فرهنگ قرآن ، جلد ۱
(كليات راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم)

اكبر هاشمي رفسنجاني
و جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن

- ۹ -


آب ميوه

عنوان آب ميوه از تعبيرهاى «شرابك» «أعصر خمراً»، «فيه يعصرون» و «تتخذون منه سكراً» با استمداد از برخى روايات استفاده شده است.

آب ميوه در صدر اسلام

1. تهيه نوشيدنى از انگور و خرما، در صدر اسلام:
و من ثمرت النخيل و الأعنب تتّخذون منه سكرا...‌. ‌‌نحل‌(16)‌67

آب ميوه عُزير(عليه السلام)

2. فاسدنشدن آب ميوه عُزير(عليه السلام) به‌رغم گذشت يك‌صد سال از آن:
أو كالذى مرّ على قرية...فأماته مائة عام...فانظر إلى طعامك و شرابك لم يتسنّه...‌.[1] ‌‌بقره‌(2)‌259

آب ميوه‌گيرى

3. به دست آوردن آب ميوه از ميوه‌ها از آيات خدا:
و من ثمرت النخيل و الأعنب تتّخذون منه سكرا...إنّ فى ذلك لأية...‌.[2] ‌‌نحل‌(16)‌67
4. به دست آوردن آب ميوه از خرما و انگور، مايه پند و عبرت:
وإنّ لكم فى الأنعـم لعبرة نّسقيكم مّمّا فى بطونه من بين فرث ودم لّبنا خالصا سآئِغا لّلشّربين‌ * ومن ثمرت النّخيل والأعنـب تتّخذون منه سكرا ورزقا حسنا إنّ فى ذلك لأية لّقوم يعقلون.[3] ‌‌نحل‌(16)‌66‌و‌67

آب ميوه‌گيرى در دوران يوسف(عليه السلام)

5. دستيابى مردم مصر پس از قحطى، به امكانات و ميوه‌هاى متنوّع و عصاره‌گيرى از آن‌ها در دوران يوسف(عليه السلام):
ثمّ يأتى من بعد ذلك عام فيه يغاث الناس و فيه يعصرون. ‌‌يوسف‌(12)‌49

رؤياى آب ميوه‌گيرى

6. خواب ديدن هم‌بند يوسف(عليه السلام) مبنى بر گرفتن آب انگور:
و دخل معه السجن فتيان قال أحدهما انّى أرنى أعصر خمراً...‌. ‌‌يوسف‌(12)‌36
7. تعبير يوسف(عليه السلام) از خواب ديدن هم زندانى خود مبنى بر گرفتن آب انگور، به ساقى شدن او در دربار پادشاه مصر:
و دخل معه السّجن فتيان قال أحدهما انّى أرينى أعصر خمراً...‌ * يـصـحبى السّجن أمَّآ أحدكما فيسقى ربَّه خمرا وأمَّا الأخر فيصلب فتأكل الطّير من رّأسه قضى الأمر الّذى فيه تستفتيان.[4] ‌‌يوسف‌(12)‌36‌و‌41

لذّت آب ميوه

8‌. فراورده‌هاى نوشيدنى از انگور و خرما، نوشيدنى مطلوب و دل‌پسند:
و من ثمرت النّخيل و الأعنب تتّخذون منه سكرا و رزقاً حسناً...‌. ‌‌نحل‌(16)‌67

آبيارى =>كشاورزى

آتش

آتش برابر عربى نار است و مقصود از آن در اين مدخل، آتش دنيايى است نه آخرتى، و از كاربردهاى استعاره‌اى و تشبيهى آن نيز برداشت شده است. در اين مدخل از واژه‌هاى «تورون»، «حرق»، «موريات» و «نار» استفاده شده است.
اهمّ عناوين: آتش آسمانى، آتش افروزان، خلقت از آتش، فوايد آتش، نجات از آتش

آتش آسمانى

1. سوختن قربانى مدعى رسالت با آتش آسمانى، عهدى الهى در پندار يهود براى ايمان به رسولان:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين.[5] ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183
2. سوختن قربانى مدّعى رسالت در آتشى از آسمان، نشانه راست‌گويى او از ديدگاه يهود:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183
3. سوخته شدن قربانى به آتش آسمانى، معجزه برخى انبيا و رسولان بنى‌اسرائيل:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183
4. عدم پذيرش معجزه سوختن قربانى به آتش آسمانى از سوى يهود در صورت ارائه:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183
5. سوخته شدن قربانى با آتشى از غيب، معجزه برخى انبيا و رسولان بنى‌اسرائيل:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183
نيز=>صاعقه

آتش از آيات خدا

6. خدا، ايجادكننده آتش از درخت سبز:
الّذى جعل لكم مّن الشّجر الأخضر نارا فإذا أنتم مّنه توقدون. ‌‌يس‌(36)‌80
7. خدا، پديدآورنده آتش و آتش زنه:
أفرءيتم النّار الّتى تورون‌ * ءأنتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنشـون. ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌72

آتش‌افروزان

1. اصحاب اخدود

8. آتش افروختن اصحاب اخدود، براى سوزاندن مؤمنان:
قتل أصحـب الأخدود‌ * النّار ذات الوقود‌ * إذ هم عليها قعود‌ * وهم على ما يفعلون بالمؤمنين شهود‌ * و ما نقموا منهم إلاّ أن يؤمنوا باللّه العزيز الحميد.[6] ‌‌بروج‌(85)‌4‌-‌8
9‌. جهنم و آتش سوزان الهى كيفر آتش افروزان اصحاب اخدود:
قتل أصحـب الأخدود‌ * النّار ذات الوقود‌ * إذ هم عليها قعود‌ * إنّ الّذين فتنوا المؤمنين والمؤمنـت ثمّ لم يتوبوا فلهم عذاب جهنّم ولهم عذاب الحريق. ‌‌بروج‌(85)‌4‌-‌6‌و‌10

2. نمروديان

10. اقدام نمروديان به سوزاندن ابراهيم(عليه السلام) در آتش:
قالوا سمعنا فتى يذكرهم يقال له إبرهيم‌ * قالوا حرّقوه وانصروا ءالهتكم إن كنتم فـعلين. ‌‌انبياء‌(21)‌60‌و‌68
وإبرهيم إذ قال لقومه اعبدوا اللّه و اتّقوه ذلكم خير لّكم إن كنتم تعلمون‌ * فما كان جواب قومه إلاّ أن قالوا اقتلوه أو حرّقوه فأنجـيه اللّه من النّار إنّ فى ذلك لأيـت لّقوم يؤمنون. ‌‌عنكبوت‌(29)‌16‌و‌24
وإنّ من شيعته لإبرهيم‌ * قالوا ابنوا له بنيـنا فألقوه فى الجحيم. ‌‌صافات‌(37)‌83‌و‌97

3. همسر ابى‌لهب

11. سخن‌چينى و آتش‌افروزى همسر ابى‌لهب بين مردم و بر ضدّ پيامبر(صلى الله عليه وآله):
وامرأته حمّالة الحطب‌ * فى جيدها حبل مّن مّسد.[7] ‌‌مسد‌(111)‌4‌و‌5

4. يهود

12. يهود، همواره در تلاش براى آتش‌افروزى و فتنه‌گرى بر ضدّ مسلمانان:
و قالت اليهود يد الله مغلولة...كلّما اوقدوا ناراً للحربِ اطفأها الله...‌. ‌‌مائده‌(5)‌64
13. يهود، ناكام از آتش‌افروزى‌هاى خود بر ضدّ مسلمانان:
و قالت اليهود يد الله مغلولة...كلّما اوقدوا ناراً للحربِ اطفأها الله...‌. ‌‌مائده‌(5)‌64
14. خدا، خاموش‌كننده آتش‌افروزى و فتنه‌گرى يهود بر ضدّ مسلمانان:
و قالت اليهود يد الله مغلولة...كلّما اوقدوا ناراً للحربِ اطفأها الله...‌. ‌‌مائده‌(5)‌64

آتش جنگ => جنگ

آتش جهنّم=> جهنّم

آتش‌خوارى

15. آتش‌خوارى، جزاى كتمان حق:
إنّ الّذين يكتمون ما أنزل الله من الكتب...أولـئك ما يأكلون فى بطونهم إلاّ النار...‌.[8] ‌‌بقره‌(2)‌174
16. آتش‌خوارى، جزاى دين فروشى:
إنّ الّذين يكتمون ما أنزل الله من الكتب و يشترون به ثمنا قليلا أولـئك ما يأكلون فى بطونهم إلاّ النار...‌. ‌‌بقره‌(2)‌174
17. آتش‌خوارى، جزاى خوردن مال يتيم:
إنّ الّذين يأكلون أمول اليتمى ظلما إنّما يأكلون فى بطونهم نارا...‌. ‌‌نساء‌(4)‌10

آتش درياها

18. آتش گرفتن درياها از نشانه‌هاى برپايى قيامت:
و إذا البحار سجّرت‌ * علمت نفس ما‌احضرت‌.[9] ‌‌تكوير‌(81)‌6‌و‌14
19. سوگند خداوند به درياى برافروخته از آتش:
و البحر المسجور. ‌‌طور‌(52)‌6

آتش زدن قربانى => همين مدخل، سوزاندن با آتش، سوزاندن قربانى

آتش‌زنه

20. خدا، پديد آورنده آتش‌زنه از درخت سبز:
الّذى جعل لكم من الشجر الأخضر نارا فإذا أنتم منه توقدون.[10] ‌‌يس‌(36)‌80
أفرءيتم النار التى تورون‌ * ءأنتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنشئون. ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌72

آتش كوه طور

21. مشاهده آتش در ناحيه كوه طور از سوى موسى(عليه السلام):
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا... انك بالواد المقدس طوى...‌. ‌‌طه‌(20)‌10
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا...‌. ‌‌نمل‌(27)‌7
فلمّا قضى موسى الأجل و سار بأهله ءانس من جانب الطور نارا...‌. ‌‌قصص‌(28)‌29
22. آتش كوه طور، باعث راهيابى موسى(عليه السلام)به وادى مقدّس و تكلّم خدا با وى:
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بقبس أو أجد على النار هدى‌ * فلمّا ءاتـها نودى يا موسى‌ * إنّى أنا ربّك فاخلع نعليك إنّك بالواد المقدّس طوى‌ * و أنا اخترتك فاستمع لما يوحى. ‌‌طه‌(20)‌10‌ـ‌13
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر...‌ * فلمّا جاءها نودى أن بورك من فى النار و من حولها...‌ * يـموسى إنّه أنا اللّه العزيز الحكيم. ‌‌نمل‌(27)‌7-‌9
فلمّا قضى موسى الأجل و سار بأهله ءانس من جانب الطور نارا...‌ * فلمّا أتـها نودى من شطىء الواد الأيمن فى البقعة المبركة من الشّجرة أن يا موسى إنّى أنا الله ربّ العالمين. ‌‌قصص‌(28)‌29‌و30
23. اعطاى بركت از سوى خداوند به موسى(عليه السلام) و فرشتگان حاضر در اطراف آتش طور:
فلمّا جاءها نودى أن بورك من فى النّار ومن حولها وسبحـن اللّه ربّ العــلمين.[11] ‌‌نمل‌(27)‌8
24. قرار گرفتن موسى(عليه السلام) در احاطه آتش طور:
فلمّا جاءها نودى أن بورك من فى النّار ومن حولها وسبحـن اللّه ربّ العــلمين.[12] ‌‌نمل‌(27)‌8
25. راهى شدن موسى(عليه السلام) به كوه طور به اميد آوردن آتش جهت گرم شدن همسر:
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بقبس...‌. ‌‌طه‌(20)‌10
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر أوأتيكم بشهاب قبس لعلّكم تصطلون. ‌‌نمل‌(27)‌7
فلمّا قضى موسى الأجل و سار بأهله ءانس من جانب الطور نارا قال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بخبر أو جذوة من النار لعلّكم تصطلون. ‌‌قصص‌(28)‌29
26. حركت موسى(عليه السلام) به سمت آتش در كوه طور، به اميد پيدا كردن راه:
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بقبس أو أجد على النار هدى. ‌‌طه‌(20)‌10
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر...‌. ‌‌نمل‌(27)‌7
فلمّا قضى موسى الأجل و سار بأهله ءانس من جانب الطور نارا قال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لّعلّى ءاتيكم منها بخبر...‌. ‌‌قصص‌(28)‌29
27. آتش كوه طور، نقطه آغازين نزول وحى بر موسى(عليه السلام):
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لّعلّى ءاتيكم منها بقبس أو أجد على النار هدى‌ * فلمّا ءاتـها نودى يا موسى‌ * و أنا اخترتك فاستمع لما يوحى. ‌‌طه‌(20)‌10‌و‌11‌و‌13
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر...‌ * فلمّا جاءها نودى أن بورك من فى النار و من حولها...‌. ‌‌نمل‌(27)‌7‌و‌8
فلمّا قضى موسى الأجل و سار بأهله ءانس من جانب الطور نارا قال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لّعلّى ءاتيكم منها بخبر...‌ * فلمّا أتـها نودى من شطىء الواد الأيمن فى البقعة المبركة من الشجرة أن يا موسى إنّى أنا الله ربّ العالمين. ‌‌قصص‌(28)‌29‌و30

آتشگيره

28. هيزم، آتشگيره آتش عظيم اصحاب اخدود:
قتل أصحـب الأخدود‌ * النار ذات الوقود. ‌‌بروج‌(85)‌4‌و‌5

منشأ آتشگيره

29. خدا، پديدآورنده آتش، از آتشگيره درختان سبز:
الّذى جعل لكم من الشجر الأخضر نارا فإذا أنتم منه توقدون. ‌‌يس‌(36)‌80
أفرءيتم النار التى تورون‌ * ءأنتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنشئون. ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌72

آتشگيره شدن درياها

30. آتشگيره شدن درياها در آستانه قيامت:
و البحر المسجور. ‌‌طور‌(52)‌6
و إذا البحار سجّرت. ‌‌تكوير‌(81)‌6

آتش نمرود

31. سرد شدن آتش نمروديان براى ابراهيم(عليه السلام) به فرمان خدا:
قلنا يـنار كونى بردا وسلـما على إبرهيم. ‌‌انبياء‌(21)‌69

آتش و آب

32. پديد آمدن آتش از درخت‌هاى سرسبز و داراى آب، از نشانه‌هاى قدرت الهى:
الّذى جعل لكم مّن الشّجر الأخضر نارا فإذا أنتم مّنه توقدون.[13] ‌‌يس‌(36)‌80
33. آتش گرفتن آب دريا، از نشانه‌هاى قيامت:
و البحر المسجور. ‌‌طور‌(52)‌6
وإذا البحار سجّرت.[14] ‌‌تكوير‌(81)‌6

ابراهيم(عليه السلام) در آتش => همين مدخل، سوزاندن با آتش، سوزاندن ابراهيم(عليه السلام)

ابليس از آتش => همين مدخل، خلقت از آتش، ابليس از آتش

ابليس و آتش

34. آتش، عنصرى برتر از خاك و گل از ديدگاه ابليس:
...فسجدوا إلاّ إبليس لم يكن من السجدين ‌ * قال ما منعك ألاّ تسجد إذ أمرتك قال أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين. ‌‌أعراف‌(7)‌11‌و‌12
قال أنا خير مّنه خلقتنى من نار و خلقته من طين. ‌‌ص‌(38)‌76
والجآنّ خلقنـه من قبل من نّار السّموم‌ * إلاّ إبليس أبى أن يكون مع السّجدين‌ * قال لم أكن لاّسجد لبشر خلقته من صلصـل مّن حمإ مّسنون. ‌‌حجر‌(15)‌27‌و‌31‌و‌33

تشبيه به آتش

35. تشبيه اثر ريا و منّت‌گذارى در حبط و نابودسازى اثر انفاق، به افتادن گردباد آتش‌زا به باغ پر از درخت و سوزاندن آن:
يـأيّها الّذين ءامنوا لاتبطلوا صدقتكم بالمنّ و الأذى كالّذى ينفق ماله رئاء الناس...‌ * أيودّ أحدكم أن تكون له جنّة من نخيل و أعناب تجرى من تحتها الأنهر له فيها من كلّ الثمرت و أصابه الكبر و له ذرّيّة ضعفاء فأصابها إعصار فيه نار فاحترقت...‌. ‌‌بقره‌(2)‌264‌و‌266
36. تشبيه منازعات و جنگ‌افروزى‌هاى اهل جاهليّت به آتش:
واعتصموا بحبل اللَّه جميعا ولاتفرّقوا واذكروا نعمت اللّه عليكم إذ كنتم أعداء فألّف بين قلوبكم فأصبحتم بنعمته إخونا وكنتم على شفا حفرة مّن النّار فأنقذكم مّنها كذلك يبيّن اللّه لكم ءايـته لعلّكم تهتدون.[15] ‌‌آل‌عمران‌(3)‌103
37. تشبيه سخن‌چينى و اختلاف‌انگيزى همسر ابى‌لهب به افروزنده آتش:
وامرأته حمّالة الحطب‌ * فى جيدها حبل مّن مّسد. ‌‌مسد‌(111)‌4‌و‌5
38. تشبيه فتنه‌انگيزى يهود به افروزنده آتش:
وقالت اليهود يداللّه مغلولة غلّت أيديهم ولعنوا بما قالوا بل يداه مبسوطتان ينفق كيف يشآء وليزيدنّ كثيرا مّنهم مّآ أنزل إليك من رّبّك طغيـنا وكفرا وألقينا بينهم العدوة والبغضآء إلى يوم القيـمة كلّمآ أوقدوا نارا لّلحرب أطفأها اللّه ويسعون فى الأرض فسادا واللّه لايحبّ المفسدين. ‌‌مائده‌(5)‌64
39. تشبيه حرام‌خوارى كتمان‌كنندگان معارف كتاب‌هاى آسمانى به خوردن آتش:
إنّ الّذين يكتمون ما أنزل اللّه من الكتـب ويشترون به ثمنا قليلا أولـئك ما يأكلون فى بطونهم إلاّ النَّار ولايكلّمهم اللَّه يوم القيـمة ولايزكّيهم ولهم عذاب أليم.[16] ‌‌بقره‌(2)‌174
40. تشبيه خوردن اموال يتيمان به آتش‌خوارى:
إنّ الّذين يأكلون أمول اليتـمى ظلما إنّما يأكلون فى بطونهم نارا وسيصلون سعيرا. ‌‌نساء‌(4)‌10
نيز=>همين مدخل، منافقان و آتش

جرقّه آتش

41. ايجاد جرقه‌هاى آتش در اثر حركت سريع اسب‌ها و برخورد سُم آن‌ها با سنگ:
و العديت ضبحاً‌ * فالموريت قدحاً.[17] ‌‌عاديات‌(100)‌1‌و‌2

جن از آتش => همين مدخل، خلقت از آتش، جن از آتش

خلقت آتش => همين مدخل، منشأ آتش

خلقت از آتش

1. ابليس از آتش

42. آتش، مادّه خلقت ابليس:
قال أنا خير منه خلقتنى من نار. ‌‌أعراف‌(7)‌12
و الجانّ خلقنه من قبل من نار...‌ * إلاّ إبليس...‌ * قال لم أكن لأسجد لبشر خلقته من صلصل من حمإ مسنون.[18] ‌‌حجر‌(15)‌27‌و‌31‌و‌33
قال أنا خير منه خلقتنى من نار...‌. ‌‌ص‌(38)‌76

2. جن از آتش

43. آتش شعلهور، مادّه خلقت جنّيان:
و الجانّ خلقنه من قبل من نار السموم.[19] ‌‌حجر‌(15)‌27
و خلق الجانّ من مارج من نار. ‌‌رحمن‌(55)‌15
44. جلوه‌هاى ربوبيت الهى در آفرينش جن از آتش، غير قابل انكار و تكذيب:
وخلق الجانّ من مّارج مّن نّار‌ * فبأىّ ءالاء ربّكما تكذّبان. ‌‌رحمان‌(55)‌15‌و‌16

ذوب فلزات با آتش =>همين مدخل، فوايد آتش، ذوب فلزات

سرد شدن آتش

45. سرد شدن آتش براى ابراهيم(عليه السلام) به صورت خارق‌العاده به فرمان خدا:
قلنا يا نار كونى بردا و سلاما على إبرهيم. ‌‌أنبيا‌(21)‌69

سوزاندن با آتش

1. سوزاندن ابراهيم(عليه السلام)

46. اقدام بت پرستان به سوزاندن ابراهيم(عليه السلام) در آتش:
قالوا سمعنا فتى يذكرهم يقال له إبرهيم‌ * قالوا حرّقوه و انصروا ءالهتكم إن كنتم فعلين. ‌‌أنبيا‌(21)‌60‌و‌68
وإبرهيم إذ قال لقومه اعبدوا اللّه و اتّقوه ذلكم خير لّكم إن كنتم تعلمون‌ * ...قالوا اقتلوه أو حرّقوه فأنجيه الله من النار...‌. ‌‌عنكبوت‌(29)‌24‌و‌24
وإنّ من شيعته لإبرهيم‌ * قالوا ابنوا له بنينا فألقوه فى الجحيم. ‌‌صافات‌(37)‌83‌و‌97

2. سوزاندن باغ

47. نزول عذاب و آتش سوزنده بر باغ به سبب ترك انفاق صاحبان آن:
إنّا بلونـهم كما بلونا أصحـب الجنّة إذ أقسموا ليصرمنّها مصبحين‌ * فطاف عليها طـائِف مّن رّبّك وهم نائِمون‌ * فأصبحت كالصّريم. ‌‌قلم‌(68)‌17‌و‌19‌و‌20

3. سوزاندن قربانى

48. يهود معتقد به فرود آمدن آتش براى سوزاندن قربانى جهت اثبات حقانيت پيامبرى:
الَّذين قالوا إنَّ اللَّه عهد إلينآ ألاّ نؤمن لرسول حتَّى يأتينا بقربان تأكله النَّار قل قد جآءكم رسل مّن قبلى بالبيّنـت وبالّذى قلتم فلم قتلتموهم إن كنتم صـدقين. ‌‌آل‌عمران‌(3)‌183

4. سوزاندن گوساله سامرى

49. سوزاندن گوساله سامرى براى از بين بردن آثار آن بهوسيله موسى(عليه السلام):
...و انظر إلى إلهك الّذى ظلت عليه عاكفا لنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ نسفا. ‌‌طه‌(20)‌97

5‌. سوزاندن مؤمنان

50. در آتش افكندن مؤمنان از سوى اصحاب اخدود:
قتل أصحـب الأخدود‌ * النار ذات الوقود‌ * إذ هم عليها قعود‌ * و هم على ما يفعلون بالمؤمنين شهود. ‌‌بروج‌(85)‌4‌ـ‌7

فوايد آتش

1. توشه مسافران

51. آتش، توشه مسافران بيابانى:
أفرءيتم النار التى تورون‌ * نحن جعلنها تذكرة و متعا للمقوين.[20] ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌73

2. ذوب فلزات

52. فرمان ذوالقرنين به افروختن آتش براى ذوب كردن فلزات:
ءاتونى زبر الحديد حتّى إذا ساوى بين الصدفين قال انفخوا حتّى إذا جعله نارا قال ءاتونى أفرغ عليه قطرا. ‌‌كهف‌(18)‌96
53. ساخت و ساز زيورآلات و ابزار صنعتى با افروختن آتش و ذوب فلزات:
...و ممّا يوقدون عليه فى النار ابتغاء حلية أو متع زبد مثله...‌. ‌‌رعد‌(13)‌17
54. ذوب گوساله سامرى بهوسيله موسى(عليه السلام)و افكندن آن به دريا:
قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لا مساس وإنّ لك موعدا لّن تخلفه وانظر إلى إلـهك الّذى ظـلت عليه عاكفا لّنحرّقنّه ثمّ لننسفنّه فى اليمّ نسفا. ‌‌طه‌(20)‌97

3. راه‌يابى

55. آتش، وسيله راه‌يابى در تاريكى:
مثلهم كمثل الّذى استوقد نارا فلمّا أضاءت ما حوله ذهب اللّه بنورهم وتركهم فى ظلمـت لاّيبصرون. ‌‌بقره‌(2)‌17
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم مّنها بقبس أو أجد على النار هدى. ‌‌طه‌(20)‌10
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر...‌. ‌‌نمل‌(27)‌7
قال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لّعلّى ءاتيكم مّنها بخبر...‌. ‌‌قصص‌(28)‌29

4. صنعت

56. نقش آتش در صنعت آهنگرى و طلاسازى:
...و ممّا يوقدون عليه فى النار ابتغاء حلية أو متع زبد مثله...‌. ‌‌رعد‌(13)‌17
57. نقش آتش در گداختن آهن و روى، براى سدسازى و ايجاد موانع مستحكم:
ءاتونى زبر الحديد حتّى إذا ساوى بين الصدفين قال انفخوا حتّى إذا جعله نارا قال ءاتونى أفرغ عليه قطرا.[21] ‌‌كهف‌(18)‌96
58. به كارگيرى آتش در صنعت آجرپزى در دوران‌هاى پيشين:
وقال فرعون يـأيّها الملأ ما علمت لكم مّن إلـه غيرى فأوقد لى يـهـمـن على الطّين فاجعل لّى صرحا لّعلّى أطّلع إلى إلـه موسى وإنّى لأظنّه من الكـذبين.[22] ‌‌قصص‌(28)‌38

5‌. گرما

59. راهى شدن موسى(عليه السلام) به كوه طور به اميد آوردن آتش جهت گرم شدن:
إذ رءا نارا فقال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بقبس...‌. ‌‌طه‌(20)‌10
إذ قال موسى لأهله إنّى ءانست نارا سـاتيكم منها بخبر أو أتيكم بشهاب قبس لعلّكم تصطلون. ‌‌نمل‌(27)‌7
...قال لأهله امكثوا إنّى ءانست نارا لعلّى ءاتيكم منها بخبر أو جذوة من النار لعلّكم تصطلون. ‌‌قصص‌(28)‌29

6‌. يادآورى جهنّم

60. آتش دنيا، يادآور آتش دوزخ:
أفرءيتم النار التى تورون‌ * نحن جعلنها تذكرة.[23] ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌73

7. يادآورى معاد

61. پديد آمدن آتش از درخت از سوى خدا، يادآور قدرت خدا بر پديد آوردن معاد:
و كانوا يقولون أئِذا متنا و كنّا ترابا وعظـما أءنّا لمبعوثون‌ * أفرءيتم النّار الّتى تورون‌ * ءأنتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنشـون‌ * نحن جعلنـها تذكرة ومتـعا لّلمقوين.[24] ‌‌واقعه‌(56)‌47‌و71‌و‌72‌و‌73

گردباد آتش‌زا=> همين مدخل، تشبيه به آتش

گرم شدن با آتش => همين مدخل، فوايد آتش، گرما

گوساله سامرى در آتش=> همين مدخل، سوزاندن با آتش، سوزاندن گوساله سامرى

منافقان و آتش

62. تشبيه حالات منافقان به برافروزنده آتش با شعله‌هاى موقّت و زودگذر:
مثلهم كمثل الّذى استوقد نارا فلمّا أضائت ما حوله ذهب الله بنورهم...‌. ‌‌بقره‌(2)‌17

منشأ آتش

63. خدا، قراردهنده درختى سبز براى ساختن آتش‌زنه:
الّذى جعل لكم من الشجر الأخضر نارا فإذا أنتم منه توقدون. ‌‌يس‌(36)‌80
أفرءيتم النار التى تورون‌ * ءأنتم أنشأتم‌‌شجرتها أم نحن المنشئون.[25] ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌72

مواد آتش‌زا=>آتشگيره، آتش‌زنه

موسى(عليه السلام) و آتش

64. سوزاندن گوساله سامرى از سوى موسى(عليه السلام):
...فكذلك ألقى السامرى‌ * فأخرج لهم عجلا...‌ * قال فاذهب فإنّ لك فى الحيوة أن تقول لا مساس و إنّ لك موعدا لن‌تخلفه وانظر إلى إلـهك الّذى ظلت عليه عاكفا لنحرّقنّه...‌. ‌‌طه‌(20)‌87‌و‌88‌و‌97
نيز=>همين مدخل، آتش كوه طور

مؤمنان در آتش=> همين مدخل، سوزاندن با آتش، سوزاندن مؤمنان

نجات از آتش

65. رهايى ابراهيم(عليه السلام) از آتش نمروديان با معجزه الهى:
قلنا يا نار كونى بردا و سلاما على إبرهيم‌ * و‌أرادوا به كيدا فجعلنهم الأخسرين‌ * و‌نجّينه و لوطا إلى الأرض الّتى بركنا فيها للعالمين. ‌‌أنبيا‌(21)‌69‌ـ‌71
...قالوا اقتلوه أو حرّقوه فأنجيه الله من النار...‌. ‌‌عنكبوت‌(29)‌24
قالوا ابنوا له بنينا فألقوه فى الجحيم‌ * فأرادوا به كيدا فجعلنهم الأسفلين.[26] ‌‌صافات(37)‌97‌و‌98

نعمت آتش

66. آتش، از نعمت‌هاى الهى براى انسان:
الّذى جعل لكم مّن الشّجر الأخضر نارا فإذا أنتم مّنه توقدون.[27] ‌‌يس‌(36)‌80
67. توجّه به نعمت آتش، زمينه عبرت‌آموزى:
أفرءيتم النار التى تورون‌ * نحن جعلنها تذكرة و متعا للمقوين. ‌‌واقعه‌(56)‌71‌و‌73
نيز=>همين مدخل، فوايد آتش




[1]. طبق روايات مقصود از «كالذى مرّ على قرية» عُزير نبى(عليه السلام) و مقصود از «شراب»، آب ميوه است. (نورالثقلين، ذيل آيه)
[2]. برداشت فوق بر اين اساس است كه «سكرا» به معناى نوشيدنى باشد. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[3]. برداشت فوق، با توجّه به معطوف بودن جمله «و من ثمرات...» بر جمله «و ان لكم فى الانعام لعبرة» است.
[4]. «عصر» به معناى گرفتن از چيزى مانند: ميوه، لباس‌تر و... است. (لسان‌العرب) مفعول «يعصرون» ـ‌به قرينه سياق ـ محصولات كشاورزى همانند ميوه‌جات مى‌باشد.
[5]. مراد از «الذين قالوا» طبق شأن نزول گروهى از يهود مى‌باشد. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[6]. اخدود به معناى خندق و گودال بزرگ مستطيلى است. (مفردات‌راغب) كه ستمگران، آن را مملوّ از آتش كردند و مؤمنان را در آن سوزاندند و به اين جهت به اصحاب اخدود معروف شدند.
[7]. برداشت بر اين اساس است كه «حمالّة الحطب»، كنايه از سخن‌چينى بين مردم و نقل اخبار پيامبر براى مشركان باشد. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[8]. در اين‌كه منظور از خوردن آتش چيست، دو احتمال وجود دارد: أ.‌مقصود، تشبيه حرام‌خوارى به خوردن آتش باشد; ب. اين‌كه حقيقت و باطن حرام‌خورى آتش است; در نتيجه، حرام‌خوارى، خوردن آتش است. برداشت، براساس احتمال دوم است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[9]. «سجر» در لغت به معناى شعله كشيدن آتش است. (مفردات راغب)
[10]. مقصود از «نار» در آيه، به قرينه «توقدون» آتش‌زنه است.
[11]. برداشت فوق بر اين اساس است كه منظور از «من فى النّار» فرشتگان و از «و من حولها»، موسى(عليه السلام) باشد. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[12]. همان.
[13]. مفسّران ذيل آيه بيان داشته‌اند: «الشجر الاخضر» درختى بوده كه در عين‌ترى، با به هم ساييده شدن، همانند سنگ چخماق، جرقه و آتش توليد مى‌كرده است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[14]. «سجر» در لغت به معناى شعله كشيدن آتش است. (مفردات راغب)
[15]. در اين‌كه منظور از كلمه «نار» چيست، دو احتمال وجود دارد: يكى آتش آخرتى و ديگرى جنگ‌ها و منازعات و در نتيجه، اختلال و نابودى جامعه. برداشت فوق براساس احتمال دوم است. (الميزان، ذيل آيه)
[16]. در اين‌كه منظور از خوردن آتش چيست، دو احتمال وجود دارد: أ.‌مقصود، تشبيه حرام‌خوارى به خوردن آتش باشد; ب. اين‌كه حقيقت و باطن حرام‌خورى آتش است; در نتيجه، حرام‌خوارى، خوردن آتش است. برداشت، براساس احتمال اوّل است. (مجمع‌البيان، ذيل‌آيه)
[17]. «موريات» از مادّه «ورى» به معناى خارج شدن آتش است. اصل آن، بيرون آمدن آتش از چيزى است كه در اثر اصطكاك با چيزى پيدا مى‌شود. (مفردات راغب)
[18]. به قرينه «إلاّ إبليس» و نيز ذكر كلام ابليس كه دليل تمرّدش را از سجده بر آدم(عليه السلام)، گل بودن او معرّفى مى‌كند، مى‌توان استفاده كرد كه «الجانّ» شامل ابليس هم مى‌شود.
[19]. «سموم» باد سوزان و آتشينى است كه مانند سمّ نفوذ مى‌كند. آتش شعلهور و آتشى كه دود ندارد نيز از جمله معانى ديگر «سموم» است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[20]. مقصود از «مقوين»، مسافران بيابان‌پيما است. (لسان‌العرب)
[21]. «قطر» در لغت، به روى و مس مذاب معنا شده است. (ترتيب كتاب العين; مفردات‌راغب)
[22]. ايقاد، مصدر «اوقد» به معناى آتش افروختن است. (مفردات راغب)
[23]. به قرينه مقام كه از آتش و منشأ آن بحث شده است، متعلّق تذكره مى‌تواند آتش جهنّم باشد.
[24]. نكته فوق بر اين اساس است كه به قرينه سياق آيات، «تذكرة» را به معاد مربوط بدانيم.
[25]. مقصود از «شجرة» در دو آيه، درخت سبزى بوده در بين اعراب كه حكم سنگ چخماق را داشته و با به هم ساييدن چوب‌هاى آن، جرقه ايجاد مى‌شده است. (الكشّاف، ذيل آيه)
[26]. «فجعلناهم الأسفلين»، كنايه از مغلوب شدن آنان در توطئه بر ضدّ ابراهيم(عليه السلام) و رهايى او از آتش است.
[27]. نكته فوق از كلمه (لام) است كه براى انتفاع به‌كار مى‌رود.