الحياة ، جلد ۴

محمد رضا حكيمى ، محمد حكيمى ، على حكيمى
ترجمه : احمد آرام

- پى ‏نوشتها -
- ۳ -


600- ((غررالحكم )) 234 و 213.
601- ((غررالحكم )) 234 و 213.
602- ((بحار)) 77(74)/ 182.
603- ((سفينة البحار)) 1/616.
604- ((سوره انبياء)) (21): 9.
605- ((سوره غافر)) (40): 34.
606- ((سوره غافر)) (40): 28.
607- ((سوره يونس )) (10): 12.
608- تعبيرى كه فيض كاشانى درباره آن فرمود: ((دليل بر آن است كه مسرفان ، صددر صد، مفسدند)) صفحه 320.
609- ((سوره شعرا)) (26): 151- 152.
610- ((تحف العقول )) /296، از سخنان حضرت امام موساى كاظم (ع ).
611- فصل 24، از اين باب (همين جلد).
612- ((غرر الحكم )) /238.
613- ((غرر الحكم )) /307.
614- ((غرر الحكم )) /274.
615- ((تحف العقول )) /155، از سخنان امام على بن ابيطالب (ع ).
616- همين فصل ، بند ((د)).
617- (جلد سوم ).
618- ((مستدرك نهج البلاغه )) /111.
619- ((مناقب )) 2/108 - 109.
620- نيز فصلهاى 5 و 6 و 11 و 14، از باب 7، و فصلهاى 3، و 4، از باب 10 (جلد دوم ).
621- ((سوره مائده )) (5): 66.
622- ((سوره بقره )) (2): 219، ((مجمع البيان )) 2/361.
623- ((سوره مائده )) (5): 88.
624- ((سوره مائده )) (5): 88.
625- ((سوره مائده )) (5): 88.
626- ((تحف العقول )) /79 و 158.
627- ((غرر الحكم )) /17.
628- ((غرر الحكم )) /17.
629- ((غرر الحكم )) /17.
630- ((وسائل )) 12/323- 324.
631- ((وسائل )) 12/324.
632- ((كافى )) 5/512.
633- ((وسائل )) 12/321 - 322.
634- ((وسائل )) 11/150.
635- ((امالى )) شيخ طوسى 2/283.
636- ((امالى )) شيخ طوسى 2/283.
637- ((كافى )) 4/55 - 56.
638- ((كافى )) 4/52 - 53.
639- ((كافى )) 4/52 - 53.
640- ((غرر الحكم )) /288 و 22.
641- ((غرر الحكم )) /234.
642- ((غررالحكم )) / 213 و 236.
643- ((غررالحكم )) / 213و 236.
644- ((بحار)) 66 / 334، از كتاب ((المحاسن )).
645- ((بحار)) 66 / 334، از كتاب ((المحاسن )).
646- ((غررالحكم )) / 288.
647- ((غررالحكم )) / 144.
648- ((تحف العقول )) / 63.
649- ((نهج البلاغه )) / 1153؛ ((عبده )) 3 / 185.
650- ((كافى )) 4 / 55 - 56.
651- ((تحف العقول )) / 59.
652- ((سفينة البحار)) 2 / 431.
653- ((تحف العقول )) / 329.
654- ((تحف العقول )) / 213.
655- ((امالى )) شيخ طوسى 2 / 283؛ ((سفينة البحار)) 2 / 431.
656- ((كافى )) 4 / 53.
657- ((مستدرك الوسائل )) 2 / 420.
658- ((غررالحكم )) / 299 - 300.
659- ((غررالحكم )) / 296.
660- ((خصال )) شيخ صدوق 1 / 84.
661- ((بحار)) 70 / 7، از كتاب ((المحاسن )).
662- ((تفسير عياشى )) 1 / 87.
663- ((سوره بقره )) (2): 195.
664- ((تحف العقول )) / 64.
665- ((مستدرك الوسائل )) 2 / 420.
666- ((مجمع البيان )) 7 / 179.
667- ((سفينة البحار)) 2/431.
668- (جلد سوم ).
669- ((كافى )) 4/54 و 52.
670- ((كافى )) 4 / 54 و 52.
671- ((سفينة البحار)) 1 / 532.
672- ((كافى )) 4 / 53.
673- همچنين مؤ سسات و نهادها و ادارات حكومتى و بناها و مراكز دينى ...
674- ((غررالحكم )) /274.
675- ((صحيفة سجاديه )) /202 (دعاى 30).
676- ((غررالحكم )) /256؛ ((تحف العقول )) /63.
677- ((تحف العقول )) /213.
678- ((سوره مائده )) (5):87.
679- ((اصول كافى )) 2/140
680- ((اصول كافى )) 2/140
681- ((بحار)) 72/65؛ ((امالى )) شيخ طوسى 2/42 - با كمى اختلاف .
682- ((بحار)) 77/179؛ از كتاب ((اءعلام الدين )).
683- ((نهج البلاغه )) /1260، ((عبده )) 3/242.
684- ((ارشاد)) شيخ مفيد /158.
685- ((نهج البلاغه )) /132، ((عبده )) 1/91.
686- ((غرر الحكم )) /234.
687- ((غرر الحكم )) /286.
688- ((صحيفه سجاديه )) /84 (دعا 8).
689- ((صحيفه سجاديه )) /139 (دعا20).
690- ((كافى )) 4/52.
691- ((سوره نحل )) (16): 97.
692- ((بحار)) 71/349.
693- ((نهج البلاغه )) /1113، ((عبده )) 3/164.
694- ((نهج البلاغه )) /1113، ((عبده )) 3/164.
695- ((نهج البلاغه )) /1188؛ ((عبده )) 3/204.
696- ((نهج البلاغه )) /1188؛ ((عبده )) 3/204.
697- ((غرر الحكم )) /344.
698- ((بحار)) 78/31.
699- ((سفينه البحار)) 2/452.
700- ((سفينه البحار)) 2/451.
701- ((بحار)) 103/26؛ از كتاب ((اعلام الدين )).
702- ((كافى )) 8/244.
703- ((بحار)) 72 (69) /67، از كتاب ((نوادر راوندى )).
704- و از آن رو، دشمنان ((محمد و آل محمد - ص -))؛ مورد نفرين قرار گرفته اند، كه آنان بطبع ، دشمن ارزشهايى خواهند بود كه محمد و آل محمد (ص )، انسانيت را به آن ارزشها فرا خوانده اند، يعنى حق و هدايت و عدل و فضيلت ، و روشن است كه اگر كسى هاديان به اين ارزشها را دشمن بدارد، اين ارزشها را دشمن داشته است . و دشمن اين ارزشها دشمن انسان و تعالى انسان است ، و سزاوار نفرين ؛ چنانكه دوستى پيامبر و آل محمد نيز به معناى دوستى ارزشهاى انسانى و متعالى ياد شده است ، كه در زندگى انسانها هيچ چيز نمى تواند جاى آنها را بگيرد، اين است حكمت والا و ارزشى دوستى محمد و آل محمد (ص )، و تاءكيد بر آن ...تا به حاكميت ارزشهاى مذكور بينجامد، و انسانيت - در همه جا - پيرو آن ارزشها و تحقق بخش به آنها گردد....
705- ((اصول كافى )) 2/140.
706- ((سوره اعراف )) (7): 188.
707- ((بحار)) 93/143؛ اين حديث از شيخ صدوق ، در كتاب ((معانى الاخبار)) (1/167)، از حضرت امام جعفر صادق (ع ) روايت كرده است ، با اندكى اختلاف .
708- ((غرر الحكم )) /28.
709- ((نهج البلاغه )) /1270، ((عبده )) 3/247.
710- ((غرر الحكم )) /244.
711- ((غرر الحكم )) /162.
712- ((بحار)) 90/12.
713- ((بحار))97 / 379.
714- ((بحار)) 13/ 421.
715- ((بحار)) 81 / 209 ، از كتاب ((دعوات راوندى )).
716- ((مستدرك الوسائل )) 2 / 415؛ ((بحار)) 72 / 47.
717- ((كافى )) 5 / 72؛ ((وسائل )) 12 / 17.
718- ((نهج البلاغه ))/ 1166؛ ((عبده )) 3 / 192؛ ((تفسير عياشى )) 1 / 120.
719- ((كافى )) 8 / 21.
720- ((تحف العقول ))/ 235.
721- ((بحار))72 / 47، از كتاب ((جامع الاخبار)).
722- ((غررالحكم )) / 28.
723- (در همين جلد).
724- ((بحار))72 / 47، از كتاب ((جامع الاخبار)).
725- ((مستدرك الوسائل )) 2 / 99.
726- ((بحار)) 77 / 235.
727- ((علل الشرايع )) 2 / 527.
728- ((تحف العقول )) / 264.
729- ((وسائل )) 13 / 77.
730- ((نهج البلاغه )) / 1238؛ ((عبده ))3 / 229.
731- ((بحار))72 / 47 - 48؛ از كتاب ((جامع الاخبار)).
732- ((تحف العقول ))/ 68.
733- ((نهج البلاغه ))/ 1238؛ ((عبده )) 3 / 229.
734- ((بحار)) 72 / 47 - 48، از كتاب ((جامع الاخبار)).
735- ((غررالحكم ))/ 102.
736- ((نهج البلاغه )) / 1160؛ ((عبده )) 3 / 190.
737- ((بحار))78 / 353.
738- ((مكارم الاخلاق )) / 513.
739- ((بحار))78 / 12.
740- ((بحار))78 / 12.
741- ((كافى ))8 / 21.
742- ((غررالحكم )) / 13.
743- ((غررالحكم )) / 39.
744- ((نهج البلاغه )) / 181، ((عبده )) 1 / 127.
745- ((غررالحكم )) / 13؛ در نسخه اى ديگر: ((الفقر)) است به جاى ((الفقد))، كه در اينجا هر دو به يك معنى است .
746- ((غررالحكم )) /13؛ در نسخه اى ديگر: ((الفقر)) است به جاى ((الفقد)) كه در اينجا هر دو به يك معنى است .
747- ((كشف الغمة 2 / 202، (در چاپى ديگر: 2 / 414).
748- ((نهج البلاغه )) / 1089؛ ((عبده ))3/ 152.
749- ((بحار)) 72 / 47؛ از كتاب ((جامع الاخبار)).
750- ((نهج البلاغه )) /1113؛ ((عبده )) 3/164.
751- ((نهج البلاغه )) / 1089؛ ((عبده )) 3 / 159.
752- ((غررالحكم )) / 259.
753- ((مكارم الاخلاق )) / 541.
754- ((غرر الحكم )) / 12.
755- ((بحار)) 72/47 - 48، از كتاب ((جامع الاخبار)).
756- ((نهج البلاغه )) /679، ((عبده )) 1/223.
757- ((مصباح المتهجد))/539.
758- ((صحيفه سجاديه ))/201 - 202 (دعاى 30).
759- ((خصال )) 1 / 12؛ ((بحار)) 72 / 30، از كتاب ((خصال )) و ((الامامة و التبصرة )).
760- (در همين جلد).
761- ((سوره طاها))(20): 50
762- ((نهج البلاغه )) / 33؛ ((عبده )) 1/ 17.
763- ((نهج البلاغه )) / 1166؛ ((عبده )) 3 / 192.
764- ((كافى )) 8 / 21.
765- ((نهج البلاغه )) / 1136؛ ((عبده )) 3 / 175؛ ((كافى )) 8 / 21.
766- ((سوره نحل )) (16): 9.
767- ((مجمع البيان )) 7/179.
768- فصل 46 و 47، از باب 12 (جلد ششم ).
769- ((سوره نحل )) (16):90.
770- ((سوره توبه )) 9:70.
771- ((نهج البلاغه ))/1019؛ ((عبده )) 3/112.
772- ((غررالحكم )) /12.
773- ((نهج البلاغه ))1089؛ ((عبده )) 3/152.
774- ((بحار)) 72/47؛ از كتاب ((جامع الاخبار)).
775- ((جامع السعادات )) 2/36؛ ((مكارم الاخلاق )) 526، نيز - فصل 8، از اين باب (جلد سوم ).
776- ((نهج البلاغه )) /1089؛ ((عبده )) 3/152.
777- ((نهج البلاغه )) /1113؛ ((عبده )) 3/164.
778- ((نهج البلاغه )) /1089؛ ((عبده )) 3/152.
779- ((غررالحكم )) /33.
780- احاديثى كه در فصل آورده شد ملاحظه شود.
781- فصل آينده .
782- بويژه هرگاه شياطين گمراهى آفرين و دلالان الحاد و بى باورى ، اين وسوسه را در جانش بدمند كه اين بدبختى و نادارى از دين اسلام است ... و فقير خود علم و اطلاعى از اين واقعيت نداشته باشد كه فقر - در اين مقياسها - چيزى است كه ظلم ظالمان اقتصادى و غصب غاصبان امكانات ، بر او و خانوداه او و همانندان او تحميل كرده است ؛ و دين الاهى در ذات خود و احكام خود - با همه اين چگونگيها در تضاد واقعى است و مبارزه مى كند (#).
783- چنانكه در فصل 5، از اين باب (نگاهى به سراسر فصل )، به اين موضوع اشاره كرديم و نمونه هايى آورديم ، به آنجا مراجعه كنيد (جلد سوم ).
784- فصل 40، از باب 12 (جلد ششم ).
785- ((دعائم الاسلام )) 260 - 261.
786- اقتباس از سخنانى كه امام صادق (ع )، به صحابى موثق خويش ، اءبان بن تغلب فرمود، و در فصلهاى پيشين نقل شد، از جمله - فصل 1، از باب 11 (جلد سوم ).
787- ((سوره هود)) (11):31.
788- ((بحار)) 72/47، از كتاب ((جامع الاخبار)).
789- ((غررالحكم )) /244.
790- ((نهج البلاغه )) /1092؛ ((عبده )) 3/153؛ در نسخه شرح شيخ محمد عبده مصرى ، به جاى ((على قوم - به مردمى ))، ((على اءحد - به كسى )) آمده است .
791- ((غررالحكم )) /290.
792- ((نهج البلاغه )) /1160؛ ((عبده )) 3/190.
793- ((بحار)) 78(75)/ 378.
794- ((وسائل ))12/320 - 321؛ ((كافى )) 5/68.
795- ابو عبدالله (ابا عبدالله )، كنيه سلمان است .
796- از اين تعبير جناب سلمان ، چنان فهميده مى شود كه كسانى كه آن سخن را به ايشان مى گفتند از خردمندان و دانايان نبودند، و از تربيت صحيح دينى آگاهى درستى نداشتند، و گرنه صحابى بزرگوار، آنگونه به آنان پاسخ نمى داد.
797- ((خصال )) 1/284.
798- ((نهج البلاغه )) /716؛ ((عبده )) 2/245.
799- ((صحيفه سجاديه )) /84 (دعاى 8).
800- ((كافى )) 4/23.
801- ((مستدرك الوسائل )) 1/544.
802- ((كافى )) 8/32؛ ((مستدرك نهج البلاغه )) /31؛ نيز - فصل 47، از باب 12 (جلد ششم ).
803- ((خصال )) 1/12.
804- ((كافى )) 1/406.
805- ((علل الشرايع ))2/528.
806- ((بحار))72/47.
807- ((بحار))78/12، از كتاب ((مطالب السوول )).
808- ((امالى ))شيخ صدوق /262.
809- ((سوره نساء))(4): 29.
810- ((مجمع البيان ))3/37.
811- ((بحار)) 72/47.
812- ((اصول كافى ))2/260.
813- ((اصول كافى )) 2/261؛ ((بحار)) 72/10.
814- نيز به فصل 39 ((نگاهى به سراسر فصل )) از اين باب ، مراجعه كنيد و بژرفى آن را بخوانيد (در همين جلد).
815- ((غرر الحكم )) /28.
816- ((اصول كافى )) 2/204.
817- ((تحف العقول )) /235.
818- ((كافى ))/293.
819- ((علل الشرايع )) 2/480؛ ((عيون اخبار الرضا - ع -)) 2/92، با اندكى اختلاف .
820- ((بحار)) 72/47.
821- ((نهج البلاغه )) /1160؛ ((عبده )) 3/190.
822- ((بحار)) 72/47؛ از كتاب ((جامع الاخبار)).
823- ((خصال )) 1/12.
824- ((بحار)) 78/12؛ از كتاب ((مطالب السؤ ول )).
825- ((امالى )) شيخ صدوق /262.
826- نيز فصل 3، از اين باب ، بند ((اء)) (جلد سوم ).
827- ((سوره اسرا))(17): 34.
828- ((عيون اخبار الرضا - ع - 2/92.
829- ((غرر الحكم )) /294.
830- ((وسائل )) 12/17.
831- ((وسائل )) 12/12.
832- ((تحف العقول )) /158.
833- ((كافى )) 5/85.
834- ((وسائل )) 12/37.
835- ((وسائل )) 12/38.
836- ((كافى )) 5/85.
837- ((وسائل )) 12/38.
838- ((تحف العقول )) /35.
839- ((غرر الحكم )) /25.
840- ((تحف العقول )) /38.
841- ((تحف العقول )) 297.
842- ((بحار)) 103/21؛ از كتاب ((عده الداعى )).
843- ((غرر الحكم )) /190؛ ((مستدرك الوسائل )) 2/644.
844- ((وسائل )) 12/41.
845- ((تحف العقول )) /297.
846- ((بحار)) 71/347؛ ار كتاب ((خصال )).
847- ((خصال )) 1/9.
848- ((وسائل )) 12/50.
849- ((وسائل )) 12/15.
850- ((وسائل )) 12/18.
851- (جلد سوم )
852- (جلد ششم ).
853- ((تحف العقول )) /15.
854- ((وسائل )) 6/306.
855- ((تحف العقول )) /75.
856- ((وسائل )) 6/306.
857- ((بحار)) 78 (75) /326.
858- ((وسائل )) 6/305.
859- ((وسائل )) 6 / 307.
860- 1. وسائل 6 / 305 و 307.
861- وسائل 6 / 305 و 307.
862- ((سفينة البحار)) 2 / 24. پ
863- ((اصول كافى )) 2 / 169.
864- (جلد پنجم )
865- (جلد پنجم )
866- ((بحار)) 78 / 113.
867- ((صحيفه سجاديه )) / 177 (دعاى 26).
868- ((غرر الحكم )) / 61.
869- ((كافى )) 2 / 149.
870- ((اصول كافى )) 2 / 149.
871- ((اصول كافى )) 2 / 148-149.
872- ((سوره نجم )) (53): 33 - 34.
873- ((سوره توبه )) (9): 34.
874- ((سوره تكاثر)) (102): 1.
875- ((سوره هود)) (11): 116.
876- ((وسائل )) 6 / 4.
877- ((سوره بقره )) (2): 188.
878- ((سوره نسا)) (4): 10.
879- ((علل الشرايع )) 2 / 480.
880- ((سوره شورى )) (42): 42؛ ((مجمع البيان )) 9 / 34.
881- ((وسائل )) 13 / 247.
((( - +بحار)) 40 / 59، از ((تفسير فرات كوفى )).
883- ((وسائل )) 13 / 247.
884- ((بحار)) 103 / 170، از كتاب ((الامامة و التبصرة )).
885- ((نهج البلاغه )) / 1017؛ ((عبده )) 3 / 110.
886- ((سوره يس )) (36) - 35.
887- ((نهج البلاغه )) / 728؛ ((عبده )) 2 / 253.
888- ((بحار)) 3 / 130.
889- ((سوره آل عمران )) (3): 130.
890- ((سوره روم )) (30): 39؛ براى معنى ديگر آيه - ((مجمع البيان )) 9 / 306.
891- ((علل الشرايع )) 2 / 438.
892- ((سوره مطففين )) (83): 3-1.
893- ((سوره هود))(11): 85، - ((مجمع البيان )) 5/187.
894- ((سوره الرحمن )) (55): 9.
895- ((تحف العقول )) / 42.
896- ((معانى الاخبار)) 1 / 148.
897- ((نهج البلاغه )) / 1017؛ ((عبده )) 3 / 110.
898- ((سوره ماعون )) (107): 7.
899- ((مجمع البيان )) 10 / 548.
900- ((سوره بقره )) (2): 237؛ ((مجمع البيان )) 2 / 342.