207- وى نيزه اى را وصف مى كند كه نرم است و كمرش بر اثر حركت در دست لرزان است همان طور كه دوبـاره در راه مـضـطرب است عسل الطريق در اصل , عسل فى الطريق بوده و صرف جر به قرنيه لفظى حذف شده است ,كشاف , ج 2, ص 92 م .

208- روى ان سعيد بن جبير لما اراد الحجاج قتله قال ما تقول فى , قال قاسط و عادل , فقال القوم و مـااحسن ما قال فقال الحجاج يا جهلة انه سمانى ظالما مشركا و تلالهم و اما القاسطون الايه , ثم الذين كفروابربهم يعدلون .

209- عن الباقر(ع ) فى الاستقامة هو و اللّه ما انتم عليه ثم تلا الاية .

210- عن الصادق (ع ) قال : معناه لافدناهم علما كثيرا يتعلمونه من الائمه .

211- تا هنگامى كه آنها را به گردنه اى وارد كرده و به تعقيبشان پرداختند چنان كه شتر, شخص فرارى را تعقيب مى كند.

تفسير كشاف , ج 4, ص 629 ـ م .

212- و عـن الـحـسـن يـعـنـى الارض كـلها لانها جعلت للنبى (ص ) مسجدا ـ وسئل المعتصم ابا جعفرالثانى عنها فقال : هى اعصاء السجود السبعه .

213- و عن قتاده , تلبدت الانس و الجن على هذا الامر ليطفؤه فابى اللّه الا ان تيم نوده .

214- فى حديث ابى (بن كعب ): و من قراء المزمل دفع عنه العسر فى الدنيا و الاخرة .

215- و عـن الـصـادق (ع ): مـن قـواهـا فى عشاء الاخرة او فى آخر الليل كان له الليل و النهار مع السورة شاهدين و احياه اللّه حيوة طيبه و اماته هيتة طيبة .

216- عن سعيد بن جبير كان بين اول السوره و آخرها الذى نزل فيه التخفيف عشر سفين .

217- كلينى , اصول كافى , ج 2, باب ترتيل القرآن بالصوت الحسن , م .

218- عن ابن عباس , لان اقرا البقرة ارتلها احب الى من ان اقرا القرآن كله .

219- عـن الـصـادق (ع ) فـى الترتيل هو ان تتمكث فيه و تحسن به صوتك و قال اذا باية فيها ذكر الجنة فاسال اللّه الجنة و اذا مررت باية فيها ذكر النار فتعوذ بااللّه من النار.

220- و روى عـن الـنـبـى (ص ) انـه قـال يقال لصاحب القرآن اقرا و ارق و رتل كما كنت ترتل فى الدنيافان منزلتك عند آخرته لقراها.

221- و سـالـت عـايـشـه عـن قـرائة رسـول اللّه (ص ) قـالـت لاكـسر دكم هذا الواراد السامع يعد حروفهالعدها.

222- و عـن ابـن عـبـاس و عـلـى (ع ) و ابـوذر, و اللّه يقدر الليل و النهار و لايقدر على ذلك غيره فيعلم القدر الذى يقومونه من الليل .

223- فـى حـديـث ابـى (بـن كـعـب ) و مـن قـرا سـورة الـمـدثـر اعطى عشر حسنات بعدد من صدق بمحمد(ص ) و كذب به بمكة .

224- و عـن الباقر (ع ) من قرا ف الفريضة سورة المدثر كان حقا على اللّه ان يجعله مع محمد(ص ) فى درجته و لايدركه فى الدنيا شقاء.

225- روى عن الباقر(ع ) ان الوحيد من لايعرف له اب .

226- و روى انه مازال بعد نزول هذه الاية فى نقصان من ماله حتى هلك .

227- چون روايت بسيار طولانى است به متن جوامع الجامع رجوع شود.

م 228- شـعـر بـنا به قولى از عبدالرحمن بن زيد است كه پدرش زياده كشته شد و به او پيشنهاد گـرفتن ديه شد و او امتناع ورزيد و خواستار قصاص شد, آيا پس از كشته شدن پدرم كه در رمس مـحبوس بود واكنون در آن محل مرتفع مدفون است به گرفتن ديه خوشحال شوم ؟ استفهام در شعر, انكارى است , كشاف ,ج 4, ص 654, م .

229- اين سخن شبيه مطلبى است كه در آيه , 93, سوره اسراء آمده است : و لن نؤمن لرقيك حتى تـنـزل عـلـينا كتابا نقرؤه , اگر به آسمان هم بروى ما به تو نمى آوريم مگر آن كه نامه اى (از سوى خـدا) بـر ما نازل كنى .

يا آيه 124, سوره انعام : قالوا لن نؤمن حتى نؤتى مثل ما اوتى رسل اللّه , آنها مـى گـويـند, ما ايمان نمى آوريم تازمانى كه به ما نيز همان چيزى داده شود كه به رسولان الهى نازل شده [خلاصه هر كدام انتظار داشتند پيامبرى اولوالعزم باشند و نامه مخصوصى از خدا دريافت كنند و اگرچنين مى شد باز هم ايمان آوردنشان معلوم نبود].

تفسير نمونه , ج25 , ص 264, ـ م .

230- تـفـسـيـر قـرطى , مـراغـى , بنا بر بعضى روايات , گوينده سخن فوق ابوجهل و گروهى از قريش بوده اند ـ م .

231- فـى حـديـث ابـى (بـن كعب ) و من قرا سورة القيامة شهدت له اذا و جبرئيل يوم القيامه انه كان مؤمنا.

232- عـن الـصادق (ع ): من ادمن قرائة لا اقسم و كان يعمل بها بعثه اللّه معه فى قبره فى احسن صورة يبشره و نصيحك فى وجهه حتى يجوز الصراط و الميزان .

233- مانند لا در آيه : لئلا يعلم اهل الكتاب , تا اهل كتاب بدانند.

(حديد /29).

تفسير مجمع البيان , 10 ج , چاپ افست كتاب فروشى اسلاميه , ج 10, ص 393, م 234- شـعـر از امـرى الـقـيس بن حجر و به قولى از ربيعة بن حيثم يمنى است .

لا در آغاز بيت نافيه است و در زبان عرب داخل شدن لا ى نافيه پيش از قسم شايع است چون غالبا به منظور رد و نفى ادعاى خصم مى باشد, يعنى , اى دختر عامرى به حق پدرت من هرگز از جنگ نمى گريزم و هيچ كس چنين ادعايى بر عليه من ندارد.

كشاف ,زمخشرى , ج 1, ص 692, م .

235- الا نـادت امـامـة بـاحتمال لتحزننى فلا بك ما ابالى , شعر از غوثة بن سلمى بن ربيعه است , يـعـنـى هـرگـاه در پشت سر محبوبه ام نشانه هاى دل بريدن او را از من اظهار كنى تا مرا غمگين سازى به جان تو قسم كه اهميت نداده و غمگين نمى شوم .

تفسيركشاف , زمخشرى , ج 4, ص 658, م 236- ايـن سـخـن در كـمـال سستى و بى ارجى است و شايسته نيست به رسول خدا(ص ) نسبت داده شود اگرچه از بعضى پيشينيان نقل شده است .

237- بـه مـحـض ايـن كـه به تو بنگرم بيش از آنچه خواستار و اميدوارم , به من مى دهى و نيازى نـيـسـت كه بصراحت بخواهم و [بخشش تو آن اندازه است كه ] يا در بخشش و خيرات كمتر از تو است .

كشاف ,زمخشرى , ج 4, ص 662 ـ م 238- من به آنچه وعده ام داده اى اميد دارم مانند اميدى كه تهيدست به ثروتمند دارد.

239- شـعـر از حـاتـم طـايـى اسـت , در بـعـضـى نـسخه ها بجاى لعمرك [اماوى ] نقل شده , و مـاوى مـرخم ماويه و نام مادر حاتم است كه دختر عفر بوده , همزه در اماوى حرف بدا, است چـرا كه حاتم رادر نرمى و صفا و نرمدلى به ماء آب تشبيه كرده چون ماوى در اصل منسوب به ماء است .

حـاتـم مـى گويد: [اى مادر] بجانت قسم ثروت شخص را بى نياز نمى كند هرگاه روزى نفس در سينه به شماره افتد و دچار تنگى شود.

كشاف ـ زمخشرى , ج 4, ص 662ـم .

240- در تفسير چاپ سنگى , آيه را به اشتباه ثم ذهب الى ربه , آورده است م .

241- ايـن سـوره بـه نـامـهاى : دهر, ابرار, انسان ناميده مى شود.

بعضى اين سوره را به نام [جمله آغازين سوره ] هل اتى ناميده اند.

242- فى حديث ابى (بن كعب ): و من قرا سورة هل اتى كان جزاؤه على اللّه جنة و حريرا.

243- و عـن الـبـاقر(ع ): من قرا سورة هل اتى فى كل غداة خميس ذوجه اللّه من الحور العين ماة عذراء واربعة آلاف ثيب و كان مع محمد(ص ).

244- شـعـر از زيـدالـخـيـل اسـت كـه پيامبر(ص ) او را زيدالخير ناميد و مصراع اولش اين است سائل فوارس يربوع بشدتنا: براى اين كه از حقيقت حال آگاه شوى از نيرومندى و صولت ما از آنها بـپـرس كـه ما رادر كوه و دشت و تپه هاى بلند چگونه ديده اند.

تفسير كشاف , زمخشرى ج 3, ص 342, م .

245- عن حمران بن اعين قال : سالت الصادق (ع ) عنه فقال , كان شيئا مقدورا و لم يكم مكونا.

246- شـيـخ مـفـيـد (قـدس سـره ) در اخـتـصاص , ص 96, از احمدبن حسن و او از عبدالعظيم حسنى روايت مفصلى نقل مى كند كه يحيى برمكى به امر هارون الرشيد مجلس مناظره اى از اهل كـلام در خـانـه خـود تشكيل داد بطورى كه آزادانه سخن بگويند و هارون را كه مخفيانه ناظر بر جـلـسه بود و سخنانشان رامى شنيد نبينند پس از اجتماع علماى كلام هشام بن حكم آمد و علت برترى دادن على (ع ) بر ابوبكر را ازاو پرسيدند هشام پنج مورد مهم از فضايل على (ع ) را برشمرد و مـورد پـنـجـم آن اين بود كه به اعتقاد فريقين منظور از ابرار در آيه : ان الابرار يشربون ...

على و فاطمه و حسن و حسين (ع )اند و ابوبكر جزء آنهانيست .

م 247- ضمير حبه به خدا بر مى گردد چرا كه علامه طباطبايى نيز در تفسير الميزان مى گويد: يطمعون الطعام حبا للّه لاطعما فى الثواب , براى محبت خدا اطعام مى كنند نه به طمع ثوابم .

248- شاعر مزه و بوى دهان محبوبه خود را به قرنقل و زنجفيل تشبيه كرده , چرا كه عرب آن دو رانـيكو مى دانسته و از آنها لذت مى برده است و مزه آب دهان محبوبه را به مزه عسل تشبيه كرده اسـت .

گـويى قرنفل و زنجفيل در دهان او (محبوبه ) جاى گرفته و آب دهانش طعم عسل دارد [دهانش كان عسل است ]كشاف , ج4 , ص 672, ـ م .

249- زيادى بنا و ساختار لفظ بر فرزنى معنى دلالت مى كند ـ م .

250- ـ فى حديث ابى (بن كعب ) و من قراء سورة و المرسلات كتب ليس من المشركين .

251- ـ عن الصادق (ع ) من قراها عرف اللّه بينه و بين محمد(ص ).

252- ـ پـس شترم را در آن متوقف ساختم و گويى آن شتر قصرى است كه در آن حاجت نيازمند منتظررا برمى آورم .

253- ـ فى حديث ابى (بن كعب ) و من قراء سورة عم يتسائلون سقاه اللّه بردا الشراب يوم القيامة .

254- ـ و عـن الـصـادق (ع ): مـنقراءها لم يخرج سنته اذا كان يدمنها فى كل يزم حتى يزور البيت الحرام .

255- ـ حديث بسيار طولانى است به متن جوامع الجامع , چاپ سنگى , ص 526, رجوع كنيد ـ م .

256- ـ روى عن الباقر(ع ) انه قال : هذه فى الذين يخرجون من النار.

257- ـ كـذاب , مـانـند كتاب , مصدرى است كه به فاعل خود اضافه شده است يعنى يك بار به آن زن راست و ديگر بار دروغ گفتم , يا يك بار به او گفتم : تو راستگويى و يك بار گفتم : دروغگويى و اين را علت آن دانسته كه دروغ گاه نافع است .

كشاف , ج4 , ص 689, شماره 5 پى نوشت ـ م .

258- ـ و عـن الـصـادق (ع ).

نحن وزاللّه الماذونون لهم يوم القيامة و القائلون نمجمد ربنا ونصلى على نبينا و نشفع لشيعتنا فلايردنا ربنا.

259- ـ و فـى حـديث ابى (بن كعب ) و من قرا سورة النازعات لم يكن حسابه يوم القيامه الا كقدر صلوة مكتوبه حتى يدخل الجنة .

260- ـ و عن الصادق (ع ) من قراها لم يمت الاريان ولم يبعث الاريان ولم يدخل الجنة الاريان .

261- ـ مـؤلف عليه الرحمه , فالسابقان سبقا را چنان كه در مجمع البيان تفسير كرده و در آن چند قـول بـيـان داشته است در اين جا مستقلا تفسير نكرده و در ضمن تفسير سابحات اشاره اى كرده اسـت و چـون تـفسيرنازعات , ناشطات , سابحات , را از يكديگر تفكيك نكرده بود براى سهولت كار خوانندگان محترم تفكيك شده است ـ م .

262- ـ آيـا بـا ريـخـتـه شـدن مـوى سر و پيرى مى توان به جوانى و كودكى برگشت , از نادانى و سـبـكـسـرى بـه خـدا پناه مى برم .

[حافره , به معناى برگشت به حالتى قبل از حالت فعلى يعنى برگشت به قهقراست .

] 263- ـ زمـيـنـى كـه بـه خاطر وجود سراب شبيه به چشمه آب روان است و اطراف آن به وجود همان سراب پوشانده شده و تپه اى در آن ديده نمى شود.

264- ـ مـقـصـود از شخصى كه با آمدن نابينا چهره درهم كشيد, رسول خدا(ص ) نيست بلكه آيه درباره مردى از بنى اميه نازل شده است و اين آيه خبر محض است و از مخبرعنه خبر نداده است و مـتـوجـه بـه پـيـامـبـر اكرم (ص ) نيست .

چنان كه سيد مرتضى (ره ) به آن تصريح كرده است .

به مجمع البيان , ج5 , چاپ صيدا, ص 437 رجوع شود.

علاوه بر آياتى كه سيد مرتضى براى عدم توجه آيه به پيامبر(ص ) آورده است آيات ديگرى نيز بر عدم توجه آيه به پيامبر دلالت دارد.

265- ـ روى انه (ع ) ما عبس بعدها فى وجه فقير قط ولاتصدى لغنى .

266- ـ مـا از قـبـيـله قيس هستيم و خانه ما نجد است و در نجد چراگاه و آبشخور داريم .

تفسير كشاف ,ج4 , ص 704 ـ م .

267- ـ و فى الحديث , من كثر صلوته بالليل حسن وجهه باالنهار.

268- ـ فـى حـديـث ابـى (بـن كعب ) من قراء اذا الشمس كورت اعاذه اللّه ان نعضيحه حين تنشر صخيفة .

269- ـ در تفسير روح المعانى (آلوسى , ج2 , ص 30, چاپ بيروت , ص 57, و تفسير روح البيان , ج10 ,و تفسير كشاف , ج4 , وانقطاع ظهرياه آمده است (توضيح داخل كروشه از تفسير روح المعانى گرفته شده است ) ـ م .

270- ـ پنج ستاره رواجع در اصطلاح منجمان ستارگان پنجگانه سرگردان ناميده مى شوند زيرا حـركت آنها شبيه حركت ماه و خورشيد نيست بلكه از برج (حمل ) به برج (ثور) حركت مى كنند و چـنـد روز در جـاى خود بى حركت مى مانند و سپس از همان مسير اوليه برمى گردند تا وارد برج (حمل ) مى شوند تا آنجا كه (مشترى ) در يك روز يازده بار رفت و برگشت دارد و (زحل ) بيست و نه برگشت .

حضرت على (ع ) مى فرمايد: خنس پنج ستاره : زحل , مشترى , مريخ , زهره , عطارد, است .

336- 337 ـ م .

271- ـ حـروف شـجـرى , حروفى است كه در تلفظ آنها وسط زبان و حنك بالا نقش دارد, شجره طيبه ,تجويد قرآن , قرآن كريم , انتشارا علميه اسلاميه , اوائل قرآن ـ م .

272- ـ حروف ذولقية , حروفى است كه تيزى سر زبان در تلفظ آنها نقش دارد.

همان ماخذ.

ـ م .

273- ـ فى حديث ابى (بن كعب ) من قراها اعطاة اللّه بعدد كل قطرة من السماء حسنة و بعدد كل قبرحسنة .

274- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قـراء هـاتين السورتين , اذا السماء انفطرت و اذا السماء انشقت , و جـعلهمانصب عينيه فى صلوة الفريضة والنافله لم يحجبه من اللّه حجاب و لم يزل ينظر الى اللّه و ينظر اللّه اليه حتى يفرغ من حساب الناس .

275- ـ فى حديث ابى (بن كعب ) و من قراها سقاه اللّه من الرحيق المختوم يوم القيامة .

276- ـ و عـن الصادق (ع ) من كانت قرائته فى الفريضة , ويل للطففين اعطاه اللّه يوم اللّه الامن من النار ولم تره و لايراه و يمر على جسر جهنم ولايحاسب .

277- ـ كما و عساقل [نوعى گياه كه در فصل بها, مى رويد و هر دو از يك جنس است ولى عساقل نـوع بـهـتـر آن اسـت ] را بـر تو مباح كردم و تو را از بنات اوبر [نوع پست كما] نهى كردم .

اين شعر تـمـثـيـلـى اسـت بـراى كسى كه به جنس خوب تشويق و توصيه مى شود و او جنس پست و بد را مـى گـيرد و از فرجام كار خودپشيمان مى شود.

زمخشرى , تفسير كشاف , ج 4, ص 719, [مترجم مـى گويد: سه گياهى كه در شعر ذكر شده از يك نوعند با تفاوت در مرغوبيت و در فصل بهار در بعضى از مناطق ايران مى رويد.

در مسير راه شاهرودو مشهد از ميامى تا ميان دشت سبزوار در دو طـرف جاده تا نقاط دوردست آن مى رويد و بعضى از انواعش بسيار بدبو است .

اتومبيلها در هنگام فـراوانـى جـمـع مى كنند و مى فروشند.

در جهاد خراسان روى اين گياه تحقيق شده و گفته اند غذائيت ندارد اما در شاهرود و سبزوار بسيار مى خورند و بسيار خاصيت دارد وعلى رغم اين كه بد بو است در سوپ بسيار خوشمزه است .

].

ـ م .

278- ـ و روى ان امـيـرالـمـؤمـنـيـن (ع ) جـاء ف ى نـفـر مـن المسلمين الى النبى (ص ) فسخر مـنـهم المنافقون و ضحكوا و تغامزوا ثم رجعوا الى اصحابهم فقالوا راينا اليوم الاصلع فضحكنا منه فنزلت قبل ان يصل على الى رسول اللّه (ص ).

279- ـ اى اسب من بزودى خودم تو را پاداش مى دهم و لازم نيست كه مردم تو را ستايش كنند.

280- ـ عن ابى (بن كعب ) من قرا سورة انشقت اعاذه اللّه ان يعطيه كتابه ورآء ظهره .

281- ـ در شـنـيدن طرب و غنايى كه شيخ مرشد هم به آن گوش مى دهد و حديث و سخنى كه مانندعسل تصفيه شده از كندو گرفته شده است .

282- ـ شـعـر از لـبـيـد عـامـرى اسـت و مصراع اولش اين است : وما المرء الا كالشهاب وضوئه ...

حـال انـسان و زندگى و مرگ و شادمانى اش شبيه شهاب آتش و نور آن است كه پس از نور دادن خاكستر مى شود.

كشاف , زمخشرى , ج4 , ص 13 ـ م .

283- ـ اين مساله فقهى است و مورد اختلاف است ـ م .

284- ـ لتحدثن امرا لم تكونوا عليه فى كل عشرين سنة .

285- ـ فـى حـديـث ابـى (بـن كعب ) من قراها اعطاه اللّه من الاجر بعدد كل يوم جمعة و كل يوم غروة يكون فى دار الدنيا عشر حسنات .

286- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قـراهـا فـى فرايضه كان محشره و موقفه مع النبيين فانها سورة النبيين .

287- ـ عـن الـحـسـن بـن عـلـى7 و ابـن عباس , ان الشاهد محمد9 لقوله عز اسمه انا ارسلناك شـاهـداوالـمشهود يوم القيامه لقوله تعالى و ذلك يوم مشهود.

288- ـ مصراع اول اين شعر: تشب لـمقرودين يصطلينها است .

شاعر در اين شعر محلق را مدح مى كند و او مردى از بنى عكاظ بود كه شترش صورتش را گاز گرفت و اثر آن مانند حلقه اى بر صورت اوماند لذا او را محلق ناميدند, وى مردى فقير بود و ده دختر داشت كه بر اثر فقر پدر كسى به ازدواج با آنهارغبت نمى كرد پس با دخـتـرانش از مردم كناره گرفت و به يكى از بيابانها رفت , اعشى بر او وارد شد و او تنهاشترش را بـراى او نـحـر كـرد كـه در نظر اعشى كار بزرگى آمد و چون بامداد شاعر بر مركبش سوارد شد بـه مـيـزبان گفت : آيا حاجتى دارى ؟ گف آرى : در بنى عكاظ مرا بستاى شايد كسى به ازدواج با دخترهايم مايل شود و پس از مدح اعشى بزودى دخترانش را خواستگارى كردند.

تـرجـمـه شـعـر: بـراى آن دو (مـحـلـبق و بخشش او) كه مورد اصابت سرما واقع شده اند آتشى بـرافروخته مى شود و آن دو (مخلق و بخشش او) ملازم آتش مهمانى كردن هستند همان طور كه 53- 54 ـ م .

289- ـ شعر از نابغه ذبيانى است و مصراع دومش اين است : بهن فلول من قراع الكتائب .

شـاعـر, سـواركـارانـى را كـه بـر اسـبـهاى كوبنده و خشمگين و صبور و مجروح سوارند, وصف مـى كـنـدسـپس مى گويد: در اين سواران هيچ عيبى نيست جز اين كه در قبضه شمشيرهايشان رخـنـه و شكافهايى است از بس كه با گروههاى مخلفت زد و خورد كرده اند.

بنابراين هيچ عيبى ندارند و اين مبالغه در مدح رامى رساند.

زمخشرى , كشاف , ج2 , ص 142.

پى نوشت شماره 1.

ـ م .

290- ـ فى حديث ابى (بن كعب ) من قراءها اعطاه اللّه بعدد كل نجم فى السماء عشر حسنات .

291- ـ و عن الصادق (ع ) من كانت قرائته فى الفريضه با السماء والطارق كان له يوم القيامه عنداللّه جاه و منزلة و كان من رفقاء النبيين و اصحابهم .

292- ـ فـى حـديـث ابـى , مـن قـراها اعطاه اللّه من الاجر عشر حسنان بعدد كل حرف انزله على ابراهيم وموسى و محمد عليهم السلام .

293- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قـرا سبح اسم ربك الاعلى فى فريضة او نافلة قيل له يوم القيامه ادخل من اى ابواب الجنان شئت .

294- ـ فى حديث ابى , من قراءها حاسبه اللّه حسابا يسيرا.

295- ـ و عـن الـصـادق7 , مـناد من قرائة الغاشية فى فريضة او نافلة غشاه اللّه رحمته فى الدنيا و الاخره واعطاه اللّه الامن يوم القيامة من عذاب النار.

296- ـ و عن الصادق (ع ) كل عدولنا و ان تعبد و اجتهد يصير الى هذه الايه .

297- ـ فـى حـديـث ابـى , مـن قراها فى ليال عشر غفر له و من قراها فى ساير الايام كانت له نورا يوم القيامة .

298- ـ و عـن الـصـادق (ع ), اقـرؤا سـورة الـفـجـر فى فرائضكم و نوافلكم فانها سورة حسين بن على (ع )من قراها كان مع الحسين (ع ) يوم القيامة فى درجته من الجنة .

299- ـ اقوال ديگر عبارتند از: 1 ـ قول قتاده , فجر اول محرم است .

2 ـ قول ابومسلم , فجر روز عيد قربان است .

3 ـ قول ابن عباس فجر تمام روز است .

4 ـ بـه قـول بـعـضـى ده روزى است كه خدا ميقات حضرت موسى (ع ) را تكميل كرده آن جا كه فـرموده : وواعدنا موسى ثلاثين ليلة واءتمناها بعشر, ما به موسى , سى شب وعده گذارديم سپس آن را با ده شب (ديگر) تكميل كرديم .

(اعراف /142).

300- ـ فى حديث ابى , و من قراها اعطاه اللّه الامن من غضبه يوم القيامة .

301- ـ و عـن الـصادق (ع ) من كان قرائته فى الفريضه لا اقسم بهذا البلد كان فى الدنيا معروفا انه مـن الـصـالـحـين و كان فى الاخرة معروفا ان له من اللّه مكانا و كان من رفقاء النبيين و الشهداء و الصالحين .

302- ـ فى حديث ابى , من قراها فكانما تصدعق بكل شى ء طلعت عليه الشمس و القمر.

303- ـ و عـن الـصـادق7 مـن اكـثـر قـرائة والشمس و ضحيها والليل اذا يغشى و والضحى و الم نـشـرح فـى يومه و ليلته لم يبق شى ء بحضرته الا شهد له يوم القيامه حتى شعره و بشره و لحمه و عـروقه و جميع مااقلت الارض منه و يقول الرب تبارك و تعالى قبلت شهادتكم لعبدى و اجزتها له انطلقوا به الى جنانى حتى نتخير منها حيث ما احب فاعطوه اياها غير من منى و لكن رحمة و فضلا و هـيـئا لـعـبـدى .

304- ـ چـه بـسـا شـخص دلاور و شجاعى كه او را وامى گذارم در حالى كه سرانگشتانش زرد شده است .

305- ـ عـن عـثمان بن صهيب عن ابيه ان رسول اللّه (ص ) قال لعلى (ع ): من اشقى الاولين ؟ قال عاقراالناقة قال صدقت , فمن اشقى الاخرين ؟ قال لا اعلم يا رسول اللّه قال الذى يضربك على هذه و اشار الى يافوخه .

306- ـ فى حديث ابى , من قراها اعطاه اللّه حتى يرضى و عافاه من العسر و يسر له اليسر.

307- ـ فى حديث ابى , من قراءها كان ممن يرضى اللّه بمحمد ان يشفع له و له عشر حسنات بعدد كل يتيم و سائل .

308- ـ و روى ان الوحى قد احتبس عنه اياما فقال المشركون ان محمدا ودعة ربة و قلاه فنزلت .

309- ـ روى ان حـلـيـمـة ضـئيـره اضـلـتـه عـنـد باب مكه حين فطمت و جاءت به لترده على عبدالمطلب فخرج عبدالمطلب و دعااللّه سبحانه و نودى واشعر بمكانه .

310- ـ و روى ايضا انه ضل فى صباه فى بعض شعاب مكه فرده ابوجهل الى عبدالمطلب .

311- ـ فـى حـديث ابى , و من قراها اعطى من الاجر كمن لقى محمدا صلى اللّه و آله مغتما ففرح منه .

312- ـ و روى عـن ائمـتـنـا(ع ) ان الضحى والم نشرح سورة واحدة و كذلك الم تركيف و لايلاف سورة واحدة .

313- ـ فـى حديث ابى , من قراها اعطاه اللّه خصلتين العافيه و اليقين مادام فى دارالدنيا فاذا مات اعطاه اللّه بعدد من قراء هذه السوره صيام يوم .

314- ـ و عن الصادق (ع ), من قرا و التين فى فرائضه و نوافله اعطى من الجنة حيث يرضى .

315- ـ و روى انـه اهدى لرسول اللّه (ص ) طبق من تين فاكل منه و قال لاصحباه كلو فلو قلت ان فـاكهة نزلت من الجنة لقلت هذه هى لان فاكهة الجنة بلاعجم فكلوها فانها تقطع البواسير و تنفع من النقرس .

316- ـ و مـر مـعـاذبـن جـبـل لـشجرة الزيتون فاخذ منها قضيبا و اشاك به و قال سمعت رسول اللّه (ص )يـقـول : نـعم السواك الزيتون من الشجرة المباركه يطيب الضم و يذهب بالحفر و سمغته يقول : هو سواكى وسواك الانبياء قبلى .

317- ـ سوره هاى كوچك آخر قرآن را مفصلات مى نامند ـ م .

318- ـ فى حديث ابى , و من قراها فكانما قراء المفصل كله .

319- ـ و عـن الـصادق (ع ) من قراها ثم مات فى يومه او فى ليلته مات شهيدا و بعث شهيدا و كان كمن ضرب بسيفه فى سبيل اللّه مع رسول اللّه (ص ).

320- ـ روى انه قال : هى يعفر محمد وجهه بن اظهركم قالوا نعم قال : فوالذيث يحلف به لئن رايته يفعل ذلك لايان عنقه فجانه ثم نكص على عقبيه تبقى بيديه فقالوا مالك يا ابالحكم قال ان بينى و بينه لخندقا من نار و هولا واجنحه .

321- ـ و قال (ص ): والذى نفسى بيده دولنا منى لاختطفته الملائكه عضو اعضو افنزلت .

322- ـ شـعـر از زهـيـر اسـت : در ميان آن قوم مجلسى است كه اهل آن زيبا رويانند و آن قوم در آن مجالس رفت و آمد دارند و به نوبت سخن مى گويند و عمل هم مى كنند [در آنجا قول و عمل با هم است ] آم .

323- ـ فى حديث ابى , من قراءها اعطى من االاجر كمن صام رمضان و احيى ليلة القدر.

324- ـ و عن الصادق (ع ) من قرا انا انزلناه فى فريضة من الفرائض نادى مناد, يا عبداللّه قد غفرلك مامضى فاستانف العمل .

325- ـ اعراب چون از علم حساب اطلاع كامل نداشتند اوقات را از روى طلوع ستارگان (نجوم ) تـعيين مى كردند.

بدين گونه كه 28 ستاره كه انوا تعبير مى شد و به ترتيب خاص طلوع و غروب داشـتـنـد, مـيـزان تـعـيين اوقات قرار گرفت و كم كم اصطلاح (نجوما) معادل اوقات و دفعات , استعمال نشد, شانه چى ,علم الحديث , چاپ سوم , ص 16 ـ م .

326- ـ مـحـل شـاهـد از حـديـث فـوق چنين است : وقد اريت هذه الليلة ثم انسيتها فاتبغوها فى الـعـشـرالاواخر و ابتغوها فى كل وتر و قد رايتنى اسجد فى ماء وطين ...

فبصرت عينى نظرت اليه انـصرف من الصبح و وجهه ممتلى ء طينا وماءا, صحيح بخارى , ج2 , چاپ بيروت , ص 254, مرحوم طبرسى به نقل مضمون اكتفاكردهو عبارت حديث با متن بخارى مطابقت ندارد ـ م .

327- ـ فى حديث ابى , من قراها كان يوم القيامة مع خير البرية .

328- ـ و عن الباقر(ع ) من قراها كان بدنيا من الشرك و حاسبه اللّه حسابا يسيرا.

329- ـ عن ابن عباس فى قوله اولئك هم خير البرية قال نزلت فى على و اهل بيته (ع ).

330- ـ فى حديث ابى , من قراها فكانما قرا البقرة و اعطى من الاجر كمن قران ربع القرآن .

331- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قراها فى نوافله لم يصبه اللّه بزلزلة ابدا و لم يمت بها و لا بافة من آفات الدنيا فاذا مات امر به الى الجنة .

332- ـ بـه زمين الهام كرد كه آرام گيرد پس آرام گرفت و به وسيله كوههاى ثابت آن (زمين را ثابت قراترداد.

كشاف , زمخشرى , ج3 , ص 75.

ـ م .

333- ـ فـى حـديـث ابـى , مـن قـراهـا اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من يات فى المزدلفة وشهدجمعا.

334- ـ و عن الصادق (ع ) من قراها و ادمن قرائتها بعثه اللّه مع اميرالمؤمنين (ع ) يوم القيامة و كان فى حجره و رفقائه .

335- ـ اسـبـان بـه تـندى مى دهوند آنگاه كه در مجتمع مرگ نفس نفس مى زنند.

حياض جمع حوض واستعاره تخييليه براى كسى است كه در حال مرگ نفس نفس مى زند همانند كسى كه در حوض مشرف به غرق است .

زمخشرى , كشاف , ج4 , ص 786, پانوشت شماره 1-2 ـ م .

336- ـ حـبـاحـب , نـام مـردى بخيل بوده كه از بيم وارد شدن مهمانان بر او, آتش اندكى روشن مى كرده است .

337- ـ شـعـر از لبيدبن ربيعه است و مصراع دومش اين است : جلبوه ذات جرس و زجل : هر گاه فـريـادى راسـت بـراى جـنگ بلند شود لشكرى كه داراى جرس و زنگ است آن را همانند زمزمه زنبوران عسل فريادمى كنند.

زمخشرى , كشاف , ج2 , ص 787 ـ م .

338- ـ شـعر از طرفة بن عبد است كه در معلقه اش آمده است : مى بينم مرگ را كه گرامى ترين چيزها رابرگزيده و مى گيرد و عزيزترين مال بخيل را كه سخت ممسك است برمى گزيند و نگاه مى دارد [يا آن را نيزمى گيرد].

زمخشرى , كشاف , ج4 , ص 788, پانوشت 3 ـ م .

339- ـ فى حديث ابى , من قراها ثقل اللّه ميزانه يوم القيامة .

340- ـ و عن الباقر(ع ): من قراءها آمنه اللّه من فتنة الدجال و من قيح جهنم .

341- ـ و عـن الـصادق (ع ): من قراها فى فريضة كتب له ثواب ماته شهيد و من قراها فى نافلة كان له ثواب خمسين شهيدا.

342- ـ فى حديث ابى , من قراها ختم اللّه له بالصبر و كان مع اصحاب الحق يوم القيامة .

343- ـ فى حديث ابى , من قراءها اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من استهزء بمحمد(ص ).

344- ـ و عـن الـصادق (ع ), من قراها فى فرائضه نفت عنه الفقر و جلبت عليه الرزق و رفعت عنه ميتة السوء.

345- ـ هر گاه مرا مى بينى به دروغ نسبت به من اظهار دوستى مى كنى و اگر غايب شوم پشت سر من به بدگويى و غيبت مى پردازى .

346- ـ فى حديث ابى , من قراها عافاه اللّه ايام حيوته من القذف و المسخ .

347- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قـراهـا فـى فرائضه شهد له كل سهل و جبل يوم القيامه انه كان من المصلين و كان من الامنين .

348- ـ ايـن اشـعار را عبدالمطلب سرود آنگاه كه ابرهه آهنگ ويران ساختن كعبه كرد و دويست شتر اورا به يغما برد.

خداوندا آدمى خاندان خود را حفظ مى كند و تو خدايى پس ساكنان حرمت را كـه در آن قـراردارنـد حـفـظ فـرمـا و امـروز خـاندانت (ساكنان حرم ) را در برابر خاندان صليب (مـسـيـحيان ) و پرستندگان صليب نصرت فرما تا صليب آنها و حيله هايشان ظالمانه بر اهل حرم غـالـب نـشـونـد, آنـهـا كه تمام نيروها و پليهايشان را آورده تا عائله ات (مردم مكه ) را اسير كنند.

گـروهـى نادان با مكر و فريب خود آهنگ حرم تو را كرده و ازعظمتت نترشيدند.

اگر آنان را در بـرابـر كـعبه ما كه قصد ويرانى آن را دارند به حال خود واگذارى كه هر كاربخواهند انجام دهند حكمت و مصلحتى در آن است كه تو مى دانى و ما بى خبريم .

349- ـ ايـن شـعـر نـيـز از عبدالمطلب است : براى دفع آنان (ابرهه و لشكريانش ) به كسى جز تو اميدندارم پروردگارا حمايت خود را از آنان بازدار.

350- ـ ضـرب المثل , در جايى به كار مى رود كه شخصى گرفتار مصيبت و بلايى شده , مجددا به بلاى ديگرى گرفتار مى شود.

ـ م .

351- ـ فـى حـديـث ابـى , مـن قـراهـا اعـطى مـن الاجر عشر حسنات بعدد من طاف باالكعبه و اعتكف بها.

352- ـ و عـن الـصـادق (ع ) لاتـمـع سـورتـيـن فـى ركـعة الا اضحى و الم نشرح , و الم تركيف و لايلاف قريش .

353- ـ و عـن عـمـروبـن مـيمون , صليت المغرب خلف عمربن خطاى فقرا فى الاولى والتين و الزيتون وفى الثانيه الم تركيف و لايلاف قريش .

354- ـ پنداشتيد كه قريش برادران شمايند, براى آنها الفت هست ولى براى شما نيست .

355- ـ قريش آن حيوانى است كه در دريا ساكن است از اين رو قريش را قريش ناميده اند.

356- ـ شكمهايتان را از غذا پر نكنيد.

بطن را مفرد آورده تا از اشتباه ايمن باشد.

357- ـ فى حديث ابى , من قراها غفراللّه له ان كان للزكاة مؤديا.

358- ـ و عن الباقر(ع ).

من قراها فى فرائضه و نوافله قبل اللّه صلوته و صيامه و لم يحاسبه بما كان منه فى الدنيا.

359- ـ آنـان گـروهـى هـستند كه بر اسلام ثابتند از پرداخت زكات و اداى ديگر واجبات دريغ و مـنـع نكردند و نماز را تضييع نكردند [چون نماز شامل لااله الا اللّه است , در شعر آمده كه تهليل را تضييع نكردند].

كشاف , زمخشرى , ج4 , ص 805 ـ م .

360- ـ وعن الصادق (ع ): هو القرض تقرضه و المعروف تصنعه و متاع البيت تعيره و منه الزكاة .

361- ـ فـى حـديـث ابـى , مـن قـراهـا اعـطى مـن الاجر عشر حسنات بعدد من طاف باالكعبه و اعتكف بها.

362- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن قـراهـا فى فرائضه و نوافله سقاه اللّه يوم القيامه من الكوثر و كان محدثه عند محمد(ص ) و اصل طوبى .

363- ـ صـنـبـور: به مردى ضعيف و ذليل و تنها و بى ياور و بدون اهل و عقب گويند, زمخشرى كشاف ,ج4 , ص 808 ـ م .

364- ـ فى حديث ابى , و من قراها فكانما قراء ربع القرآن و تباعدت عنه مردة الشيطان و برى من الشرك و تعافى من الفزع الاكبر.

365- ـ و عـن الـصـادق (ع ): مـن قراء قل يا ايها الكافرون و قل هو اللّه احد فى فريضة من الفرائض غـفـراللّه لـه و لوالديه و ما ولد, و ان كان شقيا محى من ديوان الاشقياء و كتب فى ديوان السعداء و احياه اللّه سعيدا واماته شهيدا.

366- ـ فى حديث ابى , و من قراها فكانما شهد مع محمد(ص ) فتح مكة .

367- ـ و عـن الصادق (ع ): من قراء اذا جاء نصراللّه فى نافلة او فريضة نصرة اللّه على جميع اعدائه و جاءيوم القيامة و معه كتاب ينطق قلاخرجه من جوف قبره , فيه امان من حر جهنم و من النار و من زفـيـر جـهـنـم يمسعه باذنيه فلا يمر على شى ء يوم القيامة الا بشره و اخبره بكل خير حتى يدخل الجنة .

368- ـ وعنه (ص ): انى لا ستغفراللّه فى اليوم والليلة ماة مرة .

369- ـ فى حديث ابى , من قراها رجوت ان لايجمع اللّه بقينه و بين ابى لهب فى دار واحده .

370- ـ و عـن الصادق (ع ): اذا قراتم تبت فادعوا على ابى لهب فانه كان من المكذبين باالنبى (ص ) وبما جاء به من عنداللّه .

371- ـ در مـقـابـل نـيكى من پاداش بد به من داد خداوند بدترين پاداش را به او بدهد كه پاداش سكانى است كه آنها را سنگ مى زنند و خداوند اين پاداش بد را به او داده است .

بـعـضـى از شـارحان (شواهد جامى ) نقل كرده اند كه عدى بن حاتم طايى مردى رومى بود و در خارج كوفه قصرى براى نعمان بن امرؤالقيس ساخت كه موجب شگفتى او شد و از عدى پرسيد آيا نـظـير آن راساخته اى ؟ گفت : نه .

من اين قصر را بر روى سنگى ساخته ام كه اگر بلغزد و سقوط كـنـد تـمـام قصر واژگون مى شود پس او را از پشت بام قصر به زير افكند و جان بداد, اين حكايت نـادرسـت است چون عدى در اصل عرب است و در حقيقت اين حكايت براى سنمار اتفاق افتاده 8163- 814 رجوع كنيد ـ م .

372- ـ شـعـر از يـعـقـوب اسـت , لامـه , از لـوم و عـامل آن است , شاعر به كنايه , لوم را به مركب سوارى تشبيه كرده كه معمولا صاحبش بر او سوار مى شود و به طريق استعاره تخييليه براى (لؤم ) اثبات ظهر وپشت كرده است .

از انـگـيـزه هـاى نـكـوهـش بـر پشت مركب ملامت چيزى نيافت و در ميان قبيله فتنه انگيزى و سخن چينى نكرد تعبير از ملامت و نكوهش به حطب رطب , هيزم تر براى اين است كه هر گاه با هيزم تر آتش افروزنددود فراوانى خواهد داشت .

كشاف ج4 , ص 815 ـ م .

373- ـ فـى حديث ابى , من قراها فكانما قرا ثلث القرآن و اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من آمن با اللّه و ملائكته و كتبه و رسله واليوم الاخر.

374- ـ و عـن الـصـادق (ع ) مـن صـلـى خـمـس صلوات و لم يقرا فيها بقل هو اللّه احد قيل له يا عبداللّه لست من المصلين .

375- ـ و فـى الـحـديـث انـه كان يقال لسووتى قل يا ايها الكافرون و قل هو اللّه احد المقشقشتان اى المبرئتان من الشرك و النفاق .

376- ـ و فـى حـديـث ابـى , مـن قـرا قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس فكانما قرا جميع الكتب التى انزلها اللّه على الانبياء.

377- ـ عن عقبة بن عامر عنه (ص ) قال نزلت على آيات لم ينزل مثلهن , المعوذتان .

378- ـ عـن الـباقر(ع ) من اوتربا المعوذتين و قل هواللّه احد قيل له البشريا عبداللّه فقد قبل اللّه و ترك .

379- ـ رقـيـه , جـمع : رقى , رقيات , رقيات (بترتيب به تشديد (قاف ) و سكون و فتح آن ) آن است كه براى رسيدن به كارى , به اعتقاد خود جادوگران , از نيرونهاى فوق طبيعت كمك بگيرند.

380- ـ عـن الـبـاقـر(ع ) ان رسول اللّه (ص ) اشتكى فاتاه جبرئيل و ميكائيل فقعد جبرئيل (ع ) عند راسه و ميكائيل عند رجليه فعوذه جبرئيل بقل اعوذ برب الفلق و ميكائيل بقل اعوذ برب الناس .

381- ـ وروى ان النبى (ص ) كان كثيرا ما يعوذ الحسن و الحسين (ع ) بهاتين السورتين .