شخصيت و قيام زيد بن على (ع )

سيد ابوفاضل رضوى اردكانى

- پى ‏نوشتها -
- ۱ -

1- طبقات ابن سعد ج 5 ص 156 و طبرى ج 6 ص 263
2- (( صفوة الصفوه )) ج 2 و (( وفيات الاعيان )) ج 2 ص 259 و مدارك ديگر به جلد 46 بحار جديد مراجعه فرمائيد.
3- (( حلية الاولياء )) ج 3 ص 136 و (( صفوة الصفوه ، )) ج 2 ص 54 و بحار ج 46
4- علامه كبير امينى قدس سره در كتاب نفيس (( الغدير)) ج 2 ص 343 تا 348، قيام مختار را نهضتى شرعى و الهى و مورد رضاى امام توصيف مى فرمايند، و مطالب زيادى از روايات و اشعار و تاءليف حدود 20 جلد كتاب فضيلت مختار را دليل بر اصالت نهضت او مى داند. ما در فصل ((فلسفه قيام )) همين كتاب بطور فشرده به شخصيت اين رجل فداكار و مجاهد اسلام اشاره كرده ايم .
5- (( قال ابوحمزه الثمالى : اتيت باب على بن الحسين (عليه السلام ) فكرهت ان اضربه فقعدت حتى خرج فسلمت عليه و دعوت له ، فرد على سلام و دعالى ، ثم انتهيت الى حائط، فقال : يا ابا حمزة ترى هذا الحائط؟، قلت : بلى يابن رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) قال : فانى اتكاءت عليه يوما و انا حزين فاذا رجل حسن الوجه حسن الثياب ينظر فى اتجاه وجهى ، ثم قال : يا على بن الحسين ، مالى اراك كئيبا حزينا، على الدنيا؟ فهو رزق حاضر، ياءكل منها البر و الفاجر، فقلت : ما عليها احزن كما تقول ، فقال يا على ، اعلى الاخرة ؟ هو وعد صادق يحكم فيها ملك قاهر. قلت : ما على هذا حزنى انه كما تقول ، فقال : و ما حزنك يا على بن الحسين ؟ قلت : ما اتخوف من فتنة ابن الزبير... )) 6- (( بحارالانوار )) ج 46 چاپ جديد ص 145 به نقل از خرائج و جرائح صفحه 196، و در روايتى ديگر امام ، اين مرد ناشناس را خضر پيامبر معرفى مى كند، و (( حلية الاولياء، )) ج 3، ص 134 و ارشاد مفيد ص 241.
7- (( بحارالانوار )) ج 46 ص 123 چاپ جديد.
8- ارشاد ص 245.
9- (( سر السلسله العلويه ، )) بخارى ص 56 و 32. (( و الحدائق الورديه ، )) ج 1 ص 45 (( محلى و غاية الاختصار )) ص 107: حسينى .
10- (( بحارالانوار )) 46 ص 215 و ثورة زيد بن على ص 26 تاءليف ناجى حسن . و فرحة الغرى ص 51 (ملحق به (( مكارم الاخلاق )) چاپ شده است ).
11- كامل مرد ج 3 ص 189 طبع سنه 1347 - زيد الشهيد ص 9. و (( اعيان الشيعه ، )) ج 7 ص 107 چاپ جديد.
12- در (( بحارالانوار )) ج 46 ص 184 به 600 دينار نقل كرده است . و (( اعيان الشيعه ، )) ج 7 ص 107 چاپ جديد.
13- (( مقاتل الطالبيين )) ص 127 و (( بحارالانوار )) ج 46 طبع جديد ص 208 و (( تاريخ الفرات )) ص 71، تاءليف : كوفى و امالى صدوق ص 335 و ص 336.
14- (( بحارالانوار، )) ج 46 ص 170، امالى صدوق ص 335. (( الغدير، )) ج 3 ص ‍ 70 اغانى ج 20 ص 127، و ج 24 ص 107 چاپ جديد، (( تنقيح المقال ، مامقانى ماده (زى د).
15- (( نورالابصار، )) شبلنجى ص 178.
16- تاريخ طبرى ج 8 ص 275 و تاريخ ابن عساكر ج 6 ص 20 و شرح ابن ابى الحديد ج 1 ص ‍ 315.
17- (( مقاتل الطالبيين )) ص 96 تاءليف ابوالفرج اصفهانى . و خطط مقريزى ج 2 ص ‍ 307.
18- خطط مقريزى ، ج 4 ص 307 و (( مقاتل الطالبيين و روض النضير، )) ج 1 ص 49.
19- (( مقاتل الطالبيين )) تاءليف ابوالفرج اصفهانى ص 127.
20- (( زيدالشهيد )) ص 171، به نقل از مجدى .
21- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 18.
22- (( الحدائق الورية فى مناقب الائمة الزيديه ، )) ج 1 ص 143 و شرح صحيفه سيد عليخان و (( روض النضير )) ج 1 ص 52 چاپ مصر سنه 1347.
23- ثوره زيد بن على ص 25 تاءليف ناجى حسن ، و تهذيب ابن حجر.
24- ارشاد ص 148.
25- ارشاد ص 148 و تاريخ طبرى ج 8 ص 272 و طبقات ابن سعد ج 5 ص 240. و (( نقد الرجال )) تفرشى (كلمه زيد) ص 144 به نقل از رجال شيخ .
26- مى گويد: در شهادت حضرت زيد بن على (عليه السلام ) حزن و اندوه آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) تجديد مى گردد. (( قاموس الرجال ، )) ج 4 ص 471 (كلمه زيد) تاءليف تسترى .
27- (( مسندالامام زيد، )) ص 10 چاپ بيروت .
28- (( زيد الشهيد )) تاءليف مرحوم مقرم ص 5 چاپ نجف سنه 1355 ه‍ ق .
29- (( مصباح المتهجد، )) در اعمال ماه صفر ص 551.
30- (( مسارالشيعه - )) تاءليف شيخ مفيد.
31- (( مروج الذهب ، )) ج 3 طبع جديد ص 217.
32- (( مقاتل الطالبيين )) ص 144.
33- طبرى در تاريخش ج 5 ص 482 اين قول را تقويت كرده است به نقل از واقدى . (گرچه قول ديگرى دارد كه سال شهادت 122 و مقدمه شهادت 121 مى داند و اين سخن را از هشام كلبى و او از ابى مخنف نقل مى كند) (( منتخب التواريخ )) ص 337 - (نامه دانشوران سنه شهادت را، 122 مى داند) (( وقايع الايام )) محدث قمى ص 178 اعمال صفر (131 غلط است ).
34- (( نقد الرجال )) تفرشى حرف (ز) ص 143 به نقل از رجال شيخ .
35- تاريخ ابن عساكر ج 6 ص 15.
36- (( الكنى و الا لقاب )) محدث قمى ج 2 ص 132 (ثمالى ).
37- البته اين داستان با تغييراتى در عبارت قريب به همين مضمون بنام عمرالجعفرى نيز روايت شده است و روايت ابى حمزه نيز با تغييرات ديگرى درآمده است و اين اختلاف در روايات ضرر به اصل بحث نمى زند، لذا ما از ذكر آن خوددارى مى كنيم .
38- امالى صدوق ص 335 و (( بحارالانوار )) ج 46 طبع جديد ص 170.
39- (( تاريخ الفرات )) كوفى ص 71.
40- (( فرحة الغرى )) ص 51.
41- سوره يوسف آيه 100.
42- (( بحارالانوار )) جلد 46 ص 170 و امالى صدوق ص 335.
43- (( كان رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) يغير الاسماء القبيحة فى الرجال و البلدان )) يعنى پيامبر نامهاى بد اشخاص و اماكن را به نام خوب تغيير مى داد.
(( عن النبى (صلى اللّه عليه و آله ): من ولد و له اربعة ولد و لم يسم احدهم باسمى فقد جفانى )) يعنى پيامبر فرمود: هر كس چهار فرزند داشته باشد و يكى را به نام من نخواند، به من جفا كرده است .
(( و عن علتى (عليه السلام ) حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه ...)) يعنى امام على (عليه السلام ) فرمود:
... حق فرزند بر پدر اين است كه نام نيكى براى او انتخاب كند.
چند خبر فوق (غير از اخير از (( سفينة البحار )) ج 1 ص 662 ماده (سما) است .
44- قرآن مجيد سوره نساء آيه 95.
45- قرآن مجيد سوره توبه آيه 111.
46- (( بحارالانوار )) ج 46 ص 192، طبع جديد به نقل از (( مستطرفات السرائر. ))
47- (( وقايع الايام )) (شهر صيام ) ص 64 و مقتل خوارزمى ج 2 ص 119.
48- (( عيون اخبار الرضا )) باب 25 تاءليف شيخ صدوق ، و (( بحارالانوار )) ج 46 ص 209 و 171 چاپ جديد. و (( تنقيح المقال ، )) مامقانى ج 1 حرف (ز) ص 468 چاپ قديم . و (( نفس المصدر )) ج 1 ص 330 - و (( الغدير )) ج 3 ص 69.
49- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد خطبه 35.
50- (( مقاتل الطالبيين ، ص 131 - ابوالفرج اصفهانى .
51- امالى صدوق ص 40 و (( بحارالانوار، )) ج 46 ص 168 و 183 و (( تنقيح المقال ، )) ج 1 حرف (ز).
52- (( عيون اخبار الرضا - شيخ صدوق باب 25. و (( بحارالانوار )) ج 46 طبع جديد ص 171 و 209.
و (( تنقيح المقال - )) مامقانى حرف (ز) چاپ قديم ص 468.
و (( نفس المصدر )) ج 1 ص 330 و ارشاد مفيد ص 251.
و (( الغدير )) ج 3 ص 49.
53- ارشاد ص 251 و قواعد شهيد باب امر به معروف و نهى از منكر و (( مراة العقول )) مجلسى ج 1 ص 261 و (( تنقيح المقال - )) مامقانى - حرف (ز)
54- (( مقاتل الطالبيين )) ص 131 (عن على بن الحسين عليهماالسلام ... (( و لايدركه الاخرون الا من عمل بمثله ...) ))
55- (( بحارالانوار )) ج 46 و (( مقاتل الطالبيين )) ص 130.
56- (( بحارالانوار )) چاپ جديد، ج 46 ص 198.
57- تفسير عياشى ج 1 ص 325 و بحرانى در (( البرهان )) ج 1 ص 478 و فيض در صافى ج 1 ص 448 و شيخ حر عاملى در (( اثبات الهداه ج 5 ص 426 و (( بحارالانوار )) ج 46 ص ‍ 191 و (( نفس المصدر )) ج 8 ص 161.
58- ارشاد مفيد ص 251 و (( الغدير )) ج 3 ص 69.
59- زيد شهيد ص 7 به نقل از (( فرحة الغرى . )) و (( مقاتل الطالبيين )) ص 131.
60- (( بحارالانوار، )) ج 46 ص 170، و امالى صدوق ص 235.
61- (( بحارالانوار )) چاپ جديد جلد 46 ص 171 و 172. و امالى صدوق ص 349 و ص ‍ 392. و (( تنقيح المقال )) حرف (ز) ص 468. و امالى طوسى ص 277.
62- (( قال رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ): يا حسين يخرج من صلبك رجل ، يقال له : زيد، يتخطاء هو و اصحابه رقاب الناس غرا محجلين ، يدخلون الجنة بغير حساب . )) نقل از مدارك ذيل : (( عيون اخبار الرضا - )) شيخ صدوق باب 25. و (( بحارالانوار )) ج 46 ص 209 و 171 چاپ جديد. و (( سفينة البحار )) ج 1 ماده (زى ) و (( تنقيح المقال ، )) ج 1، حرف (ز) ص 468 چاپ قديم و (( نفس المصدر )) ج 1 ص 330. و (( الغدير )) ج 3 ص 69.
63- (( قوله صلى اللّه عليه و آله : انه يخرج و يقتل بالكوفة و يصلب بالكناسة ، يخرج من قبره نبشا، و تفتح لروحه ابواب السماء، و يبتهج به اهل السموات و الارض . ((عيون اخبار الرضا - )) شيخ صدوق و (( الغدير )) ج 3 ص 49)).
64- (( اشار النبى (صلى اللّه عليه و آله ) الى زيد بن حارثة ، فقال : ادن منى يا زيد زادك منى اسمك عندى حبا، فانت سمى الحبيب من اهلبيتى . ((سفينه البحار )) جلد 1 ماده (زى ))).
65- (( قال رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ): يقتل رجل من اهلبيتى فيصلب لاترى الجنة عين راءت عورته . ((مقاتل الطالبيين )) ص 130)).
66- بحار ج 46 ص 172 چاپ جديد. و امالى صدوق ص 392 و (( تنقيح المقال )) مامقانى ج 1 حرف (ز).
67- زيد فرزند امام سجاد ص 12.
68- (( عن جرير بن حازم ، قال : راءيت النبى (صلى اللّه عليه و آله ) فى المنام و هو متساند الى جذع زيد بن على (عليه السلام ) و هو مصلوب و هو يقول للناس اهكذا تفعلون بولدى ؟ ((مقاتل الطالبيين )) ص 130)).
69- (( ايها الناس انى دعوتكم الى الحق فتوليتم عنى ، و ضربتكم بالدرة فاعيتمونى ما انه سيليكم بعدى ولاة لا يرضون منكم بذلك ، حتى يعد بوكم بالسياط و بالحديد فاما انا فلا اءعذبكم بهما، انه من عذب الناس فى الدنيا عذبه اللّه فى الاخرة ، و آية ذلك ان ياءتيكم صاحب اليمن حتى يحل بين اظهركم ، فياءخذ العمال و عمال العمال ، رجل يقال له يوسف بن عمر، يقوم عند ذلك رجل منا اهل البيت فانصروه ، فانه داع الى الحق فكان الناس يحدثون ان ذلك الرجل هو زيد. )) 70- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، خطبه 39 ج 2 ص 306 و (( سفينة البحار )) ج 1 ماده (زى ).
71- (( عن على بن الحسين ، عن ابيه ، عن على عليه السلام ، قال : يخرج بظهر الكوفه ، رجل يقال له : زيد، فى ابهة و الا بهة الملك لا يسقه الاولون ، و لا يدركه الا خرون ، الا من عمل بمثل عمله ، يخرج يوم القيامة هو و اصحابه ، معهم الطوامير، او شبه الطوامير، حتى يتخطوا اعناق الخلائق تتلقاهم الملائكة فيقولون هولاء حلف الخلف ، و دعاة الحق ، و يستقبلهم رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) فيقول : يا بنى ، قد عملتم ما امرتم به ، فادخلوا الجنة بغير حساب . )) 72- (( مقاتل الطالبين )) ص 131.
73- (( الغدير )) ج 3 ص 69 - ملاحم سيد بن طاووس باب 31.
74- (( زيد الشهيد )) ص 9 نقل از (( حدائق الورديه . ))
75- (( حدث حبة العرنى ، قال : كنا مع اميرالمؤ منين على بن ابى طالب (عليه السلام ) انا والاصبغ فى موضع الجزارين و الحناطون يومئذ صحراء و هو يريد المسجد الاعظم فمازال يلتفت الى ذلك الموضع و يبكى بكاء شديدا و يقول : يا بابى يا بابى ، فقال له الاصبغ : لقد بكيت حتى بكت قلوبنا و عيوننا فالتفت فلم ار احدا، فقال : حدثنى رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) عن جبرئيل عن اللّه سبحانه و تعالى انه يولد لى ولد ما لود ابواه بعد، يلقى اللّه غضبانا عن اللّه تعالى و راضيا عنه على الحق ، و انه يمثل به فى هذا المواضع مثلة ما مثل باحد قبله و لا بعده صلوات اللّه على روحه و الارواح التى تتوفى معه . ((زيد الشهيد )) ص 45)).
76- (( وقايع الايام )) شهر صيام ص 64.
77- (( يا اباحمزه ، ان عتت بعدى لترين هذا الغلام (يعنى زيدا ابنه ) فى ناحية من نواحى الكوفة ، مقتولا، مدفونا، منبوشا، مسلوبا، مسحوبا، مصلوبا، فى الكناسة ، ثم ينزل فيحرق و يدق و يذرى فى البر فشاهد ابوحمزة جميع ذلك . ))
78- (( قال خالد مولى آل زبير: كنا عند على بن الحسين فدعا ابنا له ، يقال له : زيد، فكبا بوجهه و جعل يمسح الدم عن وجهه و يقال : اعيذك باللّه ان تكون زيدا المصلوب . مقاتل الطالبيين )) ص ‍ 131.
79- (( عن ريطة بنت عبدالله بن محمد بن الحنفيه ، عن ابيها قالت : مرزيد بن على بن الحسين (عليه السلام ) على محمد بن الحنفية فرق له و اجلسه ، و قال : اعيذك بالله يابن اخى ان تكون المصلوب بالعراق
(مقاتل الطالبين ص 131.
80- (( سر السلسلة العلوية )) ص 60 و (( الغدير )) ج 3 ص 69 به نقل از (( عيون اخبار الرضا و مقاتل الطالبيين )) ص 95.
81- مقاتل الطالبين ص 131
82- (( بحارالانوار )) ج 46 ص 170 - و امالى صدوق ص 335 و (( تنقيح المقال )) مامقانى حرف (ز).
83- (( الاغانى )) ج 24 ص 106 چاپ جديد - و (( الغدير )) ج 3 ص 70.
84- (( عن معمر: قال كنت جالسا عند الصادق جعفر بن محمّد (عليه السلام ) فجاء زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام )، فاخذ بعضادتى الباب فقال الصادق (عليه السلام ): يا عم اعيدك باللّه ان تكون المصلوب بالكناسة فقالت له ام زيد: و اللّه ما يحملك على هذا القول غير الحسد لابنى ، فقال : يا ليته حسدا، يا ليته حسدا، ثلاثا ثم قال : حدثنى ابى عن جدى (عليه السلام ) انه يخرج من ولده رجل يقال له : زيد، يقتل بالكوفه و يصلب بالكناسة يخرج من قبره نبشا، تفتح لروحه ابواب السماء، يبتهج به اهل السموات ، يجعل روحه فى حوصلة طير خضر يسرح فى الجنة حيث يشاء. )) (( بحارالانوار )) ج 46 ص 168 - امالى صدوق ص 40 (( تنقيح المقال )) ج 1 حرف (ز) دقاق از على بن الحسين (عليه السلام ) هم روايت را نقل كرده است .
(( عيون اخبار الرضا )) ج 1 ص 150 - بحار جلد 46 ص 168.
85- سوره مجادله آيه 11.
86- ص 440 تاءليف زيد بن على و الصفوه ص 8.
87- (( رحم اللّه زيدا انه العالم الصدوق . الغدير )) ج 2 ص 221.
88- (( سفينة البحار )) ج 1 كلمه زيد - (( تنقيح المقال )) حرف (ز) ص 468 (( الغدير )) ج 3 ص 71 به نقل از (( عيون اخبار الرضا. ))
89- رجال كشى ، ص 184 - (( الغدير )) ج 3 ص 70 و كافى .
90- بحار ج 46 ص 169 حديث 14 نقل از امالى صدوق ص 40 (( نفس المصدر ج 1 ص ‍ 251. (( الغدير )) ج 3 ص 70 نقل از (( الاغانى )) ج 2 ص 127 - (( وقايع الايام )) خيابانى شهر صيام ص 65.
91- (( مقاتل الطالبيين )) ص 129: (( عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّد (عليه السلام ) يمسك يزيد بن على بالركاب ، و يسوى ثيابه على السرج . ))
92- (( مقاتل الطالبيين )) ص 129: (( عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّد (عليه السلام ) يمسك يزيد بن على بالركاب ، و يسوى ثيابه على السرج . ))
93- (( جامع الرواة )) ج 1 ص 343.
94- (( اتفق علماء الاسلام ، علتى جلاليته و ثقته و ورعه و علمه و فضله تنقيح المقال )) مامقانى حرف (ز) ج 1 ص 467.
95- (( زيد الشهيد )) ص 14.
96- (( هو احد اباه الضيم و من مقدمى علماء اهل بيت قد اكتنفته الفضائل من شتى جوانبه علم متدفق . )) (( الغدير )) ج 3 ص 69.
97- (( زيد الشهيد )) ص 14.
98- (( الخطط المقريزى ، )) ج 4 ص 307 و، (( وقايع الايام )) (صيام ) ص 71 تاءليف خيابانى و (( زيد الشهيد )) ص 14.
99- نقل از (( مقتل الحسين )) ج 2، ص 110.
100- (( الحور العين )) ص 186.
101- خطط مقريزى ج 4 ص 307
102- الاتقان فى علوم القرآن - سيوطى ج 2ص 176 و 177.
103- (( البداية و النهاية ج 9 ص 4 و (( تهذيب ابن عساكر )) ج 3 ص 140 و اغانى ج 1 ص 33 تاءليف اصفهانى و (( اعلام الموقعين )) ج 1 ص 28.
104- (( لواقح الانوار )) ج 1 ص 32 - تاءليف شعرانى .
105- طبقات ابن سعد ج 5 ص 89.
و (( استيعاب فى معرفة الاصحاب )) ج 4 ص 1859 - 1860 تاءليف ابن عبداللّه .
106- طبقات ابن سعد ج 5 ص 240. (( و تهذيب ابن عساكر، )) ج 6 ص 19 و (( تاريخ الاسلام )) ذهبى ج 5 ص 74.
107- زيد شهيد - مرحوم مقرم .
108- (( المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الا ثار )) ج 2 ص 436 تاءليف مقريزى .
109- (( رياض السالكين - )) در شرح صحيفه سجاديه . سيد على خان شيرازى مقدمه كتاب .
110- (( مقاتل الطالبيين ، )) ص 130 - (( وقايع الايام )) خيابانى ص 67.
111- (( الكشاف عن حقائق التنزيل )) ج 1 ص 43 - تاءليف زمخشرى . (( و الحور العين )) ص 187 - تاءليف حميرى .
112- (( الروض النضير )) ج 1 ص 52 - تاءليف صنعائى .
113- (( تهذيب ابن عساكر )) ج 6 ص 18.
114- (( واعلموا رحمكم اللّه ، ان القرآن و العمل به يهدى للتى هى اقوم ، لان اللّه شرفه و كرمه و عظمه ، و سماه روحا و رحمة ، و شفاء و هدى و نورا، و قطع بمعجزة التاءليف اطماع الكائدين ، و ابانه بعجيب النظم عن حيل المتكلمين ، و جعله متلوا لايمل و مسموعا لاتمجد الاذان و غضا لا يخلق عنه كثرة التردد، و عجبا لا تنقضى عجائبه ، و مفيد الا تنقد فوائده )). )) (( الحدائق الورديه )) ج 1 ص 147.
115- البته ائمه دين كه (( راسخون فى العلم )) مى باشند به تاءويل قرآن آگاهند.
116- (( زيد الشهيد )) ص 13 - 17.
117- (( وقايع الايام )) به نقل از (( زينة المجالس )) ص 67.
118- مقدمه (( وسائل الشيعه )) ص 200، پاورقى .
119- (( مقدمه وسائل الشيعه ، )) ص 200.
120- شيخ صدوق از اجله علماء اسلام و از شخصيتهاى بى نظير شيعه مى باشد. نام او محمّد فرزند على بن الحسين بن موسى بابويه ، كنيه اش ابوجعفر، و به ((ابن بابويه )) نيز معروف است . از جمله تاءليفات معروف او كتاب ارزنده (( من لا يحضره الفقيه )) مى باشد.
او بسيار مورد تجليل بزرگان دين است وى سرآمد محدثين اسلام مى باشد، او به (( (شيخ الحفظة ) و (وجه الطائفه ) و (رئيس المحدثين ) )) ملقب است ، (علامه ) درباره او مى فرمايد: (( كان جليلا حافظا للاحاديث بصيرا بالرجال ، ناقدا للاخبار، لم يرفى القميين مثله فى حفظه و كثرة علمه له نحو ثلماءئة مصنف )) يعنى (او مردى جليل القدر و حافظ احاديث و بصير در علم رجال صاحب نظر در اخبار بود و همانندش در ميان علماء شيعه قم از نظر حفظ و زيادى علم ديده نشده است و تاءليفات او حدود سيصد كتاب است ) وى استاد مرحوم شيخ مفيد مى باشد. در سال 381 ه‍ ق . در (رى ) از دنيا رفت (( (الكنى و الالقاب )) ج 1 ص 22).
121- (( جامع السرواة ، )) آخر ج 2، ص 534.
122- مدرك فوق ، ج 1، ص 247.
123- (( جامع الرواة ، )) ج 1، ص 247.
124- (( جامعه الرواة ، )) ج 1، ص 620، به نقل از رجال نجاشى و خلاصه علامه .
125- رجال كشى و خلاصه علامه .
126- (( وسائل الشيعه ، )) ج 20، ص 280.
127- (( معجم الرجال الحديث ، )) ج 7، ص 358.
128- البته اين صحيفه اى كه در دست است املاى امام صادق است به متوكل بن هارون كه امام آن را از پدرش و او از پدرش گرفته است و خوانندگان عزيز توجه داشتيد كه متوكل گفت موقعى من صحيفه امام صادق را با صحيفه زيد مقايسه كردم حتى يك حرف با هم فرقى نداشتند. مؤ لف
129- يحيى بن زيد در همان سفر پس از بازگشت از سرخس و به راه انداختن انقلاب نوينى عليه بنى اميه در جوزجان عصر روز جمعه سال يكصد و بيست و پنج هجرى قمرى در هجده سالگى به مقام شهادت رسيد صحفيه سجاديه ص 9 - خلاصه حالات او را اواخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.
130- البته اين طرز توجيه فيض الاسلام در شرح اين جملات است و ما بعدا در مقام دفاع از ساحت مقدس زيد بطور مبسوط اين مطالب و نظير آن را و رواياتى كه ظاهرا در قدح حضرت زيد رسيده است . بحث خواهيم كرد.
131- قرآن كريم سوره رعد آيه 39.
132- البته مقصود يحيى اين نيست كه خود را افضل از امام بداند بلكه مى خواهد بگويد فعلا به دست ما شمشير است نه علم .
133- اين شرح از فيض الاسلام است .
134- از اين جمله جناب يحيى معلوم است كه خود كاملا به برترى و افضليت مقام امام معتقد است و ايشان را از خودشان اعلم و بالاتر مى داند. مؤ لف
135- شرح فيض الاسلام .
136- صحيفه به معناى پاره اى از پوست يا كاغذى است كه در آن چيزى نوشته باشند و جمع آن (صحف و صحائف ) است ، و اينكه در اينجا دعا را صحيفه ناميده اند، از روى مجاز است .
137- از اين جمله جناب يحيى علت كتمان و پنهان داشتن صحيفه كاملا روشن مى شود، و آن ، ترس از اين است كه مبادا اين نفيسه گرانقدر بدست دشمن (بنى اميه ) بيفتد و آن را محو و يا پنهان كنند.
138- محمّد و ابراهيم اين دو در زمان حكومت جبار ابوجعفر منصور قيام كردند و محمّد در مدينه و ابراهيم در بصره به مقام شهادت رسيدند.
139- اسماعيل فرزند عزيز امام صادق است و حضرت ، او را بى اندازه دوست داشت ، وفات اسماعيل در سال يكصد و سى و سه يعنى بيست سال پيش از وفات امام صادق بود.
140- (( ان اللّه ياءمركم ان تؤ دوا الامانات الى اهلها. )) قرآن كريم سوره نساء آيه 58.
141- برادران يحيى بن زيد عبارتند از: حسين ، عيسى و محمّد حالات اين عزيزان را در بخش ‍ فرزندان حضرت زيد آخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.
142- طلب آمرزش از جانب امام براى يحيى خود دليلى است كه امام يحيى را دوست داشت و لذا موقعى كه امام خبر شهادت او را دريافت سخت متاءثر شد و گريه كرد، و بديهى است كسى كه امام براى او طلب رحمت كند و او را دوست داشته باشد، و براى او اشك بريزد چه مقام و مرتبه اى دارد. (مؤ لف )
143- (( و ما جعلنا الرويا التى اريناك الا فتنة للناس الملعونة فى القرآن و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا)) قرآن كريم سوره الاسراء آيه 60.
144- (( انا انزلناه فى ليلة القدر، و ما ادريك ما ليلة القدر، ليلة القدر خير من الف شهر )) ((قرآن كريم سوره قدر)).
145- سيد اجل سيد عليخان رحمة اللّه عليه در شرح صحيفه خود مى نويسد: ابن اثير، در (( جامع الاصول )) گفته : مدت سلطنت بنى اميه هزار ماه است و مقصود خداوند متعال به اينكه شب قدر بهتر از هزار ماه مى باشد همان است ، و آغاز استقلال پادشاهى بنى اميه هنگام صلح امام حسن (عليه السلام )، با معاويه است در پايان سال چهلم از هجرت و انقراض دولت ايشان به دست ابومسلم خراسانى در سال يكصد و سى و دو هجرى است كه مجموعا نود و دو سال مى شود، و خلافت عبداللّه زبير كه هشت سال و هشت ماه طول كشيد از آن ساقط مى شود، هشتاد و سه سال و چهار ماه كه جمع آن درست هزار ماه مى شود.
146- البته از اين جمله امام نمى توان استدلال كرد كه پس هميشه بايد ساكت و آرام بود، و خداوند اگر خواست حكومت و رژيمى را برچيند بلكه در حكومت بنى اميه مصلحت خداوند تعلق گرفته بود كه هزار ماه سر كار باشند و از كجا كه ساير حكومتها چنين مصلحتى از جانب خداوند تعلق گرفته باشد بلكه عكس آن ، كه مصلحت خداوند ممكن است تعلق بگيرد كه اگر مردم قيام كنند آن حكومت ساقط شود.
147- (( الم تر الى الذين بدلوا نعمت اللّه كفرا و احلوا قومهم جهنم يصلونها و بئس القرار )) ((قرآن كريم سوره ابراهيم آيه 28)).
148- مقدمه صحيفه سجاديه ، شرح فيض الاسلام از ص 9 تا ص 23.
149- اين كتاب بصورت خطى به خط نسخ در كتابخانه بريتانيا تحت شماره 203 زيديه حفظ شده است ، كه آن را در سال 1019 ه‍ ق . مدون كرده اند. ناجى حسن ، كليشه صفحه اول و آخر كتاب را در آخر يكى از كتابهايش چاپ كرده است .
150- (( الروض النضير )) ج 1 ص 58.
151- (( (كان يستعمله فى محاجة خصومه و يلجاء اليه ) )) مدرك سابق .
152- (( الحدائق الورديه فى مناقب ائمة الزيديه . )) (( زيد الشهيد - )) تاءليف مرحوم مقرم . ص 13 - 17.
153- شرح حال مختصر او در آخر همين كتاب خواهد آمد.
154- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 15.
155- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 15.
156- (( تهذيب التهذيب )) ج 3 ص 319.
157- (( روض النضير )) ج 1 ص 66.
158- (( جامع الرواة )) ج 2 ص 340.
159- خلاصه علامه .
160- (( جامع الرواة )) ج 2 ص 306.
161- ارشاد مفيد ص 252.
162- (( جامع الرواة ج 1 ص 248.
163- (( جامع الرواة )) ج 1 ص 530.
164- (( جامع الرواة )) اردبيلى ج 1 ص 506.
165- (( الحدائق الورديه ، )) ج 1 ص 149.
166- قرآن مجيد سوره الرحمن .
167- هشام بن عبدالملك خليفه اموى تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325 چاپ بيروت .
168- (( تكلموا، تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه ، نهج البلاغه )) حمله 392 ص 545 دكتر صبحى صالح .
169- (( الحدائق الورديه )) ج 1 ص 953.
170- (( عن خالد بن صفوان قال : انتهت الفصاحة و الخطابة و الزهادة و العبادة فى بنى هاشم الى زيد بن على رضى اللّه عنه رايته عند هشام بن عبدالملك يخاطبه و قد تضائق مجلسه . )) ((كتاب مقتل اخطب خوارزمى ابوالمؤ يد بن احمد مكى - (( وقايع الايام )) خيابانى ، شهر صيام ص 71.))
171- (( عن ابى اسحق السبيعى قال : راءيت زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام ) فلم ارفى اهله مثله افضل و كان افصحهم لسانا و اكثرهم زهدا و بيانا. )) ((نامه دانشوران ناصرى ))
172- (( وقايع الايام )) مرحوم خيابانى ، شهر صيام ص 71.
173- (( وقايع الايام )) خيابانى شهر صيام ص 73.
174- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 325.
175- يعنى از فصحاء عرب خواست تا همانند جملات قرآن جمله بندى كنند.
176- (( البيان و التبيين )) تاءليف جاحظ ج 1 ص 953.
177- روايات فوق در كتاب (( كفاية الاثر - )) خزاز قمى (ره ) آمده است .
178- شرح شافيه ابوفراس - نقل از (( وقايع الايام )) (صيام ) خيابانى ص 88.
179- امالى صدوق - نقل از (( وقايع الايام )) (صيام ) خيابانى ص 88.
180- هر كس كه من مولاى اويم ، على مولاى اوست .
181- ابن رشيق قيروانى ، صاحب كتاب ، (( (زهر الادب ) )) مطلب فوق را در ج 1 ص 78، نقل كرده است .
182- (( الحدائق الورديه ، )) ج 1 ص 150. (( و الروض النضير )) ج 1 ص 52.
183- سوره احزاب آيه 33، اين آيه به اتفاق علماء و مفسرين شيعه و به اعتراف اكثر قريب به اتفاق پيشوايان و مفسرين و محدثين برادران اهل سنت در شاءن پنج تن مقدس ((پيامبر، على ، فاطمه ، حسن ، حسين )) صلوات اللّه عليهم نازل شده است ، براى تفصيل به كتاب (( غاية المرام )) رجوع شود.
184- سوره هود، آيه 40.
185- سوره صافات آيه 132.
186- سوره يوسف آيه 6.
187- سوره صافات آيه 130.
188- سوره مريم آيه 55.
189- آل عمران آيه 33.
190- سوره طه آيه 29.
191- سوره نمل آيه 49.
192- سوره تحريم آيه 5.
193- كتاب (( الصفوه لزيد بن على )) تحقيق ناجى حسن چاپ نجف ص 57 - 61 نقل از زيد فرزند امام سجاد،
با مختصر تغيير در عبارت .
194- سوره محمّد (صلى اللّه عليه و آله ) آيه 38.
195- (( وقايع الايام )) خيابانى ص 87 نقل از (( كفاية الاثر )) ص 337.
196- (( حدائق الورديه . )) 197- واسط نام يكى از شهرهاى مهم عراق در زمان حكومت بنى اميه بود.
198- (( مجالس المؤ منين )) و مشفى تاءليفات علم الهدى سيد مرتضى (ره ) (( فوات الوفيات )) ج 1 ص 336 و مناقب ابن شهر آشوب ، ج 2 ص 285.
199- زيد شهيد ص 38.
200- مناقب آل ابى طالب جزء 4 ص 197. تاءليف مازندرانى .
201- (( العقد الفريد )) ج 3 ص 236.
202- قرآن كريم سوره حجرات آيه 15.
203- از سخنان زيد بن على .
204- (( انه كان مؤ منا و كان عارفا و كان عالما و كان صدوقا امّا انه لو ظفر لوفى ، امّا انه لو منك لعرف كيف يصنعها. )) ((رجال كشى ص 184 و (( تنقيح المقال مامقانى )) ج اول حرف (ز) و (( الغدير )) جلد 3 ص 70)).
205- (( قال الرضا (عليه السلام ): ان زيد بن على ، لم يدع ما ليس له بحق و انه كان اتقى للّه من ذلك ، انه قال : ادعوكم الى الرضا من آل محمّد ((وسائل الشيعه ابواب جهاد العدو )) ج 11 ص 39 حديث 11 چاپ بيروت )).
206- (( انه كان نعم العم ان عمى كان رجلا لدنيانا و آخرتنا، مضى و اللّه عمى شهيدا، كشهداء استشهدوا مع رسول اللّه و على و الحسين (عليهم السلام ) مضى واللّه عمى شهيدا. ((تنقيح المقال مامقانى )) ج 1 حرف (ز) ص 468 - (( سفينة البحار )) ج 1 ماده (زى ) و (( عيون اخبار الرضا)) 207- (( و كان زيد بن على بن الحسين (عليهم السلام ) عين اخوته بعد ابى جعفر و افضلهم و كان عابدا و رعا فقيها شجاعا )) تا آخر ارشاد مفيد ص 251.
208- (( هو جليل القدر عظيم المنزلة قتل فى سبيل اللّه و طاعته .
جامع الرواة )) ج 1 ص 343 چاپ جديد.
209- (( و جلالة قدره اشهر من ان يعرف )) رجال طوسى ص 89 باب اصحاب على بن الحسين .
210- (( الغدير )) ج 3 ص 70.
211- (( ... و ورع موصوف ... الغدير )) جلد 3 ص 69.
212- (( عن متوكل بن هرون قال : قال لى يحيى بن زيد (عليه السلام ): انى اخبرك عن ابى (عليه السلام ) و زهده و عبادته ، انه كان يصلى فى نهاره ما شاء اللّه ، فاذا جن الليل عليه نام نومة خفية ، ثم يقوم فيصلى فى جوف الليل ما شاء اللّه ، ثم يقوم قائما على قدميه يدعوا اللّه تبارك و تعالى و يتضرع له و يبكى يدموع جارية حتى يطلع الفجر، ((نقل از وقايع الايام )) خيابانى اعمال شهر صيام ص 76 به نقل از (( كفاية الاثر )) مرحوم ابن خزاز قمى )).
213- (( كفاية الاثر )) مرحوم خزاز قمى .
214- (( .... رحم اللّه ابى زيدا كان و اللّه احد المتعبدين قائم ليله و صائم نهاره ، يجاهد فى سبيل اللّه حق جهاده . ))
215- (( يا اباعبداللّه ان ابى لم يكن بامام و لكن من السادات الكرام و زهادهم و كان من المجاهدين فى سبيل اللّه . ))
216- (( كفاية الاثر - )) خزاز ص 327 چاپ ايران سنه 1305. و (( بحارالانوار )) چاپ جديد ج 46 ص 200 و (( وقايع الايام )) خيابانى شهر صيام ص 77.
217- (( عن عاصم بن عبداللّه بن عمر الخطاب قال : لقد اصيب عندكم رجل ما كان فى زمانه مثل و لا ارى بعد مثله لقد اتيته و هو غلام حدث و انه ليسمع الشى ء من ذكر اللّه فيغشى عليه حتى يقول القائل : ما هو عائد الى الدنيا... وقايع الايام )) خيابانى شهر صيام ص 67 - و خطط مقريزى ج 4 ص 607.
218- (( عن سعيد بن جبير قال : قلت لمحمد بن خالد: كيف زيد بن على فى قلوب اهل العراق ؟ فقال : لا احدثك عن اهل العراق ، و لكن احدثك عن رجل يقال له : النازلى ، بالمدينة قال : صحبت زيدا ما بين مكه و المدينه ، و كان يصلى الفريضه ثم يصلى ما بين الصلاة الى الصلاة ، و يصلى الليل كله ، و يكثر التسبيح ، و يردد فصلى بنا ليله ، ثم ردد هذه الايه (و جائت سكرة الموت بالحق ذلك ما كنت منه تحيد) الى قريب من نصف الليل ، فانتهيت و هو رافع يده الى السماء و يقول : الهى عذاب الدنيا ايسر من عذاب الاخره ، ثم انتحب فقمت اليه و قلت : يابن رسول اللّه لقد جزعت فى ليلتك هذه جزعا ما كنت عرفته ؟ قال : ويحك يا نازلى ، انى راءيت الليلة و انا فى السجود اذ رفع لى زمرة من الناس عليهم ثياب ما راءته الابصار، حتى احاطوا بى و انا ساجد فقال كبيرهم الذى يسمعون منه : اهو ذلك ؟ قالوا: نعم ، قال : ابشريا زيد فانك مقتول فى اللّه ، و مصلوب و محروق بالنار و لا تمسك النار بعدها ابدا، فانتهيت و انا فزع ، و اللّه يا نازلى لوددت انى احرقت بالنار ثم احرقت بالنار و ان اللّه اصلح لهذه الامه امرها.
بحارالانوار )) ج 46 چاپ جديد ص 208 تفسير فرات بن ابراهيم ص 166.
219- سوره ق آيه 19.
220- (( عن خصيب الوابشى قال : كنت اذا راءيت زيد بن على راءيت اسارير النور فى وجهه مقاتل الطالبيين )) ص 127 و (( بحارالانوار )) ج 46 ص 309.
221- (( عن عاصم بن عبداللّه العمرى قال : ذكر عنده زيد بن على فقال : انا اكبر منه راءيته بالمدينه و هو شاب ، يذكر اللّه عنده فيغشى عليه ، حتى يقول القائل : ما يرجع الى الدنيا. مقاتل الطالبيين )) ص 128.
222- (( اخبرنا محمّد بن فرات ، قال : راءيت زيد بن على (عليهماالسلام ) و قد اثر السجود وجهه اثرا خفيا. (مقاتل الطالبيين )) ص 129).
223- (( وقايع الايام )) ص 67 نقل از (( رياض السالكين )) مرحوم سيد عليخان ، (( و لكثرة صلاته طول الليل . (الخرائج و الجرايح ، الراوندى )) ص 328).
224- (( ... الروض النضير )) ج 1 ص 51.
225- (( المواعظ و الاعتبار )) ج 2 ص 436.
226- (( كان كما علمت يبكى من خشية اللّه حتى يختلط دموعه بمخاطه وقايع الايام )) شهر صيام ص 66.
227- (( عن سعيد بن ختيم ، قال حدثنى ابوقرة قال : خرجت مع زيد بن على ليلا الى الجبان ، و هو مرخى اليدين لاشى ء معه ، فقال لى : يا اباقرة اجائع انت قلت : نعم ، فناولنى كمثراة ملاء الكف ما ادرى اريحها اطيب ام طعمها، ثم قال لى : يا اباقرة اتدرى اين نحن ؟ نحن فى روضة من رياض الجنة ، نحن عند قبر اميرالمؤ منين على ، ثم قال لى :
يا اباقرة ، والذى يعلم ما تحت وريد زيد بن على ، ان زيد بن على لم يهتك اللّه محرما منذ عرف يمينه عن شماله ، يا اباقرة ، من اطاع اللّه اطاعه ما خلق . ))
228- (( مقاتل الطالبيين ، )) ص 128.
229- (( طبقات المعتزله ، )) مرتضى ره ص 26.
230- طبقات ابن سعد ج 5 ص 152، و سيره عمر بن عبدالعزيز، - ابن عبدالحكيم - ص 32.
231- تاريخ طبرى ج 5 ص 121.
232- (( مروج الذهب )) مسعودى ج 3 ص 187.
233- (( مقاتل الطالبيين )) ص 134.
234- ثورة زيد بن على ص 101.
235- طبقات ابن سعد ج 5 ص 95.
236- كامل ابن اثير، ج 4 ص 31.
237- كامل ابن اثير، ج 4 ص 220.
238- (( الاخبار الطوال ، )) ص 346.
239- (( البيان و التبيين - )) جاحظ ج 1 ص 310.
240- (( البيان و المغرب فى اخبار الاندلس و المغرب )) ج 1 ص 49.
241- تاريخ يعقوبى ج 2 چاپ بيروت . ص 316.
242- رصافه شام ، شهريست واقع در كشور سوريه و قريب به فرات ، اين شهر در سال 434 به بعد ميلادى مقر حكومت اساقفه مسيحى بود از جمله (يوحناى اسكاكى ) و كنيسه مشهورى در آن باقى است و قبور قديسان بزرگ مسيحى در آنجا معروف است . اين شهر در قرن ششم ميلادى به دستور (بوسطينيانس ) امپراطور مسيحى آباد و معمور گرديد، در اين شهر دير مشهورى است از بناء قديمه و پس از دفن هشام خليفه اموى در آنجا به رصافه هشام ، معروف گشت . (( المنجد: لغت (الرصافه ) ))
243- تاريخ يعقوبى ، ج 2 ص 328.
244- (( و ان هشاما كان صاحب شراب . )) اغانى ج 6 ص 100 و (( عقدالفريد )) ج 6 ص 450 و ثورة زيد ص 78.
245- (( حيث جعل له يوما من ايام الاسبوع خاصا لشرابه التاج فى اخلاق الملوك )) ص ‍ 152 تاءليف جاحظ.
246- (( كان هشام من احزم بنى اميه و ارجلهم ، و كان بخيلا حسودا فظا شديد القسوه ، بعيد الرحمة ، طويل اللسان ، )) تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.
247- (( كان من احزم بنى اميه . المعارف )) ص 365.
248- تاريخ طبرى ج 8، ص 285. (( انه رجل محشو عقلا. ))
249- (( مروج الذهب ، )) ج 3 ص 123.
250- تاريخ طبرى ، ج 8، ص 285.
251- (( الاغانى ، )) ج 6 ص 99 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 327.
252- (( الاشتقاق )) تاءليف ابن دريد ص 82.
253- (( الاشتقاق )) تاءليف ابن دريد ص 82.
254- (( مقتل اخطب خوارزم ، وقايع الايام )) مرحوم خيابانى شهر صيام ص 72.
255- (( شمخ بانفه ان يجلس بين يدى عدوه مجلس ذليل و ان يحط من قدره الرفيع الجليل .
((نكت البيان مرحوم سيد عليخان به نقل از وقايع الايام )) شهر صيام ، ص 66)).
256- احول به معناى لوچ است و هشام چنين بود.
257- تهذيب ابن عساكر ج 6 ص 22. و (( البيان المغرب )) ج 1 ص 50 و (( فجر الاندلس ‍ )) ص 162 تاءليف : حسين مؤ نس .
258- طبقات ابن سعد ج 5 ص 325، تاريخ يعقوبى ج 2 ص 125 - چاپ بيروت .
259- (( منتخب التواريخ )) ص 423 و تاريخ يعقوبى ، ج 2 ص 328.
260- (( منتخب التواريخ )) ص 423 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.
261- مصباح كفعمى .
262- (( منتخب التواريخ )) ص 422 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.
263- (( منتخب التواريخ )) ص 422 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.
264- كامل ابن اثير ج 5 ص 106.
265- (( تاريخ الادب العربى ، ج 1 ص 241.
266- (( منتخب التواريخ )) ص 324 به بعد و (( تتمة المنتهى )) ص 83. و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 328.
267- (( جامع الرواة )) اردبيلى ج 1 ص 381 حرف (س بعده لام )
268- بنابراين نقل اگر او از تابعين باشد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) را درك نكرده است .
269- رجال كشى و (( جامع الرواة حرف س ج 1 ص 381.
270- خون حسين را دريابيد.
271- اقتباس از (( منتخب التواريخ )) ص 350 و تاريخ يعقوبى ج 2 ص 257.
272- تاريخ طبرى .
273- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 258.
274- (( الغدير )) ج 2 ص 343.
275- (( الغدير )) ج 2 ص 343.
276- (( الغدير )) ج 2 ص 345 چاپ بيروت .
277- مدرك فوق .
278- (( منتخب التواريخ )) ص 353.
279- تاريخ يعقوبى ج 2 ص 258.
280- (( منتخب التواريخ )) ص 353.
281- امالى صدوق ص 335، (( بحارالانوار )) ج 46 ص 170. (( تنقيح المقال )) مامقانى حرف (ز)
282- (( الفرق بين الفرق - )) بغدادى ص 25، و (( اعلام الورى )) - طبرسى ص ‍ 257.
283- مدرك فوق : اشاره به جنايات يزيد بن معاويه است و عمال اوست كه بعد از شهادت حسين ، مرتكب شدند و به مدينه حمله ور شدند جمعى را قتل عام كردند، و براى دستگيرى عبداللّه زبير خانه خدا را آتش زدند و سنگباران كردند.
284- ارشاد مفيد ص 251.
285- (( مرآة العقول )) ج 1 ص 261.
286- (( مقاتل الطالبيين )) ص 129.
287- تاريخ ابن اثير ج 4 ص 9.
288- تاريخ طبرى ج 4 ص ... و (( مقتل الحسين )) خوارزمى ج 1 ص 334 - 335.
289- (( المقدمه - )) ابن خلدون ص 282.
290- تاريخ طبرى و (( العبر - )) ابن خلدون ج 2 ص 206.
291- (( فقام على ان يجلى ظلمة الظلم بنور حسامه او يفوز كاءس الشهادة باحتساب حمامه - نكت البيان )) مرحوم سيد على خان .
292- ارشاد مفيد ص 251.
293- (( مراة العقول )) مجلسى ، ج 1، ص 261.
294- (( وقايع الايام )) خيابانى شهر صيام ، ص 91.
295- (( الخرائج و الجرائج ، )) ص 327.
296- سوره حديد، آيه 25.
297- سوره احزاب ، آيه 6.
298- براى توضيح اين مطلب خوانندگان عزيز مى توانند به كتاب نفيس (( الغدير )) تاءليف علامه بزرگ امينى مراجعه فرمايند.
299- (( بحارالانوار، )) ج 46، چاپ جديد شرح حال امام چهارم .
300- براى شرح عظمت و جلالت مختار (ره ) به كتاب نفيس (( الغدير )) ج 2، ص ... مراجعه فرمائيد.