201- ر.ك : اصول كافى ، ج 4، ص 201.
202- اين روايت را حضرت استاد علامه طباطبايى - رحمة الله - در تفسير الميزان ، ج 2، ص 150، ذكر نموده اند.ناگفته نماند كه از بررسى صدر و ذيل آن روايت استفاده مى شود كه اين حديث در مقام تاءييد معناى اول براى اولوالعزم است نيز بايد توجه داشت كه معناى دوم نيز برگرفته از متن روايت است و حديث راجع به آن نيز در الميزان ، ج 2، ص 150، ذكر شده است .البته با اندكى تفاوت و زيادى كه مى فرمايد:
و معنى اولى العزم انهم سبقوا انبياء الى الاقرار بالله و اقروا بكل نبى كان قبلهم و بعدهم ، و عزموا على الصبر مع التكذيب لهم و الاذى ؛ (اولى العزم يعنى پيامبرانى كه در اقرار به خدا از ديگر پيامبران پيشى گرفته اند، و به انبياى پيش و بعد از خود اقرار نموده اند، و تصميم جدى بر شكيباى در برابر تكذيب و آزار و اذيت امت خود داشته اند).
203- سوره شورى ، آيه ى 13.
204- نام شهرى در مصر، واقع در راه قدس در كناره ى درياى سرخ ، درست محاذى با تبوك .ر.ك : مجمع البحرين ، ج 6، ص 252 و 315.
205- سوره شعرا، آيه ى 207.
206- سوره آل عمران ، آيه ى 33 و 34.
207- سوره بقره ، آيه هاى 36 و 38، نيز ر.ك : سوره اعراف ، آيه ى 24.
208- ر.ك : الميزان ، ج 4، ص 146 و 147.
209- ر.ك : الميزان ، ج 4، ص 146 و 147.
210- سوره نساء، آيه ى 1.
211- سوره روم ، آيه 21.
212- سوره بقره ، آيه ى 38.
213- بحارالانوار ج 11، ص 188، روايت 45.
214- سوره بقره ، آيه ى 35، سوره اعراف ، آيه ى 19.
215- سوره بقره ، آيه ى 35.
216- سوره بقره ، آيه هاى 36 و 38، و سوره اعراف ، آيه ى 24.
217- سوره بقره ، آيه ى 38.
218- سوره طه ، آيه ى 123 و 124.
219- سوره بقره ، آيه ى 35.
220- ر.ك : اصول كافى ج 1، ص 151؛ بحارالانوار، ج 4، ص 139 و 292، ج 5، ص 101 و 124، توحيد صدوق ، ص 64.
221- يعنى روزه گرفتن آن تشريعا مورد تكليف است ، ولى اگر آن روز را روزه نگرفتيد، معلوم مى شود كه خداوند به اراده تكوينى آن را اراده ننموده است .
222- سوره بقره ، آيه ى 35 و سوره اعراف ، آيه ى 19.
223- سوره طه ، آيه ى 121.
224- سوره طه ، آيه ى 123 و 124.
225- سوره بقره ، آيه ى 35؛ سوره اعراف ، آيه ى 19.
226- سوره طه ، آيه ى 123 و 124.
227- سوره كهف ، آيه ى 50.
228- سوره يس ، آيه ى 82.
229- سوره انبياء، آيه هاى 26 و 27.
230- سوره تحريم ، آيه 6.
231- سوره كهف ، آيه ى 50.
232- سوره اعراف ، آيه ى 27.
233- براى اطلاع از اخبار رجعت ر.ك : بحارالانوار، ج 53، ص 39، 145.
234- روايت وارده در رابطه با اين كه وقت مشخص (( الوقت المعلوم )) كه خداوند تا آن هنگام به ابليس مهلت داده و در آن روز عمر ابليس سر مى رسد، چهار دسته است :
الف : روز قيام حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه الشريف - ر.ك : بحارالانوار، ج 24،ص 325، روايت 41؛ ج 52،ص 376، روايت 178؛ ج 63،ص 221، روايت 63،ص 254، روايت 119.
ب : در آخرين رجعت از رجعت هاى امير المؤ منين - عليه السلام - ر.ك : بحارالانوار ج 53،ص 42، روايت 12.
ج : روزى كه رسول خدا - صلى الله عليه و آله و سلم -، ابليس را بر روى صخره ى بيت المقدس سر مى برد، ر.ك : بحارالانوار، ج 11،ص 154، روايت 31؛ ج 63،ص ‍ 244، روايت ، 96.
د: بعد از برپايى قيامت بين نفخ صور اول و دوم .ر.ك : بحارالانوار، ج 6،ص 328، روايت 10، ج 11،ص 108، روايت 17؛ ج 57،ص 367، روايت 4؛ ج 99،ص 32، روايت 7.
مشكل اختلاف روايات با توجه به اين كه ظهور حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه الشريف - و نيز رجعت نمونه اى از قيامت كبرى مى باشند، حل مى گردد.
235- سوره ى ص ، آيه 76.
236- سوره ى اعراف ، آيه ى 11.
237- ر.ك : وسائل الشيعه ، ج 6 ص 388، روايت 8256، و بحارالانوار، ج 57، ص 214، روايت 184، ج 77، ص 301، روايت 6.
238- سوره يوسف ، سوره ى 40.
239- ر.ك : الميزان ، ج 4، ص 147.
240- سوره نسا آيه 1.
241- سوره اعراف ، آيه ى 27.
242- سوره هود، آيه ى 44.
243- سوره هود، آيه ى 40.
244- سوره هود، آيه ى 43.
245- ر.ك : بحارالانوار، ج 11، ص 336، تفسير عياشى ، ج 2، ص 148، قصص الانبياء جزائرى ، ص 80؛ معانى الاخبار، ص 151.
246- سوره هود، آيه 37، سوره مومنون ، آيه 27.
247- سوره بقره ، آيه ى 213.
248- سوره بقره ، آيه ى 260.
249- سوره بقره ، آيه ى 133.
250- سوره مريم ، آيه هاى 42 و 43.
251- سوره فرقان ، آيه ى 63.
252- سوره مريم ، آيه ى 47.
253- سوره شعرا، آيه ى 86.
254- سوره توبه ، آيه ى 114.
255- سوره توبه ، آيه ى 114.
256- سوره ابراهيم ، آيه ى 41.
257- سوره يوسف ، آيه ى 92
258- سوره يوسف ، آيه ى 8.
259- سوره يوسف ، آيه ى 6.
260- سوره اسرا، آيه ى 55.
261- ر.ك : بحار لانوار، ج 9، ص 223، ج 14، ص 3 و 37؛ تفسير قمى ، ج 2، ص 77 و 126.
262- براى نمونه ، ر.ك : بحارالانوار، ج 14، ص 79، روايت 21، ج 21 ج 39، ص 146، روايت 11.
263- سوره ى نمل ، آيه ى 18.
264- ر.ك : بحارالانوار، ج 14، ص 92، روايت 2 و مشابه آن به نقل از تفسير رازى ، بحارالانوار، ج 14، ص 90، و نيز ر.ك : بحار الانوار، ج 64،ص 246.
265- سوره ى ص ، آيه ى 34.
266- ر.ك : بحارالانوار، ج 14، ص 98، روايت 4، اين حديث مفصل است ، به بحارالانوار مراجعه شود.
267- سوره ص ، آيه 35.
268- سوره آل عمران ، آيه ى 55.
269- سوره نساء، آيه 157 و 158.
270- سوره زمر، آيه ى 42.
271- سوره ى انعام ، آيه ى 61.
272- سوره سجده ، آيه ى 11.
273- سوره سجده ، آيه ى 10.
274- سوره مريم ، آيه ى 30 و 32.
275- سوره مريم ، آيه ى 32.
276- سوره آل عمران ، آيه ى 36.
277- سوره آل عمران آيه ى 42.
278- سوره مريم ، آيه ى 16.
279- سوره مريم ، آيه ى 41.
280- سوره مريم ، آيه ى 51.
281- سوره مريم ، آيه ى 54.
282- سوره مريم ، آيه ى 56.
283- سوره مريم ، آيه ى 58.
284- ر.ك : بحارالانوار، ج 14، ص 192، روايت 2؛ ج 37، ص 85، روايت 52؛ ج 43، ص 24، روايت 20.
285- توضيح بيشتر در پاسخ پرسش هاى ديگر همين بخش خواهد بود.
286- بحارالانوار، ج 15، ص 15، ص 220، روايت 39، ص 144، روايت 76؛ ص 81، روايت 22.
287- ر.ك : بحارالانوار، ج 16، ص 353، روايت 38.
288- خداوند از زبان حضرت يوسف - عليه السلام - مى فرمايد: و اتبعث مله ءاباءى ابراهيم و اسحق و يعقوب ؛ (و از آيين پدرانم ، ابراهيم و اسحاق و يعقوب پيروى مى نمايم) سوره يوسف ، آيه ى 38.
289- سوره ص ، آيه 48.
290- ر.ك : بحارالانوار، ج 15، ص 352، روايت 13.
291- سوره مريم آيه ى 17.
292- مشابه ، بحارالانوار، ج 14، ص 475، روايت 37، ج 14، ص 361، روايت 18؛ ص 271، روايت 38؛ ج 38، ص 320، روايت 33.
293- سوره انبياء، آيه ى 73.
294- سوره علق ، آيه هاى 9 و 10.
295- ر.ك : بحارالانوار، ج 61، ص 178، بيان روايت 40.
296- ر.ك : بحارالانوار، ج 16، ص 402، روايت 1، ج 18، ص 278، روايت 38؛ ج 68، ص 27، بيان روايت 49؛ ج 101، ص 155، بيان روايات 4.
297- سوره احقاف ، آيه ى 29.
298- سوره اسراء، آيه ى 1.
299- سوره نجم ، آيه ى 10.
300- ر.ك : سوره احزاب ، آيه ى 40.
301- سوره نساء، آيه ى 80.
302- در مؤ لفات مربوط به بحث شهيد اول ثانى - رحمهما الله - تفحص شد و چيزى در اين باره يافت نشد.
303- ر.ك : بحارالانوار، ج 8، ص 38، روايت 16.
304- ر.ك بحارالانوار، ج 82، ص 268، روايت 15؛ ج 85، ص 287، روايت 85، ص 288، روايت 16، ص 290، روايت 22، ص 293، روايت 23.
305- ر.ك : مستدرك الوسائل : ج 14، ص 153، روايت 16346؛ بحارالانوار، ج 17، ص 259، روايت 4، ج 103، ص 220، روايت 24.
306- مشابه : وسائل الشيعه ، ج 3، ص 280، روايت 3651 و 3652.
307- سوره ى يونس ، آيه ى 62.
308- از جمله برخى از رواياتى كه در سؤ ال هاى آينده از همين بخش خواهد آمد.نيز ر.ك : اصول كافى ، ج 1، ص 143، باب النوادر.
309- ر.ك : ج 15، ص 24، روايت 43، ج 25، ص 21، روايت 37؛ ج 57، ص 170، روايت 116.
310- سوره نجم ، آيه ى 42.
311- يعنى از اين راه مى توان واسطه ى فيض بودن ائمه - عليهم السلام - را اثبات نمود.
312- بحارالانوار، ج 98، ص 393، روايت 1.
313- بحارالانوار، ج 98، ص 393، روايت 1.
314- بحارالانوار، ج 98، ص 393، روايت 1.
315- سوره قدر، آيه ى 1.
316- مشابه ، بحارالانوار، ج 48، ص 129، روايت 2.
317- ر.ك : بحارالانوار ج 24، ص 78، روايت 1.
318- بحارالانوار، ج 102، ص 131، روايت 4.
319- بحارالانوار، ج 102، ص 131، روايت 4.
320- در بحارالانوار، ج 25، ص 385، روايت 41 آمده است : (( ان الامام و كر لاراده الله - عزوجل - لا يشاء الا من (ظ.ما) يشاء الله )) (امام آشيانه اراده ى خداوند عزوجل است ، جز آن چه خدا بخواهد، نمى خواهد.)
321- سوره انعام ، آيه ى 57.
322- ر.ك : بحارالانوار، ج 45 ص 1.
323- ر.ك : بحارالانوار، ج 15، ص 9، روايت 9، ج 25، ص 6، روايت 9، ج 53، ص 142، روايت 162؛ ج 15، ص 10، روايت 11، ج 24، ص 88، روايت 4؛ ج 25، ص ‍ 16، روايت 30 و...
324- از جمله ر.ك : اصول كافى ج 1، ص 419، بحارالانوار، ج 7، ص 249 ج 24، ص 188، و 353 و...
325- بحارالانوار، ج 100، ص 287، روايت 18، ص 330، روايت 29.
326- سوره مائده ، آيه ى 55.
327- ر.ك : المعجم الكبير، ج 2 ص 357، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 12، ص 277؛ نظم درر السمطين ، ص 23، 86، 87، 88 و...
328- بحارالانوار، ج 36، ص 161؛ تاويل الايات ، ص 593، شواهد التنزيل ، ج 2، ص 266، مناقب ابن شهر آشوب ، ج 2 ص 20.
329- منظور آيه 51، سوره مائده است كه مى فرمايد يا ايها الذين آمنوا! لا تتخذوا اليهود و النصارى اوليا بعضهم اوليا بعض ....(اى كسانى كه ايمان آورده ايد، يهود و نصارى را دوستان خود مگيرد و آنان دوستان يكديگرند...) حضرت استاد - رحمة الله - چند روايت از كتاب (( الدرر المنثور )) پيرامون شاءن نزول آيه درباره ى (( عبدالله بن ابى )) نقل كرده اند.براى توضيح بيشتر ر.ك : الميزان ج 5، ص 422 و 423.
330- منظور آيه 8 منافقون است كه مى فرمايد: يقلون : لئن رجعنا الى المدينه ، ليخرجن الاعز منها الاذل (مى گويند: اگر به مدينه برگرديم ، قطعا آن كه عزتمندتر است آن زبون تر را از آن جا بيرون خواهد كرد.) و نيز آيه 5 سوره منافقون كه مى فرمايد: و اذا قيل لهم تعالوا، يستعفر لكم رسول الله لووا رؤ سهم ، و راءيتهم يصدون و هم مستكبرون ؛ (و چون به ايشان گفته مى شود بياييد تا پيامبر خدا براى شما آمرزش بخواهد، سرهاى خود را بر مى گردانند، و آنان را مى بينى كه تكبركنان روى بر مى تابند.) و آيات ديگرى كه در همين سوره در نكوهش منافقين نازل شده است كه حضرت استاد - رحمة الله - از (( زيد بن ارقم )) و (( ابن عباس )) و (( عكرمه )) و (( محمد بن سيرين )) و (( ابن اسحاق )) و ديگران نقل كرده اند كه اين آيات درباره (( عبدالله بن ابى )) وارد شده است .براى توضيح بيشتر ر.ك : به الميزان : ج 19، ص 328 و 332.
331- ر.ك : بحارالانوار، ج 41، ص 166، روايت باب 109.
332- نهج البلاغه ، خطبه اول .
333- نهج البلاغه ، خطبه اول .
334- نهج البلاغه ، خطبه 189، و بحارالانوار، ج 10، ص 128، روايت 7؛ ج 69، ص 227، روايت 19.
335- سوره نور، آيه ى 40.
336- ر.ك : نهج البلاغه ، خطبه 228.
337- ر.ك : كافى ، ج 6، ص 56؛ وسائل الشيعه ، ج 12، ص 43، ج 22، ص 9 و 12 و...
338- ر.ك : اصول كافى ، ج 1، ص 387، بحارالانوار، ج 25، ص 39 ج 26، ص 33، و 134 و 135؛ بصائر الدرجات ، ص 431، 432، 435، 436، 437، 439، 440. متن حديث بنابر نقل اصول كافى (ج 1، ص 387) به اين صورت است : فاذا صار الاءمر اليه ، جعل الله له من نور يبصر به ما يعمل اءهل كل بلده (هنگامى كه امر (امامت) به امام سپرده مى شود خداوند ستونى از نور براى او قرار مى دهد كه به وسيله ى آن ، آن چه اهل هر آبادى عمل مى كنند، مى بيند) هر يك از اين احاديث داراى عبارات بسيار لطيف هستند، لذا شايسته است خواننده ى محترم به مدارك اشاره شده مراجعه كند.
339- در روايت است كه رسول اكرم - صلى الله عليه و آله و سلم - با اشاره به امام حسن و حسين - عليهماالسلام - فرمود: (( ابناى هذان امامان ، قاما اءو قعدا.)) (اين دو فرزند من امام هستند، قيام كنند و يا نكنند.) بحارالانوار، ج 16، ص 306؛ ج 21، ص 266، ج 37، ص 7، ج 43، ص 227 و...
340- به دليل اين كه اولا، امام مجتبى - عليه السلام - همچون امام حسين - عليه السلام - ياران فداكار و مطمئن و متعهد هر چند اندك در برابر سپاه معاويه و عوامل نفوذى و نيرنگ هاى او نداشت ، بلكه معاويه با دسيسه هاى فراوان و با پول هاى گزاف و وعده و وعيده ، هر بار سران سپاه آن حضرت را مى خريد و لشكر امام مجتبى - عليه السلام - را بر ايشان مى شورانيد.از طرف ديگر، حضرت امام حسن - عليه السلام - در زمانى زندگى مى كرد كه معاويه با اعمال سياست هاى حق به جانب و توطئه هاى فريب كارانه و تظاهر به اسلام ، خود را به عنوان صحابى رسول اكرم صلى الله عليه و آله و خال المومنين و كاتب وحى معرفى نمود و به كمك عده اى از صحابه مزدور - نظير سمره بن جندب ، و بسيربن ارطاه ، و زياد بن ابيه ، تبليغات مسمومى به نفع صحابه و عليه اهل بيت و خاندان رسالت و به خصوص امير المومنين - عليه السلام - و فرزندانش به وجود آورده و با زر و زور و تهديد و تطميع ، اهل بيت را از صحنه ى منزوى كرده و در خانه ى وحى را بر روى مردم بسته بود و هيچ كس جراءت اظهار دوستى و محبت به خاندان وحى را به خود نمى داد، تا جايى كه يك روايت فقهى در بيان احكام از اميرالمومنين - عليه السلام - به طور مستقيم نه به توسط ائمه بعدى در كتب فقهى و روايى ما نقل نشده است .
در چنين شرايط اگر امام مجتبى - عليه السلام - مى خواست به جنگ و مقابله با معاويه بپردازد، خود و خاندانش شهيد مى شدند، و با نيرنگ ها و تسلط و نفوذ و قدرتى كه معاويه بر اوضاع داشت ، خون آنان پايمال مى شد و اثرى در جهان اسلام نمى گذاشت ؛ بلكه چه بسا معاويه آن حضرت و نيز برادرش امام حسين - عليه السلام - را به هم دست نزديكان خود فروخته و يا اطرافيان نفوذى خود به شهادت مى رساند و به عزاى خون خواهى آنان مى نشست و به ظاهر در صدد جستجوى قاتلان آنان بر مى آمد، چنان كه براى خليفه سوم عثمان چنين نمود.
341- دلائل الامامه ، ص 64.
342- ر.ك : الصوارم المهرقه ، ص 193، در برخى موارد گوينده ى اين سخن (( سفيان بن ليلى )) معرفى شده است .ر.ك :بحارالانوار، ج 44، ص 23؛ اختصاص ، ص ‍ 82؛ رجال ابن داوود، ص 172، رجال علامه ، ص 81؛ رجال كشى ، ص 111؛ شرح نهج البلاغه ، ج 16، ص 16 و 44.
343- بحارالانوار، ج 44، ص 329 و 330.
344- اين مساءله با مقايسه اوضاع جامعه ى قبل و بعد از شهادت آن حضرت روشن مى شود.زيرا قبل از شهادت آن حضرت و يارانش در خانه اهل بيت - عليه السلام - به روى مردم بسته بود و آنان در جامعه با فريب كارى معاويه منزوى شده بود، به گونه اى كه حتى يك روايت فقهى در بيان احكام به طور مستقيم نه به واسطه امامان بعدى از حضرت سيد الشهدا - عليه السلام - و امام مجتبى - عليه السلام - به ما نرسيده و در كتب حديثى و فقهى نقل و ضبط نشده است ، و اين بيانگر نهايت فشار و اختناق بر مردم اهل بيت - عليه السلام - است ولى بعد از شهادت آن حضرت و اسارت خاندان رسالت و قيام نهضت هاى خونين در پى آن ، سال به سال حقانيت و نورانيت همراه با مظلوميت اهل بيت - عليه السلام - و ظلم و ستم قاتلان و پيروان آنان ، براى مردم روشن تر شد، تا اين كه در دوران امانت امام باقر - عليه السلام - و امام صادق - عليه السلام - فرصت طلايى به دست آمده و در خانه اهل بيت - عليه السلام - گشوده شد و اقبال و توجه مردم به اين خاندان دو چندان شد.بنابراين ، احياى اسلام ناب و سيره ى نبوى و علوى و احياى مكتب وحى و مذهب جعفرى همه و همه از بركات و ثمرات نهضت عاشوراى حسينى و صبر و استقامت و فداكارى ياران و اهل بيت آن حضرت بود، چنان كه خود آن حضرت اين حقيقت را پيش بينى نمود.بيتى را كه به آن حضرت نسبت داده اند، بيانگر همين واقعيت است كه مى فرمايد:

و ما ان طبنا جبن ولكن
	منايانا و دوله آخرينا

هرگز اراده ما سست نيست ، و ماترسو نيستيم ، بلكه مرگ ما همان و سر كار آمدن و به قدرت رسيدن افراد ديگر (از خاندان ما) همان .بحارالانوار ج 45، ص 9؛ احتجاج ، ج 2، ص 300، لهوف ، ص 98، البته صلح امام مجتبى و تحمل رنج ها و مرارتها، زمينه ساز قيام خونين كربلا بود.
345- احتجياج ، ج 1، ص 258، ص 235.
346- از جمله پيش از حركت از مكه معظمه به سوى كربلا طى نطقى ، عزم و حركت خود را اعلام كرد و شهادت خويش را گوشزد نمود و فرمود: خط الموت على ولد آدم محظ القلاده على جيد الفتاه و ما اءولهنى الى اسلافى اشتياق يعقوب الى يوسف .و خير لى مصرع انا لاقيه كاءنى باءوصالى يتقطعها عسلان الفلوات بين النواويس و كربلاء (مرگ مانند نقش بستن گردنبند بر گردن دختر جوان بر فرزندان آدم نوشته شده است . و شدت اشتياق من به ديدار نيكان در گذشته ام مانند اشتياق حضرت يعقوب به يوسف - عليه السلام - است ، و محل افتادن و مرگى براى من برگزيده شده است كه من بدان جا خواهم رسيد.گويا مى بينم كه درندگان بيابان ها بين (( نواويس )) و (( كربلا )) مرا پاره پاره مى كنند.) بحارالانوار، ج 44، ص 366، كشف الغمه ، ج 2 ص 29 لهوف ص 60.
و مردم به يارى و نصرت خود و شهادت در راه و هدف خود دعوت نمود و فرمود: من كان باذلا فينا مهجته ، موطنا على لقاء الله نفسه ، فليرحل معنا.؛ (هر كس خواهان آن است كه خون جگر و جان خود را در راه ما بدهد و خود را براى ملاقات با خداوند (= شهادت) آماده كرده است ، با ما كوچ كند) بحارالانوار، ج 44، ص 366؛ كشف الغمه ، ج 2، ص 29؛ لهوف ص 60.
و نيز در پاسخ سخن بعضى از شخصيت ها كه به قصد خيرخواهى بر سر راه آن حضرت قرار گرفتند و پيامدهاى خطرناك نهضت را به آن بزرگوار گفتند، فرمود: من با يزيد آن چنانى بيعت نمى كنم و حكومت ظلم و ستم او را امضا نخواهم كرد، زيرا خدا و رسولش و مومنان آن را از ما نمى پذيرد: (( ابى الله ذلك و رسوله و المومنون و...)) من مى دانم كه به هر كجا بروم و يا در هر كجا باشم ، مرا خواهد كشت هر چند به استار كعبه آويزان باشم ، و اين كه خروجم از مكه به لحاظ حفظ حرمت خانه خدا و رعايت هتك حرمت آن به واسطه ريختن خون من در آن جاست .ر.ك : بحارالانوار، ج 44، ص 364؛ ج 45، ص 83؛ لهوف ، ص 63.
347- ر.ك : بحارالانوار، ج 44، ص 364، لهوف ، ص 63.
348- ر.ك : بحارالانوار، ج 44، ص 364، لهوف ، ص 63.
349- يعنى نسبت به اراده ى تكوينى و قضاى حتمى الهيه كه از مقام فعل انتزاع مى شود، چنين است ؛ ولى نسبت به خود انسان كه فاعل و ياقابل است - قاتل يا مقتول در مثال مورد بحث ما - نسبت امكان دارد، يعنى ممكن و اختيارى و متعلق امر و نهى تشريعى است .براى توضيح بيشتر به بخش جبر و اختيار مراجعه شود.
350- بحار الانوار، ج 44، ص 366، كشف الغمه ، ج 1 ص 29، لهوف ، ص 60.
351- بحار الانوار، ج 44، ص 366، كشف الغمه ، ج 1 ص 29، لهوف ، ص 60.
352- ذريعه النجاه گرمارودى .
353- ر.ك : اصول كافى ، ج 1، ص 378؛ بحارالانوار، ج 25، ص 39 و 42؛ ج 26 ص 134 و...
354- احتجاج ، ج 2، ص 307، لهوف ، ص 81؛ مناقب ابن شهر آشوب ، ج 4، ص 114.
355- بنابراين : بيعت و صلح و سازش با چنين انسان پليدى ، از شخصيت برجسته اى همچون امام حسين عليه السلام به معناى صحه گذاشتن بر اعمال ننگين او و كمك به نابودى اسلام و معتقدات دينى بود، لذا امام - عليه السلام - فرمود: (( و مثلى لا يبايع مثله .)) ؛ (كسى چون من با كسى مثل او (= يزيد) بيعت نمى كند).بحار الانوار، ج 44،ص 324.نيز ر.ك : لهوف ص 22.
و نيز مى فرمايد (( ياءبى الله ذلك لنا و رسوله و المومنون ...)) ؛ (خداوند و رسول او و مومنان ...از پذيرش چنين چيزى براى ما ابا دارند).شرح نهج البلاغهه ابن ابى الحديد، ج 3، ص 249؛ لهوف ص 97.
356- منظور اين است كه خداوند متعال خود خون بهاى امام حسين - عليه السلام - مى باشد؛ زيرا در برابر شهادت و فداكارى آن حضرت هيچ نعمت هاى آخرتى جز ديدار پروردگار قرار نمى گرفت .
357- بحارالانوار، ج 101، ص 337، روايت 1.و نيز ر.ك : بحارلانوار، ج 101، ص 152، روايت 3، ص 266، روايت 42، و مفاتيح الجنان ، زيارت امام حسين - عليه السلام - در شب اول نيمه رجب .
358- سوره ى زخرف ، آيه ى 55.
359- بحارالانوار، ج 4، ص 65، اصول كافى ، ج 1، ص 144؛ توحيد صدوق ، ص 168؛ معناى الاخبار، ص 19.
360- در زيارت گريه اهل بهشت ذكر شده است ، نه جهنميان .
361- بحارالانوار، ج 13، ص 105 ص 175، روايت 13، ص 182، روايت 25، ج 45، ص 215، روايت 38، و نيز ر.ك : بحارالانوار، ج 45، ص 218، روايت 45.
362- وسائل الشيعه ، ج 14 ص 422 مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 311، بحارالانوار، ج 44، ص 279، 280 و 284؛ ج 98، ص 48.
363- بحارالانوار، ج 98، ص 224، و 359؛ اقبال الاعمال ، ص 333، البلدالامين ، ص 288.
364- بحارالانوار، ج 98، ص 244، 331، ص 336 354 و...؛ اقبال الاعمال ، ص 712،.نيز ر.ك : تهذيب ، ج 6، ص 113
365- بحارالانوار، ج 45، ص 119.
366- بحارالانوار، ج 33، ص 12؛ ج 45، ص 133، 156، 157، 167، 186 و...
367- مستدرك الوسائل ، ج 14، ص 507، بحارالانوار، ج 44، ص 289؛ كامل الزيارات ، ص 101.فلو اءن قطره من دموعه سقطت جهنم ، لاءطفاءت حرها حتى لا يوجد لها حر.
368- مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 251، بحارالانوار، ج 98، ص 73؛ كامل الزيارات ، ص 141.
369- تهذيب ، ج 6، ص 45؛ وسائل الشيعه ، ج 14، ص 411؛ مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 250، بحارالانوار، ج 98، ص 69.
370- ر.ك : كافى ، ص 585؛ وسائلالشيعه ، ج 14، ص 14 ص 564 و 565، مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 357، بحارالانوار، ج 97، ص 144.همين تعبير نيز در مورد زيارت رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز آمده است .ر.ك : تهذيب ، ج 6، ص 4؛ وسائل الشيعه ، ج 14، ص 335.
371- بحارالانوار، ج 25، ص 4؛ ج 27، ص 37.
372- بحارالانوار، ج 26، ص 1 - 2.از امير المومنين - عليه السلام - (( معرفتى بالنورانيه معرفه الله - عزوجل -؛ و معرفه الله - عزوجل - معرفتى بالنورانيه )) ؛ (شناخت من به نورانيت همان شناخت خداوند - عزوجل -؛ و شناخت خدا، شناخت من به نورانيت است .)
373- تهذيب ، ج 6 ص 45، وسائل الشيعه ، ج 14، ص 429، 481؛ بحارالانوار، ج 45، ص 172، كامل الزيارت ، ص 127، ص 336.
374- سوره بروج ، آيه 20.
375- سوره بروج ، آيه ى 20.
376- بحار الانوار، ج 98،ص 222، 259، 290، 293، 336 و...
377- بحارالانوار، ج 98، ص 313، اقبال الاعمال ، ص 471، جمال الاسبوع ، ص 35.
378- جمال الاسبوع ، ص 35، نيز ر.ك : بحارالانوار، ج 99، ص 215.
379- ر.ك : اصول كافى ، ج 1، ص 496؛ وسائل الشيعه ، ج 28، ص 280، بحارالانوار، ج 50، ص 93 و...
380- سوره نساء، آيه ى 59.
381- بحارالانوار.ج 2، ص 9، روايت 13؛ ج 53، ص 181، روايت 10، ج 78، ص 380، روايت 1.
382- ر.ك : بحارالانوار، ج 2، ص 88، روايت 12.
383- از جمله سوره يس ، آيه ى 60.
384- ر.ك : بحارالانوار، ج 36، ص 358، روايت 228، ج 24 ص 241، روايت 4؛ ج 27 ص 119، روايت 99، ج 28، ص 53، روايت 21، ج 33، ص 157، روايت 421، ج 36، ص 226، روايت 2، ص 257، روايت 57، ص 271، روايت 92، ص 276، روايت 96 و...
385- ر.ك : بحارالانوار، ج 44، ص 20، روايت 4؛ ج 51، ص 23، روايت 34،ص 60، روايت 59، ج 52، ص 291، روايت 34، ص 340، روايت 90، ص 390: روايت 212.
386- سوره آل عمران ، آيه ى 55.
387- ر.ك : بحارالانوار، ج 52، ص 357، روايت 157، ص 376، روايت 185؛ ص 376، روايت 177، ص 381، روايت 191.
388- سوره نمل ، آيه ى 83.
389- سوره كهف ، آيه ى 47.
390- بحارالانوار، ج 102، ص 131، روايت 4.
391- مخفى نماند كه قول به رجعت از مختصات مذهب شيعه است و عامه بدان معتقد نيستند.
392- سوره بقره ، آيه ى 72، 73.
393- سوره بقره آيه ى 243.
394- سوره بقره ، آيه ى 259.
395- بحارالانوار، ج 53، ص 145، روايت 4 ج 51، ص 348، روايت 1، ج 6، روايت 1، 23، ص 41، روايت 78.
396- سوره نمل ، آيه ى 65.
397- سوره جن ، آيه هاى 26 و 27.
398- حضرت استاد طباطبايى - رحمة الله - در تفسيرالميزان ، ج 2، ص 135 روايتى به مضمون فوق از امام رضا - عليه السلام - نقل كرده است .راوى مى گويد: امام رضا - عليه السلام - به من فرمود: اگر به تو خبر دهم كه در اين روزها يكى از بستگان تو كشته خواهد شد، آيا گفته ى مرا تصديق مى كنى ؟ عرض كردم : خير، زيرا جز خداوند متعال كسى علم غيب نمى داند.در اين جا امام رضا عليه السلام آيه ى گذشته را تلاوت نمود و بعد فرمود: فرسول الله - صلى الله عليه و آله و سلم - عندالله مرتضى و نحن ورثه ذلك الرسول الذى اطلعه الله على ما يشاء من غيبه فعلمنا ما كان و ما يكون الى يوم القيامه (پس رسول خدا صلى الله عليه و آله مورد رضا و پسند خداست ، و ما وارثان همين رسولى هستيم كه خداوند او را بر غيب خود كه مى خواهد آگاه نموده و آن حضرت علم به وقايع گذشته و بعد تا روز قيامت را به ما آموخت .)
حضرت استاد - رحمة الله - در ادامه مى فرمايد: اءقول : و الاخبار فى هذا الباب فوق حد الاحصا و مدلولها ان النبى صلى الله عليه و آله اخذه بوحى من ربه و اءنهم اءخذوه بالوراثه منه (مى گويم : روايات در رابطه با اين موضوع افزون از حد شمارش است ، و مدلول و مفهوم آن ها اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله علم خود را به واسطه ى وحى از پروردگار فرا گرفته ، و ائمه - عليهم السلام - بالوراثه از رسول خدا صلى الله عليه و آله فرا گرفته اند) تفسيرالميزان ، ج 20، ص 135.
399- براى نمونه ر.ك : بحارالانوار، ج 4، ص 109، روايات باب 14.
400- ر.ك : بحارالانوار، ج 26، ص 56، روايات 116 و 117.