بصره
بصره نخستين شهر اسلامى ساخته شده در عراق در سال 14 ه.است.اين شهر تاريخ
اسلامى كهن دارد و نقش مهمى در تاريخ و علوم اسلامى ايفا كرده و مركز يكى از
مدارس مهم فقه و كلام و زبان عربى به شمار مىرفته است.
مراكز ديدنى بصره:
1-مسجد جامع بصره،كه به«مسجد الامام على عليه السلام»شهرت دارد و نخستين
مسجد ساخته شده در عراق است.حضرت على،امير المؤمنين عليه السلام پس از واقعه
جمل در اين مسجد نماز گزارد و در باره آن پيش گويى نمود كه صدها سال بعد به
وقوع پيوست و جزو غيب گوييهاى آن حضرت شمرده مىشود.امروزه از اين مسجد،تنها
قسمتى از گلدسته و باروى آن باقى مانده است.
2-آرامگاه زيد بن صوحان،او از ياران با وفاى امير المؤمنين عليه السلام بود
كه در سال 36 ه. در جنگ جمل به شهادت رسيد.آرامگاهش در«كوت الزين»بصره قرار
دارد.
3-قبر حسن بصرى،او از تابعين و مشايخ مشهور صوفيه است كه در سال 21 ه.در
مدينه متولد گرديد و درسال 110 ه.در بصره در گذشت و بر گور او ساختمانى كهن از
قرن هفتم با گنبدى مخروطى قرار دارد.
4-ملا صدراى شيرازى،در يكى از اتاقهاى پيرامون قبر حسن بصرى،آرامگاه فيلسوف
شهير ملا صدراى شيرازى قرار دارد كه در سفر حج در گذشت و در اين بقعه دفن
گرديد.
5-قبر زبير بن عوام،او عمه زاده پيامبر صلى الله عليه و آله كه در جنگ جمل
شركت فعال داشت ليكن در ميانه جنگ پشيمان گرديد و در هنگام فرار از ميدان جنگ
به دست مردى به نام«ابن الجرموز»به هلاكت رسيد.حكومت عثمانى براى گور او كه در
بيابان بود،ساختمانى ساخت كه پيرامون آن،امروزه شهرى استبه نام«الزبير»كه در
30 كيلو مترى بصره قرار دارد.
افزون بر آنچه گذشت،سر زمين عراق،كه مهد يكى از كهنترين تمدنهاى بشرى و از
پايگاههاى نخستين اسلام و تشيع بشمار مىرود،صدها اثر تاريخى و بويژه
آرامگاههاى امام زادگان والا مقام و علما و سادات را در خود جاى داده است.شايد
كمتر روستايى در عراق باشد كه در داخل يا پيرامون آن،زيارتگاهى وجود نداشته
باشد كه بخش عظيمى از آنها صحيح النسب و داراى تاريخى كهن مىباشند.
بخش دوم
آثار باستانى عراق
آثار تمدنهاى باستانى،در سر تا سر شمال و بخش ميانى و جنوب عراق پراكنده
است. مهمترين اين آثار عبارتند از:
1-شهر آشور،در 100 كيلو مترى جنوب شهر موصل پايتختشمال عراق و در سمت راست
رودخانه دجله،خرابههاى شهر آشور،پايتختباستانى امپراتورى آشوريان قرار
دارد.اين شهر كه قعله آن در اثر كاوشهاى باستان شناسان سر از خاك در
آورده،امروزه به نام«قلعه شرقاط»مشهور است.علاوه بر اين،تعدادى معبد و بويژه
معبد با برج گردان آن،از شهرت ويژهاى برخوردار است.
2-شهر كالح،اين شهر دومين پايتخت امپراتورى آشوريان است كه در سمت چپ
رودخانه دجله و در فاصله 35 كيلو مترى جنوب شرقى شهر موصل واقع است.خرابههاى
اين شهر باستانى،امروزه به نام«خرائب نمرود»شهرت دارد و در نيمه قرن نوزدهم از
زير خاك بيرون آورده شد.از اين شهر آثار باستانى مهمى بيرون آورده شده كه
بسيارى از قطعات آن ينتبخش موزههاى جهان است.-شهر نينوا،و آن آخرين پايتخت
امپراتورى آشوريان است كه خرابههايش در سمت چپ رودخانه دجله و در برابر شهر
موصل كنونى قرار دارد،بگونهاى كه هنگام ورود به شهر موصل بايد از ميان
ديوارهاى قطور برج و باروى آن گذشت.اين شهر در سال 1080 ق.م.پايتختشد و به
سرعت رو به توسعه پيش رفت و در آن آثار معابد و كاخها و قلعههاى عظيم و
مجسمههاى خدايان باستانى را مىتوان ديد.
4-شهر حضر،اين شهر كه در آغاز يك پادگان نظامى بود،بعدها بتدريجبه شهر مهمى
تبديل گرديد.در قرن اول پيش از ميلاد در 140 كيلو مترى جنوب غربى موصل و در دشت
محصور ميان دو رودخانه دجله و فرات ساخته شد.در اين شهر امروزه آثار باستانى
جالب توجهى را مىتوان ديد كه عبارتند از:قلعههاى سنگى و كاخها و معابد و
مقابر حكام و پادشاهان و مجسمههاى خدايان و...
5-طاق كسرى يا شهر تيسفون،آنجا پايتخت امپراتورى ساسانيان بوده و امروزه از
آن پايتختبا عظمت و شكوه،تنها ايوان عظيم آن باقى مانده است.بر فراز آن،شكاف
عميقى را كه به هنگام ولادت رسول خدا صلى الله عليه و آله به وجود آمده است
مىتوان مشاهده كرد.اين طاق در 30 كيلو مترى جنوب بغداد و در سمت غرب رودخانه
دجله قرار دارد.بلندى اين طاق آجرى 30 متر و گشادى آن 48 متر و قطر ديوارهاى آن
7 متر است و گفتهمىشود بلندترين طاق آجرى جهان است.اين شهر را،كه عربها مدائن
مىنامند،از تشكيل چندين شهر به وجود آمده و اين كاخ عظيم را نخستشاپور ذو
الاكتاف در قرن سوم ميلادى بنا نمود و بعدها انو شيروان آن را توسعه داد.
6-شهر بابل،مشهورترين پايتخت دوران باستان عراق است.اين شهر در سال 2350
ق.م.به وجود آمد و به علت موقعيتسوق الجيشىاش،همواره مورد توجه سلسلههاى
حاكم در عراق قرار داشته،از اين رو چندين بار پايتختشد.اين شهر تا سال 538
ق.م.رونق داشت و در اين سال به تسخير كورش در آمد و بتدريج رونق و اعتبار گذشته
خود را از دست داد.نام بابل«باب الله»يا«بيت الله»است كه بر گرفته از معبد
مهمى است كه در ميانه اين شهر ساخته شده بود و امروزه خرابههاى آن ديده
مىشود.اين شهر اينك در 90 كيلو مترى جنوب بغداد ودر فاصله چند كيلو مترى شمال
شهر حله قرار گرفته است و داراى خيابانهاى مستقيم و منظم است كه با مادهاى
شبيه قير اسفالتشده است.خيابان اصلى شهر،كه از دروازه شرقى آغاز و از ميان شهر
عبور مىكند و به معبد بزرگ و كاخ ختم مىگردد،همچنان پا بر جاست و در دو سوى
آن ديوارهاى بلندى قرار دارد كه با نقوش حيوانات اسطورهاى تزيين يافته است.
گويند بهشتهاى هفت گانه بابل كه يكى از عجايب جهان باستان بوده،در كناره
اين شهر قرار داشته كه امروزه اثرى از آن بر جاى نمانده است.
7-بورسيبا،در 15 كيلو مترى جنوبى غربى شهر حله،به سمت نجف،تپهاى دستساخت
از آجر،به ارتفاع 44 متر ديده مىشود كه به«برس نمرود»يا«برج نمرود»شهرت دارد
و گفته مىشود اين تپه برج گونه جايگاهى است كه از روى آن نمرود و حضرت ابراهيم
عليه السلام را به آتش افكند و در دشت روبروى اين تپه،زمين بسيار وسيعى ديده
مىشود كه همچون آجر پخته مىباشد و گفته مىشود بر روى اين زمين آتش نمرود
براى سوزاندن ابراهيم عليه السلام افروخته شده است.
8-كاخ اخيضر،در 55 كيلو مترى جنوب غربى شهر كربلا،ساختمان پادگان نظامى يا
كاخ عظيمى ديده مىشود كه در قرن گذشته سالم از زير خاك بيرون آورده شد.اين
ساختمان عظيم درون برج و باروى مربعى قرار دارد كه طول اضلاع بارو 170 متر و
ارتفاع آن 21 متر و قطر آن/4 متر است و در چهار گوشه آن چهار برج عظيم
ديدهبانى قرار دارد.
در باره تاريخ اين ساختمان،ميان محققان اختلاف نظر وجود دارد،برخى آن را
ساسانى دانسته و گروهى ديگر از ساختههاى دوران عباسيان مىدانند.
9-شهر حيره،در چند كيلو مترى شهر كوفه،آثار و خرابههاى شهر حيره پايتخت
پادشاهان مناذره قرار دارد.اين سلسله از پادشاهان دست نشانده امپراتورى
ساسانيان بودند و از مرزهاى غربى امپراتورى ساسانى دفاع مىكردند.گفته مىشود
ساختمانهاى كوفه پس از ظهور اسلام و فتح عراق از آجرهاى اين شهر ساخته شده
است.امروزه مىتوان آثار يك شهر كامل ولى مخروبه از خيابانها و كوچهها و
كليساها و جز آن را در آن مشاهده كرد.
10-اور،بنا به گفته باستان شناسان،اين شهر كه«اور كلدانيين»نام دارد كهن
ترين شهر جهان بشمار مىرود و در پنج هزار سال قبل از ميلاد ساخته شده است.اين
شهر امروزه در سمت غرب رودخانه فرات و در 15 كيلو مترى جنوب شهر ناصريه مركز
استان قادسيه قرار دارد و مهمترين آثار باقيمانده از آن دوران،برج زيگورات آن
است كه نخستين نمونه از اين گونه برجها در جهان كهن مىباشد.