دو مكتب در اسلام
جلد دوم : ديدگاه دو مكتب درباره مدارك تشريعى اسلامى

سيد مرتضى عسگرى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۳ -

601- بخارى ، ج 3، ص 50، كتاب مغازى ، باب بعث على ؛ مسلم (ج 2، ص 741 ح 143، و ص 743، ح 144) و مسند احمد (ج 3، ص 4) و در ص 3 بطور فشرده .
602- سنن ابوداود، ج 3، ص 301، ح 3582؛ ابن ماجه ، كتاب الاحكام ، ح 2310؛ مسند احمد، ج 1، ص ‍ 149 و ص 111، ح 882 و نيز ص 84، ح 636 و ص 88، ح 666.
603- سنن ابن ماجه ، كتاب الاحكام ، ح 2348؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 281، باب من قال بالقرعة ؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 107.
604- مسند احمد، ج 1، ص 77، ح 573 و 574 و در ص 128، ح 1064 و در ص 152، ح 1309؛ مجمع الزوايد، ج 6، ص 287؛ المنتقى ، ح 3994.
605- مانند ابن كثير در تاريخش . چه ، او تمامى اخبار ماءموريتهاى امام را زير عنوان باب بعث رسول الله على بن ابى طالب و خالد بن الوليد الى اليمن آورده است .
606- مانند ابن هشام و پيروانش كه آنها اين ماءموريتها را در باب خروج الامراء و العمال على الصدقات فى السنة العاشرة ...آورده اند.
607- همچون زمانى كه اميرالمؤ منين (ع ) را بر همه منابر مسلمانان ، مخصوصا در خطبه نماز جمعه لعن و ناسزا مى گفتند، ديگر مجالى براى بازگويى فضايل و مناقب امام باقى نمى ماند. زيرا فرمانداران از زمان حكومت معاويه و قرن اول هجرى و آغاز حكومت عباسيان ، به غير از مدت كوتاه حكومت عمر بن عبدالعزيز و حكومت سفاح ، بر كسانى كه سخنى در فضيلت امام از دهانشان بيرون مى آمد، بسيار سخت مى گرفتند!
608- به فصل زكات نقدين در فقه اماميه ، مانند مصباح الفقيه همدانى ، ص 53 از كتاب زكات رجوع شود.
609- امتاع الاءسماع ، ص 502.
610- امتاع الاءسماع ، ص 102-103.
611- همان گونه كه دختر پيامبر خدا (ص )، فاطمه زهرا (ع )، آشكارا به ابوبكر اعتراض كرد.
612- يعنى ، مخالفت عمر با رسول خدا (ص ) از قبيل مخالفت مجتهدى است با مجتهدى ديگر!!
613- مورد مصرف خمس را در مكتب اهل بيت پيش از اين آورده ايم .
614- در اين مورد به كتابهاى حديث و فقه مكتب اهل بيت مراجعه شود.
615- المنتهى ، تاءليف علامه حلى ، درگذشته به سال 729 ق (ج 1، ص 729).
616- در اين كتاب ما تنها به شرح و بسط مطلب پرداخته ، از به كار بردن مصطلحات علمى ، تا آنجا كه ممكن بوده است ، اجتناب نموده ايم .
617- تفسير قرطبى 8: 1.
618- خصال ، چاپ و تحقيق غفارى ، ص 312.
619- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3، ص 363 در پاسخ به طعن هشتم .
620- مسند احمد، ج 3، ص 363 و همانند آن در ص 356 و در ص 325 به طور فشرده آمده است .
621- سعيد بن المسيب قرشى مخزومى از كبار تابعين است . حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. سعيد كه پاى از هشتاد سالگى فراتر نهاده بود، در سال 90 هجرى از دنيا رفت . تقريب التهذيب ، ج 1، ص 306.
622- تفسير سيوطى ، ج 2، ص 141؛ كنز العمال ، چاپ اول ، ج 8، ص 293؛ مشكل الآثار طحاوى ، ص ‍ 375.
623- بداية المجتهد، ج 1، ص 346، باب القول فى التمتع ؛ زاد المعاد، ج 2، ص 205، فصل اباحة متعة النساء؛ شرح نهج البلاغه ، ج 3، ص 167؛ المغنى ، ج 7، ص 257؛ المحلى ، ج 7، ص 107؛ تفسر رازى ، ج 2، ص 167 و ج 3، ص 201 و 202؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294؛ البيان والتبيين جاحظ، ج 2، ص 223؛ شرح معانى الآثار طحاوى ، مناسك الحج ، ص 374 از ابن عمر.
624- احكام القرآن جصاص ، ج 1، ص 279؛ المحلى ، ج 7، ص 107. شايد منشاء اختلاف در اين دو لفظ اين باشد كه خليفه مزبور، دو بار اين موضوع را بيان كرده باشد. در جايى اعاقب عليهما و در جاى ديگر اضرب عليهما گفته است .
625- دليل الناسك ، آيت الله حكيم ، چاپ نجف ، 1377، ص 37-45.
626- بر خلاف برخى از اصحاب مالك ، بر حسب نقل بداية المجتهد.
627- بداية المجتهد، ج 1، ص 348، فصل القول بالقارن ؛ واژه القران در نهاية اللغه ابن اثير.
628- سنن بيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد.
629- صحيح بخارى ، كتاب الحج ، باب التمتع و القران و الافراد؛ فتح البارى ، ج 4، ص 168-169 و كتاب مناقب الانصار آن ؛ صحيح مسلم ، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ح 198؛ مسند - احمد، ج 1، ص 249 و 252 و 332 و 339؛ سنن ابوداود، كتاب المناسك ، باب العمرة ؛ النسائى ، كتاب الحج ، ص ‍ 77؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 345؛ المنتقى ، ح 2422؛ مشكل الآثار طحاوى ، ج 3، ص 155؛ شرح معانى الاثار، ج 1، ص 381 در مناسك حج .
630- به شرح حديث در شرح نووى بر صحيح مسلم ، و شرح ابن حجر بر صحيح بخارى مراجعه شود.
631- زاد المعاد، ج 1، ص 209، فصل فى هديه (ع ) فى حجه و عمره . و تفصيل روايات در صحيح بخارى ، ج 1، ص 212، باب كم اعتمر النبى ؛ صحيح مسلم ، باب بيان عمر النبى (ص ) و زمانهن ، از كتاب حج ، ح 217-220 ص 916-917؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 357، باب من استحب الاحرام بالعمرة من الجعرانه و نيز در ج 5، ص 10-12؛ ابن كثير، ج 5، ص 109.
632- زاد المعاد، ج 1، ص 211 و نيز در ص 223 آن ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 345، باب العمرة فى اءشهر الحج .
633- بقره : 196.
634- تفسير آيه در صحيح بخارى ، ج 3، ص 71؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19.
635- صحيح مسلم ، ص 900، باب جواز التمتع ، ح 172؛ تفسير قرطبى ، ج 2، ص 338؛ زاد المعاد ابن القيم ، ج 2، ص 252؛ طبقات ابن سعد، چاپ اروپا، ج 4، ق 2، ص 28.
636- صحيح بخارى ، ج 1، ص 186 و روايات دوم و سوم در باب ما ذكر النبى و حض على اتفاق اءهل العلم از كتاب اعتصام بالكتاب و السنة ، ج 4، ص 177؛ سنن ابوداود، المناسك ، ص 2، ص 159؛ ابن ماجه ، ح 2976، ص 991، باب التمتع بالعمرة الى الحج ؛ سنن بيهقى ، ص 5، ص 13-14؛ فتح البارى ، ج 4، ص 135؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 117 و 128 و 136.
637- سراقه بن مالك بن جشم ، ابوسفيان الكنانى المدلجى ، در قديد، نزديكيهاى مكه ، مى زيسته است . او پيامبر خدا (ص ) را به هنگام هجرت تعقيب كرد تا وى را به مكه باز آورد و به قريش تحويل دهد و صد شتر كارمزد بگيرد. اما چهار دست و پاى اسبش در زمين فرو رفت و از حركت باز ماند. سراقه در سال فتح مكه اسلام آورد و در سال 24 هجرى درگذشت . اصحاب صحاح ، بجز مسلم ، نوزده حديث از او روايت كرده اند. تقريب التهذيب ، ج 1، ص 284؛ جوامع السيره ، ص 283؛ سيره ابن هشام ، ج 2، ص 103 و 250 و 309.
638- سنن ابوداود، ج 1، ص 159، باب الاقران ، ح 1801 از مناسك ؛ المنتقى ، نوشته ابن تيميه ، باب ما جاء فى فسخ الحج الى العمرة ، ح 2427.
639- صحيح بخارى ، باب قوله تعالى الحج اءشهر معلومات ، ج 1، ص 189؛ صحيح مسلم ، ح 875 و 123 و 121 به طور فشرده ؛ سنن بيهقى ، ج 4، 356، باب المفرد و القارن يريده العمره ...؛ منصف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 102.
640- سنن بيهقى ، ج 5، ص 4.
641- سنن بيهقى ، ج 5، ص 6. در آن زمان رسم بر اين بوده كه حاجيان براى اينكه موى سرشان آشفته نشده ، در مدت طولانى احرام جانور نگذارد تا آخر مناسك حج سر خود را با صمغى مى بستند.
642- المنتقى ، ح 2393 كه آن را از مسند احمد ج 3، ص 266 نقل كرده است .
643- صحيح مسلم ، ح 211، و در 1212 از قول جابر، ص 914؛ مسند احمد، ج 3، ص 3، 5 و 71 و 75 و 148 و 266؛ المنتقى ، ح 2418. سخن ما به نقل از مسلم است .
644- در صحيح مسلم ، ح 120، ص 873 و 874؛ ابن ماجه ، ح 2981.
645- صحيح بخارى ، كتاب الحج ، باب التمتع والاقران والافراد بالحج ، حديث اول در، ج 1، ص 189؛ صحيح مسلم ، ح 128، ص 877؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 154، باب افراد الحج ، ح 1783 كه در كلام او زنان پيغمبر نيامده است .
646- صحيح مسلم ، ح 177-179، ص 902؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 161، ح 1806.
647- صحيح بخارى ، ج 1، ص 191، كتاب الحج ، باب 36.
648- صحيح مسلم باب حجة النبى ، ح 147، ص 886-888؛ سنن ابوداود، المناسك ، ج 2، ص 182؛ سنن ابن ماجه ، المناسك ، ص 1022؛ سنن دارمى ، المناسك ، باب سنة الحاج ، ج 2، ص 44؛ مسند احمد، ج 3، ص 32؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 7، باب ما يدل على ان النبى (ص ) احرم احراما واحدا و منحة المعبود، ح 991؛ در المحلى براى هميشه تاريخ در ج 7، ص 100.
649- صحيح بخارى ، كتاب التمنى ، باب قول النبى لو استقلبت من امرى ما ستدبرت ، ج 4، ص 166.
650- صحيح مسلم ، ح 201-203، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ص 911؛ سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 156، ح 1791 از ابن عباس كه گفت : رسول خدا فرمود: اگر كسى تلبيه حج گفته باشد، چون به مكه برسد و طواف خانه و سعى صفا و مروه كند، از احرام به درآيد و آنرا عمره قرار دهد.
651- صحيح مسلم ، ح 198، ص 909، باب جواز العمرة ؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 191. اين سه روايت در زاد المعاد ابن قيم ، ج 1، ص 246 نيز آمده است .
652- صحيح مسلم ، ص 911، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ح 201-203؛ سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 156؛ بيهقى ، ج 5، ص 18، ح 2423 از المنتقى ؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 202.
653- صحيح بخارى ، ج 1، ص 190، باب التمتع والاقران و الافراد بالحج ...؛ صحيح مسلم ، ص ‍ 884-885، باب بيان وجوه الاحرام ...، ح 143؛ زاد المعاد، ج 1، ص 248، فصل فى اهلاله بالحج .
654- صحيح بخارى ، ج 1، ص 213 و ج 4، ص 166، كتاب التمنى ، باب لو استقبلت من امرى ما استدبرت ؛ سنن ابوداود، ج 4، ص 156، باب افراد الحج ، ح 1789 با جزئى اختلاف ؛ مسند احمد، ج 3، ص 305؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 3، باب من اختار الافراد...و ج 4، ص 338 آن ؛ زاد المعاد، ج 1، ص ‍ 246، فصل فى احلال من لم يكن ساق الهدى .
655- فتح البارى ، ج 17، ص 108-109، باب نهى النبى على التحريم ...؛ صحيح مسلم ، ص 883، باب وجوه الاحرام ، ح 141؛ سنن ابوداود، باب افراد الحج ؛ سنن ابن ماجه ، باب التمتع بالعمرة ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 238 و ج 5، ص 19؛ زاد المعاد، ج 3، ص 246؛ مسند احمد، ج 2، ص 356.
656- صحيح بخارى ، ج 2، ص 52، كتاب الشركة ، باب الاشتراك فى الهدى ؛ سنن ابن ماجه ، ج 1، ص ‍ 992، ح 298.
657- سنن ابن ماجه ، ص 993، باب فسخ الحج ؛ مسند احمد، ج 4، ص 286؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص ‍ 233، باب فسخ الحج الى العمرة ؛ زاد المعاد، ج 1، ص 247؛ المنتقى ، باب ما جاء فى فسخ الحج الى العمرة ، ح 2428.
658- صحيح مسلم ، ص 879، ح 130، باب بيان وجوه الاحرام و انه يجوز افراد الحج ...؛ زاد المعاد، ج 1، ص 247؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19، باب من اختار التمتع بالعمرة الى الحج و منحة المعبود، ح 1051.
659- صحيح مسلم ، ص 884، باب بيان وجوه الاحرام ، ح 142؛ و نزديك به آن لفظ در زادالمعاد، ج 1، ص 248، فصل فى اهلاله (ص ) بالحج ؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 356؛ المنتقى ، ح 2426؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص 233.
660- صحيح مسلم ، ص 882، ح 138؛ المنتقى ، ح 2400 و 2415، باب ادخال الحج على العمرة .
661- زادالمعاد، ج 1، ص 246.
662- سرف بين مكه و مدينه و در چند ميلى مكه واقع است . اين حديث در باب وجوه الاحرام صحيح مسلم ، ص 873، ح 1190؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 154 با اختلاف جزئى ؛ سنن ابن ماجه ، ح 2963 آمده است .
663- تنعيم در سه يا چهار ميلى مكه ، و نزديكترين حل است به حرم . حديث مزبور در باب وجوه الاحرام صحيح مسلم ، ص 870، ح 111؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 138-139 آمده است . تنعيم را از آن رو تنعيم گفته اند كه در سمت راستش كوه تنعيم و در سمت چپ آن كوه ناعم قرار دارد.
664- صحيح مسلم ، ص 880، باب بيان وجوه الاحرام ، ح 134.
665- صحيح بخارى ، ج 2، ص 184.
666- سنن ابوداود، باب العمره ، ج 2، ص 204؛ مسند احمد، ج 1، ص 161، ح 2361، سنن كبراى بيهقى ، ج 4، ص 345، باب العمرة فى اءشهر الحج ، مشكل الاثار طحاوى ، ج 3، ص 155 و 156.
667- به سخن بيهقى در مورد انجام عمره عايشه مراجعه شود.
668- سنن بيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد و راه افضل ؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 123.
669- صحيح مسلم ، ص 885، باب فى المتعة بالحج و العمره ، ح 145؛ مسند طيالسى ، ص 247، ح 1729؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
670- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206، باب نكاح المتعة .
671- اسود بن يزيد بن قيس نخعى ، ابو عمر يا ابو عبدالرحمان ، جاهليت و اسلام را درك كرده است . ثقه است و سخن در فقه بسيار گفته و از طبقه دوم به حساب مى آيد. حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. او در سال 74 يا 75 هجرى از دنيا رفت . تقريب التهذيب ، ج 1، ص 77.
672- زاد المعاد ابن قيم ، ج 1، ص 258-259، فصل فى ما جاء فى المتعة من الخلاف .
673- سنن بيهقى ، ج 5، ص 20.
674- سنن بيهقى ، ج 4، ص 338، باب الرجل يحرم بالحج تطوعا، و نيز در ج 5، ص 20؛ منحة المعبود، ح 1502.
675- سوره بقره / 196.
676- صحيح مسلم ، ح 156 و 155، باب فسخ التحلل ، ص 895-896؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص ‍ 188-189؛ سنن نسائى ، باب التمتع ، ج 2، ص 15 و باب الحج بغير نية يقصد المحرم ، ص 18؛ مسند احمد، ج 4، ص 393 و 395 و 410؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 88؛ كنز العمال ، باب التمتع از كتاب الحج ، ج 5، ص 86 كه بخارى آن را در ج 1، ص 214 به اختصار آورده است .
677- موطاء مالك ، كتاب الحج ، باب جامع ما جاء فى العمرة ، ج 1، ص 319؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 5، باب من اختار الافراد و رآه افضل .
678- تفسير سيوطى ، ج 1، ص 218، در تفسير الحج اشهر معلومات از ابن ابى شيبه ؛ حلية الاولياء ابو نعيم ، ج 5، ص 205؛ شرح معانى الآثار، مناسك الحج ، ص 375.
679- سنن نسائى ، كتاب الحج ، باب التمتع ، ج 2، ص 16، چاپ بيروت ، در احياء التراث العربى ، ج 5، ص 135؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 122 كه گفته است : و قد فعله النبى . و مى گويد كه اسنادش عالى است ، اما آن را نياورده اند!
680- كنزالعمال ، ج 5، ص 86؛ حلية الاولياء، ابو نعيم ، ج 5، ص 205.
681- صحيح مسلم ، ح 157، ص 896؛ مسند طيالسى ، ح 516، ج 2، ص 70؛ مسند احمد، ج 1، ص ‍ 49-50؛ سنن نسائى ، كتاب الحج ، باب التمتع ، ج 2، ص 16؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 20؛ ابن ماجه ، ح 2979، ص 692؛ كنز العمال ، ج 5، ص 86.
682- سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
683- اين مطلب را نووى در شرح بر صحيح مسلم (ج 1، ص 170) و به نقل از قاضى عياض آورده است .
684- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
685- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
686- سنن بيهقى ، ج 5، ص 21.
687- مسند احمد، ج 1، ص 92، ح 707؛ ذخائر المواريث ، ص 416. جحفه در سه مرحله اى مكه از طرف مدينه واقع است .
688- موطاءمالك ، ح 40، باب قران فى الحج ، ص 336؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 129. السقيا مركز دهستانهايى بر سر راه مكه است .
689- سنن نسائى ، ج 2، ص 15، كتاب الحج ، باب التمتع ؛ مسند احمد، ج 1، ص 57، ح 402 در مسند عثمان ؛ مستدرك الصحيحين ، ج 1، ص 472؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 126 و 129.
690- امام سندى ، ابوالحسن محمد بن عبدالهادى حنفى ، نزيل مدينه منوره (م 1138 ق ).
691- مسند احمد، ج 1، ص 60، ح 424.
692- صحيح مسلم ، ح 158، ص 896، باب جواز التمتع من كتاب الحج ؛ مسند احمد، ج 1، ص 97، ح 756؛ روايت دوم در ص 60، ح 431 و نظير آن ح 432 است ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 22؛ المنتقى ، ح 2382؛ كنزالعمال ، چاپ اول ، ج 3، ص 33؛ شرح معانى الاخبار، كتاب مناسك الحج ، ص 380-381؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 127 به اختصار و در ص 129 آن بعد از نقل حديث گفته است : و اين اعترافى است از عثمان رض طبق روايت على ، و معلوم است كه على رض در حجة الوداع بر مبناى تلبيه پيامبر احرام بسته بود.
693- عسفان بين جحفه و مكه واقع است . معجم البلدان حموى .
694- صحيح مسلم ، ص 897، ح 159، باب جواز التمتع ؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 190، باب التمتع والاقران ؛ مسند طيالسى ، ج 1، ص 16؛ مسند احمد، ج 1، ص 136، ح 1146؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص ‍ 22؛ منحة المعبود، ج 1، ص 210، باب ما جاء فى القران ، ح 1005؛ شرح معانى الآثار، ص 371؛ زاد المعاد، ج 1، ص 218، فصل فى جمعه بين الحج و العمرة و در ص 220 بحث فى انه (ص ) كان قارنا لا مفردا؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 129.
695- صحيح بخارى ، ج 1، ص 190؛ سنن نسائى ، ج 2، ص 15، باب القران ؛ سنن دارمى ، باب القران ، ج 2، ص 69؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 352 و ج 5، ص 22؛ مسند طيالسى ، ج 1، ص 16، ح 95؛ مسند احمد، ج 1، ص 95، ح 733 و در ج 1، ص 136، ح 1139؛ زادالمعاد، ج 1، ص 217؛ طحاوى در شرح معانى الآثار، ص 379، كتاب مناسك حج ؛ كنزالعمال ، ج 3، ص 31؛ منحة المعبود، ح 1004؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 126 و 129.
696- زادالمعاد ابن قيم ، ج 1، ص 218.
697- المحلى ابن حزم ، ج 7، ص 107.
698- از آن جمله مطلبى است كه ابن كثير در تاريخش ج 5، ص 132 از قول امام حسن (ع ) آورده است كه گفت : با على (ع ) به قصد حج بيرون شديم تا به ذوالحليفه رسيديم ، در آنجا على گفت من قصد جمع بين حج و عمره دارم ، هر كس كه مى خواهد، آن را بگويد كه من مى گويم . آنگاه چنين لبيك گفت : لبيك بحجة و عمرة .
699- از جمله موارد آن ، سياستشان در جلوگيرى از نوشتن حديث پيغمبر بود كه ابوبكر و عمر آن را منع كرده بودند و معاويه آن را از نو زنده كرد و بانگ برداشت كه : كسى مجاز نيست تا حديثى را كه در زمان ابوبكر و عمر روايت نشده است بر زبان آورد. منتخب كنز در حاشيه مسند احمد، ج 4، ص 64. و معاويه مى گفت حديثى را روايت كنيد كه در زمان عمر گفته شده باشد. اين مطلب را ذهبى در شرح حال معاويه و در تذكرة الحفاظ آورده است . همچنين ر.ك : منتخب كنز ج 4، ص 61 و به فصل مع معاوية در كتاب احاديث ام المؤ منين .
700- سنن نسائى ، باب التمتع .
701- سنن دارمى ، ج 2، ص 35.
702- محمد بن عبدالله بن نوفل ، محمد بن عبدالله بن حارث بن نوفل بن عبدالمطلب است و در تقريب التهذيب ج 2، ص 175 از مقبولهاى طبقه سوم معرفى شده است .
703- موطاء مالك ، ج 1، ص 344، باب ما جاء فى التمتع ، ح 60؛ سنن نسائى ، ج 2، ص 15، باب التمتع ؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص 38، باب ما جاء فى التمتع ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 17؛ تفسير قرطبى ، ج 2، ص ‍ 388 كه گفته اين حديث صحيح است ؛ زاد المعاد، ج 2، ص 218؛ بدائع المنن ، ح 903؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 127 و 135.
704- شرح حال ضحاك را در اسدالغابه و كتاب احاديث ام المومنين عايشه ، فصل مع معاويه ج 1، ص ‍ 243 مطالعه نماييد.
705- سنن بيهقى ، ج 5، ص 20، باب كراهية من كره القران و التمتع ؛ سنن ابوداود، باب افراد الحج ، ص ‍ 157؛ زاد المعاد، ج 1، ص 229؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص 236 به اختصار؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص ‍ 140-141.
706- صحيح بخارى ، ج 1، ص 207، باب الحق و التقصير؛ صحيح مسلم ، باب التقصير فى العمرة ، ح 209؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 159 - 160، ح 1802-1803 از كتاب المناسك ؛ مسند احمد، ج 4، ص ‍ 96-98؛ المنتقى ، ج 2، ص 270، ح 2579 و 2580؛ منحة المعبود، ح 1503.
707- صحيح مسلم ، باب جواز التمتع ، ح 164: ص 898 در شرح حديث نووى ، ج 7، ص 304؛ المنتقى ، ح 2386؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 127-135.
708- درباره عمران بن حصين در اسدالغابه ج 4، ص 137 آمده است كه عمر او را به عنوان قاضى به بصره فرستاد. وى مردى مستجاب الدعوه بود كه فرشتگان به هنگام بيماريش بر او سلام مى كردند. او در بصره به سال 52 در زمان خلافت معاويه درگذشت .
709- صحيح مسلم ، باب جواز التمتع ، ح 168 و 166 و 169، ص 899؛ شرح نووى ، ص 305 - 306.
710- صحيح مسلم ، كتاب الحج ، باب جواز التمتع ، ح 165 و 166 و ما سخن مسلم را آورده ايم ؛ مسند احمد، ج 4، ص 434؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 35؛ صحيح بخارى ، كتاب الحج ، باب التمتع ، ج 1، ص ‍ 190 كه سخنش با گذشته فرق دارد؛ سنن ابن ماجه ، ح 2978، باب التمتع بالعمرة الى الحج ؛ مسند احمد، ج 4، ص 429 و 436 و 438 و 439؛ سنن بيهقى ، ج 4، ص 344 و ج 5، ص 14؛ المنتقى ، ح 2380 و 2381؛ زاد المعاد، ج 1، ص 217 و 220؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 126 و در ص 137 آن احاديث اين باب آمده است .
711- اسد الغابه ، ج 3، ص 161 163.
712- صحيح مسلم ، ص 885، ح 145.
713- ابو جمره ، نصر بن عمران ضبعى بصرى ، ساكن خراسان و از روايان طبقه سوم بود. او در سال 128 هجرى درگذشت . تمامى اصحاب صحاح حديث او را آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 2، ص 300.
714- صحيح مسلم ، باب جواز العمرة فى اءشهر الحج ، ح 204، ص 911؛ مسند احمد، ج 1، ص 241؛ سنن ابوداود، المناسك ، باب 80؛ دارمى ، باب 41؛ بيهقى ، ج 5، ص 19؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 190.
715- كريب بن ابى مسلم ابورشدين ، از راويان طبقه سوم است و حديثش را تمامى اصحاب صحاح آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 2، ص 134.
716- مسند احمد، ج 1، ص 261؛ مجمع الزوائد، ج 3، ص 233.
717- مسلم بن مخراق العبدى قرى بصرى ، از راويان طبقه چهارم است . تقريب التهذيب ، ج 2، ص ‍ 246.
718- صحيح مسلم ، باب فى متعة الحج ، ح 194؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 21-22.
719- زاد المعاد، ج 1، ص 248، فصل فى احلال من لم يكن ساق الهدى ؛ زوائد المسانيد الثمانيه ، ج 1، ص 330، ح 1108. و در مصنف ابن ابى شيبه ج 4، ص 103 آمده است كه : اعمى الله قلبه و عينه ، كه منظورش ابن عباس بود كه بيناييش را از دست داده بود و ابن زبير او را كور خواند.
720- عروة بن زبير، ابوعبدالله ، زادگاهش مدينه و از راويان طبقه دوم است . عروه در سال 94 هجرى از دنيا رفت . حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 2، ص 19.
721- مسند احمد، ج 1، ص 252، ح 2277؛ زاد المعاد، ج 1، ص 257. عريه ، تصغير عروة است .
722- مسند احمد، ج 2، ص 337، ح 3121؛ زادالمعاد، ج 1، ص 257، باب ما جاء فى المتعة من الخلاف .
723- زاد المعاد، ج 1، ص 257؛ و در المطالب العاليه بزوائد الثمانيه ، ج 1، ص 360، ح 1214 با اختلاف جزئى در لفظ.
724- زادالمعاد، ج 1، ص 257.
725- مجمع الزوائد، ج 3، ص 234. چنين مى نمايد كه اين روايت غير از روايتى باشد كه ابن قيم در زاد المعادش آورده است زيرا كه اين اختلاف در اينجا بر سرانجام عمره در دهه اول ذى حجه است ، و اختلاف در آن روايت درباره احلال بعد از طواف و سعى كه حاجى از احرامش بيرون مى آيد.
726- صحيح مسلم ، ص 906-907، ح 190، از باب ما يلزم من طاف بالبيت و سعى من البقاء على الاحرام و ترك التحلل از كتاب الحج ؛ شرح نووى ، ج 8، ص 219-221.
727- حجون كوهى است مشرف بر مسجد الحرس در بالاى مكه ، سمت راست كه محل جمع آورى سنگ ريزه مى باشد.
728- صحيح مسلم ، ح 191 و 193، ص 907-908؛ صحيح بخارى ، ج 1، ص 214.
729- صحيح مسلم ، باب وجوب الدم على المتمتع ، ح 174، ص 901؛ شرح نووى ، ج 8، ص 208؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 160، باب فى الاقران ، ح 1805؛ سنن نسائى ، ج 2، ص 15، باب التمتع ؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص 39، باب ما جاء فى المتمتع كه گفته اين حديث صحيح است ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص ‍ 17، باب من اختار التمتع بالعمرة الى الحج ...و در ج 5، ص 20 و 23؛ زادالمعاد، ج 1، ص 216، فصل فى جمعه بين الحج و العمرة ، و نيز ص 236؛ المنتقى ، ح 2387 و 2416.
730- صحيح ترمذى ، ج 4، ص 38، باب ما جاء فى التمتع ، كتاب الحج .
731- سنن بيهقى ، ج 4، ص 354، باب العمرة قبل الحج ، به نقل از بخارى .
732- تاريخ ابن كثير، ج 5، ص 141.
733- سنن بيهقى ، ج 4، ص 5.
734- صحيح مسلم ، ح 1249، ص 914.
735- سنن بيهقى ، ج 4، ص 356، باب المتمتع بالعمرة الى الحج ...؛ صحيح مسلم ، ص 884، ح 143. اينكه گفته است حج تو مكى به حساب مى آيد، براى اين بوده كه روز ترويه از مكه احرام حج مى بندد - و مثلا - فضيلت حضورش در ميقات از او سلب مى گردد!
736- صحيح مسلم ، ج 203 و 207، ص 912-913.
737- زادالمعاد، ج 1، ص 249.
738- منصور بن معتمر، ابو عتاب سلمى كوفى ، حديثش را همه اصحاب صحاح روايت كرده اند منصور در سال 132 هجرى درگذشت . التقريب ، ج 2، ص 277.
739- حسن بن ابى الحسن يسار بصرى مولى الانصار، احاديث بسيارى را به صورت مرسل بيان مى كرد و مردى مدلس بود. او از روات طبقه سوم است كه در سال 110 هجرى در حدود نود سالگى از دنيا رفت . حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 1، ص 165.
740- و مى بينيم كه اين چنين سنت پيامبر اسلام در آن زمان با عدم پذيرش مسلمانان روبرو گرديد!
741- عطاء بن ابى رياح مولى قريش (م 114 ق ) بود و حديثش را اصحاب صحاح آورده اند. تقريب - التهذيب ، ج 2، ص 22.
742- المحلى ، نوشته ابن حزم ، ج 7، ص 103.
743- زادالمعاد، ج 1، ص 49. مذهب ابوموسى ، پيش از آنكه از بدعت عمر درباره عمره تمتع آگاه شود، انجام عمره تمتع بود؛ اما بعد از آن ، پيرو نظر عمر گرديد!
744- صحيح مسلم ، ح 122، ص 875؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 152، ح 1777؛ سنن نسائى ، ج 2، ص ‍ 13، باب افراد الحج ، ص 988، ح 2964؛ سنن ترمذى ، ج 4، ص 36، باب ما جاء فى افراد الحج ؛ بيهقى ، ج 5، ص 3، باب اختار الافراد؛ المنتقى ، ح 2389، ج 2، ص 228؛ مسند احمد، ج 6، ص 36؛ موطاء مالك ! باب افراد الحج ، ج 2، ص 335، ح 37.
745- سنن ابن ماجه ، ص 988، ح 2965؛ موطاء مالك ، ج 2، ص 335، ح 38؛ تاريخ ابن كثير، ج 5، ص ‍ 120-123 كه در آن درباره عمره تمتع بحث مفصل به عمل آمده است .
746- سنن ابن ماجه ، ص 989، ح 2966.
747- سنن ترمذى ، ج 4، ص 36، باب ما جاء فى افراد الحج .
748- صحيح مسلم ، ص 904-905، ح 184؛ المنتقى ، ج 2، ص 228، ح 1391.
749- سنن ابوداود، ج 2، ص 57، ح 1793؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 19، باب كراهية من كره القرآن والتمتع .
750- سنن ابن ماجه ، ح 2967، ص 989.
751- حارث بن بلال بن الحارث مزنى از راويان طبقه سوم است كه برخى از اصحاب صحاح حديث و سخن او را آورده اند. تقريب التهذيب ، ج 1، ص 139.
752- ابوداود، ج 2، ص 161، كتاب المناسك ، باب الرجل يهل بالحج ثم يجعلها عمره ، ح 1808؛ ابن ماجه ، ص 994، ح 2984 كه در آن به اظهار نظر پرداخته ؛ المنتقى ، ج 2، ص 238، ح 2429 كه گفته بجز ترمذى هر پنج نفر آن را آورده اند.
753- عبدالله بن محمد بن على بن ابى طالب از راويان طبقه چهارم است كه در سال نود هجرى در شام از دنيا رفت . تقريب التهذيب ، ج 1، ص 448. بردارش حسن بن محمد بن على در طبقه سوم و سال وفاتش صد هجرى است . اصحاب صحاح احاديث اين دو برادر را آورده اند. تقريب - التهذيب ، ج 1، ص 171.
754- سنن بيهقى ، ج 5، باب من اختار الافراد.
755- عبدالرحمان بن ابوالشعثاء، سليم بن الاسود المحاربى است . ابن حجر گفته او از طبقه ششم و تنها يك حديث دارد كه مقبول است . التهذيب ، ج 6، ص 194؛ التقريب ، ج 1، ص 484.
756- ابراهيم بن يزيد بن عمرو كوفى نخعى (م 96 يا 95 ق ) التهذيب ، ج 1، ص 177؛ تقريب - التهذيب ، ج 1، ص 46؛ الجمع بين رجال الصحيحين ، ج 1، ص 18-19.
757- ابراهيم التيمى ، شايد نامش ابو اسماء كوفى فرزند يزيد بن شريك از تيم رباب باشد كه در سال 92 يا 94 هجرت و در حبس حجاج بن يوسف درگذشته است . ج 1، ص 176؛ التقريب ، ج 1، ص 46 و الجمع بين رجال الصحيحين ، ج 1، ص 19.
758- روايتهاى شماره 11 و 12 پشت سر هم در آثار ذيل آمده است : صحيح مسلم ، ح 160 و 162، ص 897؛ در شرح نووى ، ج 8، ص 203؛ سنن ابن ماجه ، ص 994؛ ح 2985؛ سنن ابوداود، ج 2، ص ‍ 161، ح 1807 با اختلافى در لفظ حديث ؛ سنن بيهقى ، ج 5، ص 22، ح 9 و 10 و 12 و در ج 4، ص ‍ 345، باب العمرة فى اءشهر الحج ، قسمت دوم ، ح 12؛ المنتقى ، ح 2430.
759- سنن ابن ماجه ، ص 994، باب من قال كان فسخ الحج سهم خاصه ، از كتاب المناسك . و نيز به تعليق بر حديث شماره 2429 در المنتقى من اخبار المصطفى ، تاءليف ابن تيميه ج 2، ص 238 مراجعه شود. ابن كثير نيز فشرده آن را در تاريخش ج 5، ص 166 آورده است .
760- المنتقى من اخبار المصطفى ، تاليف ابن تميمه ، ج 1، ص 239 و در حاشيه ح 3431.
761- زاد المعاد ابن قيم ، ج 2، ص 247، فصل فى احلال من لم يكن ساق الهدى معه ؛ المحلى ، تاءليف ابن حزم ، ج 7، ص 100-110.
762- زادالمعاد، ج 1، ص 246.
763- المحلى ، ج 7، ص 101.
764- المحلى ، ج 7، ص 103 كه ما در اين مورد فشرده سخنان ابن حزم را آورده ايم .
765- المحلى ، ج 7، ص 109-110.
766- منظور اين است كه عمره تمتع در ابتداى امر در حجة الوداع تخييرى بوده ، و در آخرين شوط سعى ، وحى بر رسول خدا (ص ) نازل گرديده و انجام آن الزامى و واجب شده است .
767- سنن كبرى ، بيهقى ، ج 5، ص 21.
768- در حقيقت وجود اختلاف در گفته هاى شافعى ، خود دليل بر سرگيجه گرفتن او در ارائه حكم شرعى است . 769- حقيقت اين است كه اين دانشمندان به كار خلفا استناد كرده ، آنچه را مخالف نص كتاب خدا و سنت پيامبر (ص ) انجام داده اند، تاويل كرده اند تا كار ايشان را توجيه نموده ، سرزنش و ايراد را از آنان دور كرده باشند!
770- اگر قصد نويسنده از اختلاف فعل امام ، اختلاف كار آن حضرت با كارهاى خلفا در اين مورد است ، كه چنين هم مى نمايد، البته كه درست است ؛ ولى اگر منظورش اين است كه كارهاى امام ضد و نقيض بوده ، اين دروغ و افترا بر شخص اميرالمؤ منين (ع ) است .
771- امام (ع ) خود با صراحت مى گويد، به خاطر احياى سنت پيغمبر، بود كه آشكارا با ايشان مخالفت مى كرد. سنتى كه مانع انجامش بودند به مخالفتش با عثمان در همين مورد مراجعه كنيد.
772- از افراد همين امت بوده اند كه با پيغمبر خدا (ص ) در حجة الوداع و در موضوع فسخ حج افراد به عمره به مخالفت برخاسته اند و حضرتش را خشمگين نموده اند. ائمه اهل بيت (ع ) نيز به پيروى از پيامبر خدا (ص ) و به دنبال آنان ، پيروانشان و ديگران كه خواستار اقامه سنت پيغمبر بوده اند، با ايشان از در مخالفت برآمده اند. با اين حساب در اين مورد هرگز اجماعى وجود نداشته است .
773- ابن قيم نيز با نوشتن كتاب زادالمعاد از ايشان پيروى و حق مطلب را ادا كرده و ابن حزم نيز در همين زمينه كتابى پرداخته ، و بالاخره ما نيز در همين مورد به بحث پرداخته ايم . درباره اين موضوع در طول قرون و اعصار كتابها نوشته شده و هزاران برگ كاغذ را سياه كرده اند. اما اگر مسلمانان تنها به كتاب خدا و سنت پيامبرش پرداخته بودند، تنها نيم برگى كوچك آنها را بسنده بود.
774- نه ، نه ، به خدايى كه پيامبرش را براستى به هدايت و دين حق فرستاده است سوگند كه پيامبر (ص ) در حجة الوداع جز به حج تمتع ، به حجى ديگر فرمان نداده است . حتى حضرتش مردم را از انجام بقيه انواع حج باز داشته و كسى نه در زمان آن حضرت و نه بعد از او، هرگز به خاطرش نگذشته كه رسول خدا (ص ) به انجام حجى به غير از حج تمتع فرمان داده باشد، بلكه همه اين حرفها براى توجيه اقدام خليفه است و بس و خودشان هم اين را مى دانند كه بر خلاف حق و حقيقت سخن گفته و نوشته اند!
775- خليفه عمر از حج تمتع نهى و بجاى آورنده اش را عقوبت مى كرده ، او دستور داد حج و عمره جداى از يكديگر و منفرد به جا آورده شوند، چنانكه روايات گذشته به آن صراحت داشت . و گفتار اين دانشمندان جز اين كه بخواهند براى خليفه وسيله عذرى دست و پا كنند چيز ديگرى نيست .
776- شرح نووى بر صحيح مسلم ، ج 8، ص 180.
777- مسند احمد بن حنبل ، ج 4، ص 126-127؛ سنن دارمى ، المقدمه ، باب اتباع السند، ج 1، ص ‍ 44-45.
778- آنچه را در اينجا درباره حج پيامبر (ص ) آورده ايم ، از امتاع الاءسماع مقريزى ص 510-511 نقل كرده ايم .
779- سيره ابن سيدالناس ، ج 2، ص 273.
780- زادالمعاد، ج 2، ص 213، فصل فى حجه بعد هجرته . ابن كثير اين حج را در تاريخش ج 5، ص ‍ 106-110 حجة البلاغ ناميده و علت آن را چنين آورده كه حضرتش قولا و عملا آنچه را خداوند در حج قانون نهاده بود، ابلاغ كرد. و نيز حجة الاسلام گفته اند؛ زيرا حضرتش از مدينه بجز اين ، حجى ديگر به جا نياورده بود.
781- المحلى ، ج 7، ص 103.
782- برخى از مصادر اين خبر را ما در بحث عمره تمتع آورده ايم . اينك بقيه مصادر: تفسير قرطبى ، ج 2، ص 388؛ تفسير فخر رازى ، ج 2، ص 167 و ج 3، ص 201-202؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294؛ البيان والتبيين جاحظ، ج 2، ص 223.
783- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 132.
784- صحيح بخارى ، ج 3، ص 164، باب نهى رسول الله عن نكاح المتعة اخيرا.
785- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499، باب المتعة .
786- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 132؛ تفسير نيشابورى ، ج 5، ص 17.
787- نساء، 24.
788- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9.
789- تفسير كشاف ، ج 1، ص 519.
790- به مدارك فقه اهل بيت ، چون شرح لمعه ، شرايع الاسلام و...مراجعه شود.
791- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 497-498، باب المتعة ، تاءليف عبدالرزاق بن همام صنعانى مولى حمير، (126-211 ق )، چاپ 1390-1392، انتشارات مجمع علمى بيروت ، حديث عبدالرزاق را همه اصحاب صحاح ششگانه آورده اند. شرح حالش در كتابهاى الجمع بين رجال الصحيحين و تقريب التهذيب و بداية المجتهد ابن رشد (ج 2، ص 63) آمده است .
792- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9.
793- اقوال سوم تا نهم را از تفسير طبرى نقل كرده ايم و برخى از آنها را به طور فشرده آورده ايم .
794- احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 147.
795- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
796- شرح نووى بر صحيح مسلم ، ج 9، ص 179.
797- تفسير كشاف زمخشرى ، ج 1، ص 519.
798- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 130.
799- تفسير ابن كثير، ج 1، ص 474.
800- الد المنثور سيوطى ، ج 2، ص 140-141. آنچه از عطاء آمده ، در مصنف عبدالرزاق ج 7، ص ‍ 497 و بداية المجتهد ابن رشد ج 2، ص 63 آمده است .
801- مانند قاضى ابوبكر اندلسى (م 542 ق ) در احكام القرآن ، ج 1، ص 162 و بغوى شافعى (م 510 يا 516 ق ) در تفسيرش در حاشيه خازن ، ج 1، ص 423 و آلوسى (م 1270 ق ) در تفسيرش ، ج 5، ص ‍ 5.
802- مائده ، 87.
803- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1404، ص 1022 با اسانيد متعدد؛ صحيح بخارى ، ج 3، ص 85، در تفسير سوره مائده ، باب قوله تعالى : يا ايها الذين آمنوا لا تحرموا...و در كتاب النكاح آن ، ج 3، ص ‍ 159، باب يكره من التبتل ، با اختلاف جزئى در لفظ، مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 506 با اضافاتى در پايان حديث ؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 294؛ مسند احمد، ج 1، ص 420 كه در حاشيه آن آمده كه ابن مسعود با استناد به اين آيه معتقد بود كه ازدواج موقت حلال است و در ص 432 آن به اختصار آمده ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 200 و 201 كه درباره حديث اظهار نظر كرده ؛ تفسير ابن كثير، ج 2، ص ‍ 87.
804- صحيح مسلم ، ص 1022، ح 1405؛ صحيح بخارى ، ج 3، ص 164، باب نهى رسول الله عن نكاح المتعه و در آخر آن گفته است : ما در سپاه بوديم كه پيامبر آمد؛ مسند احمد بن حنبل ، ج 4، ص 51 كه در ص 47 آن به طور فشرده آمده ؛ مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 498، با اختلافى اندك .
805- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1406، ص 1024؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 302-203؛ مسند احمد بن حنبل ، ج 3، ص 405 كه در آخرش آمده : من هم از او جدا شدم .
806- مسند طيالسى ، ح 1637.
807- مسند احمد، ج 3، ص 22. و در مجمع الزوائد، ج 4، ص 264 آمده است كه : احمد و بزاز نيز آن را آورده اند.
808- مصند عبدالرزاق ، ج 7، ص 458.
809- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، ح 1405، ص 1023؛ شرح نووى ، ج 9، ص 183؛ مسند احمد، ج 3، ص 380. و رجال احمد، همه درست هستند. و ابوداود در باب الصداق ، تمتعنا على عهد رسول الله و ابى بكر و نصفا من خلافة عمر ثم نهى عنها عمر عمدة القارى ، تاءليف عينى ، ج 8، ص 310.
810- بداية المجتهد ابن رشد، ج 2، ص 63.
811- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ح 1405، ص 1023؛ و در شرح نووى ، ج 9، ص 183؛ مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500 كه در آن آمده است : در روزگار پيامبر؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 237، باب ما يجوز ان يكون مهرا؛ مسند احمد، ج 3، ص 304 كه گفته تا آخر عمر ما را نهى كرد؛ و به صورت فشرده در تهذيب التهذيب ، ضمن شرح حال موسى بن مسلم ، ج 10، ص 371؛ فتح البارى ، ج 11، ص 76؛ زادالمعاد، ج 1، ص 205؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293.
812- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496-497، باب المتعة .
813- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500؛ فتح البارى ، ج 11، ص 76 كه گفته است : اعتراف كرد و گفت مدتى است .
814- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500-501 كه به نظر مى آيد عمرو بن حوشب ، تحريف عمرو - بن حريث باشد.
815- كنز العمال ، ج 8، ص 294، چاپ دائرة المعارف حيدرآباد دكن ، 1312 و چاپ دوم ، ج 22، ص ‍ 95.
816- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 503؛ مسند شافعى ، ص 132؛ اصابه ، ج 1، ص 514، در شرح حال ربيعة بن امية .
817- موطاءمالك ، ص 542، باب نكاح المتعة ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 206 كه سخن عمر را چنين آورده است : لرجمته ، يعنى سنگسارش مى كردم ؛ كتاب الام شافعى ، ج 7، ص 219؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص ‍ 141.
818- شرح حال سلمى ، بدون اينكه نسبش معلوم باشد، در اصابه ابن حجر، ج 4، ص 324، و شرح حال سلمة بن اميه در ج 2، ص 61 آن آمده است .
819- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
820- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 294.
821- تاريخ طبرى ، ج 5، ص 32، باب شى ء من سيره ، ضمن حوادث سال 43 هجرى .
822- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496-497، باب المتعة .
823- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499، باب المتعة .
824- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496.
825- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 500.
826- تفسير طبرى ، ج 5، ص 9؛ تفسير نيشابورى ، ج 5، ص 16؛ تفسير فخر رازى ، ج 3، ص 200؛ تفسير ابوحيان ، ج 3، ص 218؛ الدر المنثور سيوطى ، ج 2، ص 40.
827- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 130.
828- احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 147؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص 141؛ بداية المجتهد، ج 2، ص ‍ 63؛ نهاية اللغه ابن اثير، ج 2، ص 229؛ لسان العرب ، ج 14، ص 66؛ تاجر العروس ، ج 10، ص 200؛ الفايق زمخشرى ، ج 1، ص 33؛ تفسير طبرى و تعلبى و رازى و ابو حيان و نيشابورى و كنزالعمال . ما سخن جصاص را آورده ايم .
829- المحلى ابن حزم ، ج 9، ص 519-520، مساله 1854. راى ابن مسعود را نووى در شرحش بر صحيح مسلم (ج 11، ص 1886) آورده است .
830- تفسير قرطبى ، ج 5، ص 133.
831- المغنى ابن قدامه ، ج 7، ص 571.
832- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 293، در نكاح متعه .
833- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ص 1024، ح 27؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 205. و جريان اعتراض ‍ ابو عمره انصارى در مصنف عبدالرزاق ج 7، ص 502 آمده است :
از سعيد بن جبير آمده است كه گفت من خودم شنيدم كه ابن زبير در سخنرانى به ابن عباس كنايه زد و او را در مورد ازدواج موقت سرزنش كرد كه ابن عباس هم گفت برود و از مادرش بپرسد. و چون عبدالله از مادرش پرسيد، اسماء پاسخ داد كه حق با ابن عباس است . و ابن عباس گفته بود اگر مى خواهد نام مردانى را كه از ازدواج موقت به دنيا آمده اند برايش ببرم . شرح معانى الاثار طحاوى ، باب نكاح المتعة .
834- صحيح مسلم ، نكاح متعة ، ح 1405، ص 1023؛ مسند احمد، ج 1، ص 52 با اختلاف در لفظ و در ج 3، ص 325 و 356 كه در ص 363 آن به اختصار آمده ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 206، كتاب مناسك حج از شرح معانى الاثار، ص 401؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 293-294.
835- صحيح مسلم ، باب متعة الحج ، ص 885، ح 145؛ مسند طيالسى ، ح 1792، ص 247 كه ما سخن او را آورده ايم ؛ احكام القرآن جصاص ، ج 2، ص 178؛ تفسير سيوطى ، ج 1، ص 216؛ كنزالعمال ، ج 8، ص 294؛ تفسير رازى ، ج 3، ص 26.
836- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
837- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 498، باب المتعة . و منظور از مردى از جمح ، سلمة بن اميه است كه فرزندش معبد از همين ازدواج به دنيا آمده بود. ضمنا در متن حديث صفوان آمده كه تحريف است و همان ابن صفوان صحيح مى باشد. چه ، صفوان در مكه درگذشته بود و خاك بر گورش ‍ مى ريختند كه خبر مرگ عثمان رسيد. و ابن صفوان همان عبدالله اكبر است كه به همراه ابن زبير كشته شد و بيشتر درگيريهاى ابن عباس درباره عمره تمتع و ازدواج موقت در زمان حكمروايى ابن زبير صورت گرفت كه صفوان در آن روزگار مرده بود. جمهره انساب ابن حزم ، ص 159-160.
838- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
839- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 499.
840- جمهره انساب ابن حزم ، ج 2، ص 159-160، در چاپ ديگر، ص 150.
841- مسند احمد، ج 2، ص 95، ح 5694 و ج 2، ص 104، ح 5808 ما اين لفظ را برگزيده ايم . و مجمع الزوائد، ج 7، ص 332-333 و نيز در ج 4، ص 265 آمده است كه از ابن عمر از متعه پرسيدند، او گفت حرام است . گفتند ابن عباس مى گويد مانعى ندارد. گفت به خدا ابن عباس مى داند كه رسول خدا (ص ) آن را در جنگ خيبر نهى كرده است و ما هم زناكار نيستيم . آنگاه مى نويسد كه اين حديث را طبرانى آورده و در اسنادش نام منصور بن دينار است كه ضعيف است . مولف مى گويد: احتمال مى رود كه او حديث ابن عمر را تحريف كرده باشد.
842- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 502.
843- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 293؛ تفسير سيوطى ، ج 2، ص 140.
844- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
845- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
846- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 503.
847- سنن بيهقى ، ج 7، ص 205.
848- المغنى ابن قدامه ، ج 7، ص 573.
849- مانند بيهقى در سننش ، ج 7، ص 205.
850- مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 496.
851- قرطبى ، ج 5، ص 133.
852- المغنى ابن قدامه : ج 7، ص 571.
853- مجمع الزوايد، ج 4، ص 265.
854- تهذيب التهذيب ، ج 2، ص 196-198.
855- ترمذى ، ج 5، ص 50، باب نكاح المتعة ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 205-206.
856- تهذيب التهذيب ، ج 10، ص 356-360.
857- مجمع الزوائد هيثمى ، ج 4، ص 264؛ فتح البارى ، ج 11، ص 34.
858- ما سخن احمد بن حنبل و مسلم را در شرح حال صدقة بن عبدالله ، از تهذيب التهذيب ج 4، ص 416 نقل كرده ايم .
859- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص 364؛ فتح البارى ، ج 11، ص 73.
860- تهذيب التهذيب ، ج 10، ص 380-381.
861- معجم البلدان حموى ، واژه ثنية الوداع .
862- به واژه ثنية الوداع در الروض المعطار حميرى مراجعه شود.
863- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
864- شرح حال موسى بن ايوب در تهذيب التهذيب ، ج 1، ص 336.
865- به شرح حال حكم بن عتيبه و ابن مسعود در تقريب التهذيب ج 1، ص 192 و 459 مراجعه شود.
866- به بحث باقيماندگان بر حليت ازدواج موقت پس از تحريم عمر مراجعه شود.
867- مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
868- مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
869- حديث و معرفى راوى در مجمع الزوائد، ج 4، ص 266.
870- به شرح حال اسحاق در تهذيب التهذيب ج 1، ص 240 مراجعه شود.
871- حديث و نام رواى در مجمع الزوائد هيثمى ج 4، ص 266 آمده است .
872- به شرح حال يحيى در تهذيب التهذيب ج 11، ص 183-184 مراجعه شود.
873- سنن بيهقى ، ج 7، ص 206.
874- شرح حال منصور بن دينار در كتاب الجرح و التعديل رازى ج 4، ق 1، ص 171 و ميزان الاعتدال ج 4، ص 184 و لسان الميزان ج 6، ص 95 آمده است .
875- ما سخن عبدالرزاق را آورده ايم .
876- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعة از كتاب النكاح ، ص 1028، ح 31 و 32؛ سنن نسائى ، باب تحريم المتعه ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 201؛ مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 501؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص ‍ 265.
877- صحيح بخارى ، كتاب المغازى ، باب غزوه خيبر، ج 3، ص 36 و 164، باب نهى رسول الله عن نكاح المتعة اخيرا و باب تحريم لحوم الحمر الانسيه ، ج 3، ص 208 و ج 4، ص 153، باب الحيلة فى النكاح ؛ سنن ابوداود، ج 2، ص 90، باب تحريم المتعه كه ابن مثنى گفته است : در جنگ حنين ؛ سنن ابن ماجه ، ص 63، ح 1961؛ سنن ترمذى ، ج 5، ص 48-49؛ الموطا مالك ، ص 542، ح 41، باب نكاح المتعه ؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 140، باب النهى عن متعة النساء؛ مسند طيالسى ، ح 111؛ مسند احمد، ج 1، ص 79 و 130 و 142 و همان ابواب در فتح البارى .
878- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
879- سنن بيهقى ، ج 7، ص 207.
880- صحيح مسلم ، باب نكاح المتعه ، ص 1024؛ مجمع الزوائد، ج 4، ص 264؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص ‍ 207.
881- صحيح مسلم ، ص 1025 كتاب نكاح المتعه ؛ سنن دارمى ، ج 2، ص 140؛ سنن ابن ماجه ، ص ‍ 631، ح 1962، با جزئى اختلاف در لفظ حديث . و در طبقات ابن سعد، ج 4، ص 348 آمده است كه سبره در خلافت معاويه درگذشت .
882- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1025؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292.
883- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1025؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 202 و 204.
884- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعة ، ص 1027؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 205 و نزديك به آن در صحيح مسلم ، ص 1026.
885- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1028؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292.
886- صحيح مسلم ، كتاب النكاح ، باب المتعه ، ص 1027 و تفصيل بيشتر در مصنف عبدالرزاق ، ج 7، ص 506 و سنن بيهقى ، ج 7، ص 203.
887- سنن ابوداود، ج 2، ص 227، باب المتعه ؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 204-205؛ طبقات ابن سعد، ج 4، ص 348.
888- اوطاس ، مسيلى در طائف است .
889- صحيح مسلم ، كتاب النكاح المتعه ، ص 1023، ح 1045؛ مصنف ابن ابى شيبه ، ج 4، ص 292؛ مسند احمد، ج 4، ص 55؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 104؛ فتح البارى ، ج 11، ص 73.
890- زادالمعاد، ج 2، ص 158، فصل فى بحث زمن تحريم المتعة .
891- مائده / 5.
892- زادالمعاد، ج 2، ص 204، فصل فى اباحة متعة النساء ثم تحريمها.
893- فتح البارى ، ج 9، ص 22.
894- فتح البارى ، ج 11، ص 72، باب نهى رسول الله عن نكاح المتع آخرا.
895- فتح البارى ، ج 11، ص 74.
896- فتح البارى ، ج 12، ص 70، باب لحوم الخيل .
897- انعام / 14.
898- صحيح بخارى ، باب لحوم الخيل ؛ فتح البارى ، ج 9، ص 22.
899- ابو نجيح عرباض بن ساريه سلمى ، 36 حديث از پيامبر خدا (ص ) روايت كرده كه اصحاب صحاح ، بجز مسلم و بخارى ، آن را آورده اند. عرباض در سال 75 هجرى يا در زمان فتنه ابن زبير درگذشته است . اسدالغابه ، ج 3، ص 399؛ جوامع السيره ، ص 281؛ تقريب التهذيب ، ج 2، ص 17.
900- سنن ابوداود، ج 2، ص 64.