3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ جـَمـِيعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ عَنْ مَرْوَكٍ بَيَّاعِ اللُّؤْلُؤِ عـَمَّنْ ذَكـَرَهُ عـَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذَكَرَ الرَّغْبَةَ وَ أَبْرَزَ بَاطِنَ رَاحَتَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ هـَكـَذَا الرَّهـْبـَةُ وَ جـَعَلَ ظَهْرَ كَفَّيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ هَكَذَا التَّضَرُّعُ وَ حَرَّكَ أَصَابِعَهُ يَمِيناً وَ شـِمـَالًا وَ هـَكـَذَا التَّبـَتُّلُ وَ يَرْفَعُ أَصَابِعَهُ مَرَّةً وَ يَضَعُهَا مَرَّةً وَ هَكَذَا الِابْتِهَالُ وَ مَدَّ يَدَهُ تِلْقَاءَ وَجْهِهِ إِلَى الْقِبْلَةِ وَ لَا يَبْتَهِلُ حَتَّى تَجْرِيَ الدَّمْعَةُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 230 رواية : 3

ترجمه : 3ـ حـضـرت صـادق (ع ) رغـبـت را ذكـر كرد و درون دو كف خود را به طرف آسمان باز كرد (يـعـنـى رغـبـت چنين است ) و اما رهبت چنين است : و پشت دو دست را به طرف آسمان كرد، و اما تـضـرع چـنـيـن اسـت : و انـگـشـتـانـش را بـر اسـت و چـپ گـردانـيـد، و تـبـتـل چـنـيـن اسـت : و انـگـشـتـانـش را بـالا مـى بـرد و پـائيـن مـى آورد، و ابـتـهـال چـنـيـن اسـت : و دسـت خـود را تـا بـرابـر رويـش بـه جـانـب قـبله كشيد (فرمود) و ابتهال نباشد تا اشك روان شود.

4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ قـَالَ سـَمـِعـْتُ أَبـَا عـَبـْدِ اللَّهِ ع يـَقُولُ مَرَّ بِي رَجُلٌ وَ أَنَا أَدْعُو فِي صَلَاتِي بِيَسَارِي فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ بِيَمِينِكَ فَقُلْتُ يَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حـَقـّاً عـَلَى هـَذِهِ كـَحـَقِّهِ عَلَى هَذِهِ وَ قَالَ الرَّغْبَةُ تَبْسُطُ يَدَيْكَ وَ تُظْهِرُ بَاطِنَهُمَا وَ الرَّهْبَةُ تـَبـْسـُطُ يَدَيْكَ وَ تُظْهِرُ ظَهْرَهُمَا وَ التَّضَرُّعُ تُحَرِّكُ السَّبَّابَةَ الْيُمْنَى يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ التَّبَتُّلُ تُحَرِّكُ السَّبَّابَةَ الْيُسْرَى تَرْفَعُهَا فِي السَّمَاءِ رِسْلًا وَ تَضَعُهَا وَ الِابْتِهَالُ تَبْسُطُ يَدَيْكَ وَ ذِرَاعَيْكَ إِلَى السَّمَاءِ وَ الِابْتِهَالُ حِينَ تَرَى أَسْبَابَ الْبُكَاءِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 230 رواية : 4

ترجمه : 4ـ مـحـمد بن مسلم گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مردى به من گذر كرد و من با دست چپ در نماز دعا مى كردم ، پس گفت : يا ابا عبداللّه با دست راستت (دعاكن ) من گفتم : اى بـنـده خـدا هـمانا براى خداى تبارك و تعالى بر اين هم حقى است مانند حقى كه بدان دارد. مـجـلسـى (ره ) گـويـد: (((ممكن است آن حضرت دست چپ را با دست راست بلند كرده بوده و مـمـكـن اسـت بـدون دسـت راسـت بـوده مـانـنـد نـمـاز وتـر، و گـويـا سائل نادان پيش خود فكر كرده كه دست راست اشرف است ولى بى خبر بوده از اينكه همه بـدن را از عـذاب سـهـمـى اسـت ، كـه بايد از آن پناه جست ، و نيز براى هر كدام از اعضاء بدن بسوى پروردگار در هستى و بقاء و پرورش نيازى است ، بلكه چپ در اين جا مناسب تـر اسـت ، زيـرا نـويـسـنـده گـنـاهـان در سـمـت چـپ اسـت و گـنـاهـان از جـانـب نـفـس كـه مـيل به شهوت و لذت و اعمال پست دنيائى است بيايد. و جواب آن حضرت به آن مرد پس ‍ از نـمـاز بـوده ، و محتمل است كه مقصود آن حضرت كه فرمايد: (((در نماز دعا مى كردم ))) يـعنى در تعقيب نماز بودم و آنرا تاءييد كند آنچه بيايد در باب دعاى بعد از نمازها (در دعـائى ) كـه دسـت راسـت را بـريـش بـگـيـرد و دسـت چـپ را بـسـوى آسـمـان بـلنـد كـند))) برگرديم به دنباله حديث (4): و فرمود: رغبت اين است كه : هر دو دست را بگشائى و درون آنها را آشكار كنى ، و رهبت اين اسـت كـه : دو دسـت را بـگـشـائى و پـشـت آندو را ظاهر سازى ، و تضرع آنست كه : انگشت سبابه راست را براست و چپ بجنبانى ، و تبتل : جنبانيدن انگشت (سبابه ) چپ است كه آنرا بـه آرامـى بـسـوى آسـمـان بـالا بـرى و پـائيـن آورى ، و ابـتـهـال آنـسـت كـه : هـم دسـتـهـا و هـم دو ذراع را بـسـوى آسـمـان بـگـشـائى ، و ابتهال در وقتى است كه ببينى وسائل گريه فراهم شده است .

توضيح :
مجلسى (ره ) گويد: اين خبر چون تفسيرى بر اخبار گذشته است .

5- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ أَوْ غَيْرِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سـَأَلْتـُهُ عـَنِ الدُّعـَاءِ وَ رَفـْعِ الْيـَدَيـْنِ فـَقـَالَ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ أَمَّا التَّعَوُّذُ فَتَسْتَقْبِلُ الْقـِبـْلَةَ بـِبـَاطـِنِ كـَفَّيـْكَ وَ أَمَّا الدُّعـَاءُ فـِي الرِّزْقِ فـَتـَبـْسـُطُ كـَفَّيـْكَ وَ تـُفـْضِي بـِبـَاطـِنـِهـِمـَا إِلَى السَّمـَاءِ وَ أَمَّا التَّبـَتُّلُ فَإِيمَاءٌ بِإِصْبَعِكَ السَّبَّابَةِ وَ أَمَّا الِابْتِهَالُ فـَرَفـْعُ يـَدَيـْكَ تـُجـَاوِزُ بـِهـِمَا رَأْسَكَ وَ دُعَاءُ التَّضَرُّعِ أَنْ تُحَرِّكَ إِصْبَعَكَ السَّبَّابَةَ مِمَّا يَلِي وَجْهَكَ وَ هُوَ دُعَاءُ الْخِيفَةِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 231 رواية : 5

ترجمه : 5ـ ابـو بـصـيـر گـويد: از حضرت صادق (ع ) از دعا كردن و بلند كردن دستها پرسيدم فـرمـود: امـا بـراى پـناه بردن به خداى (از شر دشمنان ) درون دستهاى خود را به طرف قـبـله كـنـى ، و اما در دعاى براى روزى دستهاى خود را باز كنى و درون آندو را به سوى آسـمـان بـدارى ، و امـا تـبـتـل پـس آن اشـاره كـردن بـا انـگـشـت سـبـابـه اسـت ، و امـا ابـتـهال : بلند كردن دستها است بطورى كه از سرت بگذرد، و دعاى تضرع اين است كه انگشت سبابه را در برابر رويت به جنبانى و آن دعاى خيفه (و هراس ) است .

شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: ظاهر آنست كه مقصود از تعوذ پناه بردن از شر دشمنان است ، و ممكن اسـت آنـرا تـعـمـيـم داد كـه دشـمـنـان بـاطـن را هـم چـون نـفـس و شـيـطـان شـامـل شـود، و ايـن حـالت (يـعـنى حالتى كه امام (عليه السلام ) در تعوذ فرمود) حالت نـهـايـت بـيـچارگى است ، زيرا كسى كه سنگى يا شمشيرى يا نيزه اى را بيند اينگونه دست خود را سپر سازد تا آنها را از اعضاء شريف بدن خود دور سازد.

6- مـُحـَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا اسْتَك انُوا لِرَبِّهِمْ وَ م ا يَتَضَرَّعُونَ قَالَ الِاسْتِكَانَةُ هِيَ الْخُضُوعُ وَ التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْيَدَيْنِ وَ التَّضَرُّعُ بِهِمَا اصول كافى جلد 4 صفحه : 232 رواية : 6

ترجمه : 6ـ (اين خبر مانند حديث (2) است كه با ترجمه اش گذشت ).

7- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ قَالَا قُلْنَا لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع كَيْفَ الْمَسْأَلَةُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ تَبْسُطُ كَفَّيْكَ قُلْنَا كـَيـْفَ الِاسـْتـِعَاذَةُ قَالَ تُفْضِي بِكَفَّيْكَ وَ التَّبَتُّلُ الْإِيمَاءُ بِالْإِصْبَعِ وَ التَّضَرُّعُ تَحْرِيكُ الْإِصْبَعِ وَ الِابْتِهَالُ أَنْ تَمُدَّ يَدَيْكَ جَمِيعاً اصول كافى جلد 4 صفحه : 232 رواية : 7

ترجمه : 7ـ مـحـمـد بـن مسلم و زراره گويند: به حضرت صادق عليه السلام عرض كرديم : مسئلت بـدرگـاه خـدا چـگـونـه اسـت ؟ فـرمـود: دو دسـت خود را باز كنى ، عرض كرديم : استعاذه چگونه است ؟ فرمود: هر دو كف دست خود را بجانب فضا كنى (مانند كسى كه مى خواهد دست بـه ديـوار بـگـذارد و خلاصه اينكه كف دستها را بطرف قبله مى گيرى از مجلسى ره ) و تـبـتـل : اشـاره بـا انـگـشـت اسـت ، و تـضـرع : جـنـبـانـيـدن انـگـشـت اسـت ، و ابتهال اينست كه هر دو را با هم بكشى .

توضيح :
مـجـلسى (ره ) گويد: عارف ربانى در كتاب عدة الداعى گفته است : اين حالات و هيئتهائى كـه در ايـن اخـبـار ذكـر شـده اسـت يـا تـعبد است براى علتى كه ما آن را نمى دانيم ، و يا (براى بعضى مناسبات عرفى ) مثلا:
مـقـصـود از گـشـودن دسـتـهـا در حـال رغـبـت و شـوق بـخـاطـر ايـن اسـت كـه ايـن حـال و كيفيت بحال شخص اميدوار بفضل خدا نزديك تر است ، و مانند كسى است كه دستهاى خود را براى ريزش احسان در آنها باز كرده .
و در رهـبـت گـويـا بنده بزبان خوارى و بيمقدارى بعالم خفيات و اسرار عرضه مى دارد: پـروردگـارا مـن بـبـاز كـردن كـف دسـت بـسـوى تـو اقـدام نـكردم و روى آنها را بواسطه شرمندگى و خوارى بطرف زمين متوجه كرده ام .
و مـقـصـود بـجـنـبـانـدن انـگـشـتـان بـطـرف راسـت و چـپ در حـال تـضـرع اينست كه خود را بآنكس كه فرزند مرده است شبيه سازد زيرا چنين كسى در آنحال دستها را باين سو و آن سو كند.
و در حـال تـبـتـل كـه انـگـشـتان را گاهى بالا برد و گاهى پائين آورد مقصود اين است كه گـويـا بـزبـان حال به بر آورنده حاجات و آمال عرض كند: من از همه بريدم و بدرگاه تو رو آوردم و با يك انگشت اشاره كند كه نشانه يگانگى خداوند است .
و مـقـصـود از كـشـيـدن دسـتـهـا بـسـوى قـبـله در بـرابـر رو در حـال ابـتـهـال ، يا كشيدن دو دست و دو ذراع بسوى آسمان ، يا كشيدن دستها و گذراندن از سـر، بـحـسـب اخـتـلافاتى كه در روايات بود، آن است كه اين يك نوع از انواع عبادتها و اظهار كوچكى و خوارى است ، يا مانند غريقى است كه دستهاى لخت خود را از آب بر آورده و به دامن رحمتش آويزان در آويخته .

*باب گريه* بَابُ الْبُكَاءِ

1- عـَلِيُّ بـْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مـَرْوَانَ عـَنْ أَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَ تـُطـْفـِئُ بـِحـَاراً مِنْ نَارٍ فَإِذَا اغْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهاً قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَا فَاضَتْ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 1

ترجمه : 1ـ حـضـرت صـادق (ع ) فرمود: هيچ چيزى نيست جز اينكه پيمانه و وزنى دارد جز گريه كه يك قطره اش دريائى از آتش ‍ را خاموش سازد، و چون چشم باشك خود پر شود (و اشك در آن حـلقـه بـزنـد) آن چـهـره پريشانى و خوارى نبيند، و چون اشك بريزد خدا آنرا بر آتـش دوزخ حـرام كـنـد، و اگـر هر آينه در ميان يك امت يك نفر گريان باشد همه آنها مورد ترحم قرار گيرند.

2- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ وَ مَنْصُورِ بْنِ يـُونـُسَ عـَنْ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـَرْوَانَ عـَنْ أَبـِي عـَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ عَيْنٍ إِلَّا وَ هِيَ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْناً بَكَتْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ وَ مَا اغْرَوْرَقَتْ عَيْنٌ بِمَائِهَا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا حـَرَّمَ اللَّهُ عـَزَّ وَ جـَلَّ سـَائِرَ جَسَدِهِ عَلَى النَّارِ وَ لَا فَاضَتْ عَلَى خَدِّهِ فَرَهِقَ ذَلِكَ الْوَجْهَ قـَتـَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ وَ مـَا مـِنْ شـَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كـَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدَّمْعَةُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُطْفِئُ بـِالْيـَسِيرِ مِنْهَا الْبِحَارَ مِنَ النَّارِ فَلَوْ أَنَّ عَبْداً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرَحِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْكَ الْأُمَّةَ بِبُكَاءِ ذَلِكَ الْعَبْدِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 233 رواية : 2

ترجمه : 2- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هيچ چشمى نيست جز اينكه روز قيامت گريان است مـگـر چـشـمـيـكـه از تـرس ‍ خـدا گـريـسـتـه بـاشـد، و هـيـچ چشمى نيست كه از ترس خداى عـزوجـل بـاشـك خـود پـر شـود جـز ايـنـكـه خداى عزوجل همه آن بدن را با آتش دوزخ حرام گـردانـد، و آن اشك بر گونه اى روان نگردد كه گرد پريشانى و خوارى ببيند، و هيچ چـيـزى نـيـسـت جـز ايـنـكـه پـيـمـانـه و وزنـى دارد مـگـر اشـك كـه هـمـانـا خـداى عزوجل به اندكى از آن درياهائى از آتش را خاموش كند، پس اگر بنده اى در ميان يك امتى بگريد خداى عزوجل بخاطر گريه آن بنده بهمه آن امت رحم كند.

3- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِي سَوَادِ اللَّيْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ لَا يُرَادُ بِهَا غَيْرُهُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 3

ترجمه : 3- حـضـرت بـاقـر (ع ) فـرمـود: هـيـچ قطره اى نزد خدا محبوبتر نيست از آن اشكى كه در تاريكى شب از ترس خدا بريزد و جز خدا چيز ديگرى بآن منظور نباشد.

4- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ صَالِحِ بـْنِ رَزِيـنٍ وَ مـُحـَمَّدِ بـْنِ مـَرْوَانَ وَ غـَيـْرِهـِمـَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا ثَلَاثَةً عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ سَهِرَتْ فِي طَاعَةِ اللَّهِ وَ عَيْنٌ بَكَتْ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 4

ترجمه : 4- حضرت صادق (ع ) فرمود: هر چشمى در روز قيامت گريان است جز سه چشم چشمى كه از (ديـدن و نـظـريـه ) آنچه خداوند حرام كرده بر هم نهاده شده ، و چشمى كه در راه اطاعت خداوند بيدارى كشيده ، و چشمى كه در دل شب از ترس خدا گريسته است .

شــرح :
مـجـلسـى (ره ) گويد: (((عين سهرت ))) يعنى بيش از مقدار متعارف و عادت بيدار بوده ، و طـاعـت خـدا چـون نـمـاز و تـلاوت قـرآن و دعـا و مـطـالعـه عـلوم ديـنيه و در راه جهاد و حج و زيـارتـهـاى ديـگـر و هـر چـه بـراى خـداى سـبـحـان اطـاعـت بـاشـد شامل شود.

5- ابـْنُ أَبـِي عـُمـَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ وَ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَ لَهُ كَيْلٌ وَ وَزْنٌ إِلَّا الدُّمُوعُ فَإِنَّ الْقَطْرَةَ مِنْهَا تُطْفِئُ بِحَاراً مـِنَ النَّارِ فـَإِذَا اغـْرَوْرَقَتِ الْعَيْنُ بِمَائِهَا لَمْ يَرْهَقْ وَجْهَهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ فَإِذَا فَاضَتْ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ وَ لَوْ أَنَّ بَاكِياً بَكَى فِي أُمَّةٍ لَرُحِمُوا اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 5

ترجمه : 5- (اين حديث مانند حديث (1) است كه با ترجمه اش گذشت ).

6- ابـْنُ أَبـِي عـُمـَيـْرٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع أَنَّ عِبَادِي لَمْ يَتَقَرَّبُوا إِلَيَّ بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ قَالَ مُوسَى يـَا رَبِّ وَ مـَا هـُنَّ قـَالَ يـَا مـُوسـَى الزُّهـْدُ فـِي الدُّنـْيَا وَ الْوَرَعُ عَنِ الْمَعَاصِي وَ الْبُكَاءُ مِنْ خـَشـْيـَتـِي قَالَ مُوسَى يَا رَبِّ فَمَا لِمَنْ صَنَعَ ذَا فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُوسَى أَمَّا الزَّاهـِدُونَ فـِي الدُّنْيَا فَفِي الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْبَكَّاءُونَ مِنْ خَشْيَتِي فَفِي الرَّفِيعِ الْأَعْلَى لَا يُشَارِكُهُمْ أَحَدٌ وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَعَاصِيَّ فَإِنِّي أُفَتِّشُ النَّاسَ وَ لَا أُفَتِّشُهُمْ اصول كافى جلد 4 صفحه : 234 رواية : 6

ترجمه : 6- حضرت صادق (ع ) فرمود: خداى عزوجل به موسى عليه السلام وحى فرمود: كه همانا بـنـدگـان مـن بـه مـن تـقرب نجستند به چيزى كه محبوبتر باشد نزد من از سه خصلت ، مـوسـى عـرض كـرد: پـروردگارا آنها كدام است ؟ فرمود: زهد درباره دنيا (و بى اعتنائى بـدان ) و ورع (و پـارسـائى ) از نـافـرمـانـيها و معاصى ، و گريه از ترس من ، موسى عـرض كـرد: پـروردگـارا هـر كـه ايـنـهـا را بـه جـا آورد چـه پـاداشـى دارد؟ خـداى عـزوجـل بـه مـوسـى وحـى كـرد: اى مـوسـى امـا آنـانكه درباره دنيا زهد ورزيدند در بهشت بـاشـنـد، و امـا آنـانـكـه از تـرس مـن گـريـه كـنـنـد در بـلندترين منازلند، واحدى در آن منازل با آنها شريك نباشد، و اما آنها كه از نافرمانيهاى من بپرهيزند پس من كه همه مردم را (در روز قيامت ) بازرسى و تفتيش كنم آنها را بازرسى و تفتيش نكنم .

شــرح :
مجلسى (ره ) گويد: رفيع اعلى آن مكان بلندى است كه در بهشت بلندترين منزلها است ، و آن مـسـكـن انـبـيـاء و اوليـاء اسـت ، و مـقـصـود از ايـنـكـه (در دسـته سوم ) فرمود: آنها را بازرسى و تفتيش نكنم يعنى آنها بى حساب به بهشت روند.

7- عـِدَّةٌ مـِنْ أَصـْحـَابـِنـَا عـَنْ أَحـْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَكُونُ أَدْعُو فَأَشْتَهِي الْبُكَاءَ وَ لَا يَجِيئُنِي وَ رُبَّمَا ذَكَرْتُ بَعْضَ مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِي فَأَرِقُّ وَ أَبْكِي فَهَلْ يَجُوزُ ذَلِكَ فَقَالَ نَعَمْ فَتَذَكَّرْهُمْ فَإِذَا رَقَقْتَ فَابْكِ وَ ادْعُ رَبَّكَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 7

ترجمه : 7- اسـحـاق بـن عـمـار گـويـد: بـه حـضـرت صـادق (ع ) عـرض كـردم : مـن دعـا مـى كنم و ميل دارم گريه (نيز) بكنم ولى گريه ام نمى آيد، و بسا بياد برخى از مردگان خانواده خـودم مـيـافـتـم پـس رقت مى كنم و گريه كنم آيا اين كار درست است ؟ فرمود: آرى آنها را بـيـاد آور و چـون رقـت كـردى گـريـه كـن و پـروردگـار تـبـارك و تـعـالى را بخوان (و بدرگاهش دعا كن ).

8- مـُحـَمَّدُ بـْنُ يـَحـْيـَى عـَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَنْبَسَةَ الْعَابِدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ لَمْ تَكُنْ بِكَ بُكَاءٌ فَتَبَاكَ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 8

ترجمه : 8- حـضـرت صـادق (ع ) فـرمود: اگر گريه ندارى خود را به گريه وادار كن (يا مانند گريه كن بنما).

9- عـَنـْهُ عـَنِ ابـْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ بَيَّاعِ السَّابِرِيِّ قـَالَ قـُلْتُ لِأَبـِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أَتَبَاكَى فِي الدُّعَاءِ وَ لَيْسَ لِي بُكَاءٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 9

ترجمه : 9- سـعـيـديـن يـسـار گـويـد: بـه حـضـرت صـادق عـرض كـردم : مـن در حـال دعـا خـود را بـه گـريـه وادار كـنم اگر چه گريه ندارم ؟ فرمود: آرى گر چه به اندازه سرمگسى باشد.

10- عـَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِأَبـِي بـَصـِيـرٍ إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ إِنَّ أَبِي ع كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ اصول كافى جلد 4 صفحه : 235 رواية : 10

ترجمه : 10- على بن اءبى حمزه گويد: حضرت صادق (ع ) باءبى بصير فرمود: اگر از وقوع چـيـزى تـرس داشـتـى يـا حـاجـتـى خـواستى بنام خدا (دعا را) آغاز كن ، و او را تمجيد كن و ستايشش كن چنانچه شايسته آن است ، و بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله صلوات بفرست و حـاجـت خـود را بـخواه و خود را به گريه وادار كن اگر چه به اندازه سرمگسى باشد، هـمـانـا پـدرم هـمـيـشـه مـى فـرمـود: نـزديـكـتـريـن حـالى كـه بـنـده بـه پـروردگـار عزوجل دارد آنزمانى است كه در سجده باشد و گريان .

11- عـَلِيُّ بـْنُ إِبـْرَاهـِيـمَ عـَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْبَجَلِيِّ عَنْ أَبـِي عـَبـْدِ اللَّهِ ع قـَالَ إِنْ لَمْ يـَجِئْكَ الْبُكَاءُ فَتَبَاكَ فَإِنْ خَرَجَ مِنْكَ مِثْلُ رَأْسِ الذُّبَابِ فَبَخْ بَخْ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 11

ترجمه : 11- و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: اگر گريه ات نيايد خود را به گريه وادار كـن ، پـس اگـر از ديـده ات بـه انـدازه سـرمگسى اشك بيرون آمد پس به به (خوشا بر احوالت ).

*باب ستايش و ثناء پيش از دعا* بَابُ الثَّنَاءِ قَبْلَ الدُّعَاءِ

1- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمـُغـِيـرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِيَّاكُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَدْحِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 1

ترجمه : 1ـ حـارث بـن مـغـيـره گـويـد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: مبادا چون يكى از شما بـخـواهـد از پروردگار خويش ‍ چيزى از حاجات دنيا و آخرت مسئلت كند بدان مبادرت ورزد تـا بـه سـتـايـش او و صـلوات بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله سخن خود را آغاز كند، و سپس حاجات خود را بخواهد.

2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـُسـْلِمٍ قـَالَ قـَالَ أَبـُو عـَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ فِي كِتَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ص إِنَّ الْمِدْحَةَ قَبْلَ الْمـَسـْأَلَةِ فـَإِذَا دَعـَوْتَ اللَّهَ عـَزَّ وَ جـَلَّ فَمَجِّدْهُ قُلْتُ كَيْفَ أُمَجِّدُهُ قَالَ تَقُولُ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مـِنْ حـَبـْلِ الْوَرِيـدِ يـَا فـَعَّالًا لِمـَا يـُرِيـدُ يـَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى يَا مَنْ هُوَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ اصول كافى جلد 4 صفحه : 236 رواية : 2

ترجمه : 2- مـحـمـد بـن مـسـلم گـويـد: حـضرت صادق (ع ) فرمود: همانا در كتاب اميرالمؤ منين عليه السـلام اسـت كـه سـتـايـش پـيـش از درخـواسـت اسـت ، پـس هـر گـاه خـداى عـزوجـل را خـوانـدى (و بـه درگـاهـش دعـا كـردى ) او را تـمـجيد كن ، عرض كردم : چگونه تمجيدش كنم ؟ فرمود: (((اى كسى كه به من از رگ گردن نزديك ترى ، اى كسى كه هر چـه را بـخـواهـى انـجـام دهـنـده آنـى ، و اى كـسـى مـيـان مـرد و دلش حـائل شـوى ، و اى كـسـيـكـه در برترين نظر اندازه هائى ، و اى آنكه به مانندش ‍ چيزى نيست .

شــرح :
مجلسى (ره ) در جمله (((يامن يحول بين المرء و قلبه ))) چند وجه گفته است :
اول : ايـنـكـه كـنـايـه از نـزديـكـى خـداونـد بـه بـنـدگـانـش مـى بـاشـد زيـرا كـسى كه حائل بين دو چيز شد بدان چيز نزديك تر از ديگر است .
دوم : اشـاره بـايـنـسـت كه او بر مكنوناتى از دلها آگاه است كه شايد صاحبان آنها از آن بـى خـبـر بـاشـنـد و در روايـتى نيز هست كه فرمود: معناى اين جمله اينست كه دلها نتوانند چيزى را از خداوند مخفى و پنهان دارند.
سـوم : يـعـنـى بـوسـيـله مرگ بين انسان و دلش جدائى اندازند و اين جمله دعا براى وادار كردن مردم است باينكه بپاك كردن دلهاشان مبادرت ورزند پيش از آنكه خداوند بسبب مرگ بين آنها و دلها جدائى اندازد...
چـهـارم : ايـنـكـه كـنـايه از اينست كه خداست كه مالك دلهاى بندگان است هر تصميمى كه گرفته باشند بهم زند و مقاصد او را تغيير دهد و او را بحالت مختلف بگرداند از ذكر بفراموشى و از فراموشى بذكر، و از ترس بآسودگى خاطر و از آسودگى بترس ... و در حديث است كه دل مؤ من ميان دو انگشت او است بهر سو كه خواهد بگرداند، و در دعا است (((يا مقلب القلوب ))).
پـنـجـم : آنـچـه از دو حـديـث از تـفـسـيـر عـيـاشـى آمـده كـه مـعـنـايـش ايـنـسـت كـه حايل مى شود ميان انسان و ميان اينكه باطل را از حق تميز دهد.
شـشـم : يـعـنـى او را از آنـچـه در دلش نـهـفـتـه اسـت غافل كنى .
و در جـمـله (((يـا من هو بالمنظر الا على ))) گويد: در قاموس گفته : (((منظر))) چيزى است كـه بـدان نـگـاه كـنـى و شـايـد حـضـرت (عـليـه السلام ) مكانت و درجه رفيعه معنويه را بـمـكـانـهـاى بـلنـد ظـاهرى تشبيه فرموده ، پس اين يا كنايه از اطلاع او است بر تمامى مخلوقات ، زيرا كسى كه در جاى بلندى بود مشرف بر پائين آن هست و اطلاع بر آن دارد، و يـا كنايه از تسلط و اقتدار او بر آنچه بجز او است از ممكنات ، و يا كنايه از نرسيدن خـردهـا و انـديـشـه ها بساحت معرفت او است ، و متحمل است (((منظر))) از نظر بمعناى فكرى باشد يعنى او بالاتر است از اينكه افكار خلق بدو رسد.