لا صوت الناعى بفقدك انه ان كنت قد غيبت فى جدث الثرى و القآئم المهدى يفرح كلما

‏ يوم على ال الرسول عظيم‏ فالعدل و التوحيد فيك مقيم‏ تليت عليك من الدروس علوم‏83

‏ و در كتاب فصول سيد مرتضى مذكور است، كه علو مرتبه هشام بن الحكم در نزد جناب صادق (عليه‏السلام) به جايى رسيد كه در منى به خدمت آن حضرت رفت و در آن زمان جوان تازه خط بود و جمعى كثير از مشايخ شيعه در مجلس آن حضرت نشسته بودند، پس آن حضرت او را بالاتر از همه جا داد، با آنكه آنها كهن سال بودند و چون آن حضرت از قراين حال استنباط نمود كه آن جماعت را تقديم هشام دشوار آمد، روى به اصحاب نمود و فرمود: اين به دل و زبان ياور ماست. و شيخ صدوق روايت كرده از احمد بن محمد بن ابى نصر كه از اجلاى فقهاى شيعه است، كه گفت: حضرت رضا (عليه السلام) حمارى براى من فرستاد پس سوارش شدم و به خدمت آن حضرت مشرف شدم و در آن شب در خدمت ايشان ماندم تا آنكه از شب آن قدر كه خدا خواست گذشت، پس چون خواست برخيزد به من فرمود: تو را قادر بر مراجعت به مدينه نمى‏بينم گفتم: بلى فداى تو شوم، فرمود: پس شب را در نزد ما بسر ببر، و صبح كن به بركت خداى عزوجل گفتم: چنين كنم فداى تو شوم، فرمود: اى كنيز فرش كن از براى او فرش مرا و بينداز از براى او لحاف مرا، كه در آن مى‏خوابم و بگذار زير سرش متكاى مرا، پس من در نفس خود گفتم كه رسيده به آنچه من رسيدم در امشب. به تحقيق كه قرار داد از براى من از منزلت در نزد او. عطا فرمود از فخر، چيزى كه نداد و آن را به احدى از اصحاب ما، حمار خود را براى من فرستاد و فرش كرد. و شب را به سر مى‏برم و در لحاف او و گذاشته شده در زير سر من متكاى او. نرسيد به اين چنين مقام احدى از اصحاب ما، مى‏گويد من در نفس خود چنين مى‏گفتم و حضرت نشسته بود پس فرمود: اى احمد، نبرد نفس، به سوى اين فخر، براى خدا عزوجل تذلل كن.
در رجال كشى از حضرت صادق (عليه‏السلام) مروى است، به ابان بن تغلب فرمودند: با اهل مدينه بنشين به درستى كه من دوست مى‏دارم، اين كه در شيعيان مثل تويى پيدا شود و نجاشى از حضرت باقر (عليه‏السلام) روايت نموده: در مسجد مدينه بنشين و فتوى بگو براى مردم كه من دوست دارم كه در شيعه، مثل تو پيدا شود. و ابن شهر آشوب در مناقب روايت كرده كه عبدالرحمن سلمى سوره فاتحه را به فرزند امام حسين (عليه‏السلام) تعليم كرد پس چون آن را بر پدر بزرگوار خواند به عبدالرحمن هزار اشرفى و هزار حله عطا كرد و دهنش را از در پر كرد، پس كسى از جهالت بر اين موهبت اعتراض كرد فرمودند: كجا اين عطاى ما مقابله مى‏كند به اعطاى او، يعنى تعليم آن طفل.
در نهج البلاغه در عهدنامه كه حضرت اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) براى مالك اشتر نوشته‏اند، در ضمن كيفيت تكليف او به قضات و حكام شرع مذكور است كه وسعت بده در عطاى آنها به قدرى كه حاجتشان را از مردم برداشته شود. و ايشان را در نزد خود رتبه و منزلتى بده كه در آن احدى از خاصه تو طمع نكند.
در كافى از آن جناب مروى است چون عدى بن حاتم بر حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) وارد شد و آن حضرت او را داخل خانه خودش نمود و نبود در خانه جز زنبيلى و متكايى از پوست دباغى كرده، پس حضرت آن متكا را به جهت عدى گذاشتند و ديگران نقل كرده‏اند كه خود آن حضرت بر زمين نشستند و در تفسير امام (عليه‏السلام) مذكور است كه شخصى كسى را در خدمت حضرت سجاد آورد به اعتقاد اين كه او كشنده پدر اوست، پس آن مرد اعتراف كرد، لذا به ثبوت قصاص بر او حكم فرمودند: و خواهش كردند كه از او درگذر تا خداوند اجر او را زياد كند. گويا نفس او راضى نبود، پس حضرت فرمودند: به مدعى خون خواه، اگر به خاطر آورى براى اين مرد حقى بر خود، پس به او اين جنايت را ببخش و از اين گناهش و درگذر؛ عرض كرد يابن رسول الله، او را حقى بر من است اما نمى‏رسد به حدى كه از خون پدرم بگذرم. فرمودند: پس چه قصدى دارى عرض كرد به عوض خون پدرم مى‏خواهم او را بكشم و اگر مى‏خواهد آن حقى را كه بر من دارد به ديه مصالحه كند مصالحه مى‏كنم و از او مى‏گذرم. حضرت فرمود: حق او چيست عرض كرد يابن رسول الله، او مرا توحيد خداوند نبوت پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم) و امامت على (عليه‏السلام) آموخت. پس حضرت فرمود: پس اين آيا وفا نمى‏كند به خون پدر تو، بلى والله اين خونهاى تمام اهل زمين را از اولين تا آخرين، سواى ائمه (عليهم‏السلام) وفا كند (اگر كشته شوند به خون ايشان هيچ چيز وفا نمى‏كند، آيا قانع مى‏شوى از او هديه، يعنى خون بها، گفت آرى حضرت به قاتل فرمود: آيا مى‏گردانى براى من ثواب تعليم تو او را، تا ببخشم به تو ديه را؛ پس به آن از قتل نجات بيابى، عرض كرد، يابن رسول الله، من محتاجم به آن و تو بى نيازى، پس به درستى كه معاصى بزرگ است و دين من ميان من و اين مقتول است، نه ميان من و اين، حضرت فرمود: پس آيا خود را تسليم كنى از براى كشتن محبوب‏تر است در نزد تو از ثواب تعليم، گفت: آرى، پس حضرت فرمود: به ولى مقتول معادل كن جنايت اين مرد را به انعامش به تو، اما كشتن پدرت پس محروم كرد او را لذت دنيا و تو را نيز از انتقاع از او محروم كرد؛ پس خود بسنج اين معنى را كه اگر صبر كنى و تسليم نمايى؛ پس رفيق پدرت در بهشت خواهى بود و چون آموخت به تو ايمان را واجب كرد براى تو بهشت دائم خدا را و نجات داد تو را از عذاب دائمى، پس احسانش به تو چندين برابر بيشتر از جنايت اوست يا آنكه مى‏بخشى او را به جزاى احسان او بر تو، تا آگاه كنمت به حديثى از فضايل رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) كه بهتر است براى تو از دنيا و آنچه در اوست و يا اگر دريغ نمايى از اين كه به بخشى او را پس بدهم به تو ديه‏اش را تو مصالحه كنى او را بر آن، پس براى او نقل مى‏كنم آن حديث را نه براى تو و آنچه از دست تو بر آيد از اين حديث از دنيا و آنچه در اوست اگر عبرت بگيرى به او بهتر است، پس آن مرد گفت: يابن رسول الله، بخشيدم او را بى ديه و چيزى ديگر مگر طلب رضاى خداوند عالم و به جهت فرمايش شما پس بيان نما يابن رسول الله آن خبر را پس حضرت بيان فرمود قدرى از آن در تفسير هست و بقيه آن از اصل ساقط شده)⁸⁴
در تحف‏العقول منقول است كه حضرت كاظم (عليه‏السلام) به هشام فرمودند: اى هشام، ياد بگير از علم آنچه را نمى‏دانى و تعليم كن به جاهل آنچه را مى‏دانى و تعظيم كن عالم را، به جهت علمش و بگذر از منازعه با او و كوچك گير جاهل را و مران او را از خود؛ بلكه نزديك خود بيارش و علم را بياموزش.
در كافى از عبدالله بن عجلان سكونى روايت كرده كه گفت: عرض كردم به خدمت حضرت باقر (عليه‏السلام) به درستى كه من بسا هست قسمت مى‏كنم چيزى را ميان اصحاب خود كه به آن مواصلت به ايشان مى‏كنم، پس چگونه بدهم ايشان را، فرمود: عطا كن به ايشان به موجب هجرت در دين و فقه و عقل و چون در سلسله علماى اين امت رئيس و مقدم جناب سلمان فارسى است و در صورت عهدى كه حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) براى ارقاب و عشاير او كه از كفار بودند نوشته‏اند نهايت تعظيم و تجيل از آن جناب بود و قدرى از آن را ابن شهر آشوب در مناقب و صاحب تاريخ گزيده نقل نموده؛ چنانچه در كتاب نفس الرحمن ذكر نموديم و در سال تاليف اين كتاب ميمون، ذريه منسوب به آن جناب از اهل شيراز به سامره مشرف شدند و با ايشان طومار كهنه بود، كه به خط خوش و جدول طلا داشت و در آن بود عهد مرقوم و عهدى ديگر از حضرت اميرالمؤمنين (عليه‏السلام) كه به خط حضرت امام حسين (عليه‏السلام) است و هر دو از روى نسخه‏اى بود كه از نسخه اصل نوشته شده بود و ترجمه اول بين سطور دويم پس از اتمام ذكر عهد نوشته بود و در آخر آن اسامى شهود بر صحت نسبت خط عهد دويم به آن حضرت ثبت بود از سادات و غيرهم كه تاريخ شهادت پاره‏اى از آن در سنه چهارصد و هفتاد و نه بود و چون نسخه آن كمياب و نشر آن لازم و مقدارى از آن مناسب كتاب بود لهذا تمام آن را با ترجمه آن و اسامى شهود مختصرا نقل كرده.
عهد وثيق من رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) للمو ابدة و الهراندة و عشيرتهم و ذرايهم، نسخه منشورة به خط اميرالمؤمنين (عليه‏السلام)، هذا كتاب من رسول الله الى حى فروح الفارسى‏⁸⁵ سلمان الفارسى رضى الله عنه و اهل بيته و عقبه و ماتنا سلوا من سلم منهم او اقام سلام الله الاحد اليك ان الله امرنى ان اقول لا اله الا الله وحده لا شريك له اقولها و امرالناس بها و الخلق خلق الله و الامر كله لله خلقهم و احياهم و اماتهم و هو ينشرهم و اليه المصير و كل امر و يزول و ينقدويضى؛ و كل نفس ذائقة الموت؛ و لامرد لامرالله و لا نقصان لسلطانه، و لا نهاية لعظمته و لاشريك له فى ملكه سبحان مالك السموات و الارض يقلب الامور و يدبر الخلق كما يشاء سبحان الذى لا يحط به ضقة قائل و لا يبلغه و هم متكفر و لا يدركه بصر الذى افتتح بالحمد كتابه و جعل له ذكرا و رضى به من عباده شكرا احمده على نعمه التى لا يحصيها احد عدد من حمدالله، و اشهد ان لا اله الا الله، فهو فى العلن والسر والكلائة⁸⁶ و العصمة يا ايها الناس اتقوا ربكم و اذكروا يوم ضغطة الارض و نفخ نار الجحيم و الفزع الاكبر و الندامة و الوقوف بين يدى رب العالمين اذنتكم كما اذنكم المرسلون لتسئلن عن النبا العظيم. و لتعلمن بناه بعد حين فمن امن به و صدق بما جآءنى من وحى ربى له مالنا و عليه علينا و له العصمه فى الدنيا و السرور فى جنات النعيم مع الملائكة المقربين و الانبياء المرسلون والامن والخلاص من عذاب الحجيم هذا ما وعدالمومنين وان الله يرحم من يشاء و هوالحكيم العليم شديد العقاب، لمن عصى و هوالغفور الرحيم، ولو انزل هذاالقرآن على جبل لرايته خاشعا متصدعا من خشيةالله فمن لم يومن به، فهو من الضالين و من امن بالله و بدينه و برسوله فهو فى درجات الفآئزين.
و هذا كتابى ان لهم ذمة الله و ذمة رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) و على انبيائه و على دمائهم و اموالهم فى الارض التى اقاموا عليها سهلها و جبلها و عيونها و مراعيها غير مظلومين ولا مضيق عليهم فمن قرء عليه كتابى هذا، من جميع المومنين فليتحفظهم و يبرهم و يحوطهم و يمنع الظلم عنهم لايتعرض لهم بالاذى والمكاره و قد رفعت عنهم جز الناصية والزنارة و الجزية الى الخمس و العسر وسائر المؤن والكف و ايديهم طلقة على بيوت النيران و ضييعها و امالها ولا يمنعونهم من اللباس الفاخر و الركوب و بناء الدور والاصطبل و حمل الجنائز واتخاذ ما يجدون فى دينهم و مذاهبهم و يفضنلونهم على سائر الملل من اهل الذمة، بان حق سلمان رضى الله عنه، واجب على جميع المومنين يرحمهم الله فانزل الى بالوحى ان الجنة الى سلمان اشرق من سلمان الى الجنة و هو ثقتى و امينى و ناصح لرسول الله والمومنين و سلمان منا، فلا يحالفن احد هذه الوصية فيما امرت به من الحفظ و البر لاهل بيت سلمان و وارثهم من اسلم و اقام على دينه و من خالف فقد خالف الله خير و ثواب و من اذاهم فقد اللعنة الى يوم الدين و من اكرمهم فقد اكرمنى و له عندالله خير و ثواب و من اذاهم فقد اذانى و انا خصمه يوم القيمة جزائه جهنم و برئت منه ذمنى والسلام عليكم و ليحييكم ربكم و كتب على بن ابيطالب (عليه‏السلام) بامر رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) و سلم بحضوره.
ترجمه: پيمانى است استوار از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) از براى دانشمندان و روسا و حكام مجوس و مجاوران يا خادمان يا دانايان آتشكده، يا قاضيان گبران و قبيله و تبار و فرزندان ايشان. نسخه فرمانى است به خط اميرالمؤمنين على بن ابيطالب (عليه‏السلام).
اين نامه ايست از پيغمبر خدا به سوى قبيله فروح‏⁸⁷ پارسى سلمان فارسى كه خداوند از او خوشنود باد و اهلبيت او و هر كه در پس او آيد و آنچه از نسل ايشان آيند. كسانى كه از ايشان اسلام آرند يا بر كيش خود بمانند درود ايزد يكتا به سوى تو باد. به درستى كه خداوند فرموده مرا كه بگويم، سزاوار پرستش نيست جز خداى يكتاى كه نيست مر او را همتا، خود مى‏گويم آن را و امر مى‏كنم مردم را به گفتن آن و آفريدگان آفريده ايزدند و تمام كارها مر خداى را است كه آفريده ايشان را و مى‏ميراند ايشان را و زنده مى‏كند ايشان را، پس از مردن، به سوى اوست بازگشت و هر چيزى تباه گردد و نابود نيست شود و هر تنى بچشد مرگ را و بازگشتن نيست، مر فرمان خدا را و كمى نباشد براى پادشاهى او و پايانى نيست براى بزرگى او و انبار نبود آن كسى كه احاطه نمى‏كند به او وصف گوينده و نمى‏رسد به او انديشه فكر كننده و درك نمى‏كند او را ديده ابتدا فرموده به ستايش خويش كتاب خود را قرار داده آن را براى خود ذكر، كه به او جنابش را ياد كنند يا قرار داد براى آن كتاب شرافتى و راضى شد به آن ستايش از بندگان خود، يعنى به عوض شكر نعمت به حمد كردن راضى شد. ستايش مى‏كنم او را بر نعمتهاى او كه به شمار در نيارد آن را احدى به عدد آن كس كه حمد كند خداى را و گواهى مى‏دهم كه سزاوار پرستش نيست جز خداوند؛ پس اوست حاضر و ناظر در نهانى و آشكار و شايسته حراست و نگاه دارى اى گروه مردم بپرهيزيد از پروردگار خويش و به ياد آريد روز فشار دادن زمين را و دميدن آتش دوزخ و روز بيم بزرگ و پشيمانى و ايستادن در حضور پروردگار عالميان، اعلام كردم شما را؛ چنانچه اعلام نمود شما را پيمبران هر آينه بپرسند شما را از خبر مرگ و هر آينه خواهيد دانست خبر او را، پس از زمانى، پس هر كه بگرود به او و باور كند آنچه را كه رسيد به من از وحى پروردگار من براى اوست آنچه براى ماست و بر اوست سلامتى مال و جان در سراى دنيا و خورسندى در بوستانهاى نعمت يعنى بهشت با ملائكه مقربين و پيمبران و رسولان و ايمنى درستگارى از عذاب دوزخ اين چيزى است كه وعده داده مومنان را و به درستى كه خداوند مى‏بخشد هر كه را كه بخواهد. و او است داناى حكيم كه عقابش سخت است، مر آن را كه سركشى كند. و او است آمرزنده مهربان و اگر فرود آيد اين قران بر كوهى هر آينه خواهى ديد او را فروتن و درهم شكسته از بيم خداوند، پس هر كه ايمان نياورد به او، پس اوست از گمراهان و هر كه ايمان بياورد به خداوند و به دين او و به پيمبر او پس او در درجات رستگاران است. و اين فرمان من است به درستى كه براى ايشان است. امان خدا و امان رسول خدا كه رحمت يزدان بر او و سلام بر او و بر پيغمبران باد. بر خونهاى ايشان و مالهايشان در زمينى اقامت كردند كه هموار و نرم و كوهش و چشمه‏هايش و چراگاهش كه ستم ديده نشوند و تنگ گرفته نشوند؛ پس هر كس كه خوانده شود بر او اين نامه من از مومنين؛ پس بايد محافظت كند ايشان را و نيكويى نمايد به ايشان و پاس ايشان نگاه دارد و منع نمايد ستم را از ايشان و در پى آزار و صدمات ايشان نباشد. و من برداشتم از ايشان تراشيدن موى پيشانى را و بستن زنار در كمر و جزيه تا خمس و عشر كه در زكات است و باقى مصرفها و زحمتها و دستهاشان رهاست بر آتشكده‏ها و دهانت او و اموال و مانع نشوند ايشان را از پوشيدن جامه فاخر و سوارى و ساختن خانه‏ها و اصطبل و برداشتن جنازها و فراگرفتن آنچه مى‏يابند و در كيش و آئين خود برترى دهند ايشان را بر ساير ملتها از اهل ذمه؛ زيرا كه حق سلمان رضى الله عنه بر همه مومنين واجب است كه، خداوند ايشان را رحمت كند. و نازل شده بر من در وحى كه به درستى كه بهشت مشتاق‏تر است به سوى سلمان تا سلمان به سوى بهشت و او ثقه و امين من است و ناصح است براى رسول خدا و مؤمنين و سلمان از ما است. پس البته مخالفت نكند احدى اين وصيت را از آنچه امر كردم به او از نگاهدارى و نيكويى براى اهلبيت سلمان و وارث ايشان هر آن كه اسلام آورده از ايشان يا بر دين خود مانده و هر كس خلاف كند، پس به تحقيق كه مخالفت كرده خدا و رسول او را، بر او باد لعنت تا روز قيامت و هر كه اكرام كند ايشان را پس به تحقيق كه مرا اكرام كرده و براى اوست نزد خداوند نيكى و مزد و هر كه بيازارد ايشان را پس به تحقيق كه مرا آزرده و منم خصم او در روز قيامت و پاداش او دوزخ است و بيزار است از او ذمه من و رحمت باد بر شما و هر آينه سلام خواهد فرستاد بر شما پروردگار شما و نوشت اين عهد را على بن ابيطالب به امر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در محضر شريفش و در تاريخ گزيده بعد از سائرالمؤن و الكلف چنين است:
فأن سألوكم فاعطوهم و ان استغاثوابكم فاغيثوهم و ان استجار و ابكم فاجيروهم و ان اسآؤ وا فاغفروا لهم و ان اسى‏ء اليهم فامنعوا عنهم و ليعطوا من بيت المال فى كل سنة ماتى حلة و من الاواقى مأة فقد استحق سلمان ذلك من رسول الله ولان فضل سلمان على كثير من المؤمنين و انزل الى فى الوحى‏⁸⁸
يعنى، پس اگر ايشان يعنى عشيره و خويشان سلمان از شما سؤال كنند عطا كنيد به ايشان و اگر خواهش فريادرسى كنند در حال درماندگى به فريادشان برسيد و اگر پناه آورند به شما ايشان را پناه دهيد. اگر بدى كنند، پس بپوشانيد آن را بر ايشان و اگر به ايشان بدى كنند، ممانعت كنيد از جانب ايشان و مقرر است بر ايشان كه عطا كنند به ايشان از بيت المال هر سال صد حله در ماه رجب و صد در عيد قربان، پس به تحقيق كه مستحق شده سلمان اين را از ما و به جهت آن كه فضيلت دارد سلمان بر بسيارى از مؤمنين و در آخر عهد چنين نقل كرده‏
بأمر رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فى رجب تسع من الهجرة و شهد على ذلك سلمان و اباذر و عمار و بلال و المقداد و جماعة اخرى من المومنين
نسخه عهد دوم:
كه ظاهرا آن هم براى عشيره جناب سلمان باشد اگر چه در آنجا ذكر نشده اسم ايشان ولكن اين همه احترام و رعايت از مجوس نشايد جز به ملاحظه تعلق به آن جناب.
هذه نسخة اخرى، عهد وثيق من اميرالمؤمنين على بن ابيطالب (عليه‏السلام) للموابذة و عشيرتهم.
هذا كتاب من اميرالمؤمنين على بن ابيطالب (عليه‏السلام) لبهرام شاد⁸⁹ ابن حور زاد راس المجوسى و المستولى امر دينهم و اهل بيته المنسوبين الى اذر بادابن مار اسفيدان‏⁹⁰ و ذمته و ذمة رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) و امرت اهل طاعة الله و رسوله من جماعة المؤمنين والمسلمين المتقلدين اعمال النواحى والمجاهدين فى سبيل الله فى شعورهم بحفظكم و حياطتكم والوف عنكم والاحسان اليكم و دفع الظلم عنكم و رفعت عنكم جزية رؤسكم و رؤس اولادكم و من تناسل منكم و صدقات مواشيكم و بقركم و اطلقت ايديكم فى بيوت نيرانكم و اموالها و ارضها و الضياع الموقوفة عليها و هداياها و جميع مرافقها و بناء ما استهدم منها و ثبت رسم الجارتى لكم على كل رجل ممن يتمسك بدين المجوسية و يؤدى الجزية فى ملتكم درهم فى كل سنة لمن يلى الرياسة من اهل بيتكم عليهم لما سمعت رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) يقول: اهل ملتين لايتوارثون، فقلت ذلك لكم لما انتهى الى من منزلتكم فى دينكم و رياستكم عليهم و قيامكم بمافيه صلاح امرهم و لما وقفت عليه من مناصحكم و طاعتكم و حثكم اهل دينكم على النصح والطاعة و للمسلمين كافة فعلى المومنين و المومنات والمسلمين والمسلمات ان يحفظوا بهرام ساد ابن حور زاد راس المجوسى و اهل بيته من ولد آذاربادبن اسفيد و ذراريهم و لا يزال حقوقهم عنهم و رياستهم على المجوسى‏⁹¹ على ماجرى برسمهم و بان لايغير ⁹² به حقا من حقوقهم و لا شرطا من شروطهم و ان يكرموا كريمهم و يعفوا عن مسيئهم و لا يطالبوا بجزية رؤسهم ابدا ما تناسوا و ان لا يكرهوا على الدين لقول الله تبارك و تعالى لا اكراه فى الدين قد تبين الرشد من الغى‏⁹³ فليعلم جميع المسلمين ذلك من امرى و ارعوا وصيتى فيهم و فى ذراريهم من اسلم منهم و من اقام على دينه و من قبل امرى فيهم و من اسيى‏ء اليهم فهو رضاء الله و رضآء رسوله و من خالف و تعدى الى غيره فهو فى سخط الله و رسوله و قد خائفنى‏⁹⁴ و ناصبنى فيكون العداوة ⁹⁵ و البغضا الى يوم الدين و السلام عليكم. و كتب العبد حسين بن على بن ابيطالب فى رجب سنة تسع و ثلاثين من هجرة النبى العربى
يعنى اين نامه و عهد اميرالمؤمنين على بن ابيطالب است، براى بهرام شاه ابن حور زاد، سركرده مجوسان و مباشر امر دين ايشان و از بهر خاندان او كه منسوبند به آذر بادبن مار اسفيدان، كه شما را امين گردانيدم و عهد خداى عزوجل و امان رسول خداى (صلى الله عليه و آله و سلم) و امان خويش را به شما دادم، چنانچه رياست و مهترى كه همگان خاندان شما را بود بر شما و فرزندان شما ارزانى داشتم و امر نمودم مر جمله امتان محمد مصطفى (صلى الله عليه و آله و سلم) از زنان و مردان جماعت مومنان و مسلمانان و واليان شهرها و پادشاهان و غازيان و صاحب طرقات را به حفظ شما و نگهدارى شما و بيدادى از شما دور دارند. و نيكويى كنند با شما و ستم از شما منع كنند و فرزندان شما را نيكو دارند و جزيه از شما نخواهند و رياست و مهترى بر شما و بر فرزندان شما نگه مى‏دارند و برداشتم از شما جزيه سرهاى شما و سرهاى فرزندان شما را و آنچه از نسل شما به وجود آيند و زكات گوسفندان و گاوان شما را و رها كردم، دستهاى شما را بر آتشكده‏هاى شما و اموال و زمين‏هاى او و قريه‏هاى موقوفه بر او و هديه‏هاى او و جاهاى آب و برف انداختن او، و ساختن آنچه خراب شود. از او و مقرر و مرسوم شده از براى شما بر هر مردى كه متمسك است به دين مجوسيه و جزيه بده است در كيش شما، يك درم، سوم: در هر سال براى آن كه رياست دارد بر خانواده شما بر شما چگونه شنيدم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى‏فرمود كه: اهل دو ملت از يكديگر ارث نمى‏برند، پس من اين را گفتم، يعنى قرار دادم اين مرسوم را به جهت آنكه رسيده به من از منزلت شما در دين شما و رياست شما بر ايشان و رسيدگى به آنچه صلاح كار ايشان است و به جهت آنكه واقف شدم بر آن از پند كردن شما و تحريص شما اهل كيش خود را بر نصيحت و طاعت تمامى مسلمانان؛ پس لازم است بر مردان و زنان اهل ايمان و زنان و مردان مسلمان و كه نگاه‏دارى كنند بهرام شاه بن حور زاد رئيس گبران و خانواده او از فرزندان آذربادبن مار اسفيد و فرزندان ايشان را و برطرف نمى‏شود و حقوق آنها بر ايشان و رياست و مهترى ايشان بر گبران بر آن نحو كه رسمشان بود و تغيير ندهند حقى از حقوق ايشان را و نه شرطى از شروط ايشان را و اين كه اكرام كنند جوانمردانشان را و در گذرند از بدكارانشان و مطالبه نكنند جزيه‏هاى سرهاى ايشان را هرگز و اين كه اكراه نكنند ايشان را بر قبول دين اسلام؛ زيرا كه خداوند تبارك و تعالى مى‏فرمايد: (اكراهى نيست در دين به تحقيق كه پديدار شد حق از باطل)⁹⁶ پس بايد بدانند همه مسلمانان اين را از فرمان من و مراعات كنند وصيت مرا درباره ايشان و درباره فرزندان ايشان، كسانى كه اسلام آوردند از ايشان يا باقى ماندند بر كيش خود و هر كه فرمان پذيرد و پند من در حق ايشان نگه دارد پس آن خوشنودى خدا و خوشنودى پيامبر اوست و هر كه خلاف كند و از فرمان من سركشى كند، پس او در خشم و سخط خدا و رسول اوست و به تحقيق كه مرا خلاف نموده و دشمنى كرده، پس خواهد بود و دشمنى و كينه تا روز قيامت و درود خداى بر شما باد و خدا شما را رحمت كند.
تمام شد ترجمه عهد و اگر فى الجمله مخالفتى ديده شود معذور دارند كه به جهت رعايت اصل و ترجمه موجود در طومار بود.
ثبت اسامى شهود به نحوى كه در آخر نسخه عهد دوم بود و در طومار نقل كرده بود با تمام سجلات كه مضمون بيشتر آنها چنين بود:
هذه نسخة عهد بخط سيدالشهداء الحسين بن اميرالمؤمنين على بن ابيطالب صلوات عليها هذه النسخة قوبلت بالاصل كتبه فلان؛ با فى الجمله اختلافى در القاب و به جهت اختصار به همان اسامى شهود قناعت كرديم.
رضا بن ابى الحسن على بن طاهر الحسنى؛ ابراهيم بن ناصر بن طباطبا النسابه به خطه اصبهان فى ذى بقعده سنه تسع و سبعين و اربعماة، محمد بن الحسين بن على بن طاهر بن على بن محمد بن الحسين بن القاسم بن محمد بن القاسم بن الحسين زيد بن الحسن بن على بن ابيطالب صلوات الله عليهما؛ الحسين بن على بن الحسين الحسينى عباد بن على بن حمزه طباطبايى، احمد بن اسمعيل الحسينى الحسينى اليزدى، عباد بن الحسين بن احمد طباطبا، على بن ناصر بن الحسين طباطبا، ابوعلى بن محمد بن حيدر الحسن الحسينى، حيدر بن حمزة بن الحسين العلوى الحسينى، هاشم بن محمد بن احمد طباطبا، محمد بن هاشم بن محمد بن طباطبا، ابوالمناقب بن ابى العباس بن طباطبا السيد، بختيار بن ابى طاهر بن بختيار الحسينى، على بن محمد بن احمد بن محمد بن حمزة بن محمد بن طاهر سنه تسع و سبعين و اربعماة، حمزة بن ناصر بن ابى طاهر طباطبا الحسين، اسماعيل بن احمد بن طباطبا فى ذى القعده سنه تسع و سبعين و اربعماه، احمد بن ابى الحسن بن شراهنگ، مرتضى بن الحسن العلوى، على بن ابى طباطبا، الفضل بن ابى الفتوح بن ابى الفضل العلوى، الحسن ابى الفتوح بن ابى الفضل العريضى، ابى طالب بن العلقمى، الحسين بن بختيار بن ابى طاهر الحسينى.
چون ظاهر هويدا شد چگونگى رفتار و كردار و توقير و اعظام خداوند و رسول و ائمه صلوات الله عليهم، حاملين علوم و راويان آثار و اخبار خويش را و اين كه نبود اين عمل مگر از بزرگى مقام علم و حسن آن، پس هر كه مدعى محبت ايشان است بايد جهد و كوشش نمايد تا به دست آرد محبت آنچه را كه ايشان آن را دوست مى‏داشتند. تا از روى محبت با او رفتار كند با او آن قسم كه ايشان رفتار مى‏كردند و گرنه در دعواى خود كاذب است و بايد پيوسته بر نفس خويش بگريد چه هنوز داخل نشده در آيه شريفه‏
ولكن الله حبب اليكم الايمان و زينه فى قلوبكم و كره اليكم الكفر و الفسوق والعصيان اولئك هم الرشدون فضلا من الله و نعمة⁹⁷
پس نه راشد خواهد بود و نه به نعمت فضل خداوند سرافراز شده و بسا باشد كه از محبت به مقام كراهت و بغض رسد. و داخل شود در آيه شريفه:
ذلك بانهم كرهوا ما انزل الله فاحبط اعمالهم‏⁹⁸
كفار چون كه كراهت داشتند چيزى را كه خداوند فرستاد پس خداوند كردار ايشان را نابود كرده و ايضا مى‏فرمايد:
فلا و ربك لايؤمنون حتى يحكموك فيما شجر بينهم ثم لايجدوا فى انفسهم حرجا مما قضيت و يسلموا تسليما⁹⁹ نه به چنين نيست كه ايشان گمان كردند، قسم به پروردگار تو كه به حقيقت ايمان نياوردند كه حكم نكنند تو را در آنچه نزاع و خلاف شده ميان ايشان، پس نيابند در قلب خود ننگى در آنچه حكم كردى، يعنى دلتنگ نشوند. به حكم تو از روى آن كه خلاف ميل ايشان است و انقياد كنند و بنا بر اطاعت، گذارند.
حاصل آن كه بايد به آنچه خدا و خلفايش گفتند و كردند و امر نمودند راضى شد و محبت پيدا كرد و بنا بر اين عمل كردن به آن بايد گذارد تا ايمان درست پيدا شود و دعوى محبت خدا و رسول صادق آيد و محبت ايشان را از محبت بطالين خوب رويان را كه سريان مى‏كند. محبت به آنچه منسوب و متعلق به ايشان است از خانه و لباس و خادم و اقوام و غير آنها كمتر نشود و چنانچه اين مقام به دست نيامد به طريقى كه خواهد آمد. بايستى اهتمام كرد، كه اقلا در عمل و رفتار خلافى نشود چه مى‏شود از تكلف و بى ميلى و كراهت كارى را كرد و به جهت تحصيل ثواب يا رفع بعضى از نائمات يا به جهت اقتدا و متابعت و شايد كم كم همين رشته او را به مقام اول برساند و ما در كتاب دارالسلام ثابت كرديم كه يكى از اسباب تحصيل محبت داشتن به خداوند و نوابش و عمل كردن به فرموده‏هاى آنهاست.
و شيخ كلينى از يونس بن ظبيان روايت كرده كه گفت: عرض كردم؛ خدمت جناب صادق (عليه‏السلام) آيا نهى نمى‏كنى اين دو مرد را از اين مرد فرمود: كيست آن مرد و كيست آن دو مرد؟ گفتم: آيا نهى نمى‏كنى حجر بن زائده و عامر بن جذاعه را از مفضل بن عمر، فرمود: اى يونس، به تحقيق كه درخواست كردم از آن دو كه از او دست بر دارند، پس قبول نكردند، پس خواندم ايشان را و خواهش كردم از ايشان و نوشتيم به ايشان و اين را حاجت خود قرار دادم نزد آنها. پس دست بر نداشتند از او، پس نيامرزد خداوند ايشان را، پس قسم به خداوند هر آينه كثير غره راستگوتر است در دوستى خود. يعنى غره را كه معشوقه او بود از اين دو نفر در آنچه به خود است در دوستى خود. يعنى غره را كه معشوقه او بود از اين دو نفر در آنچه به خود بسته‏اند از دوستى به من از جهت آنكه مى‏گويد:

الا زعمت بالغيب الا احبها

‏ اذا انالم يكرم على كريمها100

‏ هان كه غره اعتقاد كرده در غيب كه من او را دوست ندارم، در وقتى كه كريم او و دوست او كريم نباشد، بر من، يعنى آن را كه او دوست دارد من دوست نداشته باشم. پس فرمودند. قسم به خدا اگر مرا دوست مى‏داشتند، هر آينه دوست مى‏داشتند كسى را كه من دوست دارم و شيخ كشى اين خبر را به اختلافى در كلمات نقل كرده و بيت را چنين نقل كرده لقد علمت بالغيب¹⁰¹ الخ، پس فرمودند: قسم به خدا اگر كريم بودم من بر ايشان يعنى معظم و محترم بودم، هر آينه كريم بود كسى كه او را نزديك كردم به خود و بر ديگران اختيار كردم و اين خبر مويد به وجدان برهانيست. تمام بر اين كه از علامات محبت داشتن با ائمه (عليهم‏السلام) محبت داشتن به جميع چيزهايى است كه، ايشان دوست مى‏داشتند. از عبادات و خوردنى‏ها و آشاميدنى‏ها و مكان‏ها و اوقات و اشخاص ضايع و حالات و مجالس‏ها آورد محبوبات ايشان را از آنها، پس از آن سعى كند در تحصيل محبت آنها و با كوتاهى همت لامحاله خود را شبيه كند، به محبين در رفتار و عمل كردن به موجبات ايشان و بپرهيزد از آن كه اختيار كند از آنها آنچه را مبغوض داشتند و از سيره و رسم دشمنان ايشان بود تا آنكه كردار او سبب حشر شدن با اعداى ايشان نشود نعوذباالله من سوء الخاتمه.
و اما طرق ثانى پس بدان كه اسباب معظم بودن و بزرگ و محبوب شدن شخص از چند جهت است و ما دو وجه آن را ذكر مى‏كنيم. اول وجود صفات نيكو و خصال پسنديده و در آن و دارا بودن او چيزهايى را كه خود فى نفسه مرغوب و مطلوب و نفوس به آن مايل و شايق باشند. و هر چند آن خصلت در نظر انسان بزرگتر و وقعش بيشتر صاحبش در نزد او محترم‏تر است. و از اين جهت مختلف شود معظمها به اختلاف آراء و نظرها در بزرگى آن خصلت و حقارت آن مثل آن كه متاع دنيا در نظر بى بصيرتان در غايب بزرگى و وقع است. هر كه از آن بيشتر جمع نموده بزرگى و احترامش در نزد ايشان بيشتر است هر چند مايوس باشند از رسيدن چيزى از آنها به ايشان و هر سلطان كه مملكتش وسيع‏تر و جندش زيادتر است، عظمش در قلوبشان بيشتر است و اما آنانكه مى‏فرمايند: تمام دنيا حقير و خوارتر است در نزد ما از عطسه بزى، يا عداوت دارند با او به جهت بازداشتن او مر صاحبش را از خداوند، پس صاحب گنج قارون در نزد ايشان با سائل پريشان يكسان يا خوارتر و مبغوض‏تر باشد. چنانكه به خلاف آن قرآن در نزد اهل الله و ايمانشان در نهايت عظمت و بزرگى است چه آن اشراف و اعظم هدايا و تحفى است كه غنى مطلق به اشراف رسل و اقرب بندگانش بخشيده و اگر در خزينه قدرتش به از آن بود از او دريغ نمى‏فرمود. پس هر كه خطش از آن بيشتر عظمتش زيادتر است.
در كافى از حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) مروى است، كه فرمودند: اهل قرآن در اعلى درجه از آدميين‏اند، سوى انبياء مرسلين، پس ضعيف نشمريد حقوق اهل قرآن را، به درستى كه بر ايشان از جانب خداوند عزيز جبار هر آينه مكانى است عالى و در روايت ديگر فرمودند: كسى كه داده شد به او قرآن پس گمان كردند كه كسى از مردم هست كه داده شد به آن افضل از آنچه داده شده به او، پس به تحقيق كه بزرگ شمرده چيزى را كه خداوند، كوچك كرده او را و كوچك كرده چيزى را كه خداوند او را بزرگ كرده، چون دانستى اين مقدمه را پس مى‏گوييم علماى دين كه عارفند به عقايد حقه از روى براهين و آيات و حاملند اسباب رضا و غضب خداوند و منافع و مضار عباد و راههاى قرب و بعد شانرا دارايند. بزرگترين خصلت‏ها و بهترين صفات را و اين دعوى را واضح و هويدا كند اندك تاملى در منافع علم و فوايد دانايى و شواهد كتاب و سنت مويد به وجدان حسى و برهان عقلى و به ذكر بعضى از آن قناعت مى‏كنيم.
اول آن كه خداوند عالم بندگان خود را در كلام مجيد به حسب حالات قلبيه و افعال جوارجيه و اقوال مختلفه و كثرت منفعت و مضرت و قلت آن و حسن عاقبت و بدى آن و نجات در آخرت و گرفتارى در آن، دو تقسيم فرمودند. و براى هر قسمت به حسب اختلاف، مراد اسامى و القاب و تشبيه و كنايات بسيارى ذكر فرمودند. و پس از تامل ظاهر مى‏شود كه تمام القاب و صفات خيريه از آن دانايان است و همه اسامى و كنايات مذمومه متعلق به جاهلان است، چنانچه در حق آن طايفه مى‏فرمايد: احيا و بصير و سميع و با نور و اولوالاباب و متفكر و عاقل و حق و بلد طيب و قريه ظاهره و جنت و مصباح در زجاجه و علوم را به حسب و عنب و زيتون و نخل و فاكهه و چمن و شجره طيبه و نور بغير فرموده و در حق آن گروه فرموده: ميت و كر و كور و لال و ظلمت و بى عقل و انعام، بلكه گمراه‏تر از آن و گمشده و باطل و مفسد و امثال اينها.

پى‏نوشتها:‌