 |
|
آشنايى با قرآن يا دائرة المعارف قرآنى ميرزا باقر حسينى زفره اى اصفهانى - ۲۰ - جَوْب: بريدن جُودىّ: نام كوهى است جِياد: جِ جِيد: اصيل و تندرو جار: همسايه جَوْز: گذشتن از محل با سير در آن جَوْس: جستجوى شديد جَوْع: گرسنگى جَوْف: اندرون جَوّ: هوا جاءَ: آمد، مُجىءْ: آمدن جَيْب: قلب، سينه، گريبان جيد: گردن ح حُبّ: دوست داشتن، دوستى استحب: اختيار كرد، ترجيح داد حَبْ: دانه حِبْر: اثر پسنديده، عالِم اَحْبار: دانايان تحبرون: شادمان مى شوند حَبْس: بازداشت حَبْط: بطلان، بى اثر حُبُك: راه هاى تو در تو حَبْل: ريسمان حَتْم: واجب، قطعى حَتّى: تا حَثيث: سريع حَجْب، حِجاب: پنهان كردن حِجاب: پرده، پوشش حَجّ: قصد كردن، در اسلام زيارت خانه خدا كردن حُجَّت: دليل حَجَر: سنگ ج اَحْجار و حِجارَة حَجْر، حِجْر: محل سنگ چين شده و به معناى منع، عقل و حرام نيز مى باشد اَصْحابُ الْحِجْر: مراد قوم ثمود يا قوم صالح اند حِجْز، حاجِز: منع، مانع حَدَب: تپه و محل مرتفع حُدُوث: تازه به وجود آمدن و حديث به معنى خبرهاى تازه حَدّ: مرز، حدود، منع و دفع مُحادَّة: دشمنى و مخالفت حَديد: آهن، تند و تيز، بُرنده حَديقَة: باغ. ج حَدائِق حَذَر: احتياط، پرهيز حَرْب: جنگ مِحراب: مسجد يا جاى پيش نماز در مسجد ج مَحاريب حَرْث: كاشتن، كشت حَرَج: تنگى، زحمت حَرْد: منع، قصد حُرّ: آزاد تَحرير: آزادكردن حَرّ: حرارت حَرُور:بادگرم،حرارت آفتاب حَرير: ابريشم، لباس نازك حَرَس: نگهبانها، محافظ ها حِرْص: علاقه شديد حَرَض: بى فايده، فاسد تَحريض: برانگيختن، ترغيب كردن حَرْف: طرَف، مُتَحَرِّف: كسى كه به يك طرف ميل مى كند حَرْق: سوزانيدن حَرام: ممنوع، ضد حلال تَحَرّى: قصد و طلب چيز حِزْب: دسته، گروه حُزْن: اندوه، غصّه حِساب: بمعنى شمردن حُسبان: شمردن، و نيز بمعنى عذاب حَسِبَ، يَحْسَبُ: ظنّ و گمان حَسْب: به معنى كفايت حَسَد: بد خواهى، خواستار زوال نعمت ديگرى بودن حَسْر: كشف و كنار زدن، نيرو از دست دادن، خسته شدن حَسْرَت: غم از دست رفته حِسّ: نيروى درك و فهم حَسّ: قتل، «تَحُسُّونَهُمْ بِاِذْنِهِ» مى كشتيد آنهارا به اذن او. انبياء102 تَحَسُّس: جستجوكردن و پيدا كردن بوسيله حواس خواه با ديدن باشد يا با شنيدن ، فَتَحَسَّسُوا: پس جستجوكنيد يا پيداكنيد «يوسف87» حَسيس: صداى جزئى حَسْم: از بين بردن اثر شىء و نيز به معنى پى در پى حُسْن: زيبايى، نيكويى حَسَنَة: نعمت نيكو خوش آيند. ج حَسَنات احسان: نيكى كردن حِسان: زنان زيبا روى و نيز بمعنى نيكويى حَشْر: جمع كردن حَصْب: سنگريزه انداختن، حاصِب: باد ريگ افشان حَصْحَصَ: آشكار و ثابت شد حَصْد: درو كردن حصيد: درو شده، از بين رفته حَصْر: تنگ گرفتن حُصِّلَ(حصول): آشكار يا خارج مى شود «عاديات 10» حِصْن: قلعه ج حُصُون مُحْصِنين: مردان عفيف مُحْصِنات: زنان پاك دامن اِحْصاءْ: اتمام شمارش حُضُور: حاضر بودن، ضد غايب حَضّ: ميل و رغبت حَطَب: هيزم حَطّ: فرود آمدن، فرود آوردن حَطْم: شكستن حُطَمَة: منظور جهنّم است، جهنّم را از آنجهت حطمه گفته اند كه همه چيز را خورد مى كند و مى شكند حَظَر: منع حَظّ: بهره حَفْد: سرعت درعمل وخدمت حَفَدَة: نوادگان يا خدمتكاران حَفْر: كندن حُفْرَة: گودال حِفْظ: نگهدارى، مراقبت حَفَف، حفّ: احاطه كردن اِحْفاء (حفوء): مبالغه در سؤال حَفِىّ: مهربان، عالِم حُقُب: زمان، روزگار حِقْف: ريگزار. ج اَحْقاف حقّ: ثابت، ضد باطل حُكْم: منع براى اصلاح، قضاوت حِكمَت: تشخيص حقّ بواسطه علم و عقل حكيم: محكم كار، كسى كه كار را از روى تشخيص و مصلحت انجام مى دهد مُحْكَمات: آيات واضح و روشن حِلْف: سوگند، حَلاّف: كسى كه بسيار سوگند ياد مى كند حَلْق، حُلْقُوم: گلو حِلْق: تراشيدن مو حَلّ: باز كردن، گشودن حِلّ: حلال حِلْم: برد بارى حَليم: بردبار حُلْم: خوابهاى آشفته. ج اَحْلام حَلْى، حِلْيَة: زيور، جمع آن حُلِّى، حِلِّى حَمَاءْ: لجن سياه و بدبو عَيْن حَمِئَة: چشمه اى كه در آن لجن سياه است و آب آن تيره به نظر مى رسد «كهف 86» حَمْد: ستايش، ثناگويى حَميد، مَحمُود: ستوده شده حِمار، حَمير: خر. ج حُمُر حُمْر: جمع اَحْمَر بمعنى سرخ حَمْل: بار، برداشتن بار تَحميل: بار كردن حَميم: آب داغ، حمايت كننده و مهربان يَحْمُوم: دود سياه حَمْى: حرارت شديد يُحْمى: داغ كرده شود «توبه 35» حامِيَة: گرم و سوزنده حام: به شتر نرى مى گفتند كه از صُلب او ده شتر بوجود مى آمد حَمِيَّة: خوددارى، امتناع، غيرت حِنْث: گناه و شكستن حَنْجَر: گلو حَنْذ: بريان كردن حَنَف: ميل به حقّ، حَنيف: كسى كه به دين اسلام مايل و در آن ثابت باشد. حَنَك: چانه انسان يا حيوان اِحْتِناك: لگام زدن اسب، مهار كردن حَنان: مهربانى حَنين: ناله، مهربانى و شوق حُنَيْن: بيابانى مابين طائف و مكّه حَوْب: گناه حُوت: ماهى. ج حيتان حاجَة: نياز، احتياج حَوْذ: احاطه، تسلط حَوْر: رجوع مُحاوَرَه: گفتگو، به گفتگو از آن محاوره گويند كه طرفين كلام خود را به يكديگر برمى گردانند. حُوْر: زنان بهشتى، حواريّون: جمع حوارّى و آن از حَوْر به معنى سفيد است و ياران مخصوص را حوارّى گويند كه قلوبشان در يارى كردن پاك و مانندلباس سفيداست. مُتَحَيِّز(حوز): موضع گيرنده حاش، حاشا: كلمه استثناء حاش الله: پاكيزه است خدا حَوْط، حِيْطَة: فراگرفتن، حفظ، صيانت و مراقبت حَوْل: بمعنى دگرگون شدن، جداشدن، سال و اطراف حِوَلْ: انتقال تَحْويل: نقل و انتقال حَوايا: روده ها اَحْوى (حوا): سياهتر، تيره تر حَيْثُ: هرجا(ظرف مكان) حَيْد: كنار شدن و برگشتن حَيْران: سرگردان مَحيض: هنگام حيض زنان مَحيص: فرارگاه و محل كنار شدن حَيْف: ظلم و ستم در حكم حَيْق: احاطه، فراگرفتن حين: وقت، مدّت، هنگام حينَئِذ: در آن هنگام حَىّ: زنده حَياة: زندگى تَحِيَّة: هر دعا و ثنا و تعارفى كه شخص در روبرو شدن با شخص ديگر به زبان مى آورد حَياء: شرم حَيَّة: مار خ خَبْأ: پوشيده، نهان اَخْبات: تواضع، اطمينان خُبْث: ناپاكى، پليدى خَبيث: ناپاك خُبْر: دانستن، خَبير: دانا خُبُز: نان خَبْط: ضربه شديد، اختلال حواس خَبْل، خَبال: تباهى، فساد خَبْو: خاموش شدن كُلَّما خَبَتْ: هر وقت شعله اش فرو نشيند. «اسراء 97» خَتّار: حيله گر و پيمان شكن خَتْم: مهرزدن، به پايان رساندن خَدّ: رخسار و چهره خَدّ، اُخْدُود: گودال. ج اَخاديد خَدْع: فريب دادن خِدْن: رفيق. ج اَخْدان، اكثراً در كسى استعمال مى شود كه از روى شهوت رفيق مى شود خَذْل: رهاكردن، يارى نكردن خَرْب، خَراب: ويران شدن، ويران كردن خُرُوج: بيرون شدن، آشكارشدن خَرْج: مزد و اجرت خَرْدَل: دانه كوچك در قرآن بمعنى كوچكى عمل آمده خَرّ: سقوط و برو در افتادن با صداى بلند خَرْص: سخن از روى حدس و تخمين، دروغگويى خَرّاصُون: دروغگويان خُرْطُوم: بينى، بينى فيل خَرْق: شكافتن، پاره كردن خَزْن: حفظ و ذخيره كردن خَزَنَة: جمع خازن به معنى حافظ و نگهبان خِزْى: خوارى خَسَأ: دور شدن و دور كردن خُسْر: كم شدن و كم كردن، ضرر و زيان، هلاكت و گمراهى خَسْف: فرو رفتن و فرو بردن خَشَب: چوب ضخيم خُشُوع (خشع): (تذلّل و تواضع) ضد تكبّر خَشْيَة: ترس شديد اِختِصاص: ويژه شدن خَصاصَة: بمعنى فقر و احتياج خَصْف: چسباندن، قرار دادن خَصْم: دشمن. ج خِصام مَخْضُود (خضد): خم شده خَضِرَة: سبز بودن اَخْضَر: سبز. ج خُضْر خُضُوع: تواضع و فروتنى خَطَأ، خَطيئَة: اشتباه، گناه خَطْب: رو در رو سخن گفتن، امر عظيم فَصْلَ الْخِطابِ: جداكردن حقّ و باطل «ص:20» خِطْبَة: خواستگارى خَطّ: نوشتن، نوشته خَطْف: ربودن خَطْو: فاصله ميان دو پا در راه رفتن خُطُواتِ الشَّيْطان: پا جاى پاى شيطان گذاشتن، تبعيت از او كردن خَفْت: آهسته سخن گفتن خَفْض: فرود آوردن خفّ، خفّت: سبكى خَفيف: سبك. ج خِفاف خَفْى، خُفِىّ: پنهان كردن خُفْيَة: پنهانى، نهانى خُلْد، خُلُود: هميشه، جاودان اِخْلاد: سكونت دائمى در يكجا اختيار كردن، اَخْلَدَ اِلَى الاَْرْض: به زمين چسبيد، يا ميل به دنيا كرد «اعراف 176» خُلُوص: صاف شدن، پاك شدن خَلْط: آميزش، آميختن خَلْع: بركندن خَلْف: پشت، پس، پشت سر خَلْف: جانشين بد خَلَف: جانشين خوب خِلْفَه: يكى پس از ديگرى آمدن خُلْف: مخالفت در وعده خِلاف: مخالفت و ناسازگارى خَليفَة: نائب و جانشين خَلْق: آفريدن و آفريده خُلْق، خُلُق: عادت، طبع، مروّت و دين خَلَل: گشادى مابين دو چيز، ميان، وسط. ج خِلال خُلَّة: دوستى و مودّت خَليل: دوست خَلاء، خُلُوّ: به معنى خالى شدن و گذشتن زمان و مكان تَخَلّى: خالى شدن خالِيَة: روزهاى گذشته خُمُود: فرو نشستن زبانه آتش خَمْر: پوشاندن، شراب خِمار: روسرى، مقنعه. ج خُمُر خَمْس: پنج خُمُس، خُمْس: يك پنجم خَمْص: گرسنگى خَمْط: تلخ، درخت بى خار خِنْزير: خوك خَنْس: كنار رفتن، واپس ماندن، پنهان شدن، خَنّاس: مراد شيطان است به خاطر اينكه هرگاه نام خدا ياد شود نهان مى گردد خَنْق: خفه كردن خُوار: صداى گاو خَوْض: وارد شدن در آب در قرآن بطور استعاره وارد شدن به امور بيهوده را گويند خَوْف: ترس، تَخويف: ترساندن خيفَة: حالت كسى كه ترسيده خَوَل: عطيّه خال: دايى. ج اخوال خالَة: خاله. ج خالات خِيانَت (خَوْن): مقابل امانت خَوّان: بسيار خائن خَوى: سقوط، خالى شدن خاوِيَة: منهدم شده،خالى شده خَيْبَة: نااميدى، خسران خَيْر: خوبى،نيكويى، ضد شرّ خِيَرَة: اختيار خَيْط: رشته، نخ، خِياط: سوزن خِيْل، خَيْل: گمان خِيَلاء، مُخْتال: تكبّر از روى خيال و فرض خَيْل: اسب ها خَيْمَة: چادر، ج خِيام د دَأْب: عادت، شأن و تلاش دابَّة: جنبنده. ج دَوّاب دُبُر: عقب، ج اَدْبار تَدْبير، تَدَبُّر: دنبال كردن كارى، عاقبت انديشى كردن دابِر: باقى مانده، ريشه، اصل مُدَثِّر: جامه به خود پيچيده دَحْر: طرد، راندن به قهر دَحْض: لغزيدن، سقوط دَحْو، دَحْى: بسط و گسترش دَخْر: ذلت، خوارى دُخان: دود دُخُول: داخل شدن اِدِّخال: داخل شدن به زور و تلاش دَخْل، دَخَلا: كنايه از فساد و عداوت نهانى دَرْء: دفع كردن دَرَجَة: مرتبه و منزلت جمع آن دَرَجات استدراج: در قرآن منظور به تدريج به عذاب نزديك شدن دَرّ: شير(خوراكى) مِدْراراً (درر): فراوان كه اطلاق آن براى باران بكار رفته دُرّى: درخشان دَرْس: پيوسته خواندن اِدْراك: رسيدن به چيزى حَتّى اِذَا ادّارَكُوا: و چون به يكديگر رسيدند «اعراف 38» دَرَك، دَرْك: زحمت، قعر و آخر چيزى مثل ته دريا دِرْهَم: سكه نقره اى. ج دَراهِم دَرْى: معرفت، دانستن دُسُر: جمعِ دِسار به معنى ميخ دَسّ: پنهان كردن دَسْو: نا پاكى داسّاها: ناپاك كرد آن ر «شمس 10» دَعّ: دفع شديد. يَدُعُّ الْيَتيم به شدّت بچه يتيم را مى راند. «ماعون2» دُعاء (دعو): خواندن و حاجت خواستن و استمداد دَعِىّ: پسر خوانده ج اَدْعِياء دِفْء: نتايج (يا وسيله گرمى) دَفْع: كنار زدن، دادن، حمايت نمودن دَفْق: جهيدن، دافِق: جهنده دَكّ: كوبيدن، زمين نرم دَكّاً، دَكّاء: هر دو بمعنى كوبيده شده و نرم شده دُلُوك: ميل، مايل شدن دَلالَت (دلل): نشان دادن و ارشاد دَليل: راهنما دَلْو: ظرف آبكشى و وارد كردن آن به چاه دَلاّهُما:لغزش و سقوط داد آنها ر «اعراف:22» تُدْلُوا: به معنى نزديك كردن و دادن آمده است «بقره 188» تَدَلّى: نزديك تر شد «نجم 8» دَمْدَم: به معنى غضب است دَمَّرَ: هلاك شد دَمْع: اشك چشم و جارى شدن اشك دَمْغ: شكستن مغز سر دَمْ: خون دينار: قسمتى از پولهاى قديمى. در قرآن، منظور پول اندك است دُنُوّ: نزديك شدن اَدْنى: يا بمعنى پست تر مى آيد و يا بمعنى نزديكتر دُنْيا: اگر از دَنى و دِنائَت بگيريم بمعنى پست تر و اگر از دُنُوّ به حساب آوريم بمعنى نزديك تر دَهْر: زمان، روزگار دَهْق: پر كردن مُدْهامَّة(دهم): سبزى كه از انبوهى به سياهى بزند دُهْن: روغن. ج دِهان اِدْهان، تَدْهين: روغن مالى كردن، منظور مدارا و نرمى كردن و جدى نگرفتن است داهِيَة: امر عظيم و ناپسند اَدْهى: بلاى بزرگتر دَوْر: گردش، حركت و برگشتن شىء به جاى اول دار: خانه، ج دِيار دَيّار: ساكن خانه يا دار دَوْل: گريدن. دُولَة: چيزى كه در ميان مردم مى گردد. دَوام: پايدارى و هميشگى دُون: غير، حقير، ناقص از ديگرى و بمعنى پائين، فوق، جلو و عقب نيز به كار رفته دَيْن: قرض دين: جزا، طاعت، حساب، قانون و شريعت ذ ذا، هذا: اسم اشاره بمعنى اين ذاكَ، ذلِكَ: اسم اشاره، آن، اين ذِئْب: گرگ مَذْؤُم (ذءم): عيب شديد، ننگ و عار ذُباب: مگس ذَبْح: سربريدن تَذَبْذُبْ(ذبذب): بمعنى حركت، در قرآن منظور دو دلى يا مردد بودن مى باشد ذَخْر: ذخيره كردن ذَرْء: آفريدن ذُرِيَّة: فرزند، نسل ذَرّ: مورچه هاى ريز ذرة مثقال: به اندازه سنگينى مورچه ريز يا اجزاء بسيار ريز كه در شعاع آفتاب ديده مى شود ذَرْع: اندازه گرفتن طول پارچه ذِراع: از آرنج تا سر انگشت ذَرْو: پراكندن، پاشيدن ذارِيات: پراكنده كنندگان ذَعْن: طاعت و فرمانبردارى ذَقْن: چانه. ج اَذقان ذِكْر: ياد كردن، خواه با زبان باشد يا با قلب ذَكَر: نر، ج ذُكُور و ذُكْران كه پسران و مردان را شامل مى شود. اَهْلَ الذِّكْر: ذِكْر منظورقرآن و اهل الذكر بمعنى اهل بيت (عليهم السلام) ذَكاة، تَذكِيَة: هر دو به معنى ذبح حيوان، اين كلمه معانى ديگر هم دارد ولى در قرآن فقط يكبار آنهم در ذبح حيوان بكار رفته است ذُلّ، ذِلَّة: خوارى. ج اَذِلَّة ذِلّ: رام شدن ذَلُول رام، آرام. ج اَذِلَّة، ذُلُلْ ذَمّ: نكوهش ذِمَّة: عهد و پيمان ذَنْب: گناه و هر كارى كه عاقبتش وخيم است ذَنُوب: در قرآن بطور استعاره بمعنى نصيب عذاب آمده. ذَهاب: رفتن ذَهَب: طلا ذُهُول: نسيان و غفلت ذُو، ذى، ذات: صاحب ذَوْد: طرد و دفع ذَوْق: چشيدن ذَيْع: آشكار شدن ر رَأْس: سر رَأْفَة: رحمت شديد رَؤُف: بسيار مهربان رَأْى: ديدن، دانستن رِئاء: تظاهر و نشان دادن به ديگرى رِئْى: منظر و قيافه رُؤْيا: آنچه شخص در خواب ببيند رَبّ: يكى از اسماء الحسنى، تربيت كننده، پروردگار رِبّى، رِبِّيُّون: هزار، هزاران رَبّانِيُّون: تربيت كنندگان رَبائِب: جمع رِبيبِه، نادخترى رُبَّما: چه بسا رِبْح: سود رَبْص: انتظار رَبْط: بستن، محكم كردن رِباطِ الْخَيْل: اسبان افسار شده، اسبان ذخيره شده رَبْو، رِبا: زيادى، مال زياد نمودن رَبْوَة، رابِيَة: به معنى تپه و زمين بلند است رابِيَة: به معنى سخت، زياد اَربى: زيادت يافته و ثروتمند رُبْع: يك چهارم رُباع: چهار چهار رَتْع: گردش، رفت و آمد و خوردن چهار پايان است رَتْق: بستن و منظم كردن تَرتيل: بيان كردن با تأنى و تدريج رَجّ: حركت كردن و حركت دادن شديد رِجْز: اضطراب و بلا رِجْس: پليدى رُجُوع، رُجْعى: برگشتن و برگرداندن رَجْف: لرزيدن، اضطراب شديد، زلزله مُرْجِفون: كسانى بودند كه با نشر دروغ مردم را مضطرب و ناراحت مى كردند.
|
