مركز تعليمات اسلامي واشنگتن - كتابخانه معارف اسلامی - قواعد وقف و ابتدا در قرآن

1- ر.ك : ابن جزرى , النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 316.
2- ر.ك : بـدرالدين زركشى , البرهان فى علوم القرآن , ج 1, ص 493, يوسف عبدالرحمن مرعشلى , مقدمه المكتفى فى الوقف والابتدا, ص 48.
3- مزمل (73), آيه 4.
4- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 316.
5- عبداللّه بن عباس (متوفاى 65 ه ق ) صحابى و پسر عم پيامبر (ص ) است , وى را ترجمان القرآن لقب داده اند, وى تفسير و علوم قرآنى را از على (ع ) آموخته است .
6- زكريا بن محمد انصارى , المقصد لتلخيص ما فى المرشد, ص 3.
7- ابـوجعفر يزيد بن قعقاع مخزومى مدنى (متوفاى 130 ه ق در مدينه ) از قراى ده گانه به شمار مى رود, ابن جزرى درباره او مى گويد: وى از تابعين بلندپايه وعالى مقام است .
8- ابـوعبداللّه , نافع بن عبدالرحمن بن ابى نعيم ليثى مدنى (متوفاى 169 ه ق )يكى از قراى سبعه است , وى كتابى به نام وقف التمام نگاشته است .
9- ابـوعمرو, زبان بن عمار مازنى (متوفاى 154 ه ق در كوفه ) از اهل بصره است ,وى يكى از قراى سـبعه به شمار مى آيد و گفته شده كه در ميان تمام قاريان هفت گانه , از نظر تخصص , كسى بدو نمى رسيد.
10- ابـومـحـمد, يعقوب بن اسحاق بن زيد بن عبداللّه حضرمى بصرى (متوفاى 205ه ق ), يكى از قراى ده گانه است وى داراى كتابى به نام وقف التمام است .
11- ابـوبـكر, عاصم بن ابى النجود بن بهدله اسدى كوفى (متوفاى 127 ه ق ) ازقراى هفت گانه و شيعى است , وى قرآن را بر ابوعبدالرحمن سلمى , از ياران على (ع ) قرائت كرد.
12- سيوطى , الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 181.
13- ابـوبـكر, محمد بن قاسم بن بشار انبارى (متوفاى 328 ه ق ), اديب و نحوى مشهور است , وى داراى كتابى در وقف و ابتدا, به نام الايضاح فى الوقف والابتداء است كه از مشهورترين كتب در اين فن به شمار مى آيد.
14- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 180.
15- ابـويـحـيـى , زكـريا بن محمد بن احمد انصارى (متوفاى 926 ه ق ) از علماى مصراست . وى شـيخ ‌الاسلام , قاضى و مفسر و محدث زمان خود بوده است . ايشان كتاب المرشد از عمانى را تحت عنوان المقصد لتلخيص ما فى المرشد خلاصه كرده است .
16- المقصد لتلخيص ما فى المرشد, ص 3.
17- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 181.
18- سـهل بن محمد بن عثمان سجستانى , صاحب كتاب المقاطع والمبادى , در وقف و ابتداست , وى به سال 248 ه ق از دنيا رفته است .
19- قسطلانى , لطائف الاشارات , ص 249.
20- مائده (5), آيه 51.
21- بقره (2), آيه 26.
22- صافات (37), آيه 35.
23- آل عمران (3), آيه 62.
24- انبياء (21), آيه 29.
25- مائده (5), آيه 18.
26- همان , آيه 72.
27- آل عمران (3), آيه181 .
28- بقره (2), آيه 116.
29- در مورد وقف بر راءس آيات , بعدا به تفصيل سخن خواهيم گفت .
30- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 326.
31- ر.ك : البرهان فى علوم القرآن (نوع 24), ج 1, ص 502.
32- ر.ك : عثمان بن سعيد دانى , المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 132.
33- بقره (2), آيه 124.
34- قاعده مربوط به (الذى ) و (الذين ) را بعدا مورد بحث قرار خواهيم داد.
35- ر.ك : الـنـشـر فى القرائات العشر, ج 1, ص 319, سخاوى , جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 572.
36- ابـوبكر, احمد بن موسى بن عباس بن مجاهد (متوفاى 334 ه ق ) معروف به ابن مجاهد است .
وى نخستين كسى است كه قرائات قراى سبعه را جمع آورى وتدوين كرد.
37- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 188.
38- الرحمن (55), آيه 26.
39- همان , آيه 27.
40- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 181.
41- ابـوعمرو, عثمان بن سعيد دانى اندلسى , متوفاى 444 ه ق است , ذهبى درباره وى مى نويسد: اتقان قرائات به ابوعمرو منتهى مى شود, قرا در مقابل نوشته هايش خاضعند و به نقلش در قرائات , رسم الخط, تجويد و وقف و ابتدا وغير آن اطمينان دارند, وى داراى 120 كتاب [از جمله : المكتفى فى الوقف والابتداء] است , (ذهبى , تذكرة الحفاظ, ج 3, ص 1120).
42- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 132.
43- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 334, الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 189.
44- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 334, الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 189.
45- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 332.
46- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 189.
47- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 189.
48- ر.ك : حسن بيگلرى , سر البيان فى علم القرآن , ص 261.
49- جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 552.
50- جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 552.
51- ر.ك : همانجا, المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 146.
52- ر.ك : ص 47.
53- ر.ك : ص 138.
54- جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 563.
55- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 225.
56- الايضاح فى الوقف والابتداء, ص 149.
57- جمال القراء و كمال الاقراء, ص 563.
58- مـحـمـد بن طيفور غزنوى سجاوندى (متوفاى 560 ه ق ), مقرى ء و مفسر ونحوى است , وى داراى كتابهايى به نامهاى وقوف القرآن و الايضاح فى الوقف والابتداء است .
59- ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 183 و 184.
60- ابـوالـحـسـن , على بن محمد بن عبدالصمد سخاوى (متوفاى 643 ه ق ) ازعلماى لغت , نحو, تفسير و قرائت است , وى در مصر متولد شد و در آنجا به كسب علم پرداخت , در اواخر قرن ششم به دمشق رفت و در همانجا درگذشت .
61- جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 552.
62- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 140.
63- حجر (15), آيه 6.
64- ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 182, البرهان فى علوم القرآن , ج 1,ص 428.
65- محمدرضا حاج اسماعيلى , پژوهشى در قرآن و فنون قرائت , ص 136.
66- شهاب الدين قسطلانى , لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 251.
67- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
68- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
69- ر.ك : همان , ج 1, ص 319.
70- ر.ك : همان , ج 1, ص 319.
71- كهف (18), آيه 4.
72- همان , آيه 5.
73- همان , آيه 5.
74- همان , آيه 5.
75- همان , آيه 4.
76- لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 251.
77- 78- ر,ك : المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 137.
79- اسراء (17), آيه 105.
80- همان , آيه 106.
81- پژوهشى در قرآن و فنون قرائت , ص 138 و 139.
82- همان , ص 139.
83- بقره (2), آيه 10.
84- بقره (2), آيه 10.
85- بقره (2), آيه 10.
86- همان , آيه 13.
87- همان , آيه 13.
88- همان , آيه 93.
89- همان , آيه 93.
90- همان , آيه 127.
91- همان , آيه 127.
92- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
93- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
94- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
95- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 139.
96- ر.ك : پژوهشى در قرآن و فنون قرائت , ص 139 و 140.
97- بقره (2), آيه 2 و 3.
98- بقره (2), آيه 4 و 5.
99- همان , آيه 3.
100- همان , آيه 4.
101- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 320.
102- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 148.
103- حمد (1), آيه 2.
104- نساء (4), آيه 43.
105- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ص 563.
106- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 148.
107- همان , ص 150.
108- مقدار معين ارث در قرآن براى هر يك از وراث را فرض گويند.
109- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 153.
110- ر.ك : ص 116 ـ 143.
111- بقره (2), آيه 10.
112- همان , آيه 124.
113- فاطر (35), آيه 28.
114- رعد (13), آيه 39.
115- بقره (2), آيه 124.
116- ماعون (107), آيه 4 و 5.
117- حمد (1), آيه 2 و 3.
118- بقره (2), آيه 20.
119- مؤمنون (23), آيه 70.
120- جمله هايى كه محلى از اعراب دارند, عبارتند از: 1 ـ جمله خبريه , 2 ـ جمله حاليه , 3 ـ جمله مـقـول قـول , 4 ـ جـمله مضاف اليه , 5 ـ جمله شرط جازم (بعد ازفاء يا اذا فجائيه ), 6 ـ جمله تابع مفرد, 7 ـ جمله تابع جمله ديگر كه آن جمله محلى از اعراب دارد.
121- جـمـلـه هايى كه محلى از اعراب ندارند, عبارتند از: 1 ـ ابتدائيه يا مستاءنفه , 2 آمعترضه , 3 ـ تـفـسـيريه , 4 ـ جمله جواب قسم , 5 ـ جمله جواب ندا, 6 ـ جمله جواب شرط غيرجازم , 7 ـ جمله صله , 8 ـ جمله اى كه تابع جمله ديگرى است كه محلى از اعراب ندارد.
122- بقره (2), آيه 249.
123- انشقاق (84), آيه 24 و 25.
124- بقره (2), آيه 78.
125- ر.ك : محمد سالم محيسن , الكشف عن احكام الوقف والوصل فى العربيه , ص 61 ـ 63.
126- ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 189.
127- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 426 و 427.
128- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ص 577.
129- همان جا.
130- نحل (16), آيه 114.
131- نور (24), آيه 10.
132- ر.ك : الـمـكـتـفى فى الوقف والابتداء, ص 407, الايضاح فى الوقف والابتداء,ص 795, جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 554.
133- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ص 577.
134- نازعات (79), آيه 1.
135- شمس (91), آيه 1.
136- ر.ك : سر البيان فى علم القرآن , ص 249.
137- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 325.
138- ر.ك : همان , ص 325 و 326.
139- سـخـاوى وقف بر (توقروه ) را كافى شمرده است (ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 567).
140- ر.ك : همان , ص 326.
141ـ ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 183.
142- ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 183.
143- همان , ص 277.
144- ر.ك : سر البيان فى علم القرآن , ص 250.
145- ر.ك : الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 183 و 184.
146- ر.ك : همان جا.
147- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 610, الايضاح فى الوقف والابتداء, ص 968.
148- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 184.
149- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 327.
150- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 327.
151- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 327.
152- بعدا در مورد قاعده (الذين ) سخن خواهيم گفت .
153- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 327.
154- نحل (16), آيه 98.
155- امام خمينى , توضيح المسائل , مساءله 1017.
156- سر البيان , فى علوم القرآن , ص 262.
157- همان , ص 263 و 264.
158- امام خمينى , تحريرالوسيله , ج 1, ص 161 (باب قرائت و ذكر, مساءله 5).
159- سر البيان فى علوم القرآن , ص 266 و 267.
160- علق (96), آيه 1.
161- وسائل الشيعة , ج 4, ص 1194.
162- بقره (2), آيه 255.
163- حديد (57), آيه 3.
164- بقره (2), آيه 268.
165- قصص (28), آيه 15.
166- ر.ك : سر البيان فى علوم القرآن , ص 267 و 268.
167- پژوهشى در قرآن و فنون قرائت , ص 144.
168- مسد (11), آيه 1.
169- محمود حصرى , معالم الاهتداء الى معرفة الوقف والابتداء, ص 123.
170- همان , ص 124 و 125.
171- ر.ك : النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 222.
172- ص 125.
173- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 327.
174- ر.ك : باب اول , حرف (ك ).
175- لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 259 و 260.
176- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 191.
177- مـكـى بـن ابـى طالب قيسى اندلسى (متوفاى 437 ه ق ) امام اندلس و شيخ قراى آنجا بوده است . وى كتابى به نام الهداية فى الوقت نگاشته است .
178- ر.ك : البرهان فى علوم القرآن , ج 1, ص 450 ـ 452.
179- البرهان فى علوم القرآن , ج 1, نوع 24, ص 524.
180- بقره (2), آيه 2 و 3.
181- همان , آيه 5.
182- همان , آيه 26 و 27.
183- همان , آيه 27.
184- همان , آيه 21 و 22.
185- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 191 و 192.
186- اضراب به معناى انتقال از غرضى به غرض ديگر است .
187- لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 257 و 258.
188- بقره (2), آيه 6.
189- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 579 و 580.
190- المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 170.
191- جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 580.
192- همان , ص 581.
193- همان , ص 594, لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 257.
194- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2, ص 594 و 595.
195- ر.ك : لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 260.
196- تكاثر (102), آيه 1 و 2.
197- ر.ك : معالم الاهتداء الى معرفة الوقف والابتداء, ص 275 ـ 278.
198- ر.ك : همان , ص 263 ـ 268.
199- ر.ك : همان , ص 269 ـ 273.
200- مـعـانـقـه در لـغـت بـه مـعناى (دست به گردن يكديگر انداختن ) است و مراقبه به معناى محافظت كردن است .
201- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 331.
202- سر البيان فى علوم القرآن , ص 246.
203- شعراء (26), آيه 50.
204- ر.ك : جمال القراء و كمال الاقراء, ص 569 و 570.
205- ر.ك : حـاجـى خليفه , كشف الظنون , ج 2, ص 2025 (اين موارد را حاجى خليفه از قول شيخ ابوعبداللّه محمد بن عيسى مغربى آورده است .
206- بقره (2), آيه 286.
207- النشر فى القرائات العشر, ج 1, ص 330 و 331.
208- در آيـاتى كه مى آيد (ت ) علامت وقف تام , (ك ) علامت وقف كافى و (ح )علامت وقف حسن است .
209- سنن ابوداوود, حديث 4001, سنن ترمذى , حديث 2923.
210- ر.ك : معالم الاهتداء الى معرفة الوقف والابتداء, ص 112 ـ 116.
211- الاتقان فى علوم القرآن , ج 1, ص 190 و نيز ر.ك : لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 262.
212- ر.ك : المكتفى فى الوقف والابتداء, ص 158, جمال القراء و كمال الاقراء, ج 2,ص 570.
213- لطائف الاشارات لفنون القرائات , ص 262 و 263.