آشنايى با سوره‏ها

جواد محدثى

- ۷ -


51- ذاريات [پراكنده كنندگان]

سوگند به فرشتگان داراى اين صفت، يا بادهائى كه گرد و خاك را، يا ابرها را مى‏پراكنند، در نخستين آيه آمده است. اشاره‏اى است به تدبير عمومى خدا در جهان از طريق فرشتگان يا بادها.

سوره، بيان كننده معاد، و نقش تربيتى و سازندگى آن در عمل دنيائى انسان، و صفات متقين و داستانهائى از ابراهيم و موسى و قوم عاد و ثمود و قوم نوح است و بيان زوجيت عمومى در جهان خلقت و بيان فلسفه آفرينش جن و انس كه «عبادت‏» است (آيه 56) و در پايان هشدارى به ستمگران و كافران.

چهل و هفتمين سوره‏اى است كه در سال 7 بعثت در مكه نازل شده است و 60 آيه دارد.

52- طور [نام يك كوه]

در اولين آيه به كوه مقدس طور در سينا كه محل مناجات موسى (ع) با خداوند بوده، سوگند ياد شده است.

سوره، يادآور قيامت و بهشت و جهنم و بيانگر نعمتهاى بى پايان بهشتيان و عذاب‏هاى گوناگون مكذبين و كفار در دوزخ است و نيز احتياج و مجادله‏اى با مشركين و ترديدشان در ايمان آوردن و نقد تفكر الحادى و مشركانه و در پايان باز هم دعوت به صبر.

اين سوره با 49 آيه در سال 4 بعثت در مكه نازل گرديد. در احاديث، زياد خواندن آن سبب خلاصى از زندان بيان شده است.

53- نجم [ستاره]

در آغاز سوره، به ستاره آنهنگام كه فرود آمده و غروب كند سوگند ياد شده است.

هدف كلى سوره، تاكيد بر سه ركن «ربوبيت‏» «نبوت‏» و «معاد» است و اعلام وحى، توبيخ مشركين از اعراض، مردم شناسى، توحيد و تنذير، از موضوعات ديگر اين سوره است. كلا سوره تشويق به پذيرش دعوت است و انتقاد از روى گردانى از قرآن و پيامبر.

برخى هم مراد از «نجم‏» را ستاره فروزان قرآن دانسته‏اند كه براى بشر فرود آمده است. اين سوره با 62 آيه، مكى است.

54- قمر [ماه]

آيه اول، به «شق القمر» و دو پاره شدن ماه، بنا به درخواست مشركين از پيامبر اسلام بعنوان معجزه و نشانه‏اى از قدرت خدا اشاره كرده است.

اين سوره بطور كلى به انذار و بيم دادن مكذبين بهانه جو پرداخته است و از هلاكت امتهاى تكذيب كننده گذشته همچون قوم نوح و عاد و ثمود و لوط و آل فرعون، شاهد آورده است و در پايان، از عاقبت جهنمى مجرمين و فرجام خوش متقين ياد مى‏كند.

با 55 آيه در سال 4 بعثت نازل شده و از سوره‏هاى مكى است.

55- رحمن [بخشنده]

نام خداوند است كه بعنوان آموزگار قرآن و آفريدگار بشر و آموزنده بيان، ذكر شده است. (آيه اول).

سوره رحمان، در خطابى به جن و انس، از آفرينش جهان و از نعمتهاى فراوان و گوناگون خدا در دنيا و بهشت و نيز از عقوبت‏هاى اهل دوزخ، سخن گفته است و با تكرار 31 بار آيه «فباى آلاء ربكما تكذبان‏» در اين سوره نسبتا كوچك مى‏پرسد كه به كدام يك از نعمتهاى پروردگارت تكذيب مى‏كنيد؟!

و اين سوره در زبان ائمه به «عروس قرآن‏» معروف بوده است.

78 آيه دارد. اين سوره را بعضى مكى و بعضى مدنى دانسته‏اند.

56- واقعه [پيش آمد، حادثه]

يكى از نام‏هاى رستاخيز و قيامت است، حادثه‏اى كه بى شك واقع خواهد شد و در آغاز سوره از وقوع آن و مشخصات و آثارش خبر مى‏دهد و تا پايان سوره از حالات اهل بهشت و جهنم در آخرت ياد مى‏كند.

در بخشى از سوره هم به اهميت «قرآن كريم‏» كه فرود آمده از نزد خداوند است اشاره مى‏كند. در اين سوره مردم به سه دسته تقسيم شده‏اند: اصحاب يمين، اصحاب شمال و سابقون.

96 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكه فرود آمده است. به خواندن اين سوره بسيار دستور داده شده است.

57- حديد [آهن]

در آيه 25 از آهن بعنوان مظهر قدرت و منفعت، در كنار نازل كردن كتاب و ميزان (سمبل مكتب و عدالت اجتماعى) ياد مى‏كند. حديد، به اسلحه، به امام، به حضرت قائم(ع) هم تاويل شده است.(مرآة الانوار ص 124.)

هدف اصلى سوره، تشويق به انفاق در راه خدا است كه از ايمان و تقوا سرچشمه مى‏گيرد. اخلاص و زهد و موعظه و معارفى از مبدا و معاد از مطالب ديگر اين سوره است. در حديثى آمده كه: چون خداوند مى‏دانست كه در آخر الزمان افرادى عميق و ژرف انديش پديد خواهند آمد سوره قل هو الله احد و آياتى از اين سوره را (از اول تا آيه 6) نازل كرد.(الميزان ج 19 ص 168.)

اين سوره مدنى است. با 28 آيه در سال پنجم هجرى نازل شده است.

58- مجادله [گفتگو و جدل]

در آيه اول، سخن از مجادله و گفتگوئى است كه ميان پيامبر با زنى كه شوهرش او را «ظهار» كرده بود واقع شده است. ظهار، نوعى تحريم زن بود كه در جاهليت، رواج داشت.

در اين سوره، صفاتى از مؤمنان در رفتارهايشان و همچنين صفات مخالفان اسلام بيان شده است. و از نجوا و درگوشى صحبت كردن نكوهش شده و وعده عذاب براى كسانى بيان شده كه با دشمنان خدا طرح دوستى مى‏ريزند و عنوان «حزب الشيطان‏» به آنها مى‏دهد و در پايان هم مشخصات «حزب الله‏» مطرح است.

اين سوره كه داراى 22 آيه است در سال 9 هجرى در مدينه نازل شده است.

59- حشر [بيرون آمدن، بر انگيخته شدن]

در آيه 2 بيان مى‏كند كه خداوند، براى اولين بار، كسانى را از اهل كتاب (يهود و نصارى) كه كفر ورزيدند، (از قلعه‏هايشان) بيرون مى‏آورد.

يهودى‏ها مى‏پنداشتند كه با داشتن حصارها و قلعه‏ها هرگز مغلوب نخواهند شد ولى بدست پيامبر و مؤمنين شكست‏خوردند و از پايگاهها و قلعه‏هايشان بيرون رانده شدند. و اين در سايه پيمان شكنى يهود بنى نضير بود كه منافقانه نقش ستون پنجم را در داخل مدينه بازى مى‏كردند. بهمين جهت‏سوره بنام «بنى نضير» هم گفته شده است.

اين سوره مدنى است و در سال 4 هجرى نازل شده است و 24 آيه دارد.

60- ممتحنه [زن امتحان شده]

در آيه 10 مى‏خوانيم :«زنان مؤمنى را كه بسوى شما هجرت كرده‏اند بيازمائيد. اگر واقعا ايمان آورده بودند، آنان را دوباره پيش مشركين بر نگردانيد. زيرا بر آنان حرام مى‏باشند...».

در اين سوره، مرز دوستى‏ها و دشمنى‏ها و سياست‏خارجى مؤمنين، در رابطه با دشمن، برخى از مسائل تربيتى و همچنين يادى از قيامت، بيان شده است.

احكام هجرت و بيعت و ايمان زنان مسلمان، از مسائل ديگر اين سوره مى‏باشد.اين سوره كه با 13 آيه در سال 10 هجرى در مدينه نازل شده، دو نام ديگر هم دارد، كه عبارتند از: «امتحان‏»، «مراة‏» (زن) آيات 1 تا 9 بمناسبت جاسوسى شخصى به نفع مشركين و دادن گزارش نظامى از تصميم مسلمين به جنگ با مشركين نازل شده و بهمين جهت آيات، از داشتن رابطه دوستانه با مشركين نهى كرده است.