|
تفسير نمونه جلد ۷
جمعي از فضلا
- ۱۲ -
و در روايات مى خوانيم : اين نسيم بهشتى با انبياء و پيامبران خدا بوده است به همين
دليل در حوادثى كه هر كس در برابر آن كنترل خويش را از دست مى دهد آنها روحى آرام و
عزمى راسخ ، و اراده اى آهنين ، و تزلزل ناپذير داشتند.
نزول (سكينه
) بر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) در ميدان
(حنين )
همانگونه كه گفتيم براى رفع اضطرابى بود كه از فرار كردن جمعيت به پيامبر (صلى
اللّه عليه و آله و سلّم ) دست داده بود، و گر نه او در اين صحنه چون كوه ثابت و پا
بر جا بود، و هم چنين على (عليه السلام ) و گروه كوچكى از مسلمانان !
4 در آيات فوق اشاره به نصرت خداوند نسبت به مسلمانان در
(مواطن كثيرة )
(ميدانهاى بسيار) شده است .
درباره تعداد جنگهائى كه پيغمبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) شخصا در آن مبارزه
كرد، يا با مسلمانان بود اما شخصا جنگ نكرد، و هم چنين ميدانهائى كه سپاه اسلام در
مقابل دشمنان قرار گرفت ، ولى پيغمبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) در آن حضور
نداشت ، در ميان مورخان گفتگو بسيار است ، ولى از بعضى از روايات كه از طرق اهل بيت
به ما رسيده استفاده مى شود كه عدد آنها به هشتاد مى رسيد.
در كتاب (كافى
) نقل شده كه يكى از خلفاى عباسى نذر كرده بود كه اگر از مسموميت نجات
يابد، مال كثيرى به فقرا بدهد، هنگامى كه بهبودى يافت ، فقهائى كه اطراف او بودند
درباره مبلغ آن اختلاف كردند و هيچكدام مدرك روشنى نداشتند، سرانجام از امام نهم
(حضرت محمد بن على النقى (عليه السلام )
سؤ ال كرد، فرمود (كثير)
(هشتاد) است ، وقتى از علت آن
سؤ ال كردند حضرت به آيه فوق اشاره كرد و فرمود ما تعداد ميدانهاى نبرد اسلام و كفر
را كه در آن مسلمانان پيروز شدند برشمرديم ، عدد آن هشتاد بود.
5- نكته اى كه توجه به آن امروز براى مسلمانان نهايت لزوم را دارد، اين است كه از
حوادثى چون حادثه (حنين
) تجربه بيندوزند، و بدانند كثرت نفرات و جمعيت انبوهشان هرگز نبايد
مايه غرورشان گردد، از جمعيت انبوه به تنهائى كارى ساخته نيست ، مساءله مهم وجود
افراد ساخته شده و مؤ من و مصمم است ، هر چند گروه كوچكى باشند، همانگونه كه يك
گروه كوچك سرنوشت جنگ (حنين
) را تغيير داد، بعد از آنكه انبوه جمعيت تا آزموده و ساخته نشده مايه
هزيمت و شكست شده بودند.
مهم اين است كه افراد آنچنان با روح ايمان و استقامت و فداكارى پرورش يابند كه
دلهايشان مركز سكينه الهى گردد، و در برابر سختترين طوفانهاى زندگى چون كوه پا بر
جا و آرام بايستند.
آيه و ترجمه
|
ياءيها الذين ءامنوا إ نما المشركون نجس فلا يقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا و
إ ن خفتم عيلة فسوف يغنيكم الله من فضله إ ن شاء إ ن الله عليم حكيم
(28)
|
ترجمه :
28- اى كسانى كه ايمان آورده ايد مشركان ناپاكند لذا نبايد پس از امسال نزديك مسجد
الحرام شوند و اگر از فقر مى ترسيد خداوند شما را از فضلش ، هر گاه بخواهد، بى نياز
مى سازد خداوند دانا و حكيم است .
تفسير
مشركان حق ورود به مسجد الحرام را ندارند
گفتيم يكى از فرمانهاى چهارگانه اى كه على (عليه السلام ) در مراسم حج سال نهم هجرت
، به مردم مكه ابلاغ كرد اين بود كه از سال آينده هيچ يك از مشركان حق ورود به مسجد
الحرام و طواف خانه كعبه را ندارد، آيه فوق اشاره به اين موضوع و فلسفه آن است .
نخست مى گويد: (اى كسانى كه ايمان آورده
ايد مشركان آلوده و ناپاكند، بنابر اين نبايد بعد از امسال نزديك مسجد الحرام شوند)
(يا ايها الذين آمنوا انما المشركون نجس فلا يقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا).
آيا اين آيه دليل بر نجس بودن مشركان به همان مفهوم فقهى است يا نه ؟ در ميان فقهاء
و مفسران گفتگو است ، و براى تحقيق معنى آيه لازم است روى كلمه
(نجس ) قبلا بررسى شود.
(نجس )
بر وزن (هوس ) معنى مصدرى دارد، و به عنوان تاءكيد و مبالغه به معنى وصفى نيز به
كار مى رود.
(راغب )
در كتاب (مفردات
) درباره معنى اين كلمه مى گويد: (نجاست
و نجس )
به معنى هر گونه پليدى است و آن بر دو گونه است ، يك نوع پليدى حسى ، و ديگرى پليدى
باطنى است .
و (طبرسى )
در (مجمع البيان
) مى گويد: به هر چيزى كه طبع انسان از
آن متنفر است (نجس
) گفته مى شود.
به همين دليل اين واژه در موارد زيادى به كار مى رود كه مفهوم آن يعنى نجاست و
آلودگى ظاهرى وجود ندارد، مثلا دردهائى را كه دير درمان مى پذيرد، عرب نجس مى گويد،
اشخاص پست و شرور با اين كلمه توصيف مى شوند، پيرى و فرسودگى بدن را نيز نجس مى
نامند.
و از اينجا روشن مى شود كه با توجه به آيه فوق به تنهائى نمى توان قضاوت كرد كه
اطلاق كلمه (نجس
) بر مشركان به اين خاطر است كه جسم آنها آلوده است ، همانند آلوده بودن
خون و بول و شراب و يا اينكه به خاطر عقيده بت پرستى يك نوع آلودگى درونى دارند. و
به اين ترتيب براى اثبات نجاست كفار به اين آيه نميتوان استدلال كرد، بلكه بايد
دلائل ديگرى را جستجو كنيم .
سپس در پاسخ افراد كوته بينى كه اظهار مى داشتند اگر پاى مشركان از مسجد الحرام قطع
شود، كسب و كار و تجارت ما از رونق مى افتد، و فقير و بيچاره خواهيم شد، مى گويد:
(و اگر از فقر و احتياج مى ترسيد، به زودى خداوند اگر بخواهد از فضلش
شما را بى نياز مى سازد) (و ان خفتم عيلة
فسوف يغنيكم الله من فضله ان شاء)
همانگونه كه به عالى ترين وجهى بى نياز ساخت ، و با گسترش اسلام در عصر پيامبر (صلى
اللّه عليه و آله و سلّم ) سيل زائران خانه خدا به سوى مكه به حركت در آمد، و اين
موضوع تا به امروز ادامه دارد، و مكه كه از نظر جغرافيائى در مناسبترين شرايط قرار
دارد، و در ميان يك مشت كوههاى خشك و سنگلاخهاى بى آب و علف است ، به صورت يك شهر
بسيار آباد و يك كانون مهم داد و ستد و تجارت درآمده است .
و در پايان آيه اضافه مى كند: (خداوند
عليم و حكيم است ) (ان الله عليم حكيم ).
و هر دستورى مى دهد بر طبق حكمت است و از نتايج آينده آن كاملا آگاه
و با خبر مى باشد.
آيه و ترجمه
|
قتلوا الذين لا يؤ منون بالله و لا باليوم الاخر و لا يحرمون ما حرم الله و رسوله و
لا يدينون دين الحق من الذين اءوتوا الكتب حتى يعطوا الجزية عن يد و هم صغرون
(29)
|
ترجمه :
29- با كسانى از اهل كتاب كه ايمان به خدا، و نه به روز جزا دارند، و نه آنچه را
خدا و رسولش تحريم كرده حرام مى شمرند، و نه آئين حق را مى پذيرند، پيكار كنيد، تا
زمانى كه جزيه را به دست خود با خضوع و تسليم بپردازند.
تفسير
وظيفه ما در برابر اهل كتاب
در آيات گذشته سخن از وظيفه مسلمانان در برابر (بت
پرستان ) بود، آيه مورد بحث و آيات آينده
تكليف مسلمين را با (اهل كتاب
) روشن مى سازد.
در اين آيات در حقيقت اسلام براى آنها يك سلسله احكام حد وسط ميان
(مسلمين ) و
(مشركين )
قائل شده است ، زيرا اهل كتاب از نظر پيروى از يك دين آسمانى شباهتى با مسلمانان
دارند، ولى از جهتى نيز شبيه به مشركان هستند، به همين دليل اجازه كشتن آنها را نمى
دهد در حالى كه اين اجازه را درباره بت پرستانى كه مقاومت به خرج مى دادند، مى داد،
زيرا برنامه ، برنامه ريشه كن ساختن بت پرستى از روى كره زمين بوده است .
ولى در صورتى اجازه كنار آمدن با اهل كتاب را مى دهد كه آنها حاضر
شوند به صورت يك اقليت سالم مذهبى با مسلمانان زندگى مسالمت آميز داشته باشند،
اسلام را محترم بشمرند و دست به تحريكات بر ضد مسلمانان و تبليغات مخالف اسلام
نزنند، و يكى ديگر از نشانه هاى تسليم آنها در برابر اين نوع همزيستى مسالمت آميز
آن است كه (جزيه
) را كه يك نوع ماليات سرانه است ، بپذيرند و هر ساله مبلغى مختصر كه
حدود و شرايط آن در بحثهاى آينده به خواست خدا مشخص خواهد شد، تحت اين عنوان به
حكومت اسلامى بپردازند.
در غير اين صورت اجازه مبارزه و پيكار با آنها را صادر مى كند، دليل اين شدت عمل را
در لابلاى سه جمله در آيه مورد بحث روشن مى سازد.
نخست مى گويد: (با كسانى كه ايمان به خدا
و روز قيامت ندارند، پيكار كنيد)
(قاتلوا الذين لا يؤ منون بالله و لا باليوم الاخر)
اما چگونه اهل كتاب مانند يهود و نصارى ايمان به خدا و روز رستاخيز ندارند، با
اينكه به ظاهر مى بينيم هم خدا را قبول دارند و هم معاد را، اين به خاطر آن است كه
ايمان آنان آميخته به خرافات و مطالب بى اساس است .
اما در مورد ايمان به مبداء و حقيقت توحيد (اولا)
گروهى از يهود همانطور كه در آيات بعد خواهد آمد عزيز را فرزند خدا مى دانستند، و
مسيحيان عموما، ايمان به الوهيت مسيح و تثليث (خدايان سه گانه ) دارند.
ثانيا همانگونه كه در آيات آينده نيز اشاره شده آنها گرفتار شرك در عبادت بودند، و
عملا دانشمندان و پيشوايان مذهبى خود را مى پرستيدند، بخشش گناه را كه مخصوص خدا
است از آنها مى خواستند، و احكام الهى را كه آنان تحريف كرده بودند به رسميت مى
شناختند.
و اما ايمان آنها به معاد، يك ايمان تحريف يافته است ، زيرا معاد را چنانكه از
سخنان آنها استفاده مى شود، منحصر به معاد روحانى مى دانند. بنابر اين هم ايمانشان
به مبداء مخدوش است و هم به معاد.
سپس به دومين صفت آنها اشاره مى كند كه آنها در برابر محرمات الهى تسليم نيستند، و
آنچه را كه خدا و پيامبرش تحريم كرده ، حرام نمى شمرند (و لا يحرمون ما حرم الله و
رسوله ).
ممكن است منظور از رسول او موسى (عليه السلام ) و مسيح (عليه السلام ) باشد، زيرا
آنها به محرمات آئين خود نيز عملا وفادار نيستند، و بسيارى از اعمالى كه در آئين
موسى (عليه السلام ) يا مسيح (عليه السلام ) تحريم شده است مرتكب مى شوند، نه تنها
مرتكب مى شوند، گاهى حكم به حلال بودن آن نيز مى كنند!.
و ممكن است منظور از رسوله پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) باشد، يعنى
اين كه فرمان جهاد در برابر آنها داده شده است به خاطر آن است كه آنها در برابر
آنچه خداوند به وسيله پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) تحريم كرده
تسليم نيستند، و مرتكب همه گونه گناه مى شوند.
اين احتمال نزديكتر به نظر مى رسد و شاهد آن آيه 33 همين سوره است كه به زودى تفسير
آن خواهد آمد، آنجا كه مى گويد: (هو الذى
ارسل رسوله بالهدى و دين الحق ) او كسى
است كه پيامبرش را با هدايت دين حق فرستاد).
به علاوه كلمه رسوله هنگامى كه در قرآن به طور مطلق گفته مى شود منظور پيامبر اسلام
(صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) است . و از اين گذشته اگر منظور پيامبر خودشان بود
بايد به صورت (مفرد)
نگويد بلكه به صورت (تثنيه
) يا (جمع
)
بگويد براى خود رسول يا رسولانى داشته اند، همانگونه كه در آيه 13 سوره يونس آمده
است (و جائتهم رسلهم بالبينات
).
يعنى (پيامبران آنها دلايل روشن براى آنان
آورده اند) (نظير اين تعبير در آيات ديگرى
از قرآن نيز ديده مى شود).
ممكن است گفته شود در اين صورت آيه از قبيل توضيح واضحات خواهد بود، زيرا بديهى است
كه غير مسلمانان همه محرمات آئين اسلام را قبول ندارند.
ولى بايد توجه داشت كه منظور از بيان اين صفات بيان علت مجاز بودن جهاد در برابر
آنها است يعنى به اين دليل جهاد با آنان جايز است كه محرمات اسلامى را نپذيرفته و
آلوده گناهان زيادى هستند، اگر مقاومت كنند و از صورت يك اقليت سالم خارج شوند مى
توان با آنها مبارزه كرد.
بالاخره به سومين صفت آنها اشاره كرده ، مى گويد: آنها به طور كلى آئين حق را قبول
ندارند) (و لا يدينون دين الحق ).
باز در مورد اين جمله دو احتمال گذشته وجود دارد، ولى ظاهر اين است كه منظور از
(دين حق ) همان آئين اسلام است
كه در چند آيه بعد به آن اشاره شده است .
ذكر اين جمله بعد از ذكر عدم اعتقاد آنها به محرمات اسلامى ، از قبيل ذكر عام بعد
از خاص است ، يعنى نخست به آلوده بودن آنها به بسيارى از محرمات اشاره مى كند، زيرا
اين آلودگى مخصوصا چشمگير است : آلودگى به شراب ، رباخوارى ، خوردن گوشت خوك ، و
ارتكاب بسيارى از بيبند و باريهاى جنسى كه روز به روز در ميان آنها بيشتر و گسترده
تر مى شود.
سپس مى گويد اصولا اينها در برابر آئين حق تسليم نيستند يعنى اديان آنها از مسير
اصلى منحرف شده بسيارى از حقايق را به دست فراموشى سپرده اند و انبوهى از خرافات را
به جاى آن نشانيده اند، به همين دليل يا بايد انقلاب تكاملى اسلام را بپذيرند و
دنياى فكرى مذهبى خود را نوسازى كنند، و يا حد اقل به صورت يك اقليت سالم در كنار
مسلمانها قرار گيرند، و شرائط زندگى مسالمت آميز را بپذيرند.
پس از ذكر اين اوصاف سه گانه كه در حقيقت مجوز مبارزه با آنها است مى گويد:
(اين حكم درباره آنها است كه اهل كتابند)
(من الذين اوتوا الكتاب ).
كلمه (من )
به اصطلاح در اينجا (بيانيه
) است نه (تبعيضيه
) و به تعبير ديگر
قرآن مى گويد همه پيروان كتب آسمانى پيشين (متاءسفانه ) گرفتار اين انحرافات مذهبى
شده اند و اين حكم درباره همه آنها است .
بعد تفاوتى را كه آنها با مشركان و بت پرستان دارند در ضمن يك جمله بيان كرده و مى
گويد اين مبارزه تا زمانى خواهد بود كه جزيه را بپردازند در حالى كه تسليم باشند
(حتى يعطوا الجزية عن يد و هم صاغرون ).
(جزية )
از ماده (جزاء)
به معنى مالى است كه از غير مسلمانان كه در پناه حكومت اسلامى قرار مى گيرند گرفته
مى شود و اين نامگذارى به خاطر آن است كه آن را به عنوان جزاء در برابر حفظ مال و
جانشان به حكومت اسلامى مى پردازند. (اين مطلبى است كه از سخنان راغب در كتاب
مفردات استفاده مى شود)
(صاغر)
از ماده (صغر)
(بر وزن پسر) به معنى كسى است كه به كوچكى راضى شود و منظور از آن در آيه فوق آن
است كه پرداختن جزيه بايد به عنوان خضوع در برابر آئين اسلام و قرآن بوده باشد، و
به تعبير ديگر نشانه اى براى همزيستى مسالمت آميز و قبول موقعيت يك اقليت سالم و
محترم در برابر اكثريت حاكم بوده باشد.
و اينكه بعضى از مفسران آنرا به عنوان تحقير و توهين و اهانت و سخريه اهل كتاب كرده
اند، نه از مفهوم لغوى كلمه استفاده مى شود و نه با روح تعليمات اسلام سازگار است و
نه با ساير دستوراتى كه درباره طرز رفتار با اقليتهاى مذهبى به ما رسيده است تطبيق
مى كند.
نكته قابل توجه ديگر اينكه در آيه فوق گر چه در ميان شرائط
(ذمه ) تنها
(جزيه )
مطرح شده است ، ولى تعبير به (هم صاغرون
) يك اشاره اجمالى به ساير شرائط ذمه است ، زيرا از آن استفاده مى شود
كه آنها فى المثل در محيط اسلامى دست به تبليغات بر ضد مسلمانها نزنند، با دشمنان
آنها همكارى نكنند،
و در راه پيشرفتهايشان سد و مانعى ايجاد ننمايند، زيرا اين امور با روح خضوع و
تسليم و همكارى سازگار نيست .
جزيه چيست ؟
(جزيه )
يك نوع ماليات سرانه اسلامى است كه به افراد تعلق مى گيرد، نه بر اموال و اراضى ، و
به تعبير ديگر ماليات سرانه سالانه است .
بعضى معتقدند كه ريشه اصلى آن غير عربى است و از (كزيت
) كلمه فارسى باستانى كه به معنى مالياتى است كه براى تقويت ارتش اخذ مى
شود، گرفته شده ولى بسيارى معتقدند كه اين لغت يك لغت عربى خالص است ، و همانگونه
كه سابقا نقل كرديم از ماده جزاء گرفته شده ، به مناسبت اينكه ، ماليات مزبور جزاى
امنيتى است كه حكومت اسلامى براى اقليتهاى مذهبى فراهم مى سازد.
(جزيه )
قبل از اسلام هم بوده است ، بعضى معتقدند نخستين كسى كه جزيه گرفت انوشيروان پادشاه
ساسانى بود، ولى اگر اين مطلب را مسلم ندانيم ، حد اقل انوشيروان كسى بود كه از ملت
خود جزيه مى گرفت ، و از همه كسانى كه بيش از بيست سال و كمتر از پنجاه سال داشتند
و از كاركنان حكومت نبودند، از هر نفر به تفاوت 12 يا 8 يا 6 يا 4 درهم ماليات
سرانه اخذ مى كرد. فلسفه اصلى اين ماليات را چنين نوشته اند كه دفاع از موجوديت و
استقلال و امنيت يك كشور وظيفه همه افراد آن كشور است ، بنابر اين هر گاه جمعى عملا
براى انجام اين وظيفه قيام كنند، و عده اى ديگر به خاطر اشتغال به كسب و كار
نتوانند در صف سربازان قرار گيرند وظيفه گروه دوم اين است كه هزينه جنگجويان و
حافظان امنيت را به صورت يك ماليات سرانه در سال بپردازند.
قرائنى در دست داريم كه اين فلسفه را در مورد جزيه چه قبل از دوران اسلام و چه در
دوران اسلامى تاييد مى كند.
گروه سنى جزيه دهندگان در عصر انوشيروان كه هم اكنون نقل كرديم (ما بين بيست تا
پنجاه سال ) گواه روشنى بر اين مطلب است ، زيرا اين گروه سنى در حقيقت مربوط به
كسانى بوده است كه قدرت حمل اسلحه و شركت در حفظ امنيت و استقلال كشور را داشته
اند، ولى به خاطر اشتغال به كسب و كار بجاى آن جزيه مى پرداختند.
گواه ديگر اينكه در اسلام جزيه بر مسلمانان لازم نيست ، زيرا جهاد بر همه واجب است
و به هنگام لزوم همگى بايد در ميدان نبرد در برابر دشمن حاضر شوند، اما چون
اقليتهاى مذهبى از شركت در جهاد معافند بجاى آن بايد جزيه بپردازند، تا از اين طريق
در حفظ امنيت كشور اسلامى كه در آن آسوده زندگى مى كنند سهمى داشته باشند.
و نيز معاف بودن كودكان اقليتهاى مذهبى و هم چنين زنان ، پير مردان و نابينايانشان
از حكم جزيه دليل ديگرى بر اين موضوع است .
از آنچه گفته شد روشن مى شود كه جزيه تنها يك نوع كمك مالى است ، كه از طرف اهل
كتاب در برابر مسئوليتى كه مسلمانان به منظور تاءمين امنيت جان و مال آنها به عهده
مى گيرند، پرداخت مى گردد.
بنابر اين آنها كه جزيه را يك نوع حق تسخير به حساب آورده اند، توجه به روح و فلسفه
آن نداشته اند، آنها به اين حقيقت توجه نكرده اند كه اهل كتاب هنگامى كه به صورت
اهل ذمه در آيند حكومت اسلامى موظف است آنان را از هر گونه تعرض و آزارى مصونيت
بدهد. و با توجه به اينكه آنها در برابر پرداخت جزيه علاوه بر استفاده از مصونيت و
امنيت هيچ گونه تعهدى از نظر شركت در ميدان جنگ و كليه امور دفاعى و امنيتى بر عهده
ندارند، روشن مى شود كه مسئوليت آنها در برابر حكومت اسلامى به مراتب از مسلمانان
كمتر است .
يعنى آنها با پرداخت مبلغ ناچيزى در سال از تمام مزاياى حكومت اسلامى استفاده مى
كنند، و با مسلمانان برابر مى شوند، در حالى كه در متن حوادث و در برابر خطرات قرار
ندارند.
از جمله دلايل روشنى كه اين فلسفه را تاءييد مى كند، اين است كه در عهدنامه هائى كه
در دوران حكومت اسلامى ميان مسلمانان و اهل كتاب در زمينه جزيه منعقد مى شد، به اين
موضوع تصريح گرديده است ، كه اهل كتاب موظفند جزيه بپردازند، و در برابر، مسلمانان
موظفند امنيت آنها را تامين كنند، و حتى اگر دشمنانى از خارج به مقابله و آزار آنها
برخيزند، حكومت اسلامى از آنها دفاع خواهد كرد.
اين عهد نامه ها فراوان است كه به عنوان نمونه يكى را ذيلا مى آوريم ، و آن عهدنامه
اى است كه (خالد بن وليد)
با مسيحيان اطراف (فرات
) منعقد كرد.
متن عهدنامه چنين است :
(هذا كتاب من خالد بن وليد لصلوبا ابن
نسطونا و قومه ، انى عاهدتكم على الجزية و المنعة ، فلك الذمة و المنعة ، و ما
منعناكم فلنا الجزية و الا فلا، كتب سنة اثنتى عشرة فى صفر).
(اين نامه اى است از
(خالد بن وليد) به
(صلوبا) (بزرگ مسيحيان ) و
جمعيتش ، من با شما پيمان مى بندم بر جزيه و دفاع ، و در برابر آن شما در حمايت ما
قرار داريد و ما دام كه ما از شما حمايت مى كنيم ، حق گرفتن جزيه داريم ، و الا حقى
نخواهيم داشت ، اين عهدنامه در سال دوازده هجرى در ماه صفر نوشته شد).
جالب اينكه مى خوانيم هر گاه در حمايت از آنها كوتاهى مى شد، جزيه را
به آنها باز مى گرداندند، و يا اصلا از آنها نمى گرفتند!
توجه به اين نكته نيز لازم است ، كه جزيه اندازه مشخصى ندارد، و ميزان آن بستگى به
توانائى جزيه دهندگان دارد، ولى آنچه از تواريخ اسلامى به دست مى آيد اين است كه
غالبا مبلغ مختصرى در اين زمينه قرار داده مى شد. و اين مبلغ گاهى در حدود يك دينار
در سال بيشتر نبود، و حتى گاهى در عهدنامه ها قيد مى شد كه جزيه دهندگان موظفند به
مقدار توانائيشان جزيه بپردازند.
از مجموع آنچه گفته شد ايرادهاى گوناگون و سمپاشى هائى كه در زمينه اين حكم اسلامى
مى شود، از ميان خواهد رفت ، و ثابت مى شود كه اين يك حكم عادلانه و منطقى است .
آيه و ترجمه
|
و قالت اليهود عزير ابن الله و قالت النصرى المسيح ابن الله ذلك قولهم بأ فوههم
يضهون قول الذين كفروا من قبل قتلهم الله اءنى يؤ فكون
(30)
اتخذوا اءحبارهم و رهبنهم اءربابا من دون الله و المسيح ابن مريم و ما اءمروا إ لا
ليعبدوا إ لها وحدا لا إ له إ لا هو سبحنه عما يشركون
(31)
يريدون اءن يطفوا نور الله بأ فوههم و يأ بى الله إ لا اءن يتم نوره و لو كره
الكفرون (32)
هو الذى اءرسل رسوله بالهدى و دين الحق ليظهره على الدين كله و لو كره المشركون
(33)
|
ترجمه :
30- يهود گفتند: (عزير)
پسر خدا است ! و نصارى گفتند مسيح پسر خدا است ! اين سخنى است كه با زبان خود مى
گويند كه همانند گفتار كافران پيشين است ، لعنت خدا بر آنها باد، چگونه دروغ مى
گويند؟!
31- (آنها) دانشمندان و راهبان (تاركان دنيا ) را معبودهائى در برابر خدا قرار
دادند و (همچنين ) مسيح فرزند مريم را ، در حالى كه جز به عبادت معبود واحدى كه هيچ
معبودى جز او نيست دستور نداشتند، پاك و منزه است از آنچه شريك وى قرار مى دهند.
32- آنها مى خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند، ولى خداجز اين نمى خواهد كه
نور خود را كامل كند هر چند كافران كراهت داشته باشند.
33- او كسى است كه رسولش را با هدايت و آئين حق فرستاد تا او را بر همه آئينها غالب
گرداند هر چند مشركان كراهت داشته باشند.
تفسير
بت پرستى اهل كتاب
در آيات گذشته پس از بحث پيرامون مشركان و لغو پيمانهاى آنها و لزوم بر چيده شدن
آئين بت پرستى اشاره به وضع (اهل كتاب
) شده بود كه آنها نيز تحت شرائطى بايد با مسلمانان همزيستى مسالمت آميز
داشته باشند و در غير اين صورت بايد با آنها مبارزه كرد.
در آيات مورد بحث وجه شباهت اهل كتاب مخصوصا يهود و نصارى را با مشركان و بت پرستان
بيان مى كند تا روشن شود كه اگر در مورد اهل كتاب نيز تا حدودى سختگيرى به عمل آمده
به خاطر انحرافشان از توحيد و گرايش آنها به نوعى از
(شرك در عقيده ) و نوعى از
(شرك در عبادت ) است .
نخست مى گويد: (يهود گفتند:
(عزير) پسر خدا است
)! (و قالت اليهود عزير ابن الله ).
(و مسيحيان نيز گفتند:
(مسيح ) پسر خدا است
)! (و قالت النصارى المسيح ابن الله ).
(اين سخنى است كه آنها با زبان مى گويند و
حقيقتى در آن نهفته نيست ) (ذلك قولهم
بافواههم ).
(اين گفتگوى آنها شبيه گفتار مشركان پيشين
است ) (يضاهئون قول الذين كفروا من قبل ).
(خداوند آنها را بكشد و به لعن خود گرفتار
و از رحمتش دور سازد، چگونه دروغ مى گويند و حقائق را تحريف مى كنند)
(قاتلهم الله انى
يؤ فكون ).
در اينجا به چند نكته بايد توجه كرد:
1- (عزير)
كيست ؟
(عزير)
در لغت عرب همان (عزرا)
در لغت يهود است ، و از آنجا كه عرب به هنگامى كه نام بيگانه اى را به كار مى برد
معمولا در آن تغييرى ايجاد مى كند، مخصوصا گاه براى اظهار محبت آن را به صيغه
(تصغير) در مى آورد،
(عزرا) را نيز تبديل به عزير
كرده است ، همانگونه كه نام اصلى (عيسى
) كه (يسوع
) است و
(يحيى )
كه (يوحنا)
است پس از نقل به زبان عربى دگرگون شده و به شكل (عيسى
) و (يحيى
) در آمده است .
به هر حال (عزير)
يا (عزرا)
در تاريخ يهود موقعيت خاصى دارد تا آنجا كه بعضى اساس مليت و درخشش تاريخ اين جمعيت
را به او نسبت مى دهند و در واقع او خدمت بزرگى به اين آئين كرد، زيرا به هنگامى كه
در واقعه (بخت النصر)
پادشاه
(بابل )
وضع يهود به وسيله او به كلى درهم ريخته شد، شهرهاى آنها به دست سربازان
(بخت النصر) افتاد و معبدشان
ويران و كتاب آنها تورات سوزانده شد، مردانشان به قتل رسيدند و زنان و كودكانشان
اسير و به بابل انتقال يافتند، و حدود يك قرن در آنجا بودند.
سپس هنگامى كه كورش پادشاه ايران بابل را فتح كرد، عزرا كه يكى از بزرگان يهود در
آن روز بود نزد وى آمد و براى آنها شفاعت كرد، او موافقت كرد كه يهود به شهرهايشان
باز گردند و از نو (تورات
) نوشته شود.
در اين هنگام او طبق آنچه در خاطرش از گفته هاى پيشينيان يهود باقى مانده بود
(تورات )
را از نو نوشت .
به همين دليل يهود او را يكى از نجات دهندگان و زنده كنندگان آئين خويش مى دانند و
به همين جهت براى او فوق العاده احترام قائلند.
اين موضوع سبب شد كه گروهى از يهود لقب (ابن
الله ) (فرزند خدا) را براى او انتخاب
كنند، هر چند از بعضى از روايات مانند روايت (احتجاج
طبرسى ) استفاده مى شود كه آنها اين لقب
را به عنوان احترام به (عزير)
اطلاق مى كردند، ولى در همان روايت مى خوانيم : هنگامى كه پيامبر (صلى اللّه عليه و
آله و سلّم ) از آنها پرسيد:
(شما اگر (عزير)
را به خاطر خدمات بزرگش احترام مى كنيد و به اين نام مى خوانيد پس چرا اين نام را
بر موسى (عليه السلام ) كه بسيار بيش از عزير به شما خدمت كرده است نمى گذاريد؟
آنها از پاسخ فرو ماندند و جوابى براى اين سؤ ال نداشتند.
ولى هر چه بود اين نامگذارى در اذهان گروهى از صورت احترام بالاتر رفته بود و
آنچنانكه روش عوام است آن را طبعا بر مفهوم حقيقى حمل مى كردند و او را به راستى
فرزند خدا مى پنداشتند، زيرا هم آنها را از در بدرى و آوارگى نجات داده بود، و هم
به وسيله بازنويسى تورات به آئينشان سر و سامانى بخشيد. البته همه آنها چنين عقيده
اى را نداشته اند، ولى از قرآن استفاده مى شود كه اين طرز فكر در ميان گروهى از
آنها كه مخصوصا در عصر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم )
مى زيسته اند وجود داشت به دليل اينكه در هيچ تاريخى نقل نشده كه آنها با شنيدن آيه
فوق اين نسبت را انكار و يا سر و صدا به راه انداخته باشند و اگر چنين بود حتما
واكنش از خود نشان مى دادند.
از آنچه گفتيم پاسخ اين سؤ ال روشن مى شود كه : امروز در ميان يهود چنين عقيده اى
وجود ندارد و هيچكس عزير را پسر خدا نمى داند، با اينحال چرا قرآن چنين نسبتى را به
آنها داده است ؟
توضيح اينكه : لزومى ندارد همه يهود چنين اعتقادى را داشته باشند، همين قدر مسلم
است كه در عصر نزول آيات قرآن در ميان يهود گروهى با اين عقائد وجود داشته اند. به
دليل اينكه هيچگاه نسبت فوق را انكار نكردند و تنها طبق روايات آن را توجيه نمودند
و نامگذارى عزير را به (ابن الله
) به عنوان يك احترام معرفى كردند كه در برابر ايراد پيامبر كه چرا اين
احترام را براى خود موسى قائل نيستيد عاجز ماندند.
و به هر حال هر گاه عقيده اى را به قومى نسبت مى دهند لزومى ندارد كه همه آنها در
آن متفق باشند بلكه همين مقدار كه عده قابل ملاحظه اى چنين عقيده اى را داشته باشند
كافى است .
2- مسيح فرزند خدا نبود
در مورد مسيحيان جاى ترديد نيست كه آنها (مسيح
) را فرزند حقيقى خدا مى دانند و اين نام را به عنوان احترام و تشريفات
بلكه به معنى واقعى بر او اطلاق مى كنند و صريحا در كتب خود مى گويند كه اطلاق اين
نام بر غير مسيح به معنى واقعى جائز نيست ، و شك نيست كه اين يكى از بدعتهاى نصارى
است و همانگونه كه در جلد 4 صفحه 220 233 گفتيم : مسيح هرگز چنين ادعائى نداشت و او
تنها خود را بنده و پيامبر خدا معرفى مى كرد، و اصولا معنى ندارد كه رابطه پدر و
فرزندى كه مخصوص جهان ماده و عالم ممكنات است ميان
خداوند و كسى بر قرار گردد.
3- اقتباس اين خرافات از ديگران
قرآن مجيد در آيه فوق مى گويد آنها در اين انحرافات شبيه بت پرستان پيشين هستند.
اشاره به اينكه از آنها تقليد كرده اند كه بعضى از خدايان را خداى پدر و بعضى را
خداى پسر و حتى بعضى را خداى مادر و يا همسر مى دانستند. در ريشه عقائد بت پرستان
(هند)
و (چين )
و (مصر)
قديم اينگونه افكار ديده مى شود كه بعدها به ميان يهود و نصارى رخنه كرده است .
در عصر حاضر گروهى از محققان به فكر افتاده اند كه مندرجات
(عهدين ) (تورات و انجيل و كتب
وابسته به آنها) را با عقائد (بودائيان
) و (برهمائيان
) مقايسه كرده ، ريشه هاى محتويات اين كتب را در ميان عقائد آنان جستجو
كنند، و قابل ملاحظه اين است كه بسيارى از معارف (انجيل
) و (تورات
) با خرافات بودائيان و برهمائيان تطبيق مى كند حتى بسيارى از داستانها
و حكاياتى كه در انجيل موجود است عين همان است كه در آن دو كيش ديده مى شود.
اگر امروز محققان به اين فكر افتاده اند قرآن اين حقيقت را در چهارده قرن پيش در
آيه بالا به طور اشاره بيان كرده است .
4- جمله (قاتلهم الله
) گر چه در اصل به معنى اين است كه خدا با آنها مبارزه كند و يا آنها را
بكشد، ولى به طورى كه (طبرسى
) در (مجمع البيان
) از (ابن عباس
) نقل كرده اين جمله كنايه از لعنت است ،
يعنى خداوند آنها را از رحمت خود به دور دارد.
در آيه بعد به شرك عملى آنان (در مقابل شرك اعتقادى ) و يا به تعبير ديگر شرك در
عبادت اشاره كرده ، مى گويد: (يهود و
نصارى دانشمندان و راهبان
خود را، خدايان خود، در برابر پروردگار قرار دادند)
(اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله ).
و نيز (مسيح فرزند مريم را به الوهيت
پذيرفتند) (و المسيح ابن مريم ).
(احبار)
جمع (حبر)
به معنى دانشمند و عالم و (رهبان
) جمع (راهب
) به افرادى گفته مى شود كه به عنوان ترك دنيا در ديرها سكونت اختيار
كرده و به عبادت مى پرداختند.
شك نيست كه يهود و نصارى در برابر علماء و راهبان خود سجده نمى كردند و براى آنها
نماز و روزه و يا سائر عبادتها را انجام نمى دادند، ولى از آنجا كه خود را بدون قيد
و شرط در اطاعت آنان قرار داده بودند و حتى احكامى را كه بر خلاف حكم خدا مى گفتند
واجب الاجرا مى شمردند قرآن از اين پيروى كوركورانه و غير منطقى تعبير به عبادت
كرده است .
اين معنى در روايتى كه از امام باقر و امام صادق (عليه السلام ) نقل شده ، آمده است
كه فرمودند: (اما و الله ما صاموا لهم و
لا صلوا و لكنهم احلوا لهم حراما و حرموا عليهم حلالا فاتبعوهم و عبدوهم من حيث لا
يشعرون ):
(به خدا سوگند آنان (يهود و نصارى ) براى
پيشوايان خود روزه و نماز بجا نياوردند ولى پيشوايانشان حرامى را براى آنان حلال ،
و حلالى را حرام كردند و آنها پذيرفتند و پيروى كردند و بدون توجه آنان را پرستش
نمودند).
در حديث ديگرى چنين آمده است كه عدى ابن حاتم مى گويد: خدمت رسول خدا (صلى اللّه
عليه و آله و سلّم ) آمدم در حالى كه صليبى از طلا در گردن من بود، به من فرمود: اى
(عدى )! اين بت را از گردنت
بيفكن ! من چنين كردم ، سپس نزديكتر رفتم شنيدم اين آيه را مى خواند
(اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا...)
هنگامى كه آيه را تمام كرد گفتم : ما هيچگاه پيشوايان خود را نمى پرستيم ! فرمود:
آيا
چنين نيست كه آنها حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال مى كنند و شما از آنها
پيروى مى كنيد؟ گفتم : آرى چنين است ، فرمود: همين عبادت و پرستش آنها است
).
دليل اين موضوع روشن است زيرا قانونگزارى مخصوص خدا است ، و هيچ كس جز او حق ندارد
چيزى را براى مردم حلال و يا حرام كند و قانونى بگزارد، تنها كارى كه انسانها مى
توانند انجام دهند كشف قانونهاى پروردگار و تطبيق آن بر مصاديق مورد نياز است .
بنابر اين اگر كسى اقدام به قانونگزارى بر ضد قوانين الهى كند، و كسى آن را به
رسميت بشناسد و بدون چون و چرا بپذيرد، مقام خدا را براى غير خدا قائل شده است ، و
اين يكنوع شرك عملى و بت پرستى و به تعبير ديگر پرستش غير خدا است .
از قرائن چنين بر مى آيد كه : يهود و نصارى براى پيشوايان خود چنين اختيارى را قائل
بودند كه گاهى قوانين الهى را به صلاحديد خود تغيير دهند و هم اكنون مسئله گناه
بخشى در ميان مسيحيان رائج است كه در برابر كشيش اعتراف به گناه مى كنند و او مى
گويد: بخشيدم !.
نكته ديگرى كه بايد به آن توجه داشت اين است كه : چون نوع پرستش و عبادت مسيحيان
نسبت به (عيسى
) با پرستش يهود نسبت به پيشوايشان تفاوت داشته يكى واقعا مسيح را پسر
خدا مى دانسته و ديگرى به خاطر اطاعت بى قيد و شرط به عنوان عبادت كردن پيشوايان
معرفى شده اند لذا آيه فوق نيز ميان آن دو تفاوت قائل شده و حسابشان را از هم جدا
كرده است و مى گويد: (اتخذوا احبارهم و
رهبانهم اربابا من دون الله ).
سپس حضرت مسيح را جدا كرده مى گويد: (و
المسيح ابن مريم ) و اين نشان مى دهد كه
در تعبيرات قرآن همه ريزه كاريها رعايت مى شود.
در پايان آيه روى اين مسئله تاءكيد مى كند كه تمام اين بشر پرستيها بدعت و از مسائل
ساختگى است (و هيچگاه به آنها دستورى داده
نشده كه خدايان متعدد براى خود انتخاب كنند بلكه به آنها دستور داده شده كه تنها يك
معبود را بپرستند) (و ما امروا الا
ليعبدوا الها واحدا).
(معبودى كه هيچكس جز او شايسته پرستش نيست
) (لا اله الا هو).
(معبودى كه منزه است از آنچه آنها شريك وى
قرار مى دهند) (سبحانه عما يشركون ).
يك درس آموزنده
قرآن مجيد در آيه فوق درس بسيار پر ارزشى به همه پيروان خود مى دهد و يكى از
عاليترين مفاهيم توحيد را ضمن آن خاطر نشان مى سازد، و مى گويد: هيچ مسلمانى حق
ندارد اطاعت بى قيد و شرط انسانى را بپذيرد، زيرا اين كار مساويست با پرستش او،
همه اطاعتها بايد در چهار چوبه اطاعت خدا در آيد و پيروى از دستور انسانى تا آنجا
مجاز است كه با قوانين خدا مخالفت نداشته باشد اين انسان هر كس و هر مقامى مى خواهد
باشد.
زيرا اطاعت بى قيد و شرط مساوى است با پرستش ، و شكلى است از بت پرستى و عبوديت ،
اما متاءسفانه مسلمانان با فاصله گرفتن از اين دستور مهم اسلامى و بر پا ساختن
بتهاى انسانى گرفتار تفرقه ها و پراكندگيها و استعمارها و استثمارها شده اند و تا
اين بتها شكسته نشود و كنار نرود نبايد انتظار بر طرف شدن نابسامانيها را داشته
باشند.
اصولا اين گونه بت پرستى از بت پرستيهاى زمان جاهليت كه در برابر سنگ
و چوب سجده مى كردند خطرناكتر است زيرا آن بتهاى بى روح پرستش كنندگان خويش را
هيچگاه استعمار نمى كردند، اما انسانهائى كه به شكل بت در مى آيند بر اثر خودكامگى
، پيروان خود را به زنجير اسارت مى كشند و گرفتار همه گونه انحطاط و بدبختى مى
گردانند.
در سومين آيه مورد بحث تشبيه جالبى براى تلاشهاى مذبوحانه و بى سرانجام يهود و
نصارى و يا همه مخالفان اسلام حتى مشركان كرده است و مى گويد: اينها مى خواهند نور
خدا را با دهان خود خاموش كنند ولى خداوند اراده كرده است كه اين نور الهى را
همچنان گسترده تر و كاملتر سازد، تا همه جهان را فرا گيرد، و تمام جهانيان از پرتو
آن بهره گيرند هر چند كافران را خوشايند نباشد (يريدون ان يطفئوا نور الله بافواههم
و يابى الله الا ان يتم نوره و لو كره الكافرون ).
در اينجا به چند نكته بايد توجه كرد:
1- در اين آيه آئين خدا و قرآن مجيد و تعاليم اسلام به نور و روشنائى تشبيه شده و
مى دانيم كه نور سرچشمه حيات و جنبش و نمو و آبادى در روى زمين و منشا هر گونه
زيبائى است .
اسلام نيز آئينى است تحرك آفرين كه جامعه انسانى را در مسير تكاملها به پيش مى برد
و سرچشمه هر خير و بركت است .
تلاشها و كوششهاى دشمنان را نيز به دميدن و فوت كردن با دهان تشبيه كرده است و چه
قدر مضحك است كه انسان نور عظيمى همچون نور آفتاب را بخواهد با پف كردن خاموش كند؟
و براى مجسم كردن حقارت تلاشهاى آنها تعبيرى از اين رساتر به نظر نمى رسد و در واقع
كوششهاى يك مخلوق ناتوان در برابر اراده
بى پايان و قدرت بى انتهاى حق غير از اين نخواهد بود.
2- مسئله خاموش كردن نور خدا در دو مورد از قرآن آمده يكى آيه فوق و ديگرى آيه 8 از
سوره صف و در هر دو مورد به عنوان انتقاد از تلاشهاى دشمنان اسلام ذكر شده ولى در
ميان اين دو آيه مختصر تفاوتى در تعبير ديده مى شود، در آيه محل بحث يريدون ان
يطفئوا ذكر شده در حالى كه در سوره صف يريدون ليطفئوا آمده است و مسلما اين تفاوت
در تعبير اشاره به نكته اى است .
راغب در مفردات در توضيح تفاوت اين دو تعبير مى گويد: آيه نخست اشاره به خاموش كردن
بدون مقدمه است ولى در آيه دوم اشاره به خاموش كردن توام با توسل به مقدمات و اسباب
است .
يعنى خواه آنها بدون استفاده از مقدمات و خواه با توسل به اسباب مختلف براى خاموش
كردن نور حق بپاخيزند، با شكست روبرو خواهند شد.
3- كلمه (يابى
) از ماده اباء به معنى شدت امتناع و جلوگيرى كردن از چيزى است و اين
تعبير اراده و مشيت حتمى پروردگار را براى تكميل و پيشرفت آئين اسلام به ثبوت
ميرساند و مايه دلگرمى و اميدوارى همه مسلمانان نسبت به آينده اين آئين است ، اگر
مسلمانان ، مسلمان واقعى باشند!.
آينده در قلمرو اسلام !
سرانجام در آخرين آيه مورد بحث بشارت عالمگير شدن اسلام را به مسلمانان داده و با
آن ، بحث آيه گذشته را دائر بر اينكه تلاشهاى مذبوحانه دشمنان اسلام به جائى نمى
رسد، تكميل مى كند و با صراحت مى گويد:
او كسى است كه رسول خود را با هدايت و دين حق فرستاد تا او را بر تمام اديان پيروز
و غالب گرداند، هر چند مشركان را خوشايند نباشد (هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دين
الحق ليظهره على الدين كله و لو كره المشركون ).
منظور از هدايت دلائل روشن و براهين آشكارى است كه در آئين اسلام وجود دارد و منظور
از دين حق همين آئينى است كه اصولش حق و فروعش نيز حق و بالاخره تاريخ و مدارك و
اسناد و نتيجه و برداشت آن نيز حق است و بدون شك آئينى كه هم محتواى آن حق باشد و
هم دلائل و مدارك و تاريخ آن روشن ، بايد سرانجام بر همه آئينها پيروز گردد.
با گذشت زمان ، و پيشرفت علم و دانش ، و سهولت ارتباطات ، واقعيتها چهره خود را از
پشت پرده هاى تبليغات مسموم بدر خواهد آورد و موانعى را كه مخالفان حق بر سر راه آن
قرار ميدهند در هم كوبيده خواهد شد، و به اين ترتيب آئين حق همه جا را فراخواهد
گرفت هر چند دشمنان حق نخواهند و از هيچگونه كار شكنى مضايقه نكنند، زيرا حركت آنها
حركتى است بر خلاف مسير تاريخ و بر ضد سنن آفرينش !
نكته ها
در اينجا به چند نكته بايد توجه كرد
منظور از هدايت و دين حق چيست ؟
اينكه قرآن در آيه فوق مى گويد: (ارسل
رسوله بالهدى و دين الحق ) گويا اشاره به
دليل پيروزى اسلام بر همه اديان جهان است زيرا هنگامى كه محتواى دعوت پيامبر (صلى
اللّه عليه و آله و سلّم ) هدايت بود و عقل در هر مورد به آن گواهى داد، و نيز
هنگامى كه اصول و فروعش موافق حق و طرفدار حق و خواهان حق بود چنين آئينى طبعا بر
همه آئينهاى جهان پيروز مى گردد.
از يكى از دانشمندان هند نقل شده كه مدتى در اديان مختلف جهان
مطالعه و بررسى مى كرد عاقبت پس از مطالعه بسيار اسلام را انتخاب كرد و كتابى به
زبان انگليسى تحت عنوان (چرا مسلمان شدم ؟)
نوشت و مزاياى اسلام را نسبت به همه اديان در آن روشن ساخت .
از مهمترين مسائلى كه جلب توجه او را كرده اين است كه مى گويد: اسلام تنها دينى است
كه تاريخ ثابت و محفوظ دارد، او تعجب مى كند كه چگونه اروپا آئينى را براى خود
انتخاب كرده است كه آورنده آن آئين را از مقام يك انسان برتر برده و خدايش قرار
داده است در حالى كه هيچگونه تاريخ مستند و قابل قبولى ندارد.
مطالعه و بررسى در اظهارات كسانى كه اسلام را پذيرفته و آئين سابق خود را ترك گفته
اند نشان ميدهد كه آنها تحت تاثير سادگى فوق العاده و مستدل بودن و استحكام اصول و
فروع اين آئين و مسائل انسانى آن واقع شده اند مسائلى كه از هرگونه خرافه پيراسته
است و نور حق و هدايت از آن جلوه گر است .
2- غلبه منطقى يا غلبه قدرت ؟
در اينكه اسلام چگونه بر همه اديان پيروز مى گردد؟ و اين پيروزى به چه شكل خواهد
بود؟ در ميان مفسران گفتگو است . بعضى اين پيروزى را تنها پيروزى منطقى و استدلالى
دانسته اند و مى گويند اين موضوع حاصل شده است ، زيرا اسلام از نظر منطق و استدلال
قابل مقايسه با آئينهاى موجود نيست .
ولى بررسى موارد استعمال ماده اظهار (ليظهره على الدين ...) در آيات قرآن نشان مى
دهد كه اين ماده بيشتر به معنى غلبه جسمانى و قدرت ظاهرى آمده است چنانكه در داستان
اصحاب كهف مى خوانيم : (انهم ان يظهروا
عليكم يرجموكم ): اگر آنها (دقيانوس و دار
و دسته اش ) بر شما غالب شوند سنگ
سارتان مى كنند (كهف آيه 20) و نيز درباره مشركان مى خوانيم :
(كيف و ان يظهروا عليكم لا يرقبوا فيكم الا و لا ذمة
): هرگاه آنها بر شما چيره شوند نه ملاحظه خويشاوندى و قرابت را مى كنند
و نه عهد و پيمان را (توبه 8)
بديهى است غلبه در اينگونه موارد غلبه منطقى نيست ، بلكه غلبه عملى و عينى است به
هر حال صحيحتر اين است كه پيروزى و غلبه فوق را، غلبه همه جانبه بدانيم زيرا با
مفهوم آيه كه از هر نظر مطلق است نيز سازگارتر مى باشد، يعنى روزى فرا مى رسد كه
اسلام هم از نظر منطق و استدلال و هم از نظر نفوذ ظاهرى و حكومت بر تمام اديان جهان
پيروز خواهد شد و همه را تحت الشعاع خويش قرار خواهد داد.
3- قرآن و قيام مهدى (عليه السلام )
آيه فوق كه عينا و با همين الفاظ در سوره (صف
) نيز آمده است و با تفاوت مختصرى در سوره
(فتح ) تكرار شده ، خبر از
واقعه مهمى مى دهد كه اهميتش موجب اين تكرار شده است ، خبر از جهانى شدن اسلام و
عالمگير گشتن اين آئين مى دهد.
گرچه بعضى از مفسران پيروزى مورد بحث اين آيه را به معنى پيروزى منطقهاى و محدود
گرفتهاند كه در عصر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) و يا زمانهاى بعد از آن
براى اسلام و مسلمين صورت پذيرفت ولى با توجه به اينكه در آيه هيچگونه قيد و شرطى
نيست و از هر نظر مطلق است ، دليلى ندارد كه معنى آن را محدود كنيم
مفهوم آيه پيروزى همه جانبه اسلام بر همه اديان جهان است ، و معنى اين سخن آن است
كه سرانجام اسلام همه كره زمين را فرا خواهد گرفت و بر همه جهان پيروز خواهد گشت .
شك نيست كه در حال حاضر اين موضوع تحقق نيافته ولى مى دانيم كه اين
وعده حتمى خدا تدريجا در حال تحقق است . سرعت پيشرفت اسلام در جهان ، و به رسميت
شناخته شدن اين آئين در كشورهاى مختلف اروپائى ، و نفوذ سريع آن در آمريكا و
آفريقا، اسلام آوردن بسيارى از دانشمندان و مانند اينها همگى نشان مى دهد كه اسلام
رو به سوى عالمگير شدن پيش مى رود.
ولى طبق روايات مختلفى كه در منابع اسلامى وارد شده تكامل اين برنامه هنگامى خواهد
بود كه (مهدى (ع
)) ظهور كند و به برنامه جهانى شدن اسلام تحقق بخشد.
(مرحوم طبرسى
) در (مجمع البيان
) از امام باقر (عليه السلام ) در تفسير اين آيه چنين نقل مى كند:
(ان ذلك يكون عند خروج المهدى فلا يبقى احدا الا اقر بمحمد (صلى اللّه
عليه و آله و سلّم ) ) وعده اى كه در اين
آيه است به هنگام ظهور مهدى از آل محمد صورت مى پذيرد، در آن روز هيچكس در روى زمين
نخواهد بود مگر اينكه اقرار به حقانيت محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى كند.
و نيز در همان تفسير از پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) چنين نقل شده
كه فرمود: (لا يبقى على ظهر الارض بيت مدر
و لا وبر الا ادخله الله كلمة الاسلام
) (بر
صفحه روى زمين هيچ خانه اى باقى نمى ماند نه خانه هائى كه از سنگ و گل ساخته شده و
نه خيمه هائى كه از كرك و مو بافته اند مگر اينكه خداوند نام اسلام را در آن وارد
مى كند)!
و نيز در كتاب (اكمال الدين
) (صدوق
) از امام صادق (عليه السلام ) در تفسير اين آيه چنين نقل شده :
(و الله ما نزل تاويلها بعد و لا ينزل تاويلها حتى يخرج القائم فاذا خرج
القائم لم يبق كافر بالله العظيم )
(به خدا سوگند هنوز محتواى اين آيه تحقق نيافته است و تنها زمانى تحقق
مى پذيرد كه
(قائم )
خروج كند و به هنگامى كه او قيام كند كسى كه خدا را انكار نمايد در تمام جهان باقى
نخواهد ماند).
احاديث ديگرى نيز به همين مضمون از پيشوايان اسلام نقل شده است .
گروهى از مفسران نيز اين تفسير را ذيل آيه ذكر كرده اند.
ولى تعجب آور اين است كه نويسنده (المنار)
نه تنها در اينجا تفسير فوق را نپذيرفته بلكه به تناسب وارد بحث پيرامون احاديث
مهدى (عليه السلام ) شده ، و با تعصب خاصى كه در برابر شيعه دارد و به هر بهانه اى
از حملات ناجوانمردانه فروگذار نمى كند به كلى احاديث مربوط به
(مهدى ) را انكار كرده و آنها
را متضاد! و غير قابل قبول شمرده است ! به گمان اين كه عقيده به وجود مهدى تنها
مربوط به شيعه و يا آنها كه به تشيع تمايل دارند مى باشد!
و از اين گذشته اعتقاد به وجود مهدى را عاملى براى ركود و عقب ماندگى شمرده است .
به همين دليل ناگزيريم به طور كاملا فشرده بحثى در زمينه روايات مربوط به ظهور مهدى
(عليه السلام ) و بحثى هم پيرامون آثار اين عقيده در پيشرفت جامعه اسلامى و مبارزه
با ظلم و فساد ايراد كنيم ، تا روشن شود هر گاه پاى تعصب به ميان آيد علم و دانش از
در ديگر فرار خواهد كرد و مفسر نامبرده با اين كه اطلاعات قابل ملاحظه اى در مسائل
اسلامى دارد اما به خاطر اين نقطه ضعف (تعصب شديد) چگونه بعضى از حقائق روشن را
وارونه ديده است !.
روايات اسلامى پيرامون ظهور مهدى (عليه السلام )
گرچه كتابهاى فراوانى به وسيله دانشمندان اهل سنت ، و علماى شيعه پيرامون احاديث
مربوط به قيام مهدى نوشته شده است ، ولى به عقيده ما چيزى گوياتر و در عين حال
فشرده تر از نامه اى كه گروهى از دانشمندان
(حجاز)
در پاسخ يكى از سؤ ال كنندگان فرستاده اند نيست ، لذا عين ترجمه آن را ذيلا از نظر
خوانندگان محترم مى گذرانيم .
اما قبلا يادآور مى شويم كه :
روايات مربوط به قيام مهدى (عليه السلام ) چنان است كه هيچ محقق اسلامى پيرو هر يك
از گروهها و مذاهب باشد نمى تواند (تواتر)
آن را انكار كند.
تا كنون كتابهاى زيادى در اين زمينه نوشته شده و نويسندگان آنها متفقا صحت احاديث
مربوط به مصلح جهانى يعنى (مهدى (عليه
السلام )) را پذيرفته اند تنها افراد
بسيار معدودى مانند (ابن خلدون
) و (احمد امين مصرى
) در صدور اين اخبار از پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) ترديد
كرده اند و قرائنى در دست داريم كه انگيزه آنها در اين كار ضعف اخبار نبوده بلكه
فكر مى كردند روايات مربوط به (مهدى
) (عليه السلام ) مشتمل بر مسائلى است كه به سادگى نمى توان آنها را
باور كرد، يا بخاطر اينكه احاديث درست از نادرست را نتوانسته اند جدا كنند يا تفسير
آن را در نيافته اند.
در هر صورت لازم است قبل از هر چيز سؤ ال و جوابى را كه اخيرا از طرف
(رابطة العالم الاسلامى ) كه
زير نفوذ افراطى ترين جناحهاى اسلامى (يعنى
وهابيان )
قرار دارد، نشر يافته ، از نظر خوانندگان عزيز بگذرانيم ، تا روشن شود مسئله ظهور
مهدى (عليه السلام ) در ميان مسلمانان قولى است كه جملگى بر آنند و به عقيده ما
مدارك لازم در اين رساله كوتاه آنچنان جمع آورى شده كه هيچ كسى را ياراى انكار آن
نيست ، و اگر وهابيان سختگير نيز در برابر آن تسليم شده اند بهمين دليل است .
| 
