301- سيره ابن هشام 2 / 216؛ طبقات ابن سعد 3 / 90
302- سيره ابن هشام 2 / 216.
303- طبقات ابن سعد 3- 2 / 90
304- سيره ابن هشام 216، 177 طبقات ابن سعد 175
305- سيره ابن هشام 3 12/ طبقات ابن سعد 2- 1 / 25، انساب الاشراف 1 / 313.
306- طبقات ابن سعد 3- 2 / 128؛ سيره ابن هشام 2 / 236.
307- سيره ابن هشام 216.
308- سيره ابن هشام 216؛ انساب الاشراف
309- مغازى واقدى 441.
310- همان .
311- طبقات ابن سعد 3 / 29.
312- انساب ابن حزم 325.
313- وفاء الوفا 2 / 138.
314- وفاء الوفا 2 / 138.
315- طبقات ابن سعد، 2- 56؛ و نيز رك : سيره ابن هشام 335.
316- به نقل از بلاذرى : روايت ديگرى حكايت از آن دارد كه امام على عليه السلام وى را به قتل رسانده است . انساب الاشراف ج 1، ص 374 . مترجم .
317- سيره ابن هشام 4 / 312؛ طبقات ابن سعد 3- 462.
318- سيره ابن هشام 312.
319- طبقات ابن سعد 3- 2 / 36، 6.
320- مسند ابن حنبل 368؛ 49.
321- بخارى : خاتمه 80.
322- بخارى : جنائز 79، جهاد 16، بشماره از روى كتاب اصلى ابن حنبل 423- و نيز نظر كنيد به مسلم : متن 86، ابو داود شماره از روى كتاب اصلى ، و ترمذى : متن 16.
323- بخارى ، جنائز 79؛ مسند ابن حنبل 457.
324- مسند ابن حنبل 148.
325- همان و نيز رك : مسند تاريخ مدينه ابن شبه 401
326- احزاب 2.
327- اذ يقول المنافقون و الذين فى قلوبهم مرض غر هولاء دينهم انفال .
328- قل لن ينفعكم الفرار ان فررتم من الموت او القتل و اذا لا تمتعون الا قليلا احزاب 16.
329- مدثر 31.
330- رك : توبه 70، نساء 142، تحريم 48.
331- احزاب 73، فتح 6.
332- توبه 64- 65.
333- نساء 140.
334- نساء 145.
335- صحيح بخارى : ايمان 24، جزيه 17، شهادات 28، ادب 69؛ صحيح مسلم : ايمان 106 و نيز رك : به مسند ابن حنبل 1 / 22 و نيز در قسمت اكراه منافقين از انصار: صحيح بخارى : ايمان 10، مناقب الانصار 4؛ صحيح مسلم ، ايمان 127.
336- صحيح بخارى : ايمان 24، جزيه 17، شهادات 28، ادب 69؛ صحيح مسلم : ايمان 106، 107 و نيز رك : به مسند ابن حنيل 1 / 22، و نيز در قسمت اكراه منافقين از انصار: صحيح بخارى : ايمان 10 مناقب الانصار 4؛ صحيح مسلم ؛ ايمان 127.
337- سيره ابن هشام 2 / 152.
338- طبقات ابن سعد 8 / 304.
339- همان 8 / 331.
340- همان 3- 2 / 63.
341- سيره ابن هشام 2 / 147 .
342- انساب الاشراف 1 / 274؛ المحبر 468.
343- همان .
344- سيره ابن هشام ، طبقات ابن سعد 2 / 11.
345- سيره ابن هشام 3 / 364؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 73.
346- سيره ابن هشام 2 / 174.
347- انساب الاشراف 1 / 274؛ المحبر 468.
348- تفسير طبرى 9 / 77؛ انساب ابن حزم 323.
349- سيره ابن هشام 2 / 416؛ طبقات ابن سعد 1 / 276.
350- طبقات ابن سعد 2- 2 / 112؛ و نيز رك : سيره ابن هشام 2 / 144؛ انساب الانساب 1 / 276.
351- طبقات ابن صعد 3- 1 / 6؛ 3- 2 / 77.
352-ض همان 3- 2 / 22.
353- همان 2- 1 / 29.
354- سيره ابن هشام 3 / 231، 238.
355- همان 3 / 197.
356- همان 3 / 167.
357- طبقات ابن سعد 4- 2 / 89.
358- طبقات ابن سعد 3 / 2- 0.
359- همان 3 / 85. سيره ابن هشام 2 / 220.
360- طبقات ابن سعد 3- 2 / 96؛ سيره ابن هشام 4 / 185، و در باره شركت او در بدر، 342.
361- سيره ابن هشام 2 / 216
362- سيره ابن هشام 220.
363- همان .
364- طبقات ابن سعد 1- 1 / 15.
365- مسند ابن حنبل 203.
366- صحيح بخارى : تفسير سوره مائده ؛ مسند ابن حنبل 253.
367- سيره ابن هشام 427. و نيز رك : وفاء الوفا 198؛ الاعتبار فى الناسخ و المنسوخ حازمى 175.
368-سيره
369- سيره ابن هشام 192.
370- صحيح بخارى : تفسير 24، ايمان 13، مغازى 34، شهادات 25؛ مسند ابن حنبل 96؛ سيره ابن هشام .
371- منافقون 8 و نيز رك : صحيح بخارى 28؛ مسند ابن حنبل 392 سيره ابن هشام 334 و طبقات ابن سعد 270.
372- مسند ابن حنبل 368.
373- رك : سيره ابن هشام 334.
374- تفسير طبرى 1695؛ سيره ابن هشام 173 و اضافه مى كند آنان ادعا مى كردند كه تعدادشان از دو لشكر كمتر نيست .
375- رك : به صحيح ؛ بخارى : جنائز مسند ابن حنيل سيره ابن هشام 21.
376-مورخان نوشته اند كه پس از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، گروهى ادعاى نبوت كرده ، جماعتى مرتد شده تارج شاهى بر سر گذاشتند و كسانى هم از پرداخت زكات خوددارى كردند مى دانيم كه پس از فتح مكه ، اعراب باديه نشين يكى پس از ديگرى مسلمان شدند. اين در حالى بود كه آنان نه به درستى اسلام را مى شناختند و نه مى توانستند به سادگى عقايد كهن جاهلى خويش را رها سازند. مسئله پرداخت زكات نيز براى آنان مشكلى جدى بود كه در اصل ، آن را نوعى باج گيرى از سوى مسلمانان مى دانستند.
در ميان قبايلى كه مرتد شناخته شدند، كسانى بودند كه ابوبكر را قبول نداشتند و طالب حكومت اهل بيت پيغمبر بودند. آنها مى گفتند: ابوبكر هيچ عهدى با آنان نداشته و اطاعت او بر آنان واجب نيست . باور آنان ، اين بود كه مهاجرين و انصار به دليل حسادت ، مانع از روى كار آمدن اهل بيت شده اند. به گزارش واقدى و ابن اعثم يكى از طوايفى كه به عنوان مرتد شناخته شد، طايفه اى از كنده ساكن در حضرموت بود. آنان مى گفتند كه ما تا رسول خدا صلى الله عليه و آله زنده بود از وى اطاعت مى كرديم ، اكنون نيز اگر شخصى از اهل بيت او به سر كار آيد از وى اطاعت مى كنيم ؛ در حالى كه ابوبكر هيچ حق حكومت و بيعت بر ما ندارد. مى گويند زياد بن لبيد كه مسئول جمع آورى زكات از ميان آنان بود، شبانه از آن منطقه گريخت و ضمن اشعارى طايفه مزبور را مرتد ناميد: با شما خواهيم جنگيد تا از ابوبكر اطاعت كنيم و... و تا آن كه بعد از كفر و ارتداد بگوييد كه ديگر به كفر باز نخواهيد گشت .
در اين كه زمينه ارتداد فراهم بوده و كسانى مرتد شده اند، ترديدى وجود ندارد، اما به درستى روشن نيست ؟ كدام يك از كسانى كه مرتد شده اند، به واقع در شمار مرتدين واقعى هستند و كدام يك ، صرفا به دلايل سياصى يا مذهبى ديگرى حاضر به پذيرش دولت مدينه نشده اند. به عنوان نمونه يكى از اين گروه ها، طايفه مالك بن نويره بود كه بدون هيچ گونه ترديدى ، صرفا به دلايل شخصى خالد و انگيزه هاى پست او مورد تهاجم و كشته شدن قرار گرفته . بنابر اين ، متاسفانه در تاريخ اين دوران ، همه را به عنوان جنگ هاى رده يادكرده اند كه لازم بود تذكر داده شود كه همگى اين چنين اند. تاريخ خلفا، نوشته رسول جعفريان ص 33 - 32 مترجم .
377- طبقات ابن سعد 3- 2 / 1.
378- وفاء الوفا 1 / 112.
379- همان 113 الدرة الثمينه ابن نجار چاپ شده در پايان كتاب شفاء الغرام 2 / 324.
380- همان ، 1 / 116.
381- همان ، در قسمت چاپ شده كتاب ابن نجار، تعداد اطم هاى آنان را در قديم 127 عدد نوشته است . 2 / 327.
382- ابن رسته 62.
383- الاغانى 19 / 5.
384- وفاء الوفا 1 / 115 ؛ 319 از ابن زباله .
385- وفاء الوافا 319- 320؛ ابن نجار 323.
386- وفاء الوفا 116.
387- همان 391 .؛ و نيز رك : ابن نجار 325.
388- الاغانى 19 / 5.
389- وفاء الوفاء 317؛ نيز رك : 116.
390- همان 309.
391- همان 1 / 16.
392- همان 2 / 125.
393- همان 2 / 125.
394- همان 1 / 116.
395- همان 1 / 611.
396- وفاء الوفا 1 / 114.
397- سيره ابن هشام 3 / 256.
398- سيره ابن هشام 3 / 256.
399- سيره ابن هشام 256، سمهودى 1 / 114.
400- سيره ابن هشام 3 / 256، سمهودى 1 / 114.
401- سيره ابن هشام 3 / 256.
402- تفسير طبرى 8 / 510.
403- مسند ابن حنبل 1 / 246.
404- طبقات ابن سعد 2- 1 / 54.
405- تاريخ المدينه ابن شبه 173.
406- اسباب النزول 147.
407- معجم ما استعجم بكرى 1056.
408- صحيح بخارى : مناقب 23؛ مناقب الانصار 52؛ لباس 7؛ طبقات ابن سعد 1- 2 / 143.
409- مسند ابن حنبل 2 / 9، صحيح بخارى ؛ انبياء 5.
410- مسند ابن حنبل 3 / 133، 346.
411- مسند ابن حنبل 4 / 286، ابن ماجه : حدود 10؛ بخارى : تفسير سوره 3، 4.
412- بخارى : حدود 4: مسند ابن حنبل 2 / 5 و نظر كنيد به نجا.
413- بخارى : اذان 1؛ ابن ماجه : اذان .
414- سيره ابن هشام 2 / 139، 194؛ مسند ابن حنبل 2 / 451، تفسير طبرى 4 / 129، صحيح بخارى ؛ جزيه 6، اعتصام 18.
415- مسند ابن حنبل 2 / 451.
416- الاغانى 16 / 15.
417- سيره ابن هشام 2 / 139، و نيز رك : به تفسير طبرى 4 / 129.
418- حبر در زبان عبرى به معناى عالم دين است مترجم .
419- همان 2 / 194.
420- همان 2 / 187.
421- همان 2 / 194.
422- همان 2 / 136.
423- سيره ابن هشام 2 / 137، 139.
424- تفسير طبرى 8 / 466؛ 196. طرى مى گويد كه جبت و طاغوت مورد نظر قرآن ، شخص او بوده است 8 / 464.
425- تفسير طبرى 4 / 464.
426- سيره ابن هشام 2 / 135- 138 و رك : 2 / 191، 196، مسند ابن حنبل 2 / 346، 363، 416.
427- سيره ابن هشام 197- 98، و رك ، انساب الاشراف 1 / 283.
428- سيره ابن هشام 2 / 16، 173.
429- سيره ابن هشام 2 / 164. ابن حنبل به دو طايفه يهودى بدون آنكه نامى از آنها ببرد اشاره كرده است ، مسند 1 / 246.
430- ابن اسحاق در حاشيه الروض الانف 2 / 189.
431- وفاء الوفا 1 / 198.
432- طبقات ابن سعد 3- 2 / 3، واحدى مى گويد سعد بن عباده داراى پشتيبان بسيارى از يهود بو كه در پيروزى آنان شركت داشت . اسباب النزول 147.
433- سيره ابن هشام 3 / 255، 257.
434- وفاء الوفا 1 / 218.
435- سيره ابن هشام ، 2 / 186، 3 / 31.
436- بقره 246.
437- بقره 246.
438- آل عمران 49 مائده 110.
439- مائده 78.
440- بقره 47، 122 جائيه 16، يونس 3.
441- مريم 58.
442- بقره 85، يونس 93، جائيه 171.
443- مائده 32.
444- مائده 13.
445- مائده 71.
446- مائده 81.
447- بقره 111.
448- بقره 135- 137.
449- مائده 64.
450- توبه 30.
451- توبه 30- 32.
452- مائده 82.
453- مائده 64.
454- مائده 18.
455- بقره 120.
456-مائده 51.
457- شعراء 196.
458- اعلى 81- 19.
459- بقره 89 آل عمران 81، احقاف 12، انعام 2.
460- انعام 114.
461-آل عمران 23- 24.
462- آل عمران ، 70، 98 نساء 150- 152 و نظر كنيد به بقره 105 حشر 1 / 11.
463- آل عمران 9.
464- مائده 58.
465- مائده 62.
466- مائده 77- 81.
467- مائده 54.
468- بقره 109.
469- آل عمران 186.
470- مائده 57.
471- سيره ابن هشام 2 / 185، تفسير طبرى 8 / 445، چاپ محمد شاكر؛ التحفه اللطيفه 1 / 289.
472- سيره ابن هشام 2 / 185.
473- تفسير طبرى 8 / 510.
474- طبقات ابن سعد 1- 2 / 134؛ مسند ابن حنبل 2 / 240.
475- سيره ابن هشام 2 / 135.
476- سيره ابن هشام 2 / 137- 9؛ انساب الاشراف 1 / 185.
477- سيره ابن هشام .
478- وفاء الوفا /1 198، 2 / 446- 7.
479- سيره ابن هشام 2 / 24.
480- تفسير طبرى 8 / 826، ابن سعد روايت مى كند كه معروف ترين كسى كه اسلام آورده مخيريق بوده كه رسول خدا اموال او را بخشيد.
481- سيره ابن هشام 3 / 857.
482- همان 2 / 427.
483- اذرعات منطقه اى در نزديكى شهر درعا در سوريه كنونى است . مترجم
484- سيره ابن هشام 2 / 427، وفاء الوفا 1 / 198.
485- وفاء الوفا 1 / 113، 216.
486- طبقات ابن سعد 2- 1 / 41، 12.
487- در نقل اخبار غزوه بنى نضير و علت آن ، روايات متعددى وجود دارد.
488- در اين باره از شش روز تا بيست و يك روز گفته اند. الصحيح من سيرة النبى ، ج 6، ص 24. ابن هشام نيز اين محاصره را شش روز گفته است .
489- طبقات ابن سعد 2- 1 / 41.
490- سيره ابن هشام 3 / 193- 4؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 47. تفسير طبرى 8 / 449، و نيز رك : مسند ابن حنبل 2 / 149.
491- سيره ابن هشام 3 / 192.
492- طبقات ابن سعد 2- 1 / 41.
493- طبقات ابن سعد 2- 1 / 41، 1 / 183؛ مسند ابن حنيل 1 / 25؛ و نيز رك : به بحث اينجانب احكام الرسول صلى الله عليه و آله فى الاراضى المفتوحه كه در مجله دانشكده ادبيات و علوم سال 1956 منتشر شده است .
494- طبقات ابن سعد 2- 1 / 54؛ سيره ابن هشام . 263 و
495- تفسير طبرى 10 / 510.
496- سيره ابن هشام 3 / 262، 464.
497- همان 3 / 263.
498- همان 3 / 255، 257.
499- طبقات ابن سعد 2- 1 / 54.
500- سيره ابن هشام .
501- بخارى : 64- 15، وفاء الوفا 1 / 221.
502- طبقات ابن سعد 2- 1 48، 55؛ سيره ابن هشام 3 / 236.
503- طبقات ابن سعد 2- 1 / 48.
504- به روايت ابن اسحاق ، پرچم سپاه در حمله به قلعه قريظه ، در دستان على بن ابى طالب عليه السلام قرار گرفته بود. مسلمانان به قلعه قريظيان نزديك مى شدند؛ در حالى كه آنان به رسول خدا صلى الله عليه و آله ناسزا مى گفتند سيره ابن هشام
سپاه اسلام پس از محاصره قلعه و تيراندازى فراوان ، آنها را به ننگ آوردند. ابن هشام مى گويد: برخى از محدثانى كه به آنان اعتماد دارم ، برايم نقل كردند كه سبب تسليم شدن آنان ، اين بود كه على بن ابى طالب عليه السلام فرياد كشيد: به خدا سوگند يا شربتى كه حمزه نوشيدمى نوشم و يا قلعه آنان را مى گشايم و قدم جلو نهاد، در آن لحظه قريظيان گفتند: اى محمد! حكميت سعد بن معاذ را مى پذيريم . به نقل از: تاريخ سياسى اسلام ، سيره رسول خدا، رسول جعفريان ، ص ‍ 526 مترجم .

505- سيره ابن هشام 3 / 453. 4.
506- همان 254- 256؛ و رك : طبقات ابن سعد 2- 1 / 54 اما مسند او درباره خبر قتل مطلبى ذكر نمى كنند.
507- رك : صحيح بخارى : جهاد 186، ستئذان 26، مغازى 20، مناقب الانصار 2؛ صحيح مسلم : جهاد 6؛ مسند ابن حنبل 2 / 33، 76؛ 6 / 312.
508- مغازى واقدى 818.
509- مسند ابن حنبل 2 / 149.
510- الاموال 110.
511- مغازى واقدى 501.
512- همان 510.
513- همان 506.
514- همان 512- 13.
515- همان 513.
516- همان 516.
517- همان 515.
518- همان 523.
519- همان 381 ، 388؛ طبقات ابن سعد 85- 2.
520- همان 388. طبقات ابن سعد 8 / 85.
521-حشر 23.
522-انعام 127، يونس 35.
523-آيات متعلق به اين موضوع را در: الفهرست المفصل ببينيد (ماده مسلم ).
524- و درباره حرمت آن رك : مائده 2؛ 67.
525- سيره ابن هشام 2 / 230، طبقات ابن سعد 2- 1 / 2.
526- همان 2 / 224؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 3.
527- همان 2 / 236؛ طبقات ابن سعد 2 1 / 4.
528- در محدوده اين حمله ها و تاريخ و فرماندهى آنها، بر جلد دوم طبقات ابن سعد اعتماد نموده ايم . در اين باره ، گزارش ابن سعد اختلاف اندكى با گفته هاى واقدى در كتاب المغازى دارد و آنچه كه از سوى ابن اسحاق در اين باره عنوان شد، تاريخ آنها را با ماه تعيين نموده است .
529- طبقات ابن سعد 2- 2 / 7، 14؛ 15، انساب الاشراف 289.
530- سيره ابن هشام 2 / 253.
531- سيره ابن هشام 2 / 263، 269.
532- سيره ابن هشام 2 / 258؛ انساب الاشراف 291.
533- طبقات ابن سعد 2- 1 / 9؛ انساب الاشراف 289.
534- سيره ابن هشام 2 / 265.
535- همان 282.
536- سيره ابن هشام 2 / 253- 4.
537- هم اكنون منطقه بدر به شهرى تبديل شده است . اين منطقه در 155 كيلومترى مدينه است و فاصله اى در حدود 310 كيلومتر با مكه و حدود 45 كيلومترى با ساحل درياى سرخ دارد. (((مترجم ))).
538- طبقات ابن سعد 2- 1 / 9؛ انساب الاشراف 1 / 293.
539- سيره ابن هشام 2 / 258.
540- سيره ابن هشام 2 / 260، 267، 269.
541- انساب الاشراف 1 / 198.
542- طبقات ابن سعد 2- 1 / 14.
543- سيره ابن هشام 2.
544- سيره ابن هشام 2 / 267.
545- طبقات ابن سعد 2- 1 / 18- 19، 22.
546- طبقات ابن سعد 2- 1 / 23.
547- سيره ابن هشام 2 / 421، 425؛ طبقات ابن سعد 1 / 23؛ سيره ابن هشام 2 / 294.
548- طبقات ابن سعد 2- 2 / 20.
549- سيره ابن هشام 3 / 4- 5؛ ابن سعد 2- 1 / 26.
550- سيره ابن هشام 3 / 12؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 25؛ انساب الاشراف 1 / 313.
551- سيره ابن هشام 3 / 7؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 26.
552- سيره ابن هشام 3 / 8؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 27؛ 34؛ انساب الاشراف 1 / 315.
553- سيره ابن هشام 3 / 7.
554- سيره ابن هشام 3 / 77 و بعد از آن .
555- سيره ابن هشام 3 / 45؛ انساب الاشراف 1 / 327.
556- همان 3 / 52، 56؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 35.
557- واقع در 330 كيلومترى مدينه كه يكى از چاه هاى دشمن در آن قرار داشت . مترجم .
558- آن شخص عبد الله بن انبس نام داشت . مترجم
559- سيره ابن هشام 3 / 184؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 36.
560- رجيع نام چاه آبى از قبيله هذيل بوده كه در هفتاد كيلومترى شمال شهر مكه قرار داشته است . حادثه رجيع بنا به نقل برخى مورخان ، در صفر سال چهارم و به قول عده اى ديگر در سال سوم ، اندكى پس از غزوه احد صورت گرفته است . واقدى به نقل از عروة بن زبير مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله اصحاب رجيع را به عنوان جاسوسى به سوى مكه فرستاد تا از قريش اخبارى به دست آورند و نقل ديگرى مى گويد: بنى لحيان از دو قبيله عضل و قاره كه از قبيله بنى هون بن خزيمة بن مدركه بودند خواستند در توطئه مشتركى به بهانه اسلام آوردن به نزد رسول خدا رفته و مبلغان ايشان را دستگير كرده و به قريش بسپارند. از اين گروه ، سه يا چهار تن ، به اسارت تن نداده و به شهادت رسيدند و سه نفر ديگر اسير شده و به مكه برده شدند. يكى از آنان به نام عبد الله بن طارق در مرالظهران خود را از قيد آزاد كرده و با آنان به جنگ پرداخت ، اما در اثر سنگسار شدن به شهادت رسيد. دو تن ديگر به نام هاى حبيب بن عدى و زيد بن الدثنه به دست مشركان سپرده شدند كه به انتقام كشتگان آنها در بدر، به شهادت رسيدند. مغازى واقدى ، ج 1، ص 362- 361. مترجم .
561- سيره ابن هشام 3 / 160- 166؛ طبقات ابن سعد 2- 2 / 39.
562- سپاه حضرت به ناحيه اى كه به آن ذات الرقاع گفته مى شد و در فاصله تقريبى 85 كيلومترى مدينه بود، حركت كرد. رسول خدا دسته هايى را به اين سو و آن سوى منطقه فرستاد، اما دشمن به قله هاى كوه پناه برد. گفته اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در اين سفر، نخستين بار نماز خوف به جا آورد. مترجم .
563- سيره ابن هشام 3 / 214- 216؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 43.
564-طبقات ابن سعد 2- 1 / 45.
565- به اعتقاد محققين ، آيه فلك و اثبات پاكى دامن همسر پيامبر، متعلق به ماريه قبطيه بوده است و ارتباطى با عايشه نداشته ، اما راويان دروغ پرداز، بعدها با قلب حقيقت آن را متعلق به عايشه قلمداد نمودند رك حديث الافك ، سيد جعفر مرتضى عاملى . مترجم .
566- سيره ابن هشام 3 / 341 رك : الافك : نجارى : الشهادت 2 / 15، مغازى واقدى 34؛ مسند ابن حنبل 6 / 59- 61؛ 194، 367.
567- اين منطقه در فاصله پنج روز راه تا دمشق و پانزده روز راه تا مدينه است . مترجم .
568- طبقات ابن سعد 2- 1 / 44؛ سيره ابن هشام 3 / 22.
569- سيره ابن هشام 3 / 190، 229- 230.
570- مغازى واقدى 441.
571- مغازى واقدى 443.
572- همان 479.
573- سيره ابن هشام 3 / 230.
574- وى به همراه احزاب بغات در صفين بر عليه امير المومنين على عليه السلام و در كنار معاوية بن ابى سفيان جنگيد و اين چنين احزاب در دوران جاهليت خود با دوران پس از اسلام با يكديگر همراه بودند. اميرالمونين در تحريض مردم كوفه بر ضد قاسطين مى فرمود: سيروا الى بقيه الاحزاب ؛ يعنى حركت كنيد به سوى باقى مانده هاى احزاب به نقل از: سيره رسول خدا، رسول جعفريان ، ص 506. مترجم .
575-مغازى واقدى 477.
576- مغازى واقدى 444.
577- سيره ابن هشام 3 / 243، 246؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 48.
578- واقدى 451.
579- طبقات ابن سعد 2- 1 / 48.
580- واقدى مى گويد: بنى عبد الاشهل كه در حره شرقى ساكن بودند، از راتج تا پشت آن را پايين تر آن را به سوى مركز مدينه خندق كندند، به گونه اى كه خندق تا پشت مسجد النبى ص آمد. مترجم .
581- خربى در نزديكى مسجد قبلتين است كه در غرب كوه سلع قرار دارد. مترجم .
582- مغازى واقدى 446؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 47- 48؛ سيره ابن هشام 3 / 232.
583- ناحيه وسيع شمال مدينه به سمت ذى الحليفه . مترجم
584-مغازى واقدى 444.
585- در نزديكى احد و رومه مترجم ))).
586- واقدى اختلافات روايات درباره زمان محاصره را بين دو هفته و بيست و چند روز ذكر كرده است 491.
587- ابن هشام 238، 241؛ واقدى 470.
588- سيره ابن هشام 3 / 273؛ مغازى واقدى ؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 49.
589- مغازى واقدى 444.
590- مغازى واقدى 480.
591- طبقات ابن سعد 2- 1 / 50.
592- سيره ابن هشام 3 / 247؛ طبقات ابن سعد 2- 1 / 48.
593- سيره ابن هشام 3 / 1 / 23.
594-سيره ابن هشام 3 / 239، واقدى 417- 8، 483؛ انساب الاشراف 1 / 246.
595- سيره ابن هشام 3 / 229- 230.
596- مخلوطى از پشم و خون تازه . مترجم
597- مغازى واقدى 478.
598- سيره ابن هشام 3 / 274د انساب الاشراف 1 / 274.
599- مغازى واقدى 572- 3؛ طبقات ابن سعد 2 / 69، و درباره تعدان آنان رك : مسند ابن حنبل 3 / 420.
600- حديبيه در 22 كيلومترى غرب شهر مكه و در راه جده واقع است . مترجم .