كاظمين

اين شهر سومين شهر مقدس عراق پس از نجف و كربلا است و در شمال غربى بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مى‏كند. نام اين شهر بر گرفته از نام مبارك حضرت كاظم عليه السلام است و از آنجايى كه در اين حرم حضرت موسى بن جعفر عليه السلام ( كاظم) و نواده او حضرت محمد بن على عليه السلام ( جواد) مدفون مى‏باشند شهر به نام اين دو تن با غلبه دادن نام اشهر كه كاظم است، «كاظمين‏»ناميده شده است.

حرم مطهر،مركز اين شهر را تشكيل مى‏دهد و دروازه‏هاى مجموعه وسيع حرم به خيابانها و محله‏هاى‏اصل شهر گشوده مى‏شود.حرم كاظمين از ويژگيهايى برخوردار است كه در كمتر حرمى مى‏توان ديد،نخست آنكه دو تن از امامان معصوم درون يك ضريح مدفونند،از اين رو ضريح نقره‏اى آنان بزرگ و بخش مهمى از فضاى زير گنبد را در بر گرفته است و ديگر آنكه حرم مطهر داراى دو گنبد طلايى يكسان و چهار گلدسته مى‏باشد.همچنين حرم مطهر داراى سه ايوان زيبا و بزرگ با سقفهاى بلند است كه ستونهايى تنومند آن را در بر گرفته و با كاشى و آينه تزيين شده است.

پيشينه شهر كاظمين به سال 145 ه.باز مى‏گردد.در اين سال جعفر فرزند منصور عباسى در گذشت و در گورستان اين منطقه مدفون گرديد و پس از او جمعى از قريشيان از آن جمله دو امام معصوم عليهما السلام در اين گورستان به خاك سپرده شدند و همواره به نام‏«مقابر قريش‏»مشهور بوده است.ليكن بعدها به تدريج نام اين بقعه به نام امروزى آن شهرت يافت.

مراكز زيارتى اين شهر عبارتند از:

1-حرم مطهر،ساختمان كنونى حرم از ساخته‏هاى دوره آغازين صفويه و اضافات دوره‏هاى بعدى است.معمارى و هنر دوره صفويه،از ايوانهاى زيبا و كاشى‏كاريهاى معرق نفيس و آينه كاريهاى بديع در آن به وضوح قابل مشاهده است.حرم مطهر داراى دو گنبد طلايى است كه هر يك بر روى بقعه يكى از دو امام عليهما السلام‏قرار گرفته است.در زير دو گنبد فضاى مربع مستطيل است كه ميانه دو ديوار شرقى و غربى را دو ستون عظيم در بر گيرنده گنبدها اشغال كرده است،يك ضريح نقره‏اى قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفيس در بر دارد،با ورود از ايوان جنوبى،به نخستين رواق و سپس به درون حرم و گنبد خانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسى بن جعفر عليه السلام قرار خواهيم گرفت و در پشت‏سر ايشان قبر مطهر حضرت جواد عليه السلام قرار دارد.پيرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواقهاى جنوبى و غربى هر يك به ايوانى زيبا و بزرگ راه دارد.مجموعه حرم و رواقها را سه صحن وسيع در بر دارد كه صحن غربى به نام‏«صحن قريش‏»مى‏باشد.برج و بارو و دروازه‏هاى هفت گانه صحن با معمارى زيبا آن و كاشى كارى نفيس پراكنده در سر درها و كتيبه‏ها چشم بيننده را مى‏نوازد.

برج و بارو و دروازه‏هاى هفت گانه صحن كه با توجه به معمارى زيباى آن و كاشى كارى نفيس پراكنده در سر درها و كتيبه‏ها چشم بيننده را مى‏نوازد،از ساخته‏هاى مرحوم فرهاد ميرزاى قاجار (عموى ناصر الدين شاه) مى‏باشد.

برخى بيوت و ضمايم حرم مطهر:

×مسجد صفوى،اين مسجد از ساخته‏هاى شاه اسماعيل صفوى است كه پس از تسخير عراق آن را به سبك ساختمانهاى عراقى ساخت.مسجد از زيبايى خاصى برخوردار است كه حس تحسين بيننده را در برابرعظمت‏ستونهاى ضخيم و طاقهاى قوسى آن بر مى‏انگيزد و داراى گنبد كاشى كارى بسيار كوتاهى است كه به زحمت مى‏توان آن را از درون صحن ديد.در جنب محراب و منبر كهن مسجد،پنجره‏اى به درون رواق شمالى حرم مطهر باز شده است كه از ميان آن،ضريح مطهر قابل مشاهده است.

×آرامگاه خواجه نصير الدين طوسى،وى از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهير دانشمندان است كه دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند.او در سال 672 ه.در گذشت.و در گور يكى از خلفاى بنى العباس كه در جوار حرم مطهر كنده و آماده شده بود مدفون گرديد.بر روى بر او ضريحى فولادى و كهن قرار دارد.

×آرامگاه شيخ مفيد،كه در مشرق رواق جنوبى قرار دارد.وى از بزرگان شيعه وفقها و متكلمان چيره دست و توانا بود كه در سال 413 ه.در گذشت.بر روى قبر او ضريحى فولادى و كهن قرار دارد و بر بالاى قبرش،بر روى مرمر،قطعه شعرى است كه امام زمان عليه السلام در رثاى فوت او سروده است:

لا صوت الناعى بفقدك انه×يوم على آل الرسول عظيم×آرامگاه ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه،از بزرگان و فقها و محدثين اماميه است.وى در سال 368 ه.در گذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبى به همراه‏قبر شيخ مفيد است.×آرامگاه جمع كثيرى از وزرا،فقها و اعيان، كه برخى از مشاهير آنان عبارتند از:

موسى بن ابراهيم بن موسى بن جعفر عليه السلام (وى يمن را در دوران مامون تسخير نمود و مردم را به امامت‏حضرت رضا عليه السلام دعوت كرد.) معز الدوله آل بويه،جلال الدوله آل بويه،وزير مهلبى،عميد الجيوش،فخر الدوله ديلمى،مشرف الدوله ديلمى،ابن حمدون،ضياء الدين ابن الاثير،ابن الناقد،ابن العلقمى،فرهاد ميرزا،آية الله سيد حسن صدر و گروهى ديگر از اين خانواده،سيد هبة الدين شهرستانى و...

×آرامگاه سيد مرتضى و سيد رضى،اين دو برادر از اعيان و مشاهير و بزرگان اماميه در قرن پنجم هجرى بشمار مى‏آيند.قبر اين دو تن در دو ساختمان جدا گانه بيرون صحن مطهر و در نزديكى يكديگر در جنوب شرقى ديوار صحن قرار دارد.

×قبر ابو يوسف قاضى،وى در سال 166 ه.به منصب قضاوت در بغداد پايتخت‏خلافت‏بنى العباس برگزيده شد و نخستين كس در اسلام است كه به عنوان‏«قاضى القضات‏»شهرت يافت. قبر او در جنوب شرقى صحن مطهر،درون يكى از حجره‏ها مى‏باشد.

2-مسجد براثا،

از مساجد كهن و مبارك شيعه است كه در ميانه راه‏كاظمين-بغداد در محله‏اى به همين نام واقع است.بنا بر روايات تاريخى،امير المؤمنين عليه السلام هنگام باز گشت از جنگ با خوارج در نهروان،در اين مكان نماز خوانده است.شيعيان از دير باز در اين مسجد تجمع نموده و به عبادت مى‏پرداخته‏اند.

3-مسجد المنطقه،

كه در محله‏اى به همين نام واقع شده و به نام‏«مسجد العتيقه‏»هم شهرت دارد.بنا به گفته روايات،امير المؤمنين عليه السلام در يكى از سفرهاى خود،در اين مسجد نماز گزارده است.

بغداد

شهر بغداد مشهورترين شهر جهان اسلام و پايتخت‏خلافت عباسيان بوده كه پنج قرن بر بخش عظيمى از جهان اسلام حكمرانى نموده است.اين شهر حوادث مهمى را به خود ديده و امروزه از ميان ساختمانها و مساجد و مدارس و مقابر،تنها بخش اندكى از آن عظمت كهن را مى‏توان ديد كه از سيلابها و آتش سوزيها و جنگ و غارتها جان سالم به در برده است.

مراكز زيارتى و ديدنى بغداد:

1-آرامگاه نواب اربعه،

اينان چهار تن از بزرگان و معتمدان شيعه در بغدادند كه طى هفتاد سال دوران غيبت صغرى،عهده‏دار ارتباط ميان امام زمان عليه السلام و شيعيان بوده‏اند و اموال و نامه‏هاى شيعيان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آنها منتقل مى‏نمودند.اين چهار تن عبارتند از:

×عثمان بن سعيد عمرى. (اواخر قرن سوم)

×محمد بن عثمان بن سعيد عمرى، (در سال 305 ه.در گذشت) .

آرامگاه اين پدر و پسر در يكى از ميادين مهم و مركزى شهر بغداد به نام‏«ساحه الخلانى‏»، درون مسجدى به نام‏«جامع الخلانى‏»قرار دارد.بر روى قبر آن دو،ضريحى نقره‏اى و گنبدى بلند با كاشيهاى سبز بر قرار است.

×حسين بن روح (متوفاى سال 326 ه.) .

آرامگاه او در ميان بازار كهن و قديمى بغداد،معروف به‏«سوق العطارين‏»قرار دارد و داراى صحن و سرا و گنبد و ضريح است و زيارتگاه شيعيان مى‏باشد.

×على بن محمد سيمرى (در سال 329 ه.در گذشت) .

آرامگاه او درون بازار مشهور به‏«سوق الخفافين‏»كمى پايين‏تر از مدرسه المستنصريه قرار دارد.

2-آرامگاه شيخ كلينى،

وى بزرگترين محدث و روايت نگار شيعى بشمار مى‏رود و كتاب‏«الكافى‏»او يكى از چهار كتب روايى شيعه مى‏باشد.وى در سال 329 ه.در بغداد در گذشت،امروزه مشهور ميان مردم آن است كه قبر وى در مسجد صفوى مشهور به تكيه مولوى خانه،در شرق بغداد (رصافه) و در نزديكى پل شهدا مى‏باشد.

3-سلمان پاك (مدائن) ،

شهرى است در چهل كيلو مترى جنوب بغداد كه نام آن بر گرفته از نام جناب سلمان فارسى است كه در سال 36 يا 37 ه.و هنگامى كه امير مدائن بود،در آنجا در گذشت و هم اكنون داراى آرامگاه باشكوهى است.در كنار وى،حذيفة بن اليمان، (يكى از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله) نيز مدفون است.گفتنى است در فاصله كوتاهى از اين بقعه،ايوان كسرى‏قرار دارد.

4-آرامگاه ادريس الحسنى،

وى نواده حسن مثنى فرزند امام حسن مجتبى عليه السلام است و امام زاده جليل القدرى است.قبر او در محله كراده واقع شده و داراى بقعه و بارگاه است و مردم بدو اعتقاد فراوانى دارند.

5-قبر بشر حافى،

وى از اعيان متصوفه است و بنا به نقل مورخان،مردى فاسق بود كه لحظاتى چند شرف حضور امام كاظم عليه السلام را درك نمود و هدايت گرديد.آرامگاهش در محله اعظميه بغداد است.

6-قبر بهلول،

او پسر عموى هارون الرشيد و از شيعيان پاك و وفادار بود و داستانهاى او با منحرفين مشهور است.آرامگاهش در محله كرخ در نزديكى قبر مشهور به‏«ست زبيده‏»مى‏باشد.

7-قبر سيد سلطان على،

او على بن اسماعيل فرزند امام صادق عليه السلام است و به گفته روايات،كسى است كه‏سعادت عمويش حضرت موسى بن جعفر عليه السلام را نزد هارون كرد ليكن بزودى به نفرين حضرت گرفتار آمد و به هلاكت رسيد،گور او در«محلة الفضل‏»در شارع الرشيد بغداد است و سنيان براى او و برادرش محمد،مزارى ساخته‏اند.

8-قبر قنبر على،

گفته مى‏شود او خادم امام دهم عليه السلام بود.امروزه آرامگاهش در شرق بغداد در محله‏«قنبر على‏»است.

همان گونه كه پيشتر گذشت‏بغداد علاوه بر زيارتگاههايى كه از آنها نام برديم،داراى مراكز ديدنى و تاريخى ديگرى است كه برخى از آنها عبارتند از:

×مدرسه مستنصريه،دانشگاهى است جهت تدريس علوم دينى مذاهب چهارگانه اهل سنت كه به دستور مستنصر بالله عباسى در سال 631 ه.ساخته شد و ساختمان آن تا كنون باقى است.اين مدرسه نمايانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظيم و بزرگ و شبستانها و اتاقهاى تدريس فراوان برخوردار است.امروزه اين مدرسه در سمت‏شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافين،در نزديكى پل الشهدا قرار دارد.

×جامع الصفويه،كه امروزه به نام الآصفية شهرت دارد و پيشتر به نام‏«دار القرآن المستنصريه‏»مشهور بوده و همزمان با مدرسه المستنصريه ساخته شده است.اين بنا در فاصله كوتاهى از مدرسه مستنصريه قرار دارد.در يكى از اتاقهاى اين مسجد كه پنجره آن به بازار باز مى‏شود،آرامگاه مرحوم شيخ كلينى و قاضى ابو الفتح كراچكى ازبزرگان اماميه و متوفاى سال 449 ه.قرار دارد.

×قصر عباسى،و آن يكى از كاخهاى دوره اخير عباسيان در بغداد است كه در سمت‏شرق بغداد و در نزديكى رودخانه دجله قرار دارد.اين كاخ داراى تالارها و ايوانهايى است‏با گچ بريهاى زيبا و ديدنى.

×جامع الخفافين،مسجدى است‏باقيمانده از دوره عباسيان كه در سال 599 ه.به دستور زمرد خاتون ساخته شد.اين مسجد در مجاورت مدرسه مشهور نظاميه است كه توسط نظام الملك طوسى ساخته شده و هم اكنون اثرى از آن باقى نمانده است.

×جامع الخلفا،اين مسجد در ميانه مشهورترين خيابان بغداد،كه شارع الرشيد نام دارد،قرار گرفته است.اصل ساختمان كهن آن،كه به دستور المكتفى بالله عباسى در سال 290 ه.ساخته شده بود،از ميان رفته است و تنها گلدسته آجرى زيباى آن باقى مانده و ساختمان كنونى به سبك معمارى آن دوره ساخته شده است.

×مسجد جامع الخلفا،مسجد رسمى خلفاى عباسى بوده است كه در آن مراسم نصب خلفا و خواندن فرمانهاى مهم عزل و نصب و تشييع بزرگان كشور انجام مى‏پذيرفته است.

×قبر ابو حنيفه،كه پيشواى مذهب حنفى است.او نعمان بن ثابت كوفى است كه جد او از مردم كابل بوده و در دوره‏اى،از شاگردان امام صادق عليه السلام بشمار مى‏آمده است.وى در سال 150 ه.در گذشت و در مقبره‏اى مشهوربه‏«مقبره خيزران‏»كه در شمال سمت‏شرقى دجله است دفن گرديد.امروزه قبرش در نزديكى پلى است كه بغداد را به شهر كاظمين وصل مى‏كند و خلفاى عثمانى صحن و سرا براى او ساخته‏اند.

×قبر عبد القادر گيلانى،وى مؤسس يكى از فرقه‏هاى تصوف است كه در گيلان به دنيا آمد و در بغداد به تحصيل پرداخت و در سال 561 ه.در گذشت و در يكى از مدارس بغداد دفن گرديد.بعدها صوفيان معجزات و خرق عاداتى بدو نسبت داده و قبر او را توسعه و ترميم نمودند.امروزه آرامگاه او در محله‏اى به نام‏«باب الشيخ‏»قرار دارد.

×قبر شيخ عمر سهروردى،وى نيز يكى از صوفيان شافعى مذهب بود كه در سال 539 ه. متولد و در سال 632 ه.در گذشت و در يكى از گورستانهاى عمومى بغداد دفن گرديد. معجزاتى به وى نسبت داده‏اند و عوام الناس براى او صحن و سرايى ساختند.قبر وى امروزه در محله‏اى به نام‏«شيخ عمر»در شرق بغداد واقع است.

×قبر زبيده خاتون،در سمت غرب دجله‏«كرخ‏»گورى است منسوب به زبيده خاتون همسر هارون الرشيد،گو اين كه برخى از محققان آن را از آن زمرد خاتون دانسته‏اند كه همسر خليفه و مادر خليفه عباسى الناصر لدين الله عباسى بوده است.

×قبر شيخ معروف كرخى، (متوفاى سال 200 ه.) ،وى از بزرگان متصوفه بغداد بوده است. آرامگاه او درنزديكى قبر زبيده خاتون در محله كرخ مى‏باشد.

×باب الطلسم،تنها دروازه باقيمانده از برج و باروى كهن بغداد است كه در سمت‏شرق دجله (رصافه) مى‏باشد.

در شمال بغداد و در ميانه بزرگراه بغداد-سامرا دو زيارتگاه وجود دارد كه عبارتند از:

×حرم حضرت سيد محمد،كه در شهر بلد در 80كيلو مترى شمال بغداد واقع است.و آن امام زاده عظيم الشان فرزند امام دهم حضرت على الهادى عليه السلام است.مرتبه و مقام وى بگونه‏اى بود كه تمامى شيعيان او را جانشين پدر بزرگوارش در امامت مى‏دانستند،ليكن وى در سال 252 ه.وفات يافت و در اين بقعه مدفون گرديد.امروزه صحن و سراى وسيع و گنبد و گلدسته و حجره‏هايى،بقعه او را تشكيل مى‏دهد.وى از احترام ويژه‏اى نزد مردم عراق برخوردار است،به گونه‏اى كه كسى جرات سوگند دروغ خوردن به نام او ندارد.

×آرامگاه ابراهيم اشتر،وى فرزند مالك اشتر سردار رشيد اسلام است.خود ابراهيم نيز از سرداران شجاع امير المؤمنين و امام حسن عليهما السلام بود و در تمامى جنگها و پيكارها شركت داشت و در جريان قيام مختار جنگ سختى با شاميان داشت و ابن زياد را به هلاكت رساند.آرامگاه وى در سمت چپ بزرگراه بغداد-سامرا،پيش از شهر بلد قرار دارد و گنبد آبى بر افراشته كاشى كارى او از دور قابل رؤيت است.