401-رعد /39.
402-ر.ك : ص 203.
403-اين تعبير بنابر مبانى فلسفه قديم است كه براى افلاك نفوسى قائل بودند، ولى با ابطال وجود افلاك چه رسد به نفوس آنها، بايد به تعبير قرآنكريم ( ملائكه و فرشتگان ) اكتفا نمود.
404-شرح اصول كافى ، حديث اول باب بداء، ص 381 با تلخيص .
405-توحيد /168. معانى الاخبار /19.
406-و از جهت همين تغيير و تجدد علم يعنى ((بداء)) است كه اميرمؤ منان عليه السلام فرموده است : اگر نبود آيه اى در كتاب خدا كه مى فرمايد: ((خدا آنچه را بخواهد محو يا اثبات مى نمايد)) من شما را از حوادث آينده تا قيامت خبر مى دادم . (م )
407-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
408-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
409-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
410-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
411-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
412-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
413-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
414-روايات فوق را در ((كافى )) ج 1، ص 146 به بعد و ((توحيد)) صدوق ، ص 332 به بعد ببينيد.
415-ظاهر اين حديث با برخى احاديث باب بداء منافات دارد، و مؤلف رحمة الله در چند سطر بعد آن را توجيه فرموده است . (م )
416-ذاريات /54.
417-ذاريات / 55.
418-توحيد /443. عيون اءخبارالرضا 1/181.
419-توحيد /398.
420-انعام /2.
421-اعراف /34.
422-محيى الدين عربى در فتوحات مكيه ، باب 316، ج 3، ص 61.
423-فصلت ، 12.
424-فاطر /41.
425-مائده /64.
426-مائده /64.
427-رعد /39.
428-توحيد /167.
429-توحيد /376، 368.
430-توحيد /376، 368.
431-توحيد /380.
432-معناى بداء در گذشته معلوم شد. (م )
433-توحيد /334. كافى 1/148.
434-جامع الصغير 2/88.
435-همان 1/26.
436-((توحيد)) ص 365.
437-توحيد /383.
438-توحيد/366 و 363.
439-توحيد/366 و 363.
440-((توحيد)) ص 343، 340، 338.
441-((توحيد)) ص 343، 340، 338.
442-((توحيد)) ص 343، 340، 338.
443-كافى 1/151. اشاره است به امر و نهى تكوينى و تشريعى . (م )
444-همان كتاب . و دنباله خبر چنين است : ((و ابراهيم را دستور داد كه اسحاق (اسماعيل - ظ) را سر برد ولى نخواست كه او را سر ببرد، و اگر مى خواست هرگز خواست ابراهيم بر خواست خداى متعال غلبه نمى يافت .))
445-اشاره است به آيه 73 از سوره مائده .
446-همان كتاب ، معانى الاخبار ص 170.
447-كافى 1/150. محاسن 1/245 با لفظى ديگر.
448-كافى 1/149. محاسن 1/244.
449-كافى 1/149. خصال /359.
450-كافى 1/152.
451-كافى 1/155.
452-توحيد /380. عيون اخبارالرضا 1/139 و احتجاج 1/311 با اندكى اختلاف .
453-اسراء /23.
454-توحيد /382. به نظر مى رسد از آن رو كه شنونده قابليت ادراك كنه مطلب را نوشته ، امام عليه السلام وجه سخن را تغيير داده و قضاى تكوينى را به قضاى تشريعى كه همان حكم و فرمان است تعبير فرموده ، كه البته اين مطلب نيز در جاى خود صحيح است ولى پاسخ اصلى پرسش وى نمى باشد. (م )
455-توحيد /359 و 349. كافى 1/158.
456-توحيد /359. و ((كافى )) صفحه پيشين . و آيه در سوره انبياء، 35. ظاهرا جمله ((مراد از خير و شر...)) كلام كلينى و صدوق است . و روشن است كه بهبودى و بيمارى يكى از مصاديق خير و شر است نه همه آن . (م )
457-توحيد /360. كافى 1/159.
458-توحيد /362. كافى 1/160.
459-توحيد /360.
460-توحيد /382. و آيه در سوره قمر، 48 و 49.
461-توحيد /361.
462-احتجاج 2/255 با اندكى تفاوت .
463-مراد خواجه نصيرالدين طوسى است در كتاب جبر و اختيار كه به زبان فارسى نگاشته است .
464-دهر /30.
465-غزالى در احياء العلوم 4/255 كتاب توحيد و توكل .
466-دخان / 39.
467-نازعات / 24.
468-حجر / 39.
469-نساء / 78.
470-حج / 10: ذلك بما قدمت يداك .
471-زمره / 42.
472-سجده / 11.
473-انبياء /91 و تحريم /12.
474-مريم /17.
475-توبه /14.
476-انفال /17.
477-انفال /17.
478-غافر /60.
479-بقره /186.
480-محمد صلى الله عليه و آله /31.
481-انعام /139.
482-عنكبوت /54.
483-مسند احمد 2 / 539.
484-فصوص الحكم فص ابراهيمى .
485-صحيح مسلم 16/133.
486-نهج البلاغه خطبه 16.
487-هود /105.
488-كافى 2/44.
489-كافى 1/153. توحيد /354. شرح اين حديث را بايد در باب احاديث طينت جست و خلاصه آنكه : خداوند به علم ازلى خود از حال بندگان آگاه بود كه كدام يك با اختيار خود در راه معرفت و طاعت گام مى نهد و كدام يك در راه انكار و معصيت . بنابراين از آغاز خلقت توفيق معرفت و طاعت را براى گروه اول و وسايل گناه و معصيت را براى گروه دوم فراهم آورد، تا هر يك مطابق خواست خود عمل كنند. ((مه فشاند نور و سگ عوعو كند - هر كسى بر خلقت خود مى تند)). مانند كسى كه مى داند اگر سرمايه اى به كسى بدهد آن را در راه تجارت سودمند مصرف مى كند و اگر به ديگرى بدهد آن را در راه هرزگى خرج مى كند. از اين رو سرمايه را به شخص اول مى دهد و از دومى باز مى دارد. (م )
490-كافى 1/152. توحيد /357 با اندكى تفاوت ، محاسن /279.
491-كافى 1/154. محاسن /283.
492-توحيد /356.
493-صحيح مسلم 16/197. سنن ابن ماجه ، مقدمه ، باب 10.
494-به معجم المفهرس لالفاظ الاحاديث النبوية 5/122 مراجعه شود.
495-سنن ابى ماجه 2/1137، سنن ترمذى ، قدر، باب 12.
496-توحيد /382.
497-توحيد /369.
498-اضافه از مصدر است .
499-توحيد /337.
500-كافى 5/81.
501-((كافى )) 1/165. ((محاسن )) 200 و 201.
502-سنن ترمذى 4/667.
503-توبه ، 15.
504-هود /56.
505-صافات /96.
506-يونس /22.
507-يونس /107.
508-آل عمران /160.
509-يس /83.
510-ملك /1.
511-توحيد /398.
512-توحيد /400.
513-توحيد /401.
514-اضافه از مصدر است .
515-توحيد /405 و 401.
516-توحيد /405 و 401.
517-از غزالى در احياءالعلوم 4/435 به بعد.
518-كهف /109.
519-يس /36.
520-واقعه /61.
521-آل عمران /191.
522-آل عمران /190.
523-ذاريات ، 21.
524-عبس /17 - 22.
525-قيامت /37 - 38.
526-مرسلات /20 - 21.
527-يس /77.
528-مؤ منون /12 - 14.
529-دهر /1 - 3.
530-سجده /7 - 9.
531-روشن است كه اين پيام تكوينى است و در آفرينش آن نهفته است . (م )
532-اضافه از كافى است .
533-كافى 6/13.
534-مصباح الشريعة ، باب 62، ص 41، شرح ابن ابى الحديد 4/547 و غررالحكم .
535-جامع الاخبار /5.
536-مؤ منون /14.
537-حجر /29.
538-فجر، 27 - 28.
539-آل عمران /169 - 170.
540-ر.ك : احتجاج 2/96 - 98.
541-بصائرالدرجات ص 463.
542-نساء /56.
543-امالى طوسى /20.
544-منظور دستيابى به جوانب زمين با وسايل آن روز است . ولى به هر حال گستردگى زمين قابل انكار نيست . و نيز همين مطلب در مقايسه با كل عالم طبيعت صحيح است كه با وسايل مادى و طبيعى احاطه بر عالم طبيعت ناممكن است . (م )
545-مراد حركت محسوس است ، و ممكن است بنابر نظريه هيئت قديم باشد كه زمين را مركز عالم و ساكن مى انگاشته اند.
546-نباء / 6 و 7.
547-نحل /15.
548-لقمان /10.
549-مرسلات /25.
550-بقره /22.
551-توحيد /404.
552-نهج البلاغة ، خطبه 209.
553-نهج البلاغه ، خبطه 184.
554-در متن چنين است : و هر چيزى را از آن زنده ساخت . (م )
555-انعام /99.
556-رعد /4.
557-دخان /38 - 39.
558-طور /35.
559-نهج البلاغة ، خطبه 163.
560-نهج البلاغة ، خطبه 183.
561-عراقى گويد: مدرك آن را نيافتم .
562-

ز ابر آورد قطره اى سوى يم

ز صلب افكند نطفه اى در شكم

از آن قطره لولوى لالا كند

وزين صورتى سرو بالا كند

563-نحل /14.
564-شورى /32 و 33.
565-ملك /19.
566-نحل /79.
567-حجر /22.
568-قمر /19 و 20.
569-انبياء /16.
570-بقره /164.
571-تكوير / 15 و 16.
572-طارق / 2 و 3.
573-الرحمن /5.
574-يس / 38 - 40.
575-قصص /71 - 73.
576-نازعات 27 - 30.
577-ر.ك : پاورقى 1 ص 264.
578-سنن ترمذى ، كتاب صفة الجنة ، باب 8 و كتاب صفة جهنم ، باب 6.
579-عراقى گويد: مدرك آن يافت نشد.
580-ق /6 - 8.
581-انبياء /32.
582-نبا /12.
583-بروج /1.
584-طارق /1.
585-ذاريات /7.
586-شمس /5 و 1 و 2.
587-شمس /5 و 1 و 2.
588-نجم /1.
589-تكوير / 16 و 17.
590-واقعه / 75 و 76.
591-ذاريات /22.
592-فصلت / 11 و 12.
593-طلاق /12.
594-ملك / 3 و 4.
595-انعام /75.
596-اعراف /185.
597-يس /83.
598-مطالبى كه در اين فصل و فصول آينده به ويژه مطالبى كه از ابن عربى و غزالى نقل شده به نظر غريب مى رسد، و ما در اينجا فقط به جهت حفظ امانت ترجمه كرديم ، هر چند كه آنچه از معصومين عليهم السلام نقل شده قابل توجيه است .
599-احاديث گذشته را در كتاب بصائرالدرجات ، صص 490 - 494 ببينيد.
600-روضه كافى /231.