مبانى نظرى تزكيه

محمد شجاعى

- پى‏نوشت‏ها -


(1) - دفتر پنجم مثنوى.
(2) - كافى، ج 2، ص 166.
(3) - دفتر دوم مثنوى.
(4) - دفتر ششم مثنوى.
(5) - دفتر اول مثنوى.
(6) - دفتر ششم مثنوى.
(7) - در اين زمينه از دفتر دوم مثنوى مولوى، اشعارى را نقل مى‏كنيم و به تأمل در آنها توصيه و تأكيد مى‏نماييم:
 

كنده تن را ز پاى جان بكن   تا كند جولان بگرد آن چمن
غل بخل از دست و گردن دور كن   بخت نو درياب از چرخ كهن
ور نمى‏تانى به كعبه لطف پر   عرضه كن بيچارگى بر چاره‏گر
زارى و گريه قوى سرمايه‏اى است   رحمت كلى قوى‏تر دايه‏اى است
دايه و مادر بهانه جو بود   تا كه كى آن طفل گريان مى‏شود
طفل حاجات شما را آفريد   تا بناليد و شود شيرش مزيد
گفت ادعوا الله بيزارى مباش‏   تا بجوشد شيرهاى مهرهاش
هاى وهوى باد و شير افشان ابر   در غم مايند يكساعت تو صبر
فى السماء رزقكم نشنيده‏اى   اندرين پستى چه برچفسيده‏اى
ترس و نوميديت دان آواز غول‏   مى‏كشد گوش تو تا قعر سفول
هر ندائى كه ترا بالا كشيد   آن ندائى دان كه از بالا رسيد
هر ندائى كه ترا حرص آورد   بانگ گرگى دان كه او مردم درد
اين بلندى نيست از روى مكان   اين بلنديهاست سوى عقل و جان

(8) - دفتر اول مثنوى.
(9) - با تعقل و تحقيق صادقانه و با اجتناب از هرگونه تعصب و جانبدارى و با پرهيز از تقليد و تبعيت نابجا، مسلماً طالب حق به حق و حقيقت مى‏رسد، و اگر تعقل و تحقيق به صورت جدى و صادقانه نباشد و تعصبها و جانبداريها، تقليد نابجا و تبعيتهاى حساب شده، و بالاخره مسائلى از اين قبيل در وجود انسان و در درون او باشد، مسلماً انسان به حق و حقيقت راه نخواهد يافت و در حقيقت بايد گفت، حق و حقيقت به درون او و به عالم او راه نخواهد داشت .
(10) - جزئيات و ابعاد مختلف و متنوع اخلاق و اوصاف رذيله و ريزه كاريهاى آثار و تبعات نامطلوب آنها در دنيا و عقبى، و تأكيد بر اجتناب از آنها، و راه و روش مجاهدت و پاك كردن درون از آنها، و نيز، جزئيات و ابعاد مختلف و متنوع اخلاق فاضله و اوصاف كريمه و ريزه كاريهاى آثار مطلوب آنها در دنيا و آخرت، و توصيه و تأكيد بر تحصيل آنها، و طرق تحصيل و اكتساب و نحوه مجاهدت در به دست آوردن آنها، به صورت كاملا مشروح و مبسوط، در روايات وارده از رسول اكرم و ائمه اطهار صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين، نيز بيان گرديده است، روايات وبياناتى كه در حقيقت، تبيين و تفسير آيات قرآنى است .
(11) - در اين زمينه نيز جزئيات و ابعاد مسئله، همچنين، چگونگى مجاهدتها و مراقبتهاى علمى و عملى براى رها شدن از حجب عادات، در روايات وارده از حضرات معصومين صلوات الله وسلامه عليهم اجمعين، به طور مبسوط بيان گرديده است. و علماى اخلاق با استفاده از آيات و روايات، آنچه را كه گفتنى است و نوشتنى است، گفته‏اند و نوشته‏اند.
(12) - دفتر اول مثنوى.
(13) - سوره احزاب، آيه 4.
(14) - سورها فصلت، آيه 48.
(15) - در يك بيان جامع بايد گفت: تعلق قلبى به اغيار و محبت آنها به هر اندازه‏اى كه باشد، با عبوديت نمى‏سازد و در سفر الى الحق مانع و حاجب از نيل به مقصود است. در نتيجه در مقام سلوك بايد از تعلقات رها و منقطع شد.
(16) - سوره روم، آيه 30.
(17) - البته آيات ديگرى نيز در اين زمينه وجود دارد كه هر كدام از آنها از نكات و دقايق هدايت كننده‏اى در همين باب برخوردار است و ما به لحاظ مراعات اختصار فقط به يك آيه اشاره نموديم و لازم است ارباب سلوك در اين قبيل آيات و در اشارات آنها تدبر بكنند تا با عنايات ربوبى به بسيارى از حقايق پى ببرند.
(18) - سوره عنكبوت، آيه 69.
(19) - برخوردارى از توجهات باطنى حضرات معصومين صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين و بهره‏مند بودن از انوار ولايت آنان در مدارج و منازل مختلف سلوك و اسرارى كه در اين مسئله هست، چيزى نيست كه با بيان اجمالى توضيح داده شود و اصولا حقيقت امر و ابعاد وسيع و عميق آن در قالب الفاظ و عبارات نمى‏آيد و با تصورات ذهنى نمى‏شود به آن رسيد. فقط سالكين الى الله هستند كه با تفاوت درجات به آن نايل مى‏گردند .
(20) - دفتر سوم مثنوى.
(21) - اين موضوع كه انوار الهى همان انوار ولايت مى‏باشد، در مباحث بعدى، يعنى در مبحث «كشف الهامى» تحت عنوان «بكم يسلك الى الرضوان» تا حدودى توضيح داده شده است.
(22) - دفتر اول مثنوى.
(23) - دفتر اول مثنوى.
(24) - سوره نور، آيه 35.
(25) - دفتر اول مثنوى.
(26) - سوره حج، آيه 46.
(27) - سوره بقره، آيه 7.
(28) - سوره كهف، آيه 57.
(29) - دفتر اول مثنوى.
(30) - دفتر ششم مثنوى.
(31) - دفتر دوم مثنوى.
(32) - دفتر دوم مثنوى.
(33) - دفتر اول مثنوى.
(34) - دفتر ششم مثنوى.
(35) - دفتر پنجم مثنوى.
(36) - دفتر اول مثنوى.
(37) - دفتر دوم مثنوى.
(38) - دفتر دوم مثنوى.
(39) - دفتر چهارم مثنوى.
(40) - دفتر دوم مثنوى.
(41) - دفتر دوم مثنوى.
(42) - دفتر ششم مثنوى.
(43) - نهج البلاغه، جزء چهارم، كلام 213.
(44) - دفتر دوم مثنوى.
(45) - دفتر سوم مثنوى.
(46) - دفتر اول مثنوى.
(47) - دفتر ششم مثنوى.
(48) - دفتر ششم مثنوى.
(49) - دفتر اول مثنوى.
(50) - دفتر پنجم مثنوى.
(51) - دفتر دوم مثنوى.
(52) - سوره شعرا، آيه 88 و 89.
(53) - سوره مائده، آيه 119.
(54) - سوره نساء، آيه 48.
(55) - دفتر اول مثنوى.
(56) - دفتر سوم مثنوى.
(57) - دفتر سوم مثنوى.
(58) - دفتر اول مثنوى.
(59) - دفتر اول مثنوى.
(60) - دفتر چهارم مثنوى.
(61) - دفتر سوم مثنوى.
(62) - دفتر پنجم مثنوى.
(63) - ديوان حافظ.
(64) - ديوان حافظ.
(65) - ديوان حافظ.
(66) - مولوى در دفتر اول مثنوى مى‏گويد:
(67) - ديوان حافظ.
(68) - ديوان حافظ.
(69) - دفتر دوم مثنوى.
(70) - دفتر سوم مثنوى.
(71) - دفتر سوم مثنوى.
(72) - دفتر اول مثنوى.
(73) - دفتر اول مثنوى.
(74) - دفتر دوم مثنوى.
(75) - دفتر ششم مثنوى.
(76) - ديوان حافظ.
(77) - مقام روحى درحقيقت، اولين مرحله ظهور و تجلى روشن اصل انسان و چهره اصلى اوست. به طورى كه در مباحث گذشته گفتيم، حقيقت انسان و چهره اصلى او همان «روح خدا» يا «روح اعظم» است كه جلوه تام و كامل اسماء و صفات حق، و اولين و كامل‏ترين مخلوق مى‏باشد. در مقام روحى، همين حقيقت انسان تا حدود زيادى به ظهور رسيده و متجلى مى‏گردد و بدين جهت نيز اين مقام را، مقام روحى مى‏ناميم. در مراتب بالاتر كشف معنوى، يعنى در كشف سرى و كشف خفى و كشف أخفى نيز همين حقيقت انسان در مراتب بالاترى به ظهور مى‏رسد و در مرتبه اخير، يعنى در كشف اخفى، حقيقت انسان و چهره اصلى و اوليه او به طور كامل ظاهر مى‏گردد.
(78) - دفتر اول مثنوى.
(79) - دفتر دوم مثنوى.
(80) - دفتر چهارم مثنوى.
(81) - دفتر دوم مثنوى.
(82) - دفتر دوم مثنوى.
(83) - بصائر الدرجات، جزء هشتم، باب سوم، حديث چهارم.
(84) - دفتر پنجم مثنوى.
(85) -  آنچه ذكر شده، مربوط به اكثر مراتب اسرار است و بعضى از مراتب نازله اسرار در برخى موارد براى آنان كه صلاحيت دريافت را دارند، گفته شده و گفته مى‏شود و احياناً به زبانها نيز مى‏افتد و در اين مرحله هم هر كسى نزد خود تصوير و تصور ناقص و مبهم و نارسايى از آنها دارد.
(86) - بصائر الدرجات جزء هشتم، باب سوم، حديث پنجم.
(87) - گلشن راز.
(88) - دفتر سوم مثنوى.
(89) - ديوان حافظ.
(90) - دفتر دوم مثنوى.
(91) - دفتر دوم مثنوى.
(92) - ديوان حافظ.
(93) - دفتر دوم مثنوى.
(94) - دفتر پنجم مثنوى.
(95) - ديوان شمس.
(96) - دفتر دوم مثنوى.
(97) - دفتر سوم مثنوى.
(98) - دفتر سوم مثنوى.
(99) - دفتر سوم مثنوى.
(100) - دفتر سوم مثنوى.
(101) - دفتر سوم مثنوى.
(102) - دفتر اول مثنوى.
(103) - سوره صافات ،آيه 159 و 160.
(104) - دفتر دوم مثنوى.
(105) - دفتر اول مثنوى.
(106) - دفتر اول مثنوى.
(107) - دفتر اول مثنوى.
(108) - سوره يوسف، آيه 101.
(109) - سوره شعرا، آيه 83.
(110) - دفتر دوم مثنوى.
(111) - دفتر اول مثنوى.
(112) - دفتر سوم مثنوى.
(113) - ديوان حافظ.
(114) - سوره احزاب، آيه 72
(115) - ديوان حافظ.
(116) - دفتر اول مثنوى.
(117) - دفتر اول مثنوى.
(118) - دفتر دوم مثنوى.
(119) - سوره يوسف، آيه 53.
(120) - دفتر اول مثنوى.
(121) - دفتر سوم مثنوى.
(122) - ديوان حافظ.
(123) - سوره نصر، آيه 3.
(124) - دفتر دوم مثنوى.
(125) - از مناجات المفتقرين.
(126) - ديوان حافظ.
(127) - از مناجات الخائفين.
(128) - دفتر سوم مثنوى.
(129) - دفتر اول مثنوى.
(130) - ديوان حافظ.
(131) - ديوان حافظ.
(132) - ديوان حافظ.
(133) - ديوان حافظ.
(134) - دفتر اول مثنوى.
(135) - ديوان حافظ.
(136) - ديوان حافظ.
(137) - دفتر اول مثنوى.
(138) - دفتر ششم مثنوى.
(139) - سفينة البحار.