گويد:او عمار بود.(شرح نهج
البلاغه ،ج 2،ص 15.)
308- ر.ك :انساب الاشراف ،ج 5،ص
590،مسنداحمد،ج 1،ص 55،التمهيد،ص 196،كنز العمال ،ج 3،ح 2336،المنصف ،ابن ابى
شيبه ،ج 5،ص 465،صحيح بخارى ،ج 8،ص 26 و 210،سيره نبوى ،ج 4،ص 226،النهاية ،ج 3،ص
466،تاريخ الامم و الملوك ،ج 3،ص 205،الكامل فى التاريخ ،ج 2،ص 327،تاج العروس ،ج
1،ص 568،لسان العرب ،ج 2،ص 371،تاريخ الحلفاء،ص 67،شرح نهج البلاغه ،ج 2،ص
50،الصواعق المتحرقة ،ص 21،الطبقات الكبرى ،ج 3،ص 344.ابن ابى الحديد مى
نويسد:ابوبكر خود اولين فردى بود كه بيعت مردم با خود را نا انديشيده و بدون طرح
قبلى اعلام كرد.شرح نهج البلاغخ ،ج 2،ص 50و ج 6،ص 47.
309- شرح نهج البلاغه ،ج 2 ، ص 37 .
310- بخش هاى موردنياز اين خطبه شريف در
آغاز كتاب گذشت .
311- صحيح بخارى ، ج 9 ، كتاب الفتن ، باب
الاستخلاف و كتاب الاحكام ، صحيح مسلم ، ج 6 ، كتاب لاامارة .
312- سعبد بن مالك از قبيله زهره قريش و
هفتمين نفرى بود كه اسلام آورد. فرمانده فتح عراق و فرمانرواى كوفه در روزگار عمر
بن خطاب بود. در زمان حكمرانى معاويه ، در عقيق بيرون از مدينه در گذشت و در بقيع
دفن شد. الاصابة ، ج 2 ، ص 30 و 36 ، اسد الغابة ،ج 2 ، ص 290 ، تحقيق محمد صبيح ،
قاهره دار الكتب المصربه .
313- السيرة النبوية ، ج 1 ، ص 267 و 268
، نهاية الارب ، ج 4 ، ص 16. ابوعبيده در زمره ياران عبدالرحمن بن عوف ايمان آورد.
الطبقات الكبرى ، ج 3،ص 409 ، طلحه و زبير در آغاز حكومت امام على عليه السلام خود
را هوادار سياسى ايشان معرفى مى كردند ولى در نهان ، رهرو پيشينيان بودند.
314- الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 161 ،
سير اعلام النبلاء ،ج 1 ، ص 15 ، التنبيه و الاشراف ، ص 254.
315- حضرت در آن ايام حدود سى و سه سال سن
داشته است .
316- شرح نهج البلاغه ، ج 6 ، ص 12.
317- همان ، ج 1 ، ص 189 ، و ج 2 ، ص 18 ،
الكامل فى التاريخ ،ج 3 ، ص 31 ، تاريخ الامم و الملوك ، ج 3 ، ص 220 و ج 5 ، ص 31.
318- الامامة و السياسة ،ج 1 ، ص 18 ،شرح
نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ، ج 2 ،ص 47 ، مروج الذهب ،ج 2 ، ص 308.
319- الطبقات الكبرى ،ج 3 ، ص 413. پيشتر
در آغاز كتاب نگاشتيم كه رسول اكرم (ص ) اين سخن را به كنايه به ابوعبيده فرموده
بود. زيرا وى جزو توطئه گران بر ضد على بن ابى طالب عليه السلام و فرد مورد اعتماد
مخالفان على عليه السلام بود.
320- صحيح مسلم ،ج 4 ،ص 57 ،باب فضائل
الصحابه ،ج 9 - 2385.
321- تاريخ الامم و الملوك ، ج 1 ، ص
2138.
322- شرح نهج البلاغه ، ج 1 ، ص 165 و ج 2
،ص 5 ، الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 80 ، تاريخ الامم و الملوك ، ج 3 ، ص 429.
323- لقب صديق و فاروق از القابى است كه
نخستين بار رسول اكرم (ص ) على عليه السلام را بدان افتخار بخشيد مجمع الزوائد ، ج
9 ،ص 102 ، كفاية الطالب ، ص 79 ، حديث چنين است : ان هذا
اول من يصافحنى يوم القيامة و هو الصديق الاكبر و هذا فاروق هذه الامة ، يفرق الحق
و الباطل و هذا يعسوب الدين همان اين على اولين كسى است كه به من ايمان آورد
و اولين كسى خواهد بود كه در روز رستاخيز با من مصافحه مى كند. او صديق اكبر و
فاروق اين امت است كه حق را از باطل جدا مى سازد و اوست پيشواى دين . بعدها ديگران
اين لقب را ويژه خود ساختند ، در حالى كه در كتب اهل تسنن اين حديث از على عليه
السلام نقل شده است كه انا الصديق الاكبر لا يقولها بعدى الا
كذاب مفتر صديق اكبر من هستم و كسى به جز من اين ادعا را نمى كند ، مگر آن
كه دروغگوى افترا زننده باشد. تاريخ الامم و الملوك ،ج 2 ، ص 212 ، مصر ، چاپخانه
حسينيه ، 1323 ق .
6 جلدى ، سنن ابن ماجه ، ج 1 ، ص 57 و 58 ، خصائص امير المومنين عليه السلام ، ص 3
، مصر ، چاپخانه نيل ، 4 جلدى ، المستدرك على الصحيحين ، ج 3 ، ص 112 به نقل :
الغدير ، ج 2.
324- مروج الذهب ، ج 3 ، ص 21 و 22. وقعة
صفين ، ص 135 ، چاپ قاهره ، 1365 ، شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 284
،ج 2 ، ص 65 و ج 3 ،ص 188 ،انساب الاشراف ، ج 2 ، ص 31 و 393 و 397.
325- الكامل فى التاريخ ،ج 2 ، ص 329.
326- كنيه اش ابوعمرو ، از قبيله اوس و از
كسانى بود كه رسول اكرم (ص )در روز بدر به سبب كمى سنشان ،اجازه جهاد به آنان نداد
و بازشان گردانيد. بعدها در چهارده غزوه با رسول اكرم (ص ) شركت كرد و در جنگ جمل ،
صفين و نهروان با على عليه السلام بود. در پايان زندگى ، ساكن كوفه شد و در زمان
حكومت مصعب بن زبير ، در همان جا از دنيا رفت . الاستيعاب ، ج 1 ، ص 48 ،اسدالغابة
، ج 1 ،ص 145 ،الاصابه ، ج 1 ، ص 95.
327- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
1 ، ص 219.
328- الكامل فى التاريخ ،ج 2، ص 16 ،
سقيفه ، واقعه پس از پيامبر ، ص 70.
329- معن بن عدى بن جدبن عجلان .السيرة
النبوية ،ج 1 ،ص 456. اسدالغابة ، ج 4 ، ص 462.
330- ر.ك : الاخبار الموفقيات ، ص 587 و
591.
331- اين نكته امور مسلم تاريخ است كه
رسول اكرم (ص ) در انجام پيمان برادرى تا حد امكان توافق اخلاقى ، سابقه دوستى و
تمايلات افراد را در نظر مى گرفت و آن گاه ميان آنان عقد برادرى مى بست . سنن ترمذى
، ج 12 ص 299 ،سن ابن ماجة ، ص 12 ، المستدرك على الصحيحين ، ج 3 ، ص 111 ، تاريخ
الامم و الملوك ،ج 2 ،ص 56 ، خصائص امير المومنين عليه السلام ، ج 3 ، ص 18
،كنزالعمال ،ج 6 ،ص 394 ،الطبقات الكبرى ،ج 3 ، ص 22 ،الدرالمنثور ، ج 4 ،ص 114 ،
آن حضرت ميان ابوبكر و عمر بنا به قولى ، ابو عبيده و سالم بن عبيد ،طلحه و زبير ،
پيمان برادرى بست . مطالعه نام كسانى كه رسول اكرم (ص ) ميان آنان پيمان برادرى
بسته است ، پرده از بسيارى امور بر مى دارد.
332- اسدالغابة ،ج 4 ،ص 462 ، آن حضرت بين
عويم بن ساعد و حاطب بن ابى بلتعه ،پيمان برادرى بست . عويم در 65 يا 66 سالگى در
روزگار خليفه دوم در گذشت . الاستيعاب ،ج 3 ، ص 1248.
333- اسدالغابة ،ج 4 ، ص 16 و 158
،الاصابة ،ج 3 ، ص 45 ،الاستيعاب ،ج 3 ،ص 170 ،عبدالله بن سبا، ص 346.
334- الاخبار الموفقيات ، ص 587 و 591.
335- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
2 ،ص 33 ،در مبحث وصيت و مرگ مشكوك ابوبكر ، پرده از اين راز برخواهيم داشت كه عمر
بعدها چگونه ابوبكر را فريفت .
336- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 439.
337- تذكرة خواص الامة ، ص 26.
338- پس از رويداد سقيفه و تثبيت حكمرانى
ابوبكر ، در جبهه متحد اين سه ، شكاف و تزلزلى ايجاد شد كه در مبحث وصيت و مرگ
مشكوك ابوبكر ،از آن سخن خواهيم گفت .
339- شرح نهج البلاغه ، ج 1 ،ص 174.
340- همان ، ج 2 ،ص 32. در مبحث وصيت و
مرگ مشكوك ، عليت ياد كرد عمر از اين سفارش برادرش را ذكر خواهيم كرد.
341- همان ، ج 6 ،ص 11 ، الامامة و
السياسة ، ج 1 ، ص 12.
342- مى نويسند:چون جملات حضرت تمام شد
تنها معاويه ،مغيرة بن شعبه و ابوموسى اشعرى عبدالله قيس از عجب و نفاق ،اندكى از
اجتماع مردم فاصله گرفتند و پيرامون اين موضوع به زمزمه پرداختند. شواهد التنزيل ،ج
2،ص 295- 297در تفسير سوره قيامت ،آيه 31- 33،به نقل برسى رجال صحيحين ،ص 126.
343- الصنف فى الا حاديث والاثار،حافظ
ابوبكربن شيبه ،ج 1،ص 151،مسند احمد،ج 4،ص 281،جامع البيان فى تفسير القرآن ،ج
3،ص 428.
344- مظلومى گمشده در سقيفه ،ج 2،ص 416و
417.
345- از پيروان و حاميان سياسى على عليه
السلام مى توان زبيربن عوام ،طلحه بن عبدالله ،عبدالله بن زبير ،عباس بن عبدالمطلب
،عبدالله بن عباس ،اشعث بن قيس ،جريربن عبدالله ،عمران بن حصين و ابوموسى اشعرى را
نام برد.در اين باره ،ر.ك .تحليلى بر مواضع سياسى على لبن ابى طالب عليه السلا.ص 56
- 60.
346- ر.ك .المرجات ،سيد عبدالحسن شرف
الدين ،مراجعه 84،اين مؤ لف در كتاب النص و الجتهاد صد مورد رابر مى شمارد كه در
آنها رسول خدا (ص ) چيزى فرمود و صحابه ،گونه ديگر عمل كردند.
347- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد،ج
12،ص 86.
348- در منابع شيعه و سنى نام تنى چند از
اصحاب رسول اكرم (ص ) كه بعدها با حضرت پيوند فاميلى برقرار ساحتند،در زمره كسانى
ياد شده است كه سال ها قبل از بعثت آن بزرگوار،از راهيان شنيده بودند كه به زودى
پيامبرى در مكه ظهور خواهد كرد.نويرى در نهاية الارب پس از نام بردن يكى از خلفا مى
نويسد :سال ها پيش مردى از طايفه ازد به او خبر داده بود:پيامبرى در مكه ظهور مى
كند و تو نيز از اطرافيان او خواهى شد كه پس از وى به حكومت مى رسد.نهاية الارب
،ج 4،ص 13.
349- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد، ج
12،ص 51و 88.
350- باقى گذاشتن على ابن ابى طالب عليه
السلام به اين سبب بود كه عده اى مى خواستند در هنگام نبرد پيامبر(ص ) در شهر كودتا
كنند .زمانى كه پيامبر(ص ) على عليه السلام را به جاى خود در شهر باقى گذاشت ،آنها
شايع كردند كه علت اين امر ،تنفر رسول خدا(ص ) از على بوده است .اصول عقايد،ص 291.
351- صحيح مسلم ،ج 3،ص 452و453،ينابيع
المودة ،ص 445.
352- صحيح بخارى ،ج 9،ص 81،كتاب الفتن
،چاپ مكتبة عبدالحميد،صحيح مسلم ،ج 6، ص 23،كتاب الاماره چاپ بولاق ،مصر ينابيع
المودة ،ص 445،چاپ استانبول .
353- تحقيق درباره اين حديث بيشتر گذاشت .
354- فروغ ابديت ،ج 2،ص 481،برخى شمار
همراهان پيامبراسلام (ص ) در هنگام عزيمت به مكه را بسيار بيشتر از اين ياد كرده
اند .الغدير،ج 1.
355- مراه با راستگويان ،ص 148- 146.با
تصرف
356- ابوقحافه پدر ابوبكر از كسانى است كه
زمامدارى فرزند خود را باور نمى كرد ودر پاسخ نامه خليفه كه نوشته بود مردم مرا
خليفه نموده اند،نگاشت :نامه تو را احمقانه يافتم .گاه مى گويى خليفه خدايم و گاه
خليفه رسول خدا و گاه هم مى گويى مردم مرابه خلافت انتخاب كرده اند .از اين امر دست
بردار وحق را به اهلش واگذار.سقيفه سخيفه ،به نقل از اين حجر در الصواعق المحرقة .
357- تاريخ يعقوبى ،ج 2،ص 123و 124.
358- شرح نهج البلاغه ،ج 6،ص 21.
359- نهج البلاغه ،محمدعبده ،نامه 62.نامه
به مردم مصر.
360- اسرار آل محمد صلى الله عليه و آله ،
ص 276 و 277. در شرح دعاى صنمى از شيخ ابوالسعاده محلى همين استدلال از سوى خليفه
اول نقل شده است . سقيفه سخيفه ،ص 114 و 116.
361- ر.ك : شرح نهج البلاغه ،ابن ابى
الحديد ، خطبه 66.
362- همان ، ج 12 ، ص 86.
363- همان ، ص 87.
364- تاريخ الامم و الملوك ، ج 2 ، ص 235
،الكامل فى التاريخ ، ج 2 ، ص 327 ،تاريخ يعقوبى ، ج 2 ،ص 114 ، مكتبة الحيدرية نجف
، الامامة و السياسة ،ص 10 و 11. به نقل سياه ترين هفته تاريخ .
365- شرح نهج البلاغه ت ج 4 ،ص 107 ت ابن
عساكر مى نويسد : پس از بيان اين جمله ، على پرسيد :اى رسول اكرم (ص ) وظيفه من در
آن هنگام چيست ؟ پيامبر(ص )فرمود : صبر كن . على گفت : اگر نتوانستم صبر كنم چه مى
شود ؟ حضرت فرمود : به زحمت خواهى افتاد. تاريخ مدينة دمشق ،ترجمة الامام على عليه
السلام ، ج 2 ، ص 325 ، كنز العمال ،ج 13 ، ص 176.
366- الكامل فى التاريخ ت ج 3 ،ص 105
،تاريخ الامم و الملوك ت ترجمه ت ج 5، ص 2061 ،شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ، ج
12 ، ص 53.
367- شرح نهج البلاغه ت ج 2 ،ص 137. به
خوبى نمايان است كه اين امر پيش از آن كه نوعى توجيه عملكرد سياسى باشد ، بهانه بود
و بدون ترديد اگر سران قبايل از انگيزه هاى دنيوى دور بودند مردم بدين عذر از على
بن ابى طالب عليه السلام فاصله نمى گرفتند.
368- تاريخ الامم و الملوك ،ج 2، ص 84
،السيرة الحلبية ،ج 2 ، ص 3 ، السيرة النبوية ،ج 2 ، ص 66.
369- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج
2 ،ص 298.
370- مسند احمد ، ج 7 ،ص 455 ،ش 26208
،الصواعق المحرقة ، ص 123 ، المستدرك على الصحيحين ، ج 3 ،ص 130 ،مجمع الزوائد ،
ج 9 ،ص 130 ،كنز العمال ،ج 11 ،ص 602 ،ش 32903.
371- بررسى نظريه عدالت صحابه ، ص 281 و
282 .
372- شرح نهج البلاغه ،ج 12 ،ص 86. به نقل
سياه ترين هفته تاريخ ، با تصرفات جزئى .
373- همان .
374- همان ،ج 6 ،ص 45 و 23.
375- الاخبار الموفقيات ، ص 605 و 606.
376- شواهد التنزيل ، ج 1 ، ص 144.
377- همان ، ص 145 ،به نقل از مسند احمد.
378- الاحتجاج ، ص 252.
379- درباره شناخت سعد بن عباده و نظر
رسول اكرم (ص ) در مورد او ، ر.ك : الطبقات الكبرى ،ج 3 ،بخش 2 ، ص 143 ،چاپ بريل ،
اسدالغابة ،ج 2 ، ص 248.
380- اقتباس از بررسى نظريه عدالت صحابه ،
ص 297 و 298.
381- جانشينى حضرت محمد صلى الله عليه و
آله ،ص 51.
382- انساب الاشراف ،ج 1 ،ص 582 ،ح 1177.
در جمله اى ديگر از انصار آمده است : ولكننا نخاف ان يليها
بعدكم من قتلنا ابناعهم و اخوانهم ما از آن مى ترسيم كه پس از شما كسانى
متصدى اين ار شوند كه ما فرزندان و برادران آنها را كشته ايم .الطبقات الكبرى ،ج 3
،بخش اول ، ص 129 ،چاپ ليدن .
383- سياه ترين هفته تاريخ ،ص 386 ،راستى
، آيا حباب مى دانست كه پس از ابوبكر ،عمر به سر كار مى آيد و آنا را در مرتبه
پايين طبقات اجتماعى قرار مى دهد ؟ مى نويسند :خليفه دوم براى كسانى از انصار كه در
جنگ بدر حضور داشتند چهار هزار درهم حقوق تعيين كرد ،ولى براى سردمداران شرك و نفاق
مانند ابوسفيان كه پس از فتح مكه به تظاهر ، اسلام آوردند پنج هزار درهم مقرر
نمود.تاريخ يعقوبى ، ج 2، ص 153 ،شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج 8 ،ص 111
،109.
384- الامامة و السياسة ت ج 1، ص 10.
385- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
2، ص 53. در عصر عمر و عثمان نيز به انصار منصبى داده نمى شد.
386- اين نكته به صراحت در جمله اى از
حضرت فاطمه زهرا عليه السلام وجود دارد.بلاغات النساء ،ص 23.
387- اسرار سقيفه ، ص 141.
388- صحيح بخارى ،ج 2 ، ص 207،
ستلقون اثرة من بعدى اصبروا حتى تردو اعلى الحوض .
389- هر چند بيعت على بن ابى طالب عليه
السلام با ابوبكر در بسيج لشكر عليه شورشيان موثر بود ، نبايد از نظر دور داشت كه
انگيزه حكومت ابوبكر در نبرد با شورشيان مورد تاييد حضرت نبود.در اين باره در بخش
حكومت ابوبكر نكاتى خواهيم نگاشت .
390- انساب الاشراف ،ج 1 ، ص 587.
391- تاريخ الامم و الملوك ،ج 2 ، ص 619
،ميزان الاعتدال ،ج 2، ص 215 ،او در شورش مرتدان و مخالفان ، از ابوبكر اسب و
سلاح گرفت تا به جنگ آنها رود ولى پس از گرفتن اسب و سلاح از اين كار سر باز زد. او
را به دستور ابوبكر دستگير كردند و زنده در آتش سوزاندند.تاريخ الامم و الملوك ،ج 3
،ص 234 ،البداية و النهاية ،ج 6 ، ص 319.
392- شرح نهج البلاغه ،ج 2 ،ص 826 ،نهاية
الارب ، ج 4 ، ص 35 ،قاموس الرجال ،ج 4 ، ص 328.
393- صحيح مسلم ، ج 2 ،ص 121 ،سنن ابى
داود ، ج 2 ، ص 283.
394- نقش ائمه در احياى دين ، ج 9 ، ص 75
و 76.
395- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
2 ،ص 133. الطبقات الكبرى ،ج 2 ،بخش 2 ،ص 129.
396- شرح نهج البلاغه ،ج 12 ،ص 90 و 82
،به نقل سياه ترين هفته تاريخ ،ص 141 و 143. با تصرفات جزئى .
397- شرح نهج البلاغه ت ج 4 ،ص 78.
398- پيرامون موضوع شورش مرتدان در مباحث
آينده نكاتى خواهيم نگاشت .
399- صحيح بخارى ، ج 2 ، ص 186 ،الصواعق
المحرقة ، ص 9.
400- پس از اين خواهيم نوشت كه به گفته
شيخ مفيد آن حضرت هرگز تا زنده بود با ابوبكر بيعت نكرد. آن چه در اين باره در كتاب
ها وجود دارد بر گرفته از مدارك غير شيعه است .
401- شرح نهج البلاغه ،ابن ابى الحديد ،ج
11 ،ص 111 و 112.
402- در بيان انگيزه گسيل به خانه حضرت
فاطمه عليه السلام خواهيم نگاشت كه مخالفان على عليه السلام در آن روزها هر چند به
ثبات و حفظ پايه حكومت خود نظر داشتند ، از فرو پاشى نظام اسلامى به وسيله اختلاف و
جنگ نيز چندان هراسى نداشتند.
403- تحليلى بر مواضع سياسى على بن ابى
طالب عليه السلام ،اصغر قائدان ،ص 86.
404- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،ج
2 ، ص 60 ت انساب الاشراف ،ج 1 ،ص 587 ت الاختصاص ،ص 11 ، خصال ، باب دوازدهم ،ص
462 ،الشافى ، ج 3 ، ص 244 ، المسلك فى اصول الدين ،ص 260 ،كشف المراد ،علامه حلى
،ص 377 ،مقصد پنجم ، مساله ششم ،علم اليقين ،ج 2 ، ص 687 ، باب 14 ،فصل 20 ،مقصد
سوم ، المراجعات ، ش 84، اثبات الوصية ، ص 122 ،تفسير عياشى ،ج 2 ، ص 67 و 307.
405- شرح نهج البلاغه ت ابن ابى الحديد ،ج
15 ،ص 186 ،العقد الفريد ، ج 4 ،ص 335 ت صبح الاعشى ،ج 1 ،ص 228. جواب نامه امام به
معاويه ،نهج البلاغه ،نامه 28. ابن ابى الحديد مى نويسد : على را در حالى به مسجد
مى كشاندند كه از حركت اجتناب ميكرد و خالدبن وليد و همراهانش او را كشان كشان پيش
مى بردند و با مشت به پشت او مى زدند تا به مسجد رسيد. شرح نهج البلاغه ،ج 2 ،ص 56
و 57.
406- فروغ ولايت ،ص 153 و 162.
407- چنان كه پس از اين خواهيم گفت موضوع
بيعت امام على عليه السلام با ابوبكر ،از نظر شيعه قطعى نيست .
408- نهج البلاغه ،نامه 62. نامه به مردم
مصر.
409- فروغ ولايت ، ص 165.
410- در ايام زمامدارى على عليه السلام
فردى از حضرت پرسيد : چرا امور كشور دارى براى ابوبكر و عمر هموار بود ولى براى شما
چنين نيست ؟ امام فرمود :زيرا ابوبكر و عمر بر افرادى نظير من حكومت مى كردند كه جز
حفظ كيان اسلام به چيزى نمى انديشيدم ولى من بر افرادى نظير تو حكومت مى كنم . به
همين علت همه چيز آشفته و مضطرب است .
411- مولف بامداد اسلام عبدالحسين زرين
كوب در ص 71 كتابش مى نويسد : در واقع اين كودتا سقيفه اسلام را از...خطر جنگ
داخلى نجات داد.اين نكته را حتى در اولين روز بيعت با ابوبكر - كه گويند على با آن
به مخالفت برخاست و حق خويش را بدو يادآور شد- خليفه به صراحت گفت و تاكيد كرد كه
براى احتراز از فتنه بود ه وى قبول خلافت كرد ، با آن كه حق على را مى دانست .
ظاهرا به همين سبب هم بود كه على و يارانش ...سرانجا..به انتخابى كه در سقيفه شد ،
راضى شدند.
412- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد ،
ج 13 ، ص 301 و 302. گويند اين نقشه به دستور ابوبكر صورت گرفته است . النساب
413- ،ج 3 ،ص 95 ،تهذيب التهذيب ،ج 5 ،ص
110.
شرح نهج البلاغه ،ج 6، ص 23-45،به نقل پيشوايى از نظر اسلام ،ص 334و 335 .
414- شرح نهجالبلاغه ،فيض الاسلام ،خ
171.دكتر محمد تيجانى سماوى در كتاب از آگاهان بپرسيد،ص 181- 192در پاسخ اين اتهام
دلايل محكمى ارائه كرده است .
415- نهج البلاغه ،خطبه 167.
416- العقد القريد،ج 4.ص 235و236.
417- بلاغات النساء،ص 23،به نقل سياه ترين
هفته تاريخ ،ص 161.
418- به اعتقاد ابن ابى الحديد ،كينه ها
نسبت به امام على عليه السلام با گذشت زمان ،فروكش نكرد.شرح نهج البلاغه ،ج 6،ص 23.
419- برگرفته از مردنا منتاهى ص 73-75.
420- شرح نههج الابلاغه ،ج 111و112.
421- درصفحات بعد به موارد آن اشاره
خواهيم كرد.
422- حضرت در نهجالبلاغه ،به صراحت همين
نكته را ياد آور شده است .شرح نهج البلاغه فيض الاسلام خطبه 26.
