تـرجـمه و تحقيق كتاب ((دراسات فى القرآن )) كه در 132 صفحه به سال 1325 چاپ و نشر يافته است ((74)).

سكينه گلگيرى .

مؤلفه ((سيماى ابراهيم در قرآن )) كه در سال 1390 در 48 صفحه از سوى هيئت فاطمه آبادان به چاپ رسيده است ((75)).

مريم ايمانى خوش خو.

جمع قرآن ((نقد و بررسى فصل هيجدهم كتاب الاتقان فى علوم القرآن )). در اين رساله ضمن بهره گيرى از روايات و آرا و اقوال فريقين و نقد آنها, تحقيقى پيرامون كيفيت جـمـع و تـدوين قرآن مجيد, صورت گرفته است و چون جمع قرآن براى نخستين بار به شخص خـاصـى منسوب است كه مستند آن نمى تواند مورد قبول باشد,نويسنده رساله , كوشيده است كه ثـابـت نـمـايـد اين جمع در زمان خود پيامبر اكرم (ص )صورت گرفته و ترتيب آن قرآن موجود مطابق ((76))

به دستور آن حضرت بوده است ,دانشجوى مذكور در تدوين اين رساله از نود و هفت ماخذ بهره گرفته و استاد راهنمايش دكتر محمد باقر حجتى بوده است .

مريم حكيم سيم.

كتاب شناسى قرآن و علوم قرآنى كه با همكارى خانم سلطانى انجام داده اند.

منيژه سيار اطراش لنگرودى .

هدايت و ضلالت در قرآن , كلام و فلسفه .
تهران : معاونت پژوهشى سازمان تبليغات .
تاريخ نشر: اول زمستان 71, در 224 صفحه .

ناهيد شهريارى .

بهار تجويد.
تهران : تاليف , به سال 1362 در 103 صفحه به چاپ رسيده است ((77)).

نجمه زمانى .

يكصد و چهل سخن از سخنان چهارده معصوم عليهم السلام .
قم : پيام اسلام ,51 صفحه .
تاليف ديگر ايشان عبارتست از((دانش ازدواج از ديدگاه قرآن و عترت )) كه به چاپ نرسيده است .

معصومه ريعان .

فارغ التحصيل دانشگاه تربيت مدرس .
خـود را تـحت نظر دانشمند محترم آقاى مهدوى راد, گردآورى و تهيه و تنظيم آراتفسيرى امام خـمـيـنـى (قدس سره الشريف ) قرار داده است و مجموعه كاملى از نظرات قرآنى آن بزرگوار را تاليف نموده است كه هم اكنون توسط مجله بينات چاپ و منتشرمى گردد.

دكتر نسرين حكمى .

قرآن پديده اى شگفت آور.
اين كتاب ترجمه ((الظاهرة القرآنية )) تاليف انديشمند مصلح الجزائرى مالك بن نبى است .
ايـن چـند موردى كه به صورت ارتجال و اجمال , قلمى گرديد نه همه مفسرات زن بود و نه همه تفسير قرآن مجيد به همين چند مفسرات قرآنى محدود و بسنده شده است .
بـه طـور حـتـم در روزهاى آينده شاهد درخشش استعدادهاى شكوفا و ظهورشخصيت هاى بلند مـرتـبـه ى تـفـسيرى از بين زنان و بانوان اسلامى خواهيم بود كه گذشتگان را تحت الشعاع قرار خواهند داد ((78)).

صوت الولاية همراه با سوره واقعه كاظمى .

(متوفى 1403 ه ق ) .
مؤلف آن عالم بارع سيد محمد على كاظمى بروجردى يكى از اعيان تفسيرى وتربيتى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
ايـن كتاب اثرى است تفسيرى پيرامون درس هاى اخلاقى و تدبيرى نامبرده مى باشد و بخش دوم آن نيز تفسير سوره مباركه واقعه به زبان فارسى است .
چاپ اول اين كتاب در آبان ماه 1363 ه.
صـفـحه انجام شده كه بخش مربوط به تفسير سوره واقعه 62 صفحه از كتاب را به خوداختصاص داده است .
همچنان كه بيان شد, كتاب ياد شده , در بر دارنده دو بخش است .
صـوت الـولاية , مجموع چند درس مفسر محترم است كه در آن بيشتر قصص و حكايات و پندهاى اخلاقى آمده و بخش دوم آن تفسير سوره واقعه است كه به سبك زير نگارش يافته است :.
مكى و مدنى بودن سوره , شما ر آيات سوره , فضيلت قرات سوره و تفسير سوره به روش زير.
جـمـله اى از آيات با ترجمه تحت اللفظى آن به زبان فارسى , بحث قرات , به گونه اجمال , مباحث لـغـوى و ادبـى , اقـوال مـفسران , (بسيار كم ) و در پايان دعاى چگونگى ختم سوره واقعه از علامه مجلسى نقل شده است ((79)).

اليواقيت الحسان مجد الدين اصفهانى .

(مـتـوفـى 1403 هـ ق ) .
مؤلف آن عالم بارع عبدالعلى مجد الدين اصفهانى يكى از اعيان تفسيرى اواخرقرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نام كامل تفسير او ((اليواقيت الحسان فى تفسير سورة الرحمان )) مى باشد.
اين تفسير كه به همت و كوشش فقيه بزرگوار و عالم جليل آقاى آقا هادى نجفى قسمتى از تفسير ((الـيواقيت الحسان فى تفسير سورة الرحمن )) پاكنويس و احيا و آماده چاپ شده است (شايد هم اكنون انتشار يافته است )((80)).

فاتحة الكتاب منسوب به امام عسكرى .

(چاپ 1363 ه ق ) .
مصحح آن آقاى قدرت اللّه حسينى شاه مرادى يكى از كاوشگران معارف قرآنى درقرن چهاردهم مى باشد.
اين اثر قرآنى كه به زبان فارسى تاليف شده , پژوهش و ترجمه تفسير فاتحة الكتاب , منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) مى باشد.
مصحح محترم در آغاز چنين مى نويسد:.
((تفسير فاتحة الكتاب و بخشى از سوره بقره است كه امام (ع ) املا كرده و شيخ ‌ابوجعفر محمد بن على بن بابويه قسمتى از طريق (روايى ) خودش روايت كرده است .
آنـگـاه يك مورد از متن كتاب به عنوان نمونه ذكر نموده است و در باره ((غيرالمغضوب عليهم و الضالين )) آورده است :.
((امير المؤمنين (ع ) فرمود: خدا به بندگانش فرمود كه راه انعام بندگان را از اودرخواست كنند و (گروه ممتاز انعام شده ) همان پيامبران و صديقين و شهدا و شايستگان هستند و (دستور فرمود كه ) از راه غضب شدگان , دورى كنند و پناهندگى بخواهند و(گروه غضب شده ) همان يهودند كـه خـدا دربـاره آنان فرمود: قل هل انبوئكم بشر من ذلك ...(مائده / 60) و دستور فرمود از طريق گـمـراهـان (دورى كـنندگان ) از او پناهندگى بخواهندو آنها كسانيند كه خداوند درباره آنان فـرمـود: قـل يا اهل الكتاب لاتغلوا فى دينكم .
(مائده / 77) .
چاپ اول اين كتاب در تهران به سال 1268 ه.
چاپ سوم در حاشيه تفسير قمى در سال 1315 ه.
در سال 1363 ه.

قرآن در آيينه انديشه ها.

(چـاپ 1404 هـ ق ) .
سلسه مقالات دومين كنفرانس انديشه اسلامى كه توسط دانشمندان محترم ومتفكران جهان شيعه , در سال فوق گردآورى و تنظيم شده است .
در اينجا عناوين رساله ها و مقالات به ترتيب ذيل مى باشد:.
1ـ پيام آية اللّه خامنه اى , رياست محترم جمهورى اسلامى ايران (آنروز) پيرامون نقش كلى قرآن .
2ـ قـرآن و انـقـلاب اسـلامى توسط حجة الاسلام و المسلمين هاشمى رفسنجانى ,رياست محترم مجلس شوراى اسلامى .
3ـ نـظـام دفـاع و جـهـاد در قـرآن توسط آية اللّه جنتى , عضو شوارى نگهبان وسرپرست سازمان تبليغات اسلامى .
3ـ سنن الهى حاكم بر جهان انسان توسط آية اللّه خزعلى , عضو شوراى محترم نگهبان .
4ـ در سايه تربيت قرآنى توسط علامه سيد محمد حسين فضل اللّه , از علماى مبرزو مبارز لبنان .
5ـ جـامـعـيت تعاليم آسمانى قرآن توسط حجة الاسلام و المسلمين تسخيرى ,معاونت بين الملل سازمان تبليغات اسلامى .
6ـ سيماى اقتصاد اسلامى در قرآن كريم توسط حجة الاسلام و المسلمين محمودهاشمى , رياست محترم مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق .
7ـ توحيد در قرآن توسط حجة الاسلام و المسلمين يزدى , نايب رئيس مجلس شوراى اسلامى .
8 ـ نـظـام سياسى در قرآن توسط حجة الاسلام و المسلمين رهبر, مسئول واحدعقيدتى سازمان تبليغات اسلامى .
8ـ جايگاه انسان در قرآن كريم توسط پروفسور فاروقى , استاد دانشگاه از آمريكا.
9ـ اسـمـا و اوصـاف قـرآن كـريم توسط حجة الاسلام و المسلمين انصارى , مسئول واحد تبليغات معاونت بين الملل سازمان تبليغات اسلامى .
10ـ هـدف از نـزول قـرآن تـوسط حجة الاسلام و المسلمين حكيم , سخنگو و عضومجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق .
11ـ شناخت طبيعت از ديدگاه قرآن كريم توسط دكتر مهدى گلشنى , استاددانشگاه تهران .
12ـ قرآن , نخستين ماخذ شريعت الهى توسط دكتر سلقينى از سوريه .
13ـ بـحـثـى پـيـرامون حروف مقطعه در قرآن كريم توسط حجة الاسلام و المسلمين سيد جعفر مرتضى , از علما و انديشمندان لبنان .
14ـ زن در جامعه قرآنى توسط خانم لميعه فاروقى , استاد دانشگاه از آمريكا.
15ـ قرآن و شرايط صلح توسط برادر گلب الدين حكمتيار از افغانستان .
16ـ بازگشت به قرآن توسط برادر عمار طالبى از الجزاير.
17ـ مفهوم علم در قرآن كريم توسط ابوبكر مصطفى از نيجريه .

انوار نبوت سيد عباس سيد جوادى .

(مـتـوفـى 1404 هـ ق ) .
مؤلف محترم آن دانشمند عاليقدر سيد عباس بن سيد حبيب معروف به مـدرس حـاج سـيـد جـوادى از اعـلام فـقـهـى و تـفسيرى قزوين در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
تفسير او به زبان فارسى و در يك مجلد مى باشد.
مفسر محترم پس از ذكر هر آيه به شرح و بيان آن پرداخته و در بعضى موارد ازروايات بهره گرفته است و تفسيرى است تحت اللفظى كه غالبا ترجمه ى فارسى آيات رادر بر دارد.
تفسير در تهران به چاپ رسيده است ((82)).

تفسير ريحان سيد ريحان اللّه يزدى .

(مـتـوفـى 1404 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـترم آن آن سيد عليرضا ريحان يزدى نويسنده كتاب ((آئينه دانـشـوران )) يـكـى از اعلام فقهى و تفسيرى شيعه در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
ايشان در چهل و سه سالگى شروع به نوشتن تفسير و ترجمه قرآن مجيد مى نمايد تلاش مى كند كه مـطـالـعه آيات مباركات را با پاره اى ازمطالبى كه از ناحيه مقدسه آن خاندان عصمت صلوات اللّه عليهم اجمعين آمده است , بنويسد و به شاگردان ابتدائى قرآن , اهدانمايد و دريافتهاى خود را در كـنـار كـلمات ائمه اطهار (ع ) بياورد اين نوشته ها را كه بنام درس انشا و يا علم بيان نماينده شده اسـت آقـاى مـحمد مهدى آذر مدير كتابفروشى يزد, چاپ و منتشر ساخته است و آقاى حاج سيد ابـوالقاسم مرعشى مدير كتابفروشى حافظ در تهران نيز دوبار آنرا به چاپ رسانده و منتشر ساخته اسـت و گـويـا ايـن كتاب اخيرا در هندوستان به زبان اردو نيز ترجمه و چاپ شده است جلد اول تفسير ريحان ,توسط آقاى مرعشى تهيه , و به مرحله چاپ آماده شده است ((83)).

اضوا على متشابهات القرآن عاملى .

(مـتـوفى 1405 ه ق ) .
مؤلف آن شيخ خليل ياسين بن شيخ ابراهيم عاملى يكى از اعلام تفسيرى و فقهى شيعه در لبنان در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
تفسير فوق به زبان عربى و به صورت تفسير گزينشى به ترتيب سوره هاى قرآن كريم مى باشد.
سپس اشكال و اعتراض را به عنوان سوال , مطرح مى نمايد و سپس تحت عنوان جواب تفسير آيه را به طرز تحقيقى و به سبك قانع كننده و استدلالى و موجز بيان مى دارد.
ايـن تـفسير در دو مجلد در 1600 سوال و جواب , در بيروت چاپ گرديده است وسپس در 1651 سوال و جواب , تجديد چاپ گرديده است ((84)).

تفسير كاشف آقايان حجتى و شيرازى .

(چاپ 1405 ه ق ) .
مؤلفان آن , دانشمندان عاليقدر و محققان توانمند حجج اسلام آقايان :.
دكـتـر سـيـد مـحـمـدباقر حجتى و فاضل نامى جناب عبدالكريم بى آزار شيرازى ازپژوهندگان سابقه دار قرآن مجيد در قرن 15 هجرى مى باشند.
تـفـسـيـر كاشف يا تاويل آيات به آيات در تبيين آيات الهى شيوه جديدى را پيش گرفته است كه بـيـشـتـر بـه درد جوانان و دانشجويان مى خورد و آن شيوه آنست كه ابتداپس از توضيح عمومى دربـاره سـوره و چـگـونـگـى انتخاب نام آن سوره , مطلب اساسى وپيام اصلى سوره يا آيه را تحت عـنـوانـى شـروع مـى كند, سپس به توضيحات ودسته بنديهاى موضوعى مى پردازد و در مواردى جهت ترسيم بيشتر مطالب از عكس ونقشه نيز, استفاده كرده است .
اهميت دانسته اند و روش تفسير قرآن به قرآن و روايات اهل بيت (ع ) را به كار گرفته اند.
پديد آورندگان در آغاز تفسير يادآورى نموده اند:.
((كاشف تفسيرى است نوآهنگ , در جهت نمودن چهره اعجاز آميز قرآن كريم , وارائه فشرده اى از ديـدگـاهـهـاى مفسران و قرآن پژوهان يا به تعبير ديگر تفسير كاشف تاويل قرآن به قرآن , كاشف روابـط آيـات ـ كـاشف روابط موضوعات گوناگون سوره ها ـكاشف محورهاى اساسى و ارتباطى قـرآن ـ كـاشف تاويلات الهى در خلال آيات قرآنى ـكاشف متشابهات از محكمات , كاشف كلمات كـلـيـدى قـرآن و روابط آنها با ساير كلمات ـكاشف چهره موزون سوره هاى قرآن ـ كاشف اعجاز جـديـدى در قـرآن ... و با اين معيارهاتاكنون 5 جلد از اين تفسير توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى انتشار يافته است از جلددوم در تيراژهاى 000/10 عددى و تاكنون تا پايان سوره انفال مورد تفسير قرار گرفته است و با اين سبك و نسقى كه پيش گرفته اند شايد تا مجلد 15 و 16 برسد از امتيازات ايـن تـفسير, ساده و روان بودن ترجمه , و مصور بودن آن با برخى از تصاوير طبيعى و فلكى وغيره مى باشد به همين اعتبار بيشتر به درد جوانان و دانشجويان و طلاب جوان مى خورد.

1ـ دكتر سيد محمد باقر حجتى :

فـرزنـد مـرحـوم حـجة الاسلام والمسلمين آقاى سيد محمد حجتى و حفيد آية اللّه العظمى سيد محمد باقر حجتى طبرسى , در سال1311 ه.
شهرستان بابل (بارفروش ) زاده شد, پس ازگذراندن چند سال از تحصيلات ابتدايى , براى ورود به تـحـصـيـلات دينى و دروس حوزوى واردمدرسه صدر همان شهرستان شد و در سال 1330عازم تهران شد و در مدرسه مروى تا سال 1342 ش مشغول تحصيل بود در خلال تحصيل دينى به اخذ گـواهـى مـدرسى از وزارت فرهنگ سابق در سال 1334 ش توفيق يافت و در سال 1337 ش در رشـته منقول (فقه و مبانى حقوق اسلامى ) به اخذليسانس , نايل آمد و سرانجام در سال 1346 ش در رشته معقول (حكمت و فلسفه اسلامى ) با احراز مقام اول درجه دكترا دريافت كرد در حالى كه دو سال پيش از آن تدريس خود را در دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران آغاز نموده بود وهمچنان ادامه دارد.
اسلامى مى باشند كه نمونه اى از آنها چنين است :.
1ـ اسباب النزول .
ابن عباس و مكانته فى التفسير (به عربى ). 6ـ تفسير كاشف در چندين مجلد, اين كتاب با كتاب قبلى با همكارى آقاى بى آزارشيرازى نگارش شده است .
7ـ نمى از يم اسرار قرآن كريم , و درآمدى به اهداف سوره هاى قرآن كريم و آثار ومقالات متعدد در كنگره ها و سمينارها.
8ـ پژوهشى در تاريخ قرآن كريم در 628 صفحه .

2ـ عبدالكريم بى آزار شيرازى :

نـويـسـنـده خـوش ذوق و نـوگـرا از تـبـار عـاشـقـان قـرآن و مـتعبدان به احكام اسلام كه هم اكنون مسئوليت معارف و الهيات دانشگاه الزهراى تهران را بر عهده دارند.
تبليغ از راه بيان و بنان مى باشند.
آثار و تاليفات :.
از ايـشان آثار و تاليفات تبليغى و تحقيقى فراوانى به چاپ رسيده است آنچه نگارنده حضور ذهن و در خاطر دارد: 1ـ رساله نوين حضرت امام (4جلد) با شيوه نوين تصويرى و تسهيلى .
زنان در اسلام و داستانهاى مصور جوانان و نوجوانان و تعداد ديگرى كه نگارنده اكنون حضور ذهن بـيـشـترى ندارد, توفيقات ايشان را در راه خدمت به معارف عاليه اسلام وقرآن , از خداوند متعال مسالت مى دارد.

شناخت قرآن استاد محمد على گرامى .

(چـاپ 1405 هـ ق ) .
مـؤلـف آن حـجـة الاسـلام و الـمسلمين آقاى محمد على گرامى از اساتيد حـوزه عـلـمـيـه قم , و از كاوشگران علوم و معارف اسلامى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب شريف در 152 صفحه در زمينه ى معارف قرآنى فراهم آمده است و ازسوى انتشارات قم در سال 1405 چاپ و انتشار يافته است .
جاى گفتن دارد كه مؤلف محقق و بزرگوار در رشته هاى فقه , منطق , علوم عقلى ونقلى , داراى تاليفات و آثار ارزنده و صاحب كرسى تدريس در حوزه علميه قم مى باشند.

شناخت قرآن حاج سيد على كمالى .

(چـاپ 1405 هـ ق ) .
مـؤلـف آن اسـتـاد فاضل و تلاشگر حجة الاسلام و المسلمين آقاى حاج سيد على كمالى دزفولى از پژوهشگران ديرپاى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
كتاب شناخت قرآن كه در ارتباط با تفسير آيات و روشهاى كلى تفسير مى باشد درسال 1364 ه.
نشر يافته است .
قرآنى چاپ و انتشار يافته است كه در جايگاه خود معرفى خواهد گرديد.

مفتاح علوم القرآن يزدى .

(چـاپ 1405 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـترم آن شيخ غلامرضا بن حاج ابراهيم يزدى نزيل مشهد يكى از اعلام تفسيرى قرن اواخر چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مـفـتـاح علوم القرآن آنچنان كه از نامش پيداست جنبه پيش نگارى و پيشگفتارى نسبت به تفسير دارد كـه در نـظـر داشـته است آنرا تاليف نمايد اكنون بر نگارنده مشخص نيست تا چه حد در اين هدف مقدس پيش رفته است ؟ ((86)).

تفسير من هدى القرآن مدرسى .

(18 جـلـد) .
(تاليف 1405 ه ق ) .
مؤلف محترم آن عالم جليل القدر استاد سيد محمد تقى مدرسى يكى از اعيان تفسيرى اواخر قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اثر او تفسيرى است به زبان عربى به سبك تربيتى , تحليلى و اجتماعى .
در استخراج معانى مفردات قرآن از مجمع البيان طبرسى بهره گرفته است .
بيشتر دسته بندى مطالب برگرفته شده از آيات است در آغاز مجموعه اى از آيات را ذكر,آنگاه پيام كلى آن مجموعه را شرح مى دهد, سپس قسمت به قسمت جملات آيات راتوضيح مى دهد.
عنوان گزارى شده است .
كمتر از تفاسير پيشين و روايات استفاده شده است .
ويـژگـى مـهـم , ايـن تـفسير يكى ايجاد پيوند محكم ميان آيات قرآنى و واقعيت موجود واوضاع فرهنگى و اجتماعى و سياسى امت اسلامى معاصر است و ديگرى تاكيد مكرر برمسئوليت انسان در برابر اعمال خويش و دعوت بر پذيرش مسئوليت وى است .
ايـن تـفـسير در سال 1405 ق تاليف و در سال 1406 ق در بيروت توسط دارالهدى به قطع وزيرى منتشر شده است ((87)).

تفسير نور آية اللّه ميرزا خليل كمره اى .

(متوفى 1405 ه ق ) .
مؤلف آن آية اللّه حاج ميرزا خليل بن ابى طالب كمره اى يكى از اعيان تفسيرى اواخر قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
ايشان در سال 1317 چشم به جهان گشودآموزشهاى مقدماتى را در خوانسار و زادگاه خويش به انـجـام رسـانيد و در سال 1337 به سلطانيه رفت و از سال 1340 هم زمان با ورود آية اللّه العظمى حائرى به قم آمدند و از محضر ايشان كسب دانش نمودند.
ايـشان يكى از علماى بارز و فعال در امر وحدت اسلامى و ايجاد تفاهم بين متدينين ودانشگاهيان بودند خدمات ارزشمندى را در طول عمر خود, انجام داده اند.
آثار تاليفى فراوانى بيش از 100 عنوان دارند كه از آن ميان مى توان : به شرح نهج البلاغه در 24 جلد قـبـله اسلام ـ هفتاد و دوتن و يك تن , اسرار حج , غروب آفتاب دراندلس و نويد اسلام اشاره نمود كتاب تفسيرى او پيرامون سوره مباركه ((نور)) مى باشد.
شـرح حال وى در نقبا البشر به طور مفصل آمده است او از ائمه جماعت مسجد نوبنياد فخرالدوله در دروازه شـمـيـران بـودنـد و در مـراكـز عـاليه تحصيلى نيز,تدريس داشته اند و در تعدادى از كنفرانسها و كنگره هاى بين المللى شركت جسته اند ((88)).
تفسير آيه نور ايشان در سال 1365 به چاپ رسيده است .
وفات او:.
وفات ايشان در 15 محرم 1405 برابر مهر ماه 1364 شمسى رخ داد.

تفسير روان جاويد آية اللّه حاج ميرزا محمد ثقفى .

(مـتـوفـى 1405 هـ ق ) .
مـؤلـف آن عـالـم جـلـيل و فقيه نبيل آية اللّه حاج ميرزا محمد بن حاج مـيـرزاابـوالـقـاسـم ثقفى تهرانى يكى از اعلام تفسيرى اواخر قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
او يكى از اعلام ديگرى از اين كاروان كه ازفحول علماى سلف و موجب زيب و زيور عاصمه تشيع ـ تهران ـ بلكه دنياى شيعه بود در 18/5/64به ملكوت اعلى پيوست .
بيوگرافى اجمالى :.
شـيخ ‌العلما العاملين و قدوة الفقها و المجتهدين آيت اللّه حاج ميرزا محمد ثقفى تهرانى پدر در پدر از خاندان علم وتقوا و روحانى بودند.
حـاج مـيـرزا ابـوالفضل كلانتر نورى تهرانى صاحب كتاب مستطاب ((شفا الصدور فى شرح زيارة العاشور)) است .
((و از بـدو عـمـر اشتغال به تحصيل علوم دينيه داشته , مقدمات و ادبيات و سطوح فقه و اصول را غـالـبا در نزد دو عالم كامل : آقا ميرزاكوچك و آقاشيخ آقابزرگ اخوان ساوجيان ـ طاب ثراهماـ به پايان رسانده و درسنه 1341 ه ق براى تكميل مدارج علم به بلده مقدسه قم هجرت نموده و قريب هـفـت سـال در آن شـهـر اقـامـت داشـتـه و در اين مدت يكدوره معقول را در نزد سيدالحكما و المجتهدين آقاى حاج سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى فرا گرفت و جنابش تصديق كمالى ايشان را در علوم عقليه و نقليه نموده است ودو دوره اصول خارج و عمده مباحث فقهيه را از بحث رئيس الـشـيـعـه مرحوم آية اللّه العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى ـ رضوان اللّه عليه ـ استفاده نـمـوده اسـت وحـضـرتـش بـه خط شريف تصريح به مقام اجتهاد و اعتماد او فرموده و در خلال اين احوال , چندى از بحث شيخ ‌الفقها و المحدثين مرحوم شيخ محمدرضاى اصفهانى مسجد شاهى (اعـلـى اللّه مـقـامـه ) مستفيض بوده و از ايشان به تحصيل اجازه عامه بليغه مشتمل بر سه طريق متصل به امام (ع ) با تصريح به اهليت فتوى فائز گشته است .
اين اجازه كه در سوم شعبان 1345 هجرى قمرى توسط آيت اللّه مسجد شاهى صادر گرديده است آن فقيد سعيد را چنين خطاب مى نمايد.
((الـعـالـم الـفاضل الكامل العادل , جامع اشتات الفضائل , الفقيه الماهر, و كوكب سماالعلم الزاهر, سـابـق حـلية الفضل , الشيخ محمدبن ابى الفضل , ادام اللّه تعالى فضله و كثر فى العلما مثله )) و دو بيت در بحر رجز در نعت ايشان مى نويسد:.
قد جد فى كسب العلوم و اجتهد ـــــ فصح فيه القول , من جد وجد.
لاغرو ان حوى العلوم انها ـــــ تراثه الموروث , عن اب وجد.
يكى از سه طريق اجازه روايتى اين بزرگوار قابل توجه مى باشد و آن اجازه اى است كه سلسله سند آن از طـريـق عـلـمـاى اصـفـهـان و قـزويـن رضـوان اللّه تـعالى عليهم اجمعين به علامه مولى محمدباقرمجلسى (طيب اللّه رمسه ) مى رسد جهت تيمن نقل مى شود.
ـ و اخـبـرنـى اسـتاذى العلامة الشيخ فتح اللّه الشيرازى الاصبهانى المعروف به شريعت و السيدان السيد حسن صدرالدين العاملى و الحاج سيدمحمد القزوينى جميعاعن السيد مهدى القزوينى عن عـمـه السيد باقرالقزوينى عن خاله بحرالعلوم عن السيدحسين القزوينى صاحب ((معارج الاحكام فـى شرح مسالك الافهام )) و ((شرايع الاسلام ,عن والده الامير ميرزا ابراهيم بن الامير معصوم عن المولى محمدباقر المجلسى .
شـرح حال همه اين بزرگان در كتب تراجم به ويژه ((اعيان الشيعه )) و ((روضات الجنات ))آمده است ـ اجازات اجتهاد و روايت ايشان علاوه بر آنچه كه در فوق آمد عبارتست از:.
ـ اجـازه اجـتهاد از مرحوم آيت اللّه آقا سيد ابوالحسن اصفهانى , مرحوم آيت اللّه آقاسيد محمد تقى خوانسارى و مرحوم آقا ضياالدين عراقى .
آثار و تاليفات :.
1ـ حواشى بر مكاسب شيخ (قدس سره ) و كفايه مرحوم آخوند(ره ). 2ـ حاشيه بر سيوطى يك دوره تمام .
3ـ كتاب نكاح تقرير استاد آيت اللّه حائرى (قدس سره ). 4ـ حاشيه بر منظومه حاجى سبزوارى تقرير استاد آيت اللّه رفيعى قزوينى (ره ). 5ـ رساله در جواز رجوع به حكام جور در موقع ضرورت .
6ـ حاشيه بر راه سعادت تاليف مرحوم شعرانى يكدوره تمام .
7ـ حاشيه بر ترجمه و شرح كشف المراد علامه (ره ), تاليف مرحوم شعرانى .
8ـ كتاب غرر العوائد من درر الفوائد كه به طبع رسيده است .
شـايـد مـهمترين تاليف ايشان همين كتاب اخير الذكر ((روان جاويد در تفسير قرآن مجيد)) بوده بـاشـد كه در پنج جلد در سه هزار صفحه به زبان فارسى روان , نگاشته آمده است , ارزش و اعتبار ايـن تـفـسير را بايد از قلم گوياى آيت اللّه العظمى آقا سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى (طاب ثراه ) دريافت كه در تقريظى بر اين كتاب نگاشته اند:.
((بـسم اللّه الرحمن الرحيم الحمد للّه على نعمه و آلائه و الصلوة و السلام على سيدانبيائه و اشرف اولـيـائه و ابـنـائهـا المعصومين امنائه و اصفيائه و بعد بر صفائح قلوب صافيه و الواح نفوس زاكيه بـرادران ديـنـى مـى نـگـارد كه از چندى پيش در اين انديشه بودم وروزگارى با اين اميد به سر مـى بـردم كـه چه خوب است تفسير جامعى به فارسى بر قرآن كريم , نوشته شود كه موافق باشد با ظاهر آيات كتاب , و مطابق باشد با اخبار ائمه اطياب ,منزه از آثار مردوده و آرا ضعيفه اهل خلاف , مـزيـن بـه انـظـار مقبوله و اقوال قويه اهل وفاق , مشتمل بر معارف حقه و مواعظ حسنه , و نكات مـسـتـحـسنه و معانى دقيقه , وحقايق رقيقه و تحقيقات رشيقه , و مطالب ابكار و جواهر افكار, و غـنـائم بـسـيـار, مـبـرى ازايـجاز مخل , و اطناب ممل , واجد فضيلت اختصار, و ناقد اسفار كبار, سـهـل الـتـنـاول براى عوام , كثير الفائده براى خواص , كه ابنا زمان را از مراجعه آن بهره اى وافر و دانشمندان رااز مطالعه آن نفعى ظاهر آيد.
قرآن مجيد را ديدم كه مطبوع شده و مرغوب و مطبوع گشته و پس از مراجعه و مطالعه يافتم آن را چـنان كه مى خواستم با آن مزايا و محسنات كه مى پنداشتم و بر صفحه ضميرخود مى نگاشتم , حـصـلـت مـنـيتى بمعرفته عجزالواصفون عن صفته و لذا به جناب مستطاب مؤلف مفسر حجت الاسـلام و المسلمين يگانه عالم نحرير, و محقق خبير آقاى حاج ميرزا محمد مجتهد ثقفى تهرانى كه مراتب علميه و ملكات قدسيه ايشان , مستغنى از ذكر و بيان , و بر اهل عصر واضح و عيان است .
از اوان اقـامـت در بلده مقدسه قم با آن جناب محكم و مبرم شده بود توصيه و تاكيد نمودم كه در تكميل آن تسامح و تعلل نفرمايند و سائر مشاغل علمى و عملى را مانع از پيشرفت آن قرار ندهند, تا ايـن نـعـمـت بـى پايان براى اهل ايمان به پايان رسد و اين خدمت بزرگ به مذهب شيعه در دنياى اسلام نمايان گردد.
فـضـائل اهـل بـيـت عـصمت (ع ) و مثبت مقامات ايشان به دلالت كتاب مبين , و موجب رغم انف معاندين است و اينك بحمداللّه تعالى مى بينم در پنج مجلد به نصاب كمال رسيده وروان جاويد از خود به كالبد اهل يقين دميده و مجلدات اخير آن داراى همان مزايا ومحسنات بلكه احسن و اتقن و امـتن است و الحق رواست كه از شجره علم و حكمت چنين ثمره طيبه بارز گردد و از دودمان تـقـوا و مكرمت , چنين اثر بزرگ , ظاهر آيد و اين گونه باقيات صالحات باقى و برقرار ماند ((و فى ذالـك فـلـيـتنا فس المتنافسون )) اعظم اللّه تعالى اجره و ضاعف فى الاسلام قدره و از مساعدت توفيق الهى مسرورم كه اكنون در اثرمجاهدات خود مى بينم نجوم درخشانى در عالم اسلام طالع و نـمـايـان شـده كـه هـريك درمحل خود لائق اقتدا و موجب اهتدا مى باشند ((و اما بنعمة ربك فـحدث )) ضاعف اللّه تعالى قدرهم كما نشر فى الافاق ذكرهم و بسيار لازم و واجب است كه عموم اهل ايمان از اين گوهر گرانبها كه در بازار ايشان ارزان به دست نمى آيد كاملا بهره مند شوند و از تـامـل وتـدبـر در آن تـصـحـيح عقائد و حل مشكلات نمايند و از مؤلف و مروج و ناصر, قدردانى وشـكـرگـزارى كـنـنـد شـكـراللّه تـعـالـى سـعـيهم و احسن فى الدارين اجرهم و السلام على اخوانى المؤمنين و رحمة اللّه و بركاته فى شهر جمادى الاولى سنة 1385 ه.
ابوالحسن الحسينى القزوينى .
ايـن كـتاب كه طبع اول دوره كامل آن در سال 1383 هجرى قمرى به اتمام رسيده بود مجددا با كوشش و دقت فرزند والامقام آن مرحوم جناب آقاى حاج على آقاى ثقفى ,توسط انتشارات برهان از شـعـبـان 1398 هجرى قمرى تا محرم الحرام 1400 هجرى منتشر, و در اختيار علاقمندان قرار گرفته است .
هدف و روش تفسيرى :.
هدف و انگيزه تاليف و سبك آن تفسير از پيشگفتارى كه مؤلف آورده است روشن مى گردد:.
((حـمـد و ثنا شايسته ى خداوند حميد است , و روان جاويد در تفسير قرآن مجيد ودرود نامحدود سـزاوار مـحـمـد مـحمود است , و اهل بيت اطهارش كشتى نجات هرموجود, و برادر و پسر عم و دامـادش عـلـى (ع ) ولـى خـدا و وصى پيغمبر (ص ) و اميرمؤمنان است , و بيانات وافى كافى اين خاندان موجب استبصار فقيه و تهذيب اخلاق شيعيان , و حقائق مكشوفه و مواعظ حسنه مستفاد از ظـاهـر آيـات الـهـى و اخبار ائمه اطهارهدايت متقيان است , و برهان صافى , تبيان شافى , كشاف حـقـائق , مـنـهـج ريـاض جنان ,مجمع نفحات رحمان است , و اميد اين بنده ى شرمنده در عفو و اغماض از خطا و لغزش به كرم خداوند و لطف دوستان است .

شعر:

مرحوم آيت اللّه ثقفى در شعر عربى و پارسى نيز يد طولايى داشته اند و در انواع شعر: قصيده , غزل , ربـاعى , دوبيتى , آثارى بس دلنشين و زيبا دارند: در اينجا به دو رباعى و يك غزل از ايشان بسنده مى كنيم .
برخى از اشعار ايشان در مجلد فوق به تفصيل آورده شده است .
رباعى زير را به هنگام اشتغال به بحث ((ام ولد)) در باب عبد و امه سروده اند:.
هر چند نصيبم از جهان , محنت شد ـــــاين عمر عزيز, صرف در غربت شد.
مـن در طلب مطلب بكرى بودم ـــــام ولد بى ثمرى , قسمت شد ((90))

رباعى ذيل را آن مرحوم در ترجمه اين قطعه از مجنون عامرى سروده است .
اليس وعدتنى يا قلب انى ـــــمتى ماتبت عن ليلى تتوب .
فها انا تائب عن حب ليلى ـــــفمالك كل ماذكرت تذوب .
ترجمه :.
دل گفت ز عشق آن بت سيمين تن ـــــگر توبه كنى تو, توبه خواهم كردن .
من توبه نمودم و چو نامش ببرند ـــــاز غم بگدازد اين دل عهد شكن .
نمونه اى از غزليات عرفانى آن فقيد سعيد (رحمة اللّه عليه ) كه در ايام جوانى سروده اند.
تا به رخ آن زلف مشكين را پريشان مى كنى ـــــروز و شب را بر من غمديده يكسان مى كنى .
ليك چون با شانه آن را مى نمايى آشنا ـــــعقده دل مى گشايى , مشكل آسان مى كنى .
زلف در دست صبا بگذار و چشم من به راه ـــــاشكباران مى كنم تا مشك افشان مى كنى .
دل زمن در انتظار مقدمت خون شد ولى ـــــاز اميد وصل خود لب را تو خندان مى كنى .
دوش در بزم حريفان جلوه كردى بى حجاب ـــــچون به ما نوبت رسد پيدا و پنهان مى كنى .
جان فداى لعل خندانت كه چون آرى برون ـــــعقد مرواريد از آن , دل را تو غلتان مى كنى .
روز با ما محرم و شب با رقيبان گرم راز ـــــتا به كى با دوستان جاناتو دستان مى كنى .
گر شبى با ما به روز آرى و روزى شب كنى ـــــروز را نوروز و شب را روز رخشان مى كنى .
گـر مـحـمـد جـان دهـد در راه عشقت زنده است ـــــچون كه با او يك نفس سرد درگريبان مى كنى ((91)).
قابل ذكر است او ابو الزوجه مكرم رهبر فقيد انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى (ره ) مى باشند.
وفات او:.
آن مرحوم در سال 1404 ه.
مشهد رضوى شد و در جوار بارگاه رضوى مدفون گرديد.

تفسير سوره كوثر آية اللّه شيخ مرتضى حائرى .