1- اين نسخه را به دانشكده اهدا نموده اند.
2- اين نسخه نيز جز كتب اهدايى آقاى مولوى است .
آقاى مولوى از صاحب منصبان قديم آستان قدس رضوى است كه با ايمان و عشق ساليان متمادى در كسوت مشاغل مختلف از صميم قلب به آستان ملائك پاسبان امام هشتم خدمت نمود و روزى كه بازنشسته شد, آه دربساط نداشت ومدتها نيز مبتلا به تبعات ناشى از راستى و درستى و صداقت در كار بود.
هـيچكس به اندازه آقاى مولوى به امور آستان قدس وارد نيست , ايشان كليه املاك و مستغلات و تـمـامـى رقـبـات آستانه را به تفصيل با حدود و مشخصات مى شناسد و به جزئيات و خصوصيات متعلقات آستانه وارد است وبراين اطلاعات وسيع اثرى مترتب نمى شود (باتو روح القدس گويد نى منش ).
نـسـخـه خـطى يكى از آثار ناياب ابن عربى معروف به شيخ اكبر محيى الدين كه جز مخطوطات كـتـابـخانه دانشكده است و با خط كم نظير و بسيار زيباى نسخ نوشته شده , از كتب اهدايى آقاى مولوى است .
آثـار دانـشـمـنـدان خانواده سادات دشتكى كه درزمان ما اغلب به منصورى معروفند, چند اثر از صـدرالـديـن دشـتكى معروف به ميرصدر ومشهور به صدرالمدققين و آثارى از فرزند برومند او غياث الدين منصور(الذى كان سرابيه المقدس المنصور من ملكوت السما) و بعضى ديگر از فضلاى ايـن خاندان , از جمله كتبى است كه آقاى مولوى طى ساليان دراز اين نفائس علمى را جمع آورى نموده و فعلا در كتابخانه دانشكده نگهدارى مى شود.
حقير به نوبه خود در اين جا از آقاى مولوى كه از حسنات زمان ما به شمار مى روند, تشكر مى نمايد و توفيق و سلامت او را از خداوند خواستار است .
يـكى از خادمان با اخلاص آستان قدس استاد دانشمند, جناب آقاى ولائى ـدامت بركاته ـ است كه ساليان دراز در كتابخانه مباركه انجام وظيفه نمود و كليه نسخ نفيس خطى كتابخانه را به خوبى مى شناسد.
آقاى ولائى متولد نجف است و پدر ايشان از فضلاى حوزه علميه نجف اشرف بود.
اسـتاد ولائى ساليان متمادى در نجف اشرف تحصيل نمود و در فقه و اصول از تلاميذ فاضل حوزه استاد محقق آقا ضياالدين عراقى به شمار مى روند.
سبب توفيق آقاى ولائى در كتاب شناسى تحصيلات عاليه اوست .
به عقيده حقير آقاى ولائى از مردان كم مانند زمان ماست كه به فضائل اخلاقى آراسته و شخصى متورع و منيع الطبع و مبرا از خودنمائى و تظاهر است , درعين ابتلاى به شدائد خم به ابرو نياورد و هرگز روح خود را آلوده ننمود.
چـنـدين جلد فهرست كتب آستان قدس اثر آقاى ولائى است و هم اكنون نيز دركار تهيه فهرست كتب آستان رضوى است و بدون تظاهر و خودنمائى با كمال صميميت خدمت مى نمايد.
مـرحـوم مـجـيـد فياض , حاج ميرزا سيد عبدالحسين هم قطار و دوست قديمى و صميمى آقاى حـاجى مولوى , يكى ديگر از صاحب منصبان مومن وعاشق آستان قدس رضوى بود كه در كسوت مـشـاغـل مـهـم صـادقـانـه خدمت نمود, آن مرحوم هم بعد از بيش از چهل سال خدمت , هنگام بازنشستگى با صعوبت زندگى ساده و كوچك خود را اداره مى نمود, براى آن كه محتاج به كسى نشود, در دفتر گوهرشاد متصدى شغلى جزئى شد.
آقـاى مـجـيـد فـياض نيز شخصى وارد و ماهر در مشاغل مهمه آستان قدس و از روساى مومن و صديق در كار بود كه خدمت در آستانه مباركه را عبادت مى دانست و جان و مال خود را روى اين كار گذاشت .
3- نـسـخـه نفيسى از اثولوجيا در كتابخانه دانشكده موجود است كه چهار قسمت آن را با تعاليق حـكـيـم وعـارف فـاضـل قاضى سعيد در منتخبات فلسفى چاپ , و هزار نسخه از آن نيز جدا, در دسترس دوستداران حكمت قرار مى گيرد.
رساله اى در ولايت جز نسخ خطى آقاى مولوى از شيخ اكبر ابن عربى به نام الوعا المختوم على السر الـمـكـتـوم كـه از بهترين آثار عرفانى در دوران عرفان است , و مولف عظيم آن را در شوون ختم ولايت مطلقه محمديه مهدى موعود(ع ) ونحوه ظهور آن حضرت تاليف نموده است .
4- از سـرور اولـيـا عـلـى (ع ) نـيز به ام الكتاب وكتاب مبين تعبير شده است , از اين باب كه به آن حضرت كلام و كتاب تكوينى حق افتتاح مى شود و به او نيز رجوع مى نمايد.
5- جـمـيـع درجـات وجـودى عـلم حق اند و كلام حق و اراده او به معنى عالميت و متكلميت و مريديت حق نه به معناى معلوميت ومراديت .
يعنى درجات وجود اگرچه به يك معنا علم و قدرت و اراده و كلام فعلى حق اند, ولى در اصطلاح اهـل تـوحـيـد ومـمشاى اهل اللّه حق بوجوده الاطلاقى در كليه مراتب و نسبت به جميع حقايق متكلم و قادر عالم و م هو.
6- قـال الـشـيـخ ‌الـكـبير فى كتاب تفسيره وتاويلاته على سوره الفاتحه : ب كل امر يظهر فى مراتب الـتـفـصـيـل لابـد ان يـكـون ظاهرا بين اصلين فى احدى حضرات النكاحات الخمس , والاصلان حضره الوجوب والامكان , اوقل :حضره الاسماوالاعيان ـچه آن كه در اين مرتبه , مقام تقدير و قضاى الـهـى مـتـعين مى شود و هر اسمى مقتضى مظهرى است كه در آن احكام و خواص خود را اظهار نـمـايد و هر صورت و عين ثابتى , طالب قبول تجلى اسمى خاص است تا استعدادات خود را ظاهر سـازد و طلب از دو طرف است , با اين فرق كه طلب از ناحيه اعيان , طلب قابلى و طلب منبعث از حق ,طلب فاعلى است .
و مـعلوم ان احديه الحق لاتقتضى ايجاد شئ , بل الحق من حيثها غنى عن العالمين لايناسب شيئا, ومعلوم ايضا ان لاايجاد ولااثر بدون الارتباط, ولا ا بالمناسبه , والمناسبه انما تنشا من جهه التضايف الـثـابت بين الاله والمالوه ـيعنى حق در مقام احديت ذاتيه به واسطه غنا ذاتى , هيچ تعينى ندارد و در مـقـام احديت علم به حقايق اسمائيه و اعيانيه احدى الوجود است و اسمى از اسمى و صورت و عـيـنـى از عينى ديگر امتياز ندارد و جهت سنخيت بين علت خالق و مخلوق معلول متميز است , ظـهـور در بـطـون و بـطـون در ظهور مختفى است و لذا تجلى دراحديت بماهى احديت محال اسـت ـولـذا ثـبت هذا, فالاصلان لتكليف : احدهما ايجابى ذاتى الهى سنه عليه قبل ان يظهر عين , ولسانه كتب على نفسه الرحمه , وحقت كلمه ربك ـامتياز اله از مالوه و اسم از صورت و حق از خلق در مـقـام احديت و تجلى حق به اسم اللّه در صورت علم و شهود و كثرت و امتياز ظهور از بطون , اسـت ـ والاخر, ان التجلى الوجودى له الاطلاق التام عن القيود الامكانى ه , ومن حيث انطباعه فيها اضـيـفـت اليه الاوصاف المختلفه , وتقيدت بالقيود اللازمه باستحاله تعلقه مجردا عنها, غايه الامر الانتها الى قيد واحد هوالامكان , فلاجرم اقضت الحكمه العادله وحكم الحضره الجامعه الكامله ظهور سـرالـمـجـازات بسر المناسبه المذكوره , فظهر للعباد كلهم وكل ما سواه عبدـ از آن جا كه اعيان خـلائق طـالـب كـمالند و كمال به نحو اطلاق ظاهر نمى شود, مگر از طريق تكاليف الهيه شرعيه وحـق بـه حـسـب رحمت ذاتيه و عنايت ازليه هيچ مستحقى را محروم نمى نمايد, و اعيان خلائق درنـشـات مـاده غـيـرتـكامل ناشى از حركت ذاتيه از ناحيه حركت استكماليه عرضيه نيز به اصل كـمـالات انسانى واصل مى شود, عنايت حق مقتضى ارسال رسل و انزال كتب و جعل احكام جهت نـهايت استكمال نوع انسانى مى باشد, ناچار تكليف نيز مقضى بالذات و داخل در دايره عنايت حق وقضاى مبرم الهى است .
و ظـهـور تـكـالـيف ناشى از دولت اسماى حاكم بر مظاهر دنيويه به حسب اقتضاى اعيان ثابته و مقتضيات ذوات و استعدادات است و قبول تكاليف و امتثال يا رد و عصيان نيز از لوازم ذاتى اعيان است , ليهلك من هلك ويحيى من يحيى عن بينه .
فتعينت القيود الامريه والاحكام الشرعيه فى مقابله ماعرض للوجود من المقيدات العينيه الامكانيه الـتـى بـحسب مايقتضيه الموطن والزمان والنشاه والاحوال ـچه آن كه وجود در مقام اطلاق تكثر نـدارد وخـلـق از نـاحيه قيود و تعينات عارض بر وجود ظاهر مى شود و علت از معلول و واجب از مـمـكـن , متميز مى گردد وريشه و اصل امكان درعين ثابت قابل ظهور ومستعد قبول نور وجود نـهـفـته است و از ناحيه قيود متوارده بر عالم خاص انسانى , درنشات ماده موجودمى شود و لزوم جـعـل تـكـالـيـف الهيه به مقتضاى مقتضيات اعيان متبوعه و احوال تابعه ظاهر مى شود ـوبذكر التعين الامكانى لغيب الذات , يظهر سر ارتباط الحق بالانسان ـ چون اعيان ثابته متصفه به امكان از تجلى ذات در كسوت اسما پديد آيد و از تجلى علمى واحد ظهرت الكثره كم شئت ـ احكام تكاليف از نـواحـى قيود مضاف به وجود به حسب قلت و كثرت و دوام يا انقطاع آن متفاوت مى شود ـفمن كـانـت مـرآه عـيـنـه الـثـابـته اقرب الى الاعتدال ,متناسبه الصفات والاحكام , وعلامته ان لايظهر فى المظهر حكم مخالف لما يقتضيه الامر فى نفسه لذاته , كان اقل المجالات تكليفا, اتم ها استحقاقا لـلمغفره الكبرى التى لايعرفها اكثر المحققين , واسرعها انسلاخا عن الاحكام التقليديه ـ چون فوائد تكاليف انسلاخ نفوس از قيود و قرب به مقام اطلاق وجودى است , هركه عين ثابت او مستعدترو به اعـتـدال نـزديكتر باشد, سير او سريعتر و قبول او تجليات خاص حق را بيشتر و حظ او از فيوضات تمامترخواهدبود.
ولذا قيل فى حقه عليه وآله السلام : ليغفر اللّه ماتقدم من ذنبك وماتاخر.
به همين جهت تاثير عبادات در كمل سريعتر و رجوع آنها به مقام اطلاق وجود والرجوع الى البدايه اسرع مى باشد كاين طفل يك شبه ره صد ساله مى رود.
لـذا شـيخ كبير, صدرالدين رومى قونوى در كتاب مفتاح گويد: ب فان الشخص الذى يكون صوره ذلـك الـسـر ومظهره يصيرمن المجذوبين , وممن لايحوج الى كثير من الاعمال والرياضات الشاقه كالنبى ر, وعلى (ع ), ومن شا اللّه من العتره .
(مصباح الانس , ص 302ـ300, چاپ سنگى ) ملاحظه مى شود كه اكابر عرفا به كلى على وآل او را از ديگر صحابه ممتاز مى دانند.
7- اى قدره سعيدا اوشقيا.
8- البقره (2) الايه 89.
9- النازعات (79) الايه 30.
10- يس (36) الايه 39.
11- النمل (27) الايه 29 ـ 30.
12- النحل (16) الايه 98.
13- محمد (47) الايه 38.
14- هود (11) الايه 47.
15- هود (11) الايه 48.
16- الانبيا (21) الايه 69.
17- النسا (4) الايه 125.
18- يوسف (12) الايه 23.
19- يوسف (12) الايه 24.
20- الدخان (44) الايه 20.
21- النسا (4) الايه 164.
22- مريم (19) الايه 18.
23- مريم (19) الايه 30.
24- المومنون (23) الايه 97ـ98.
25- النجم (53) الايه 8ـ9.
26- الاحزاب (33) الايه 33.
27- بايد ـ خ .
28- البقره (2) الايه 34.
29- چون تجلى به اسم اللّه متضمن تجلى به اسم قهار و مميت و معيد ومفنى است , خاصيت اسما مشعر به بطون ملازم است با اعاده اشيا به ممكن غيب قبل از ظهور در دار غرور يا عالم وجود, در حالى كه معاد فرع مبتدا است .
30- ابراهيم (14) الايه 27.
31- المائده (5) الايه 1.
32- الزخرف (43) الايه 87.
33- يونس (10) الايه 18.
34- از ايـن بـاب كه كليه اسما از كليه وجزئيه از سدنه اين اسمند و نزد ولى كامل هر اسمى , اسم اعظم است و رمزاجابت دعا.
35- الجمعه (62) الايه 10.
36- يونس (10) الايه 10.
37- ولما كان رسول اللّه مظهر تجلى ذاتى ومجلى ظهور اسم اللّه , هر اسمى نزد او اسم اعظم است و به مذاق برهان جميع اسما با ذات متحد و هر اسمى به حسب مصداق متحد است با كليه اسما.
بـه مـشـرب ارباب توحيد, سالك درمقام سير فى اللّه بعد از سيرو سفر دراسماى ظاهريه و تحصيل تمكين و استقامت ازاسماى ظاهريه و نيل به مقام جمعيت اسم ظاهر و سير در اسماى باطن و نيل بـه مقام جمع بين اسماى ظاهريه وباطنيه هر اسمى در نظر شهود او عين كليه اسماست و سالك گـرفـتـار مـقام تلوين و ساير در اسماى جزئيه چون دايره شهود ضيق است از خواص همان اسم يا اسمايى كه در وى متجلى است , آگاه است (جلال آشتيانى ).
38- الروم (30) الايه 4.
39- التغابن (64) الايه 1.
40- الاخلاص (112) الايه 1.
41- آل عمران (3) الايه 6.
42- الفرقان (25) الايه 60.
43- الرعد (13) الايه 30.
44- الاسرا (17) الايه 110.
45- بخشايش , ظ.
46- در ايـن مقام مباحثى است كه مولف از آن گذشته است و ما در مقدمه به تفصيل (ان شااللّه و بـه شـرط حـيات ) بيان خواهيم نمود, اولا بايد اين مطلب را دانست كه رحمان و رحيم در بسمله مـضـاف به اسم و در سوره حمديه مضاف به ذات است و ما مى دانيم كه بسمله بنابر مشرب طايفه شيعه تبعا لائمتنا[ جز سوره است و اعتقاد به تكرار ولو به مناسبت نزد ما از سخائف اقوال است .
بـحـث ديـگـر آن كـه رحـمت رحيميه و رحمانيه در ملائكه مهيمين به هم در آميخته , چون در مجردات جهت غضب منفى است و ديگر آن كه اصل رحمت , حقيقتى است كلى و نسبت به مظاهر و قوابل متعدد و ديگر آن كه حكم اسم الرحمن در جميع عوالم ومظاهر سارى است و هميشه نعم الـهـيـه مـمزوج است با نوعى كدورت ورنج و سخت وغضب وتلخيص و تميز از خواص اسم رحيم اسـت و لـيـعـلم ان هاهنا تدقيقات رقيقه وتحقيقات عرشيه , يجب البحث عنهافى المقام ونذكرها فى المقدمه ان شااللّه الموفق .
47- الزام كند, ظ.
48- الزمر (39) الايه 38 وآيات ديگر.
49- الجاثيه (45) الايه 23.
51- الرحمن (55) الايه 19.
52- الرحمن (55) الايه 20.
53- الرحمن (55) الايه 22.
54- زلت , خ .
55- التوبه (9) الايه 128.
56- ثناى جميل , فى الاصل .
57- سورت آن بر زبان ,ظ.
58- طبيعت , خ .
59- آنـچـه مـولف در اين باب بيان نمود محتاج به تفصيل است , چه آن كه انبعاث افاعيل از ذات انـسـان بـالاخـره نـاشى از استعدادات لازم اعيان ثابته واين استعدادات مانند اصل اعيان نيز غير مـجـعـولند بلامجعوليه ذاته المقدسه الاحديه وعقاب وثواب مترتب بر هيات ناشى از افعال ونيات ونيات مستندند به ذوات و استعدادات كه الناس معادن كمعادن الذهب والفضه .
61- العنكبوت (29) الايه 69.
62- حـقـير اين رباعى را از حكيم دانا عمرخيام ـقدس اللّه لطيفه واجزل تشريفه ـ نمى داند, واقعا مـردم هرزه ونفوس تابع شهوات و اشخاص بى قيد و بند, اين فيلسوف عظيم را به آسانى در سلك مـردم لاابـالى درآورده اند, چه آن كه هيچ فيلسوفى به جبر نگرويده و اعتقاد به جبر و تقرير شبهه آن از راه علم بارى , چه ما علم را علت معلوم و يا تابع آن بدانيم و يا آن كه از جهتى علت و از جهتى تـابع بدانيم , استدلال به جبر از اين طريق باطل و استدلال به جبر و نفى اختيار ازاين راه كه حق چون مى داند, من جبرا فاعل فعل خود, والا ينقلب علمه تعالى جهلا, كار شيخ اشعرى و شان اتباع او ازمـتـكلمان مى باشد, چه آن كه فعل اختيارى به مشرب حكما فعلى است كه به علم و قدرت و اراده مـسـتـند باشد,نتيجه علم حق علت صدور فعل از عبد است مسبوقا به اراده العبد واختياره , يـعـنـى عـلـم او عـلـت است كه من به اختيارخود و از راه علم و اسبابى كه بالاخره به او منتهى مى شود, فعل خود را انجام دهم .
بـايـد توجه داشت كه اختيار واستقلال تام كه به هيچ امرى غير اراده واختيار فاعل متوقف نباشد, منحصر به حق اول است و ما در افعال خود يا مضطريم در صورت مختاركما عليه الشيخ الرئيس و يا مضطريم درعين اختيار و بايد خيام برطبق فلسفه خود مشرب اول را اختيار نمايد.
اما قول خواجه در اين رباعى كه علم را تابع معلوم دانسته با قواعدى كه خود مقرر فرموده منافات دارد, چـون او عـلـم حق را عين ذات و علت اشيا مى داند نه تابع كه العياذ باللّه علم حق مستند به غير باشد و از اين باب اين رباعى ازخواجه نيست , كما اين كه رباعى اول از حكيم خيام نمى باشد.
به فرض صحت مستند از غير به خواجه بايد قول او را توجيه نمود به آنچه عرفا و محققان از جمله مولف گفته است , ولى رباعى اول هرگز با مشرب حكيم دانائى مثل مولانا الخيامى سازش ندارد و توجيه پذيرهم نيست .
تمام الكلام موكول الى المفصلات .
(جلال الاشتيانى ).
63- چـنانچه مقربان درگاه احديت وجود گفته اند: اگر از جناب حق مامور به تسبيح و تحميد نـمـى شديم , او را تنزيه مى نموديم از اين كه او را حمد گوييم , چه آن كه حمد وتسبيح ما به قدر وجود ماست نه مناسب با ذات الهى .
سر اين گفته در مقدمه آمد.
64- مگر نزديك , كذا.
65- النجم (53) الايه 32.
66- الاسرا (17) الايه 3.
67- الرعد (13)الايه 39.
68- ابراهيم (14) الايه 27.
69- الشعرا (26) الايه 23.
70- الشعرا (26) الايه 24.
71- عالميند,عالمى اند,ظ.
72- بر هر تقدير ,خ ‌ل .
73- اعلام ,ظ.
74- المومن (40) الايه 16.
75- الفرقان (25) الايه 26.
76- مشتبه .
77- المومن (40) الايه 16.
78- القصص (28) الايه 88.
79- متنبه ,ظ.
81- الزلزال (99) الايه 7 ـ 8.
82- اخلاق ظ.
83- الانبيا (21) الايه 47.
84- مراد قاضى بيضاوى , مفسر محقق اشعرى بايد باشد.
85- تقديم دارد.
86- جمعى همان جمع است و يا علامت كسره كه در اين تفسير زياد ديده مى شود.
87- اشتراك معنوى بين وجوب واستحباب , چه آن كه طلب اعم است ازاستحباب و وجوب .
88- الاسرا (17) الايه 9.
89- الشورى (42) الايه 52.
90- الاعراف (7) الايه 155.
91- الاعلى (87) الايه 2ـ3.
92- البلد (90) الايه 10.
93- الانبيا (21) الايه 73.
94- الاسرا (17) الايه 9.
95- الانعام (6) الايه 90.
96- العنكبوت (29) الايه 69.
97- طه (20) الايه 50.
98- يونس (10) الايه 9.
99- آل عمران (3) الايه 73.
100- الشورى (42) الايه 13.
101- الضحى (93) الايه 7.
102- الاحزاب (33) الايه 70.
103- الاحزاب (33) الايه 71.
1.
104- الاعراف (7) الايه 16.
105- الاعراف (7) الايه 17.
106- الانعام (6) الايه 153.
107- النجم (53) الايه 3.
108- النسا (4) الايه 69.
109- مريم (19) الايه 58.
110- النحل (16) الايه 53.
111- يونس (10) الايه 62.
112- الفتح (48) الايه 6.
113- المائده (5) الايه 60.
114- المائده (5) الايه 77.
115- المائده (5) الايه 64.
116- آل عمران (3) الايه 181.
117- المائده (5) الايه 73.
118- المائده (5) الايه 72.
119- متمسك .
120- بخشش كردم .
121- بخشش .
122- هود (11) الايه 112.
123- موقد ميزان , موقد نيران .
124- الاعلى (87) الايه 1.
125- طه (20) الايه 50.
126- العنكبوت (29) الايه 19.
127- هود (11) الايه 123.
128- المائده (5) الايه 18.
129- الاعراف (7) الايه 156.
130- اى كـان مطمح ابليس اللعين الرحمه الرحمانيه كه : اصل نقدش لطف و داد و بخشش است قهر بر وى چون غبارى از غش است .
131- الاحزاب (33) الايه 43.
132- الانعام (6) الايه 35و 36.
133- اى شرع .
134- سرد, كارى پيوسته كردن و سخن نيكو و مسلسل گفتن قوله (س 16) والمراد بالماهيه فى كلام ارباب المعرفه هوالعين الثابت فى مرتبه العلم .
135- ومـن الـمكاشفين بسر نعمه , آنچه از سر ارباب ولايت حضرت اميرالمومنين على (ع ) منقول است كه اگر خداى تعالى مرا مخير كند ميان مسجد و بهشت , من مسجد را اختيار كنم نه بهشت را, مراد آن است كه : هجرى كه بود مرادمحبوب / از وصل هزاربار خوش تر بعدى كه مراد محبوب است , نزد من خوشتر آيد از قربى كه مراد من باشد.
لانى فى الوصال عبيد نفسى / وفى الهجران مولى للموالى .
136- كـشـف كشفا وكاشفه عن الشئ : اظهره ورفع عنه مايواريه ـ الخ اكشف : ضحك حتى انقلبت شفته وبدت مغارس اسنانه كشر كشرا عن اسنانه , كشف عنها وابداها (عندالضحك وغيره ).
137- الاسرا (17) الايه 44.
138- كـما قال الشيخ الاجل العارف : خاموشى از ثنا تو حق ثنا تو است واوله سعدى ثنا تو نتواند به وصف گفت .
139- والفنا عن الفنائين والصحو الثانى بل صحوالمعلوم ومحوالموهوم .
140- وفـى الكريمه اشار الى محو جهه البشريه وغلبه جهه الحقيه , وفيها نفى فى عين الاثبات , لانه مارميت اذ رميت احمد بود.
141- الانفال (8) الايه 17.
142- سبا (34) الايه 13.
143- واظن انه سقط من العباره شئ , وماقال المولف : وقليل من عبادى الشكور اى المتوفر على ادا الـشكربجميع الالسنه , اى لسان الاستعداد الذاتى , ولسان الحال , ولسان القال , ولسان الروح , وقوله تـعـالـى : اعـمـلـوا آل داود اى آل داودالـروح , اى الـبـالغه الى المرتبه الروحيه , وافضنا عليكم من نعم الكمالات شكرا.
144- عـلـم در ابـتـداى تـعـليم وتعلم راهنماست , ولى توغل دايمى در علم و دلايل عقلى , براى كـسـانـى كه معتقد باشندانغمار در حجاب علم با حاق واقع و وصول به مقام عين اليقين منافات دارد.
اين سخن در عمل نيز جارى است .
بيشتر مردم همانطورى كه در حجاب علم گرفتارند, در حجاب عمل نيز اين اصل جارى است .
امـيـرمـومنان (ع )به شخصى كه طالب شرح صدر بود, فرمودند: عليك بالعمل فان العمل لايعدله شئ .
145- سبا (34) الايه 13.
146- البينه (98) الايه 5.
147- الهتهم .
148- الجاثيه (45) الايه 23.
149- الفرقان (25) الايه 55.
150- الفتح (48) الايه 11.
151- واعـلـم ان مـعـنى السمع والبصر لايرجع الى العلم بالمسموعات والمبصرات كما عليه جمع من الحكماوجلالمتكلمين .
والـسـمـع عـباره عن تجلى الحق بطريق افاداته من المعلوم , لانه سبحانه يعلم كل م تجلى علمه طـريـق حـصوله فى المعلوم ,سوا كان المعلوم نفسه اومخلوقاته , فافهم ان كنت اهله ب ويسمع العبد الذاتى عند مخاطبه الاسما والاوصاف والذوات فيجيبها.
152- قـوله : ويبصر ما فى سر السرب اقول : وقد اشتهر عند ارباب المعرفه وائمه الكشف واليقين انه ت اذا اراد, وهذه نكته شريفه يجب ان نفهمها.
والاشيا غير محجوبه عنه ابدا, ولكنه لايوقع نظره ا اذا شا.
ومـن هـذا يـعـلـم مـعـنـى قـولـه : انى وجهت وجهى للذى فطر السموات والارض حنيفا وما انا منالمشركين .
153- مريم (19) الايه 42.
154- فى نسخه لما يرون من التاثيرات ب .
155- آل عمران (3) الايه 80.
156- التوبه (9) الايه 30.
157- آل عمران (3) الايه 64.
158- فلو يعامل .
159- ويشترك ب .
160- الاعراف (7) الايه 156.
161- الاحزاب (33) الايه 43.
162- ويعبرون عن الرحمه الرحمانيه لعمومها وشمولها لجميع الخلائق بالرحمه الامتنانيه لشمولها على كل مافى الوجود, حت ى تكون الرحمه الرحيميه من سوادن الرحمه الامتنانيه .
والـرحمه الامتنانيه غير مقيده بالعمل وتشمل الكل , ولهذا كان مطمح اللعين هذه الرحمه , والحق امتن بالرحمن واوجب بالرحيم , ودخل الرحيم فى الرحمن .
قـال الامـام المحقق السابق على كل امام جعفربن محمد]: الرحمن اسم خاص اى باللّه بصفه عامه : اى صفه شامله للكل .
وقـال (ع ): الـرحـيـم اسم عام اى مشترك لفظا بين الحق والخلق بصفه خاصه بمن يستعد, فدخل الرحيم فى الرحمن دخول تضمن : اى دخول الخاص فى العام .
وقوله تعالى كتب على نفسه الرحمه الكتابه على نفسه امتنان .
163- التوبه (9) الايه 128.
164- آل عمران (3) الايه 26.
165- المومن (40) الايه 16.
166- ق (50) الايه 22.
167- الانسان (76) الايه 13.
168- سبا (34) الايه 42.
169- الانفطار (82) الايه 18 و 19.
170- عندالتدبر يظهر زياده هذه الجمله : [رويه المسبب الضارالنافع ].
171- ابوبكر وراق از طبقه ثانيه است .
نـام او مـحـمدبن عمرالحكيم الترمذى است و در مسقط الراس خود ساكن بود و قبر او نيز در آن ديار است و بزرگانى عاليقدر ازاين ديار برخاسته اند.
172- جـنيد اگرچه در بغداد متولد شد, ولى پدر او از مردم نهاوند است واز طبقه دوم از طبقات صوفيه .
173- قـال الامـام الـمـحـقـق السابق جعفرالصادق (ع ): الجمع بلاتفرقه زندقه , والتفرقه بلاجمع تـعـطـيل , والجمع بينهماتوحيد وماذكره الامام (ع ) دليل على بطلان مسلك الاشاعره والمعتزله , لان الاشـاعره توغلوا فى التفرقه , ومابلغ معرفتهم الى جواز اسناد الافاعيل الحق والخلق , وقعوا فى مـخـمـصـه تـشـبـيـه , والـمعتزله وقعوا فى مخمصه التنزيه , وهوعين التحديد, والاشاعره توغلوا فـى الـتـشـبـيـه المحض , والامام جعفرالصادق قد جمع بين الامرين وهوالقول الفحل , وكان قائله فى المعارف سيدا.
174- النسا (4) الايه 69.
175- الانفال (8) الايه 17.
176- قال الامام الصادق (ع ): وقد جز ناها وهى خامده .
177- رمها اليوم : اشتدت .
178- لايقيدهم الاقامه .
والصحيح : لايقيدهم مقام .
179- الشاو: الامد, الغايه , الشوط.
180- مريم (19) الايه 16.
181- القصص (28) الايه 44.
182- البقره (2) الايه 142 ـ 143.
183- المائده (5) الايه 3.
184- النسا (4) الايه 1.
185- بـل هـو كـمـرآه تـنـجلى فيها جميع الحقائق والاشيا, ويرى الكل فى ذاته , بمعنى ان علمه بـذاته سبب انكشاف الاشيا, ويعلم مايتنزل من الغيب الى الشهاده ,و يعلم ايضا الحقائق الخارجه عن الخلق والنسب .
186- ان مولفنا المحقق من احفاد اميرالمومنين عليبن ابى طالب (ع ).
187- مـضـامـين الابيات بنا على قول بعض العرفا من على , واما نظمه كان من على بن ابى طالب القيروانى .
قد اطبق كل من فى سواد مملكه العقل ان عليا كان افضل الاوليا وافصح الفصحا على حد لايسبقه سـابـق , ولايـلـحـقـه لاحـق , وقالوا: ان فى ديوانه ابياتا متوسطه من جهه الفصاحه , بل فيها ابيات لاتليق بجنابه .
188- الاسرا (17) الايه 14.
189- فصلت (41) الايه 53.
190- الذاريات (51) الايه 21.
191- البقره (2) الايه 2 ـ 1.
192- الرعد (13) الايه 43.
193- الفرقان (25) الايه 45.
194- الـكـنـز مشتمل على انواع الجواهر التى فى المقام عباره عن اسما الذات التى لايعرف قدرها وقيمتها الااللّه العلى العظيم , و اسما الصفات , واسماالافعال .
195- المط لع مايفيد الاشراف على المنازل النازله .
ولصاحب مقام او ادنى المتحقق بهذا المقام منزله مطلع كتاب الوجود.
ومن كان حظه من البطون السبعه البطن السابع له اشراف على جميع الحقائق , ولنبينا صلوات اللّه عـليه ووارث علمه ومقامه اى على بن ابى طالب (ع ) والعتره مقام اعلى ـ مماذكره ارباب التحقيق ـ مـرتـبه فوق المطلع , وان شئت تفصيل ماحررناه فارجع الى ما حققه المحقق الفرغانى فى مقدمه شرحه على التائيه الكبرى القسم العربى .
196- الاعراف (7) الايه 46.
197- سال ابورزين العقيلى .
198- كهف (18) الايه 109.