1-در سال 37
هجرى .
2-اليمن
بالتحريك بها لانها ايمن الارض (اعلمى
مهرجانى حائرى ، دائره المعارف ، ج 29، ص 206).
3-اين منظور،
لسان العرب ، ج 15، ص 462؛ فخر الدين طريحى ، مجمع
البحرين ، ص 333؛ اعلمى مهرجانى حائرى الهى دائره
المعارف ، ج 29، ص 206؛ شيخ عباس قمى ، سفيه
البحار، ج 2، ص 735 و (صحيح بخارى ، ج ، ص 98،
المغازى ، ص 64؛ صحيح مسلم ، ج 1، ص 72، الحديث 84
و ج 87، ص 52، به نقل از : فراء بغوى ، مصابيح
السنه ، ص 227).
4-محمد رضا
شفيعى كدكنى ، گزيده غزليات شمس ، ص 145.
5-ابن حجر
عسقلانى ، لسان الميزان ، ج 1، ص 529؛ ابو منصور
عبد القاهر بغدادى ، تاريخ مذاهب اسلام ، ص 319؛
عطار نيشاپورى ، گزيده ى تذكره اولياء، ص 18.
6-...
قال الجوهرى : قرن بالتحريك ، ميقات اهل نجده ، و
منه اويس القرنى (حموى ، معجم البلدان ، ج
4، ص 331).
قال فى الصحاح : القرن -
بالتحريك - الى اين قال : و القران موضع و هو
ميقات اهل و منه اويس القرنى . قال فى القاموس :
و هى قريه عندالطائف و اسم للوادى كله
(محمد معصوم شيرازى ، طر ائق الحقائق ، ج 2، ص
45).
وى در قرن از نواحى يمن
پيشه شبانى داشت . (دائرة المعارف تشيع ، ص
603).
7-و
القرنى ، بقتح القاف و الراء، بعد هما نون نسبة
الى قرن ابوقبيله (سيد محسن امين ، اعيان
الشيعه ، ج 3، ص 512).
و قال الغورى : هو منسوب
الى بنى قرن ، و غير الجوهرى يقوله بسكون الراء، و
قرن : جبل معروف كان به يوم بنى قرن على بنى عامر
بن صعصعة (حموى ، معجم البلدان ، ج 4، ص
331).
8-
اويس بن عامر بن جزء بن
مالك بن عمرو بن سعد بن عصوان بن قرن بن ردمان بن
ناحيه بن مراد و هو يحابر بن مالك بن ادد بن مذجح
المرادى المعروف باويس القرنى ... هكذا نسبه ابن
سعد كاتب الواقدى فى الطبقات الكبير. فى اسد
الغابه عن ابن الكلبى انه قال بعد مالك بن عمرو بن
مسعده بن عمرو بن سعد الخ المرادى ثم القرنى .
يمكن ان يكون مسعده بن عمرو سقط من النساخ فى
الطبقات .
و فى المستدرك للحاكم و حليه الاوليا و الاصابه و
لسان الميزان و غيرها : اويس بن عامر و قيل عمرو و
فى تاريخ ابن عساكر ذكر ابن عياش فى اسماء اهل
الكوفه : اويس بن عروه المرادى و هو اويس القرنى ،
قال و فى تاريخ الهيثم : اويس هو ابن عمرو. و هو
الصواب ، (سيد محسن امين ، اعيان الشيعه ،
ج 3، ص 512).
درباره اسم پدر اويس اختلاف شده است .
اويس بن عامر توشته
اند و هم اويس بن انيس
. البته مورخان و سيره نويسان او را
اويس بن عامر مى
دانند. احتمال دارد كه نام
پدر اويس ، عامر و لقب او
انيس باشد :
و ذكر الشيخ المامقانى فى
نتقيح امقال : ج 1، ص 156 به عنوان اويس المرادى
القرنى و قال : قد اختلف فى اسم ابيه فقيل : انيس
، و قيل : عامر، والاظهر الثانى ، و يحتمل كون
اسمه : عامر و لقبه : انيس (الشيخ حسن بن زين
الدين ، التحرير الطاووسى ، ص 75).
البته همان طور كه در مطلب تنقيح المقال مشاهده مى
شود؛ اويس را مرادى نيز مى نامند و اين بدان جهت
است كه برخى اويس را به قبيله مراد نامى منسوب مى
دانند؟ از قبايل يمن و اولاد مراد بن مذجح و يا
مراد بن مالك بن داوود بن زيد بن يشحب بن عريب بن
زيد بن كهلان سبا هستند :
( علامه محمد على مدرس ، ريحانه الادب ، ج 4، ص
445).
9- قال فى
التقريب و المغنى : القرنى ، بفتح القاف و الراء،
بعدها نون ، نسبه الى قرن بن ردمان (ابن حجر
عسقلانى ، تهذيب التهذيب ، ج 1، فراز 707).
قال فى القاموس ... و نسبه اويس القرنى اليه لانه
منسوب الى قرن بن دومان ناحيه بن مراد احد اجداه
(محمد معصوم شيرازى ، طرائق الحائق ، ج 2، ص 46).
اما قرنى منسوب است به قرن (با دو فتحه ) و اان
نام يكى از بطون فبيله مراد نامى است از قبايل يمن
كه به قرن ردمان يا ردمان بن ناحيه بن مراد از
اجداد اويس انتساب دارند. اين كه در صحاح جوهرى
اويس را به موضع قرن نامى كه آن را قرن المنازل و
قرن العثالب هم گويند و ميقات احرام اهل طايف و
نجد است منسوب داشته و آن را نيز با دو فتحه ضبط
كرده از هر جهت اشتباه و مورد تخطئه قاموس و شرح
لعمه ى شهيد و ديگر اجله مى باشد كه قرن بدين
معناى ميقاتى به سكون حرف راست ، نه فتح آن و اويس
هم بدان منسوب نمى باشد. در مجمع البحرين نيز اويس
را به همين قرن المنازل نسبت داده و لكن ظاهر
كلامش سكن حرف راست و بنابراين فقط در نسبت دادن
اويس بدان جا اشتباه شده است . (علامه محمد على
مدرس ، ريحانه الادب ، ج 4، ص 445).
10- شعرا
(26)آيه ى 214.
11- شعراء (26)،
آيه 215.
12- انعام (6)
آيه 92 .
13- انعام (6)،
آيه ى 19.
14- شيخ عباس
قمى ، سفية البحار، ج 1، ص 53 .
15-... اويس به
خدمت عم عصام قرنى رسيد و عصام در زمان نبى صلى
الله عليه و آله قطب ابدال بوده ...
(محمد معصوم شيرازى ، طرائق الحائق ، ج 2، ص 51).
...و قطب ابدال در زمان پيامبر ما صلى الله عليه و
آله عصام قرنى بوده عم اويس . (علاء الدوله سمناين
، العروة لاهل الخلوة و الجلوة ، ص 365).
16- كلينى ،
اصول كافى ، ج 3، ص 124 .
17- همه ى
نويسندگانى كه به شغل اويس پرداخته اند، چز
شتربانى براى او اشتغالى ننوشته اند. به عنوان
نمونه برخى از منابع اشاره مى شود :
هجويرى ، كشف المحجوب ، ص 100؛ عطار، گزيده تذكرد
الاولياء، ص 19؛ محمد هاشم خراسانى ، منتخب
التواريخ ، ص 154؛ قاضى نورالله شوشترى ، مجالس
المومنين ، ج 1؛ ص 283؛ ابونعيم اصفهانى ، حليه
الاولياء، ج 2 ص 82؛ ابن جوزى ، صفة الصفوه ، ج 3،
ص 46 و 48؛ سمعانى ، روح الارواح ، ص 563؛ كمال
الدين خوارزمى ؛ جواهر الاسرار، ج 1 ص 47 و 48 و
50؛ دائره المعارف تشيع ، ص 603؛ حسينى دشتى ،
معارف و معاريف ، ج 1، ص 311 و قرنى گلپايگانى ،
منهاج الدموع ، ص 137 و 142 .
18- كلينى ،
همان ، ج 1، ص 19 .
19- فجر (89)
آيه ى 27 .
20- همان آيه ى
28 .
21- نحل (16)آيه
ى 63 .
22- كلينى ،
همان ، ج 3، ص 204 و 205.
23-
... گفت وى را مى خواهم .
گفتن : به صحراست به نزديك اشتران ما...
(هجويرى ، كشف المحجوب ، ص 100).
24- محمد معين ،
فرهنگ معين ، ج 3، ص 683 و ج 6، ص 2116 - 2117.
25- كلينى ،
همان ، ج 4، ص 50.
26-
... مادرى دارد نابينا و
مومنه ، و به پاى و دست سست شده . به روز، اويس
شتربانى كند و مزد آن به نفقات خود و مادر خرج مى
كند. (عطار، گزيده ى تذكرة اولالياء، ص
19). انما منع اويسا يقدم
على رسول الله صلى الله عليه و آله بره بامه
(ابونعيم اصفهانى ، حلية الاولياء، ج 2، ص 87).
اويس در يمن شتربانى كردى و
از اجرت شتربانى مادر صالحه صادقه خود را نفقه
دادى . (محمد هاشم خراسانى ، منتخب
التواريخ ، ص 154؛ قرنى گلپايگانى ، منهاج الدموع
ص 142). و با آن همه عشق
مفرطى كه به زيارت جمال عديم المثال آن حضرت داشته
، به جهت خدمت گزارى دايمى مادر ضعيفه اى كه داشته
، به شرف حضور مبارك مشرف نگرديد (محمد على
مدرس ، ريحانه الادب ، ج 4، ص 443).
كه مادرى دارد عاجزه ، و
امان آورده است ، وليكن نابينا و مومنه است
(كمال الدين حسين خورازمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص
47).
27-از شاعره
معاصر : على اصغر يونسيان .
28- شمس تبريزى
، كليات ديوان ، ص 103.
29-
و اندر عهد رسول عم بود،
اما ممنوع گشت از ديدار پيغمبر عم ا به دو چيز،
يكى به غلبه حال و ديگر به حق والده
(هجويرى ، كشف المحجوب ، ص 99، 100؛ كمال الدين
حسين خوارزمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص 47).
حدثنا عبدالله ، حدثنى احمد
بن ابراهيم ، انبانا ابراهيم بن عياش ، حدثنا ضمره
، عن اصبغ - يعنى ابن زيد - قال : انما منع اويس
ان يقدم على النبى صلى الله عليه و آله بره بامه
(احمد ابن حنبل ، الزهد، ص 414).
... و اويس در حال حيات نبى
- صلوات الله عليه - به زيارت نبى نيامد، به قول
مادر چون صاحب دل بود و اگر نه زيارت مصطفى و
فوايد حضرت او فرو نگذاشتى
(شمس الدين ابراهيم ابرقوهى ، مجمع البحرين ، ص
466).
... عن اصبغ بن زيد قال :
انما منع اويسا ان يقدم على النبى صلى الله عليه و
آله بره بامه ابونعيم اصفهانى ، حليه
الاولياء، ج 2، ص 79؛ محمد تقى شوشترى ، قاموس
الرجال ، ج 2، ص 223). و
روى ضمرة عن اصبغ بن زيد قال اسلم اويس على عهد
النبى صلى الله عليه و آله و لكن منعه من القدوم
بره بامه (سيد محسن امين ، اعيان الشيعه ،
ج 3، ص 514).
30- قاضى
نورالله شوشترى ، مجالس المومنين ، ج 1، ص 283؛
حسينى دشتى ، معارف و معاريف ، ج 1، ص 311، قرنى
گلپايگانى ، منهاج الدموع ، ص 142.
31- اين كلام
شيرين و دلنشين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله
عطر بهشت م يا نسيم خدايى اويس قرن را از جانب
يمن استشمام مى فرمود، به تعابير گوناگون نقل شده
است كه به برخى اشاره مى شود :
الف - (اجد نفس الرحمن من جانب اليمن : قاضى
نورالله شوشترى ، مجالس المومنين ، ج 1، ص 283 و
محمد معصوم شيرازى ، طرائق الحقائق ، ج 2، ص 47.
ب - (انى لاجد نفس الرحمن من قبل اليمن : هجويرى ،
كشف المحجوب ، ص 101؛ سمعانى ؛ روح الارواح ، ص
563؛ رساله فريدون ابن احمد سپهسالار در احوال
مولانا جلال الدين مولوى ، ص 4؛ عطار، تذكرة
الاولياء ج 1، ص 26؛ محمد معصوم شيرازى ، همان ، ج
2، ص 47؛ اربلى ، كشف الغمه فى معرفه الائمة ، ص
264 و محمد على مدرس ، ريحانه الادب ، ج 4، ص 444.
ج - (اجد نفس ربكم من قبل اليمن : احمد بن حنبل ،
مسند، ج 2، ص 541؛ فروزانفر، احاديث مثنوى ، ص 73.
د - (انى لانشق روح الرحمن من طرف اليمن : سيد
حيدر آملى ، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 26؛
محمد معصوم شيرازى ، همان ، ج 2، ص 47 و قرنى
گلپايگانى ، همان ، ص 137.
ه - (تفوح روائح الجنة من قبل القرن ، و اشوقاه
اليك يا اويس القرن : مجلسى ، بحار الانوار، ج 9،
ص 637؛ عباس قمى ، منتهى الامال ، ج 1، ص 142؛
محمد على عالمى دامغانى ، پيغمبر و ياران ، ص 345؛
حسينى دشتى ، همان ، ج 1، ص 311 و قرنى گلپايگانى
، همان ، ص 137.
و - (انى لاستنشق روح الرحمن من جانب اليمن : محمد
على مدرس ، همان ، ج 2، 444.
ز - (انى اشم رائحه الرحمن من قبل اليمن : سعيد
نفيسى ، سر چشمه تصوف در ايران ، ص 189.
ح - (انى احد الرحمن من قبل اليمن: كمال الدين
حسينى خوارزمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص 46.
32- انبيا (21)
آيه ى 107.
33- حمدالله
مستوفى ، تاريخ گزيده ، ص 630؛ خوئى ، معجم الرجال
الحديث ، ج 3، ص 245؛ شيخ طوسى ، اختيار معرفة
الرجال (المعروف برجال الكشى ) ص 99؛ قرنى
گلپايگانى ، همان ، ص 137؛ حاكم نيشاپورى ،
المستدرك ، ج 3، ص 405 و 408؛ كمال الدين حسين
خوارزمى ، همان ، ج 1، ص 46 و 47؛ عنايه الله
قهپانى ، مجمع الرجال ، ج 1، ص 242؛ تفرشى ، نقد
الرجال ، ج 9، ص 51؛ محمد بن قتال نيشاپورى ، روضه
الواعظين ، ص 289؛ مجلسى ، بحارالانوار، ج 42، ص
156 و شيخ حر عاملى ، همان ، ج 1، ص 397.
فرستاده ى خدا محمد مصطفى صلى الله عليه و آله ،
براى اويس سلام و درود فرستاده است . اين مطلب را
اضافه بر منابع فوق در نوشته هاى ديگرى مى يابيم .
به برخى از آنها اشاره مى شود :
الف - ... و قد ساله سلمان
عن هذا الشخص ، فقال صلى الله عليه و آله له ان
باليمن لشخصا يقال له اويس القرنى ، يحشر
يوم القيامه امه وحده ، يدخل فى شفاعته مثل ربيعه
و مضر. الامن راه منكم ، فليقراء عنى السلام ، و
ليامره ان يدعولى . (سيد حيدر آملى الاسرار و منبع
الانوار ص 26).
ب - ... و وى را به عدد
ربيعه و مضر شفاعت باشد اندر امت من چون ببينيدش
سلام من بدو برسانيد و بگوييد تا امت مرا دعا
گويد. (هجويرى ، همان ، ص 100).
ج - ... سلمان از آن
حضرت سوال نمود كه اين شخص كيست ؟ فرمود : ان
باليمن شخصا يقال له اويس القرنى يحشر يوم القيامه
امه وحدة يدخل فى شفاعه مثل ربيعه و مضر الا من
راه منكم يقراء عنى السلام و يامرء ان يدعونى
(محمد معصوم شيرازى ، همان ، ج 2، ص 47).
د - ... چون او را دريابيد،
سلام من برسانيد و بگوييد كه امت مرا دعا كن
(گزيده ى تذكره الاولياء، ص 19 و 20 و مولوى ،
مقالات شمس تبريزى ، ص 276، با مختصر تفاوتى )..
ه - و روى عن رسول الله صلى
الله عليه و آله انه كان يقول يفوح روايح الجنه من
قبل قرن و اشوقاه اليك يا اويس القرن الا و من
لقيه فليقراه منى السلام (سفينه البحار، ج 1، ص
53).
و - ... قال رسول الله صلى
الله عليه و آله ان من بعدى رجل يقال له به شامه
(اى علامه ) بيضاء، من لقيه فليبلغه منى السلام ،
فانه يشفع يوم القيامه لكذا من الناس (القاضى
النعمان بن محمد التميمى المغربى ، شرح الاخبار فى
فضائل الائمه الاطهارت ج 2، ص 35).
ز - آن حضرت روزى به اصحاب خود بشارت داد به وجود
مردى از امت كه او را اويس قرنى گويند وشفاعت او
در مثل قبيله مضر و ربيعه قبول مى شود، پس به عمر
فرمود كه : اگر او را درك
كردى سلام مرا بدو برسان (محمد على مدرس ، همان ،
ج 4، ص 443 و 444)..
34- همان .
35- شيخ حر
عاملى ، همان ، ج 1، ص 276. محمد باقر مجلسى ،
همان ، ج 42، ص 155.
36- سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 514 و 515؛ ابن حجر عسقلانى
، لسان الميزان ، ج 1، 529؛ ابن حجر عسقلانى ،
الاصابه فى تمييز الصحابه ، ص 119؛ ابن كثير،
البداية و النهاية ، ج 6، ص 202؛ يوسف النبهانى ،
جامع كرامات الاولياء، ص 603؛ صحصيح مسلم ، ج 4، ص
1968 حديث 223/2542 و 224/2542 به نقل از : فراء
بغوى ، مصابيح السنة ؛ ص 326؛ مناوى ، فيض القدير،
ج 3، ص 470؛ و احمد بن حنبل ، مسند، ج 1، ص 38
(عمر از اويس طلب استغفار مى كند.)
اين عبارت نيز از حضرت رسول صلى الله عليه و آله
نقل شده است : فان استطعت
يستغفرك لك فافعل (ابن اثير، اسد الغابه ،
ج 1، ص 153 و ابن حجر عسقلانى ، لسان الميزان ، ج
1، ص 529.
37- روى ابن سعد
فى الطبقات بسنده عن رجل قال رسول الله صلى الله
عليه و آله : خليلى من هذه
الامه اويس القرنى (سيد محسن امين ، همان ،
ج 3، ص 514).
38-
وروى ان رجلا سال ام اويس :
من اين لابنك هذه الحاله العظيمه التى قدمه النبى
بهامد حالم يمدح به احدا من اصحابه هذا و لم يره
النبى صلى الله عليه و آله ؟ فقالت : انه من حيث
بلغ اعتزلنا، كان ياخذ فى الفكر و الاعتبار
(ديلمى ، ارشاد القلوب ، ص 100).
39- حمدالله
مستوفى ، تاريخ گزيده ، ص 630، احمد بن حنبل ،
همان ، ج 1، ص 38، قرنى گلپايگانى ، همان ، ص 137؛
خوئى ، همان ، ج 3، ص 245؛ شيخ طوسى ، همان ، ص 98
و 100؛ ابن حجر عسقلانى ، لسان الميزان ، ج 1، ص
528؛ محمد معصوم شيرازى ، همان ، ج 2، ص 47؛ صحيح
مسلم ، ج 4، ص 1968 ، باب من فضائل اويس (55)
الحديث 223/2542 به نقل از فراء بغوى ، مصابيح
السنه ، ص 226؛ سيد محسن امين ، ج 3، ص 515 و
516؛ ابن جوزى ، صفه الصفوه ، ج 3، ص 56؛ حاكم
نيشاپورى ، همان ، ج 3، ص 404؛ يوسف النبهانب ،
جامع كرامات الاوليا، ص 602؛ مناوى ، همان ، ج 3،
ص 470 (صحيح مسلم ، فضائل الصحابه ، ص 224 ومسند
احمد بن حنبل ، ج 1، ص 38 و ج 3، ص 48 به نقل از
كمال الدين حسين خوارزمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص
46).
40-
و فى حليه الاوليا، بسنده
عن ابى هريره فى حديث يصف فيه الاصفياء الاخفياء
الابرياء. قالوا : يا رسول الله ! كيف لنا
برجل منهم ؟ قال : ذاك اويس القرنى قالوا : و ما
اويس القرنى ؟ فال : اشهل ذو صهوبه بعيد ما بين
المنكبين معتدل القامه آدم شديد الادمه ضارب بذقنه
الى صدره رام بذقنه الى موضع سجوده ... يتلو
القران يبكى على نفسه ذو طمرين ... مجهول فى الارض
معروف فى السماء لو اقسم على الله لابر قسمه الا و
ان تحت منكبه الايسر لمعه بيضاء الا و انه اذا كان
يوم القيامه قيل للعباد : ادخلو الجنه ، و يقال
لاويس : قف فاشفع ، فيشفعه الله عزوجل فى مثل عدد
ربيعه و مضر (سيد محسن امين ، همان ، ج 3، ص 513 و
ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2، ص 81 و 82).
41- الف - ...
وى مردى است بسته و ميانه بالا و شعرانى و بر
پهلوى وى يك درم سفيد است و بر كف دستش سفيدى است
چو برص ... (هجويرى ، همان ، ص 100).
ب - ... و او مردى شعرانى
بود. و بر پهلوى چپ و بر كف دست وى چند يك درم
سپيدى است ، اما نه برص است . (گزيده ى
تذكرة اولالياء. ص 19).
ج - ... ان رسول الله صلى الله عليه و آله قد قال
ان رجلا ياتيكم من اليمن
يقال له اويس لايدع باليمن غير ام له و قد كان
به بياض فدعا الله فادهبه الا مثل موضع الدينار او
الدرهم ، فمن لقيه منكم فامروه فليستغفر لكم
(احمد بن حنبل ، الزهد، ص 412 و صحيح مسلم
، ج 4، ص 1968 باب من فضائل اويس (55) الحديث
223/2542 به نقل از فراء بغوى ، مصابيح السنه ، ص
226.
د - ... قال رسول الله صلى
الله عليه و آله ان من بعدى رجل يقال له : اويس به
شامه (اى : علامه ) بيضاء، من لقيه فليبلغه منى
السلام ... (القاضى النعمان بن محمد
التميمى المغربى ، شرح الاخبار فى فضائل الائمه
الاطهار، ج 2، ص 35). نشانه هاى اويس با مختصر
تفاوتى در منابع زير نيز آمده است :
احمد بن حنبل ، مسند، ج 1، ص 38 و 39.
42-نقل است كه
چون رسول - عليه الصلاة و السلام - وفات خواست
كرد، گفتند : يا رسول الله مرقع تو به كه دهيم ؟
گفت : به اويس قرنى . (گزيده تذكره الاولياء، ص
20).
43- ر.ك : فصل
اول ، ص 32، پاورقى شماره 1.
44- ابونعيم
اصفهانى ، همان ، ج 2، ص 80؛ ابن عسقلانى ، لسان
الميزان ، ج 1، 529؛ ابن حجر عسقلانى ، الزهد، ص
413.
45- 1. ... عن
اسير بن جابر، قال : كان عمر بن الخطاب اذا اتى
انداد اليمن ، سالهم افيكم
اويس بت عامر؟ حتى اتى على اويس ، فقال :
انت اويس بن عامر؟ قال : نعم . قال : من مراد ثم
من قرن ؟ قال : نعم ، قال : كان بك برص فبرات منه
الا موضع درهم ؟ قال : نعم . قال : لك والده ؟ قال
: نعم . قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله
يقول : ياتى عليكم اويس بن
عامر مع امداد اهل اليمن من مراد ثم من قرن ، كان
به برص فبرا منه الا موضع درهم ، له والده هو بها
بر لو افسم على الله لابره فان استعت ان يستغفر لك
فافعل . فاستغفر لى . فاستغفر له . فقال له
عمر : اين تريد؟ قال : الكوفه . قال : الا اكتب لك
الى عاملها؟ قال : اكون فى غبراء الناس احب الى .
(ابن اثير، اسد الغابه ، ج 1، ص 153؛ ابن حجر
عسقلانى ، الزهد، ص 416 و ابن جوزى ، صفه الصفوه ،
ج 3، ص 43 و 44).
مطالب فوق با مختصر تفاوتى در منابع ذيل نيز آمده
است : سيد محسن امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص
515؛ مسند احمد بن حنبل ، ج 1، ص 38؛ حاكم
نيشابورى ، همان ، ج 3، ص 404؛ ابونعيم اصفهانى ،
همان ، ج 2، ص 79 و 80 و ابن حجر عسقلانى ، الزهد،
ص 413.
46-ابن اثير،
اسد الغابه ، ج 1، ص 151؛ ابن جوزى ، صفه الصفوه ،
ج 3، ص 52 و 53؛ ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2، ص
80؛ محمد على عالمى دامغانى ، پيغمبر و ياران ، ص
346 و 347؛ سيد محسن امين ، همان ، ج 3، ص 515 و
حاكم نيشابورى ، همان ، ج 2، ص 365 و ج 3، ص 404 و
405.
47-شيخ طوسى ،
اختيار معرفه الرجال ، ص 99 و 100؛ محمد على مدرس
، همان ، ج 4، ص 443 و 444؛ علامه مجلسى ، همان ،
ج 42، ص 156. در منابعى كه ذيلا مى آيد؛ داستان
ديدار عمر و اويس با اختلافاتى نقل شده است :
عطار، گزيده ى تذكره الاوليا، ص 20 - 23؛ ابونعيم
اصفهانى ، همان ، ج 2، ص 82 و 83؛ هجويرى ، همان ،
ص 100؛ ابن جوزى ، همان ، ج 3، ص 46 - 48؛ كمال
الدين حسين خوارزمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص 47 -
50 و خوئى ، معجم رجال الحديث ج 3، ص 245 و 246.
48-ابن جوزى ،
همان ، ج 3، ص 48 و 49. اين داستان با تفاوتهاى در
منابع ذيل آمده است : حاكم نيشابورى ، همان ، ج 3،
ص 404 و 405 و ابوحامد محمد غزالى ، كيمياى سعادت
، ج 2، ص 146.
49-عطار، گزيدعه
تذكره الاولياء، ص 24.
50-سيد محين
امين ، همان ، ج 3 ، ص 514 و 515؛ ابونعيم اصفهانى
، همان ، ج 2، ص 79؛ حاكم نيشابورى ، همان ، ج 3،
ص 404؛ ابن حجر عسقلانى ، لسان الميزان ، ج 1، ص
528؛ محمد على عالمى دامغانى ، همان ، ص 347.
51-نبى مكرم صلى
الله عليه و آله مى فرمايد :
من سوف الحج حتى يموت ،
بعثه الله يوم القيامه يهوديا او نصرانيا
(علامه مجلسى ، همان ، ج 77، ص 58).
52-
حدثنا عبدالله حدثنى ابد خيشمه زهير حرب النسانى ،
حدثنا الوليد بن مسلم ، عن جابر، حدثنى عطاء
الخراسانى ، قال : ذكروا الحج فقالوا الاويس : او
ما حججت ؟ قال : لا. قالوا : و لم ؟ قال : فسكت
فقال : رجل منهم عندى رالحله .. قال آخر عندى زاد.
فقبله منهم و حج به . (احمد بت حنبل ،
الزهد، ص 416؛ حاكم نيشابورى ، همان ، ج 3، ص 406
و سيد محسن امين ، همان ، ج 3، ص 515).
53-الف - زهاد
ثمانيه يا زاهدان هشتگانه در اصطلاح علماى رجال از
ربيع بن خثيم ،
هرم بن حيان عبدى ،
اويس قرنى ،
عامر بن عبد قيس ،
عبدالله بن ثوب ،
مسروق بن اجدع ،
حسن بصرى ، و اسود
بن يزيد يا بريد يا برير (به اختلاف نسخ )
بودند. جهار تن اولى حقا از زهاد اتقياء و اصحاب
حضرت امير المومنين عليه السلام و چهار تن ديگر
باطل و از زهاد اشقياء و محالف آن حضرت بودند. زهد
ظاهرى و ورع صورى ايشان از راه تدليس و تلبيس و
مردم فريبى بوده است . بعصى از اهل فن به عوض اسود
بن يزيد مذكور، جرير بن عبدالله بن بجلى را
چهارمين آن زهاد اشقياء دانسته اند (محمد على مدرس
، رحانه الادب ، ج 2، ص 395).
ب - على بن محمد بن قتيبه ،
قال سئل ابومحمد الفضل بن شاذان ، عن الزهاد
الثمانيه ؟ فقال : الربيع بن خثيم و هرم بن حيان و
اويس القرنى و عامر بن عبد قيس و كانوا مع على
عليه السلام و من اصحابه و كانوا زهاد اتقياء و
اما ابومسلم فانه كان فاجرا مراثيا و كان صاحب
معاويه و هو الذى كان يحث الناس على قتال على
عليه السلام و قال لعلى عليه السلام : ادفع الينا
الانصار و المهاجرين حتى نفتلهم بعثمان ، فابى على
عليه السلام ذلك ، قال ابومسلم : الان طاب الضراب
، انما كان وضع فخا و مصيده . و اما مسروق فانه
كان هشار المعاويه و مات فى عمله ذلك بموضع اسفل
من واسط على دجله يقال له الرصافه و قبره هناك . و
الحسن كان يلقى اهل كل فرقه بمايهوون و يتصنه
للرياسه كان رئيس القدريه . و اويس القرنى مفضلا
عليهم كلهم . قال ابو محمد : ثم عرف الناس بعد
(شيخ طوسى ، اختيار معرفه الرجال ، ص 97 و 98).
لازم به ذكر است كه در رجال كشى عفت نفر از زهاد
ثمانيه را نام مى برد و احتمال دارد كه هنگام نسخه
برادرى اشتباه روز داده باشد.
ج - براى شناخت بيشتر زاهدان هشتگانه ، به منابع
زير مى توان مراجعه كرد :
ابن جوزى ، همان ، ج 3، ص 48، عبدالعزيز، دائره
المعارف الاسلاميه ، ج 3، ص 88؛ سيد محسن امين ،
همان ، ج 3، ص 513؛ محمد هاشم خراسانى ، منتخب
التواريخ ، ص 155 - 157؛ عبدالرزاق گيلانى ، مصباح
الشرئعه و مفتاح الحقيقه ، ص 445؛ قرنى گلپايگانى
، همان ، ص 137 و ابن عبدربه ، عقد الفريد، ج 3، ص
117 و 118.
54-اسراء
(17)آيه 108.
55-دخان (44)
آيه 38 - 42.
56-داستان ديدار
هرم بن حيان و اويس قرنى بر گرفته از منابع زير
است :
ابونعيم اصهفانى ، همان ، ج 2، ص 84 - 86؛ ابن
جوزى ، همان ، ج 3، ص 48 - 52؛ سيد محسن امين ،
همان ، ج 3، ص 515؛ هجويرى ، همان ، ص 102؛ حاكم
نيشابورى ، همان ، ج 3، ص 406؛ ابوحامد محمد غزالى
، كيمياى سعادت ، ج 2، ص 146 - 148؛ احمد بن حنبل
، الزهد، ص 414 و 415؛ عطار، گزيده تذكره الاوليا
ى ، ص 24 - 26؛ محمد على عالمى دامغانى ، همان ، ص
350 - 352؛ يوسف النبهانى ، جامع كرامات الاولياء،
ص 603؛ عبدالرزاق گيلانى ، همان ، ص 480 - 481؛
شيخ طوسى ، اختيار معرفه الرجال ، ص 99؛ علامه
محمد تقى شوشترى ، قاموس الرجال ، ج 2، ص 2202 و
خواجه يوسف همدانى ، رتبه الحيات ، 66 و 67.
57-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 46 (به نقل از حبيب
السير).
58-تعداد كسانى
كه در ذيقار به فرمايش امام على عليه السلام با
ايشان بيعت كرده اند، به سه صورت در روايات آمده
است :
الف - هزار نفر بيعت خواهند كرد : محمد تقى شوشترى
، همان ، ج 2، ص 221؛ محمد معصوم شيرازى ، همان ،
ج 2، ص 46 - 47؛ علامه مجلسى ، همان ، ج 42، ص
147؛ محمد هاشم خراسانى ، همان ، ص 155؛ محمد على
عالمى دامغانى ، همان ، ص 344 و 345.
ب - صد نفر بيعت خواهند نمود :
شيخ طوسى ، همان ، ص 98؛ عنايه الله على قهپائى ،
مجمع الرجال ، ج 1، ص 242 و خوئى ، همان ، ج 3، ص
245.
ج - عده معينى بيعت خواهند كرد. علامه محمد تقى
شو.شترى ، همان ، ج 2، ص 221 و 222.
59-1 - و روى
اعلام الورى عن امير المومنين عليه السلام انه قال
بذى قار (و هو جالس لاخذ البيعه ) : ياتيكم من قبل
الكوفه الف و جل ، لايزيدون رجلا و لا ينقصون
رجلا! يبايعونى على الموت . قال ابن عباس : فجعلت
احسبهم ، فسويت عددهم تسعماه و تسعه و تسعين رجلا،
ثم انقطع مجى القوم . فقلت : انا لله و انا اليه
راجعون ! ماذا جمله على ما قال ! فبينا انا متفكر
فى ذلك اذ رايت شخصا قد اقبل حتى دنا و اذا هو رجل
غليه قباء صوف معه سيفه و ترسه و ادواته ! فقرب من
امير المومنين عليه السلام قال : امدد يدك لابايعك
؛ فقال : على ماتبايعنى ؟ قال : على السمع و
الطاعته و القتال بين يديك حتى اموت او يفتح الله
عيلك . فقال له : ما اسمك ؟ قال : اويس ، قال عليه
السلام : انت اويس القرنى ؟! قال : نعم . قال :
الله الكبر! اخبرنى حبيبى رسول الله صلى الله عليه
و آله انى ادرك رجلا من امته يقال له اويس القرنى
، يكون من حزب الله و رسوله ، يموت على اشهاده ،
يدخل فى شفاعته مثل ربيعه و مضر. (اعلام الورى ،
173) (محمد تقى شوشترى ، همان ج 2، ص 221؛ قرنى
گلپايگانى ، همان ، ص 144. 145. علامه مجلسى ،
همان ، ج 42، ص 147). علامه مجلسى روايت را از
ارشاد شيخ مفيد نقل مى كند و اين عبارت را نيز در
پايان مى آورد : قال ابن
عباس : فسرى عنا. اين روايت در اثبات
الهداه شيخ حر عاملى ، ج 1، ص 370، به اختصار نقل
شده است .
60-
و ورى من جبهه العامه : عن يعقوب بن شيبه ، قال
حدثنا على الحكيم الاودى ، قال : حدثنا شريك ، عن
يزيد بن ابى زياد، عن عبدالرحمان ابن ابى ليلى ،
قال : لما كان يوم صفين ، خرج رجل من الشام على
دابته ، قال : افيكم اويس ؟ قلنا : نعم : ما تريد
منه ؟ قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله
يقول : اويس القرنى خير التابعين باحسان . قال :
فعطف دابته فدخل مع على عليه السلام . شيخ
طوسى ، همان ، ص 100، ضمنا در ص 98 با مختصر
تفاوتى از طريق شيعه نقل شده است .
منابع ذيل نيز روايت فوق الذكر را نوشته اند :
محمد تقى شوشترى ، همان ، ج 2، ص 219 و 220؛ ابن
جوزى ، صفه الصفوه ، ج 3، ص 56؛ حسين دشتى ، معارف
و معاريف ، ج 1، ص 311 و خوئى ، معجم الرجال
الحديث ، ج 3، ص 513.
61-الف - سيد
محين امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 513.
ب - و در مناقب ابن آشوب
است كه دو شمشير حمايل داشت و فلاخنى هم براى
پرتاب سنگ به سوى دشمن به همراه آورده بود.
سيد هاشم رسولى محلاتى ، زندگانى امير المومنين
عليه السلام ، ص 560.
62-سيد محين
امين ، همان ، ج 3، ص 512.
63-
موضع وفاته ، المشهور - و هو الاصح - انه قتل
بصفين مع على عليه السلام و دفن بها كمامر. قال
الكشى : قتل بصفين فى الرجاله - مع على ابن ابى
طالب عليه السلام و روى بسنده من طريق العامه ، عن
شريك : قتل اويس مع على فى الرجاله بصفين . و فى
تاريخ دمشق لابن عساكر : فى مقال لسعيد بن المسيب
: ان اويسا قاتل بين يدى على يوم صفين حتى استشهد
امامه فنظروا، فاذا به نيف و اربعون جراحه من طعنه
و ضربه و رميه .
وفى المستدرك للحاكم : ذكرته فى جمله من استشهد
بصفين بين يدى امير المومنين على ابن ابى طالب -
سمعت ابا العباس محمد بن يعقوب يقول : سمعت العباس
بن محمد الدورى : يقول : قنل اويس القرنى بين يدى
امير المومنين على بن ابى طالب يوم صفين . و بسنده
عن شريك ، قال و ذكروا فى مجلسه اويس القرنى فقال
: قتل مع على ابن ابى طالب فى الرجاله . انتهى .
و ياتى عند ذكر شهوده صفين روايه الكشى : انه لم
يزل يقاتل بين يدى اميرالمومنين عليه السلام حتى
قتل فوجد فى الرجاله . و روايه الحاكم : انه مازال
يحارب بين يدى امير المومنين عليه السلام بصفين
حتى قتل . و روايته الاخرى انه استشهد اويس فى
الرجاله بين يدى على ابن ابى طالب .
و روى نصر بن مزاحم فى كتاب صفين ، عن حفص بن
عمران البرجمى ، عن عطاء بن السايب ، عن ابى
البخترى ، قال : اصيب اويس القرنى مع على بصفين .
و فى الميزان الاعتدال : بسنده عن زيد بن على :
قتل اويس يوم صفين ، وفيه ، بسنده عن سعيد بن
المسيب ، فى حديث : انه لما شهر، هام على وجهه فلم
يوقف له على اثر دهرا ثم عاد فى ايام على فقال بين
يديه فاستشهد بصفين . فنظروا فاذا عليه نيف و
اربعون جراحه . و فى خالصه تذهيب المال شهد صفين
مع على و قتل يومداميرالمؤ منين انتهى .
و فى الاصابه فى ذبل حديث اسير الاتى ان اويسا قال
: اللهم الرزقنى شهاده توجب لى الجنه و الرزق ،
قال اسير : فلم يلبث الا يسيرا حتى ضرب على الناس
بعث على ، فخرج صاحب القطيفه اويس و خرجنا معه حتى
نزلنا بحضره العدو. قال ابن المبارك : فحدثنى حماد
بن سلمه ، عن الجريرى ، عن ابى نضره ، عن اسير،
قال : فنادى منادى على : يا خيل الله : اركبى و
ابشرى . فصف الناس اهم فانتضى اويس سيفه حتى كسر
جفنه فالقاه ، ثم جعل يقول : يا ايها الناس تموا
تموا اليتمن وجوه ، صم لاينصرف حتى يرى الجنه
فسجعل يقول ذلك و يمشى اذجاءته رميه فاصابت فواده
فترى مكانه كانما مات منذو هو صحيح السند (انتهى
).
و فى مناقب ابن شهر آشوب عند ذكر حرب صفين : واتى
اويس القرنى متقلدا بسيفين و يقال كان معه مرماه و
مخلاه من الحصى ، فسلم على امير المومنين و وردعه
و برزمع رجاله ربيعه ، فقتل من بومه فصلى عليه
اميرالمومنين عليه السلام و دفنه (انتهى . وياتى
خبر قتله بصفين مفصلا فى اواخر الترجمه .
اعيان الشيعه - سيد محسن امين ، همان ، ج 3، ص 512
و 413 .
مطالب مربوط به حضور اويس در صفين و شهادت او، در
منابع بسيارى آمده است كه به آنها اشاره مى شود :
سيد محسن امين ، همان ، ج 3، ص 512 - 516 (21
مورد)؛ قاضى نعمان تميمى مغربى ، شرح الاخبار فى
فضائل الائمه اطهار، ج 2، ص 12 و 35؛ قاضى نوالله
شوشترى : مجالس المومنين ، ج 1، ص 282 و 283؛ ابن
حجر عسقلانى ، الاصابه فى تمييز الصحابه ، ج 1، ص
120؛ حاكم نيشابورى ، همان ، ج 2، ص 366 و ج 3، ص
402 و 403 و 408؛ محمد باقر مجلسى ، همان ، ج 33،
ص 25 و ج 42، ص 147 و 155 - 157؛ ابن اثير، اسد
الغابه ، ج 1، ص 153؛ محمد على عالمى دامغانى ،
همان ، ص 345؛ حاج شيخ عباس قمى ، سفيه البحار، ج
1، ص 53؛ شيخ حر عاملى ، اثبات الهداه ، ج 1، ص
276؛ مدرسى چهار دهى ، سيرى در تصوف ، ص 428؛ محمد
معصوم شيرازى ، همان ، ج 2، ص 46 و 47 و 55 و 56؛
حسن بن على بن على داود الحلى ، كتاب الرجال ، ص
63؛ اربلى ، كشف الغمه فى معرفه الائمه ، ص 261
و 262 و 265؛ ابومنصور عبدالقاهر بغدادى ، الفرق
بين الفرق ، (ترجمه ) ص 32 و 33 و 319؛ محمد بن
على اردبيلى ، جامع الروات ، ص 110؛ ابوحامد غزالى
، منهاج العابدين ، (بخش تراجم تراجم الاعلام ،
تحقيق محمود مصطفى حلاوى ). ص 426؛ هجويرى ، همان
، ص 101؛ محمد على مدرس ، ريحانه الادب ، ج 4، ص
444 و 445؛ يوسف النبهانى ، جامع كرامات الاولياء،
ج 603؛ ابن طاووس ، الملاحم و الفتن ، ص 109؛ نصب
بن مزاحم ، وقعه صفين ، ص 324؛ عطار نيشابورى ،
تذكره الاولياء ص 28؛ شيخ طوسى ، همان ، ص 98 و
100؛ عنايه الله على قهپائى ، مجمع الرجال ، ج 1،
ص 28؛ شيخ حسن بن زين الدين ، التحرير الطاووسى
، ص 74؛ عبدالعزيز، دائره المعارف الاسلاميه ، ص
88؛ سيد محمد بخارى ، منهاج الطالبين و مسالك
الصادقين ، ص 237؛ شيخ عباس قمى ، منتهى الامال ،
ج 1، ص 141؛ سيد هاشم رسولى محلاتى ، زندگانى امير
المومنين ، ص 560؛ احسان الله على استخرى ، اصول
تصوف ، ص 13؛ دائره المعارف تشيع ، ص 603؛ خوئى ،
همان ، ج 3، ص 244 تا 247؛ محمد رشاد، خفيف شيرازى
، ص 172؛ قرنى گلپايگانى ، همان ، ص 137؛ محمدى
اشتهاردى ، اويس قرنى ، ص 21؛ حسينى دشتى ، همان
، ج 1، ص 311؛ حمدالله مستوفى ، تاريخ گزيده ، ص
630؛ زركلى ، الاعلام ، ج 1، ص 375؛ لغتنامه
دهخدا، ج 8، ص 509؛ ابن اثير، الكامل فى التاريخ ،
ج 3، ص 325؛ ابن حجر عسقلانى ، لسان الميزان ، ج
1، ص 527؛ معلم بطرس بستانى ، دائره المعارف ، ج
4، ص 701؛ جعفر سبحانى ، شخصيتهاى اسلامى شيعه ، ج
1، ص 88 و 92 تا 96؛ محمد على موحد، سفرنامه ابن
بطوطه (ترجمه )، ج 1، ص 135؛ ابن جوزى ، همان ، ج
3، ص 56 و 57 و ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2، ص
86.
64-حديد (57)
آيه 3.
65-بقره (2)آيه
115.
66-نور (24) آيه
35.
67-يونس (10)
آيه 58.
68-فاطر (35)آيه
3.
69-حج (22) آيه
78.
70-مائده (5)آيه
54.
71-عنكبوت
(29)آيه 45.
72-بقره (2)آيه
152.
73-انشقاق
(84)آيه 6.
74-ص (38)آيه
76.
75-ص (38) آيه
72.
76-درباره اسناد
اين كلام شيواى رسول اكرم صلى الله عليه و آله ر.ك
: به پى نوشت فصل از ولادت
تا شهادت شماره 30.
77-انفال (8)
آيه 24.
78-ديوان حافظ،
ص 34.
79-سيد حيدر
آملى ، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 26.
80-مثنوى معنوى
، دفتر چهارم ، ص 369.
81-1 -
الصحبه : درازى مدت همنشين
و دوستى . الصاحب : دوست ، همدم ، جمع : صحب ،
اصحاب ، صحبه ، صحابه ، صحاب و صحبان . الصحابه
(جمع صاحب است .) ياران پيغمبر اسلام از مهاجرين و
انصار، الصحابى : منسوب به صحابه است .
(فرهنگ لاروس ، ص 1308 و 1309).
صحابى : منسوب به صحابه -
ان كه درك صحبت پيغمبر را كرده . (فرهنگ
معين ، ج 2، ص 2130).
82-سيد جعفر
سجادى ، فرهنگ معارف اسلامى ، ج 3، ص 124. ابن
اثير نيز در اسد الغابه ، ج 1، ص 12، به معانى
گوناگون صحابى پرادخته است .
83-2 - المغعجم
الوسيط، ج 1 ص 507.
84-اصول كافى ،
ج 3، ص 317.
85-المعجم
الوسيط، ج 1، ص 81. و با مختصر تفاوتى : المنجد، ص
59، سيد جعفر سجادى ، همان ، ج 2، ص 51.
86-آل عمران
(3)آيه 31.
87-درباره اسناد
و مدارك مربوط به خير
التابعين بودن اويس ، به فصل
از ولادت تا شهادت ،
ر.ك : ص 36، پاورقى شماره 1.
88-احمد بن على
بن شعيب نسائى (225 - 303 ق .)معروف به شيخ
الاسلام ، از فقها و محدثان اهل سنت بوده و خصائص
امير المومنين على بن ابى طالب عليه السلام و
السنن از تاليفات اوست .
89-نسائى ،
خصائص امير المومنين على بن ابى طالب عليه السلام
نقل از موسوى همدانى ، على در كتب اهل سنت ، ص
139.
90-علامه شيخ
عبدالحسينى امينى (1302 - 1390 ق .)
91-سيد محسن
امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 514؛ رجال كشى ، ص
به نقل از محمد تقى شوشترى ، قاموس الرجال ، ج 2،
ص 218 و 219؛ محمد معصوم شيرازى ، طائق الحقائق ،
ج 2، ص 38؛ قرنى گلپايگانى ، منهاج الدموع ، ص
136 و خوئى ، معجم الرجال الحديث ، ج 3، ص 247.
92-آل عمران
(3)آيه 52.
93-تفسير مجمع
البيان ج 4، ص 86 و 88.
94-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 1.
95-...
و در مى پيش مرتضى معامله نهاد؛ و از گستاخى
استغفار كرد. و از زواهر انبا و اسرار ولايت
استفاضه نمود، و از آن درياى حقايق اغتراف واجب
ديد، و از مزاياى عطاياى او فيض ها دريافت
.
كمال الدين حسين خوارزمى ، جواهر الاسرار، ج 1، ص
50.
96-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 1، ص 490 و 491.
97-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 514.
98-1 - مدرس
رضوى ، تعليقات حديقه الحقيقه ، ص 83.
99-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 514.
100-عبدالله بن
صالح سماهيجى ، صحيفه علويه ؛ ص 27.
101-همان ، ص 27
- 29.
102-قيشرى
نيشابورى ، رساله قشيريه ، ص 88.
103-عنايه الله
قهپانى ، مجمع الرجال ، ج 1، ص 243.
104-حديد
(57)آيه 23.
105-نهج البلاغه
، حكمت 431.
106-عطار
نيشابورى ، گزيده تذكره الاولياء، ص 23 و كمال
الدين حسين خوارزمى ، همان ، ج 1، ص 50.
107-خواجه
عبداللله انصارى ، منازل السائرين ، ص 54.
108-ديوان حافظ،
ص 27.
109-ابوحامد
محمد غزالى ، كيمياى سعادت ، ج 2، ص 145 و 146
وابن جوزى ، صفه الصفوه ، ج 3، ص ص 48.
110-عطار
نيشابورى ، همان ، ص 27 و 28.
111-ابونعيم
اصفهانى ، حليه الاولياء، ج 2، ص 84 و حسين دشتى ،
معارف و معاريف ، ج 1، ص 311.
112-ابن جوزى ،
همان ، ج 3، ص 54؛ ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2،
ص 84 و احمد بن حنبل ، الزهد، ص 415.
113- اصول كافى
، ج 3، ص 193.
114-ابن جوزى ،
همان ، ج 3، ص 52؛ ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2،
ص 79؛ ابن اثير، اسد الغابه ، ج 1، ص 151؛ حاكم
نيشابورى ، مستدرك ، ج 3، ص 404؛ محمد على عالمى
دامغانى ، پيغمبر و ياران ، ص 346 و احمد بن
حنبل ، همان ، ص 411.
115-قشيرى
نيشابورى ، همان ، ص 403.
116-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 83.
117- ديوان
حافظ، ص 118.
118-عطار
نيشابورى ، همان ، ص 23؛ كمال الدين خوارزمى ،
همان ، ج 1، ص 49 و 50 و قرنى گلپايگانى ، منهاج
الدموع ، ص 143.
119-ديوان حافظ،
ص 91.
120-همان ، ص
66.
121-درباره زهاد
ثمانيه ر.ك : به مقدمه فصل
حكمت يمانى .
122-احمد بن
حنبل ، همان ، ص 411 - 416.
123-ابن اثير،
همان ، ج 1، ص 151.
124-و
لهم اعين لايبصرون بها. (اعراف (7) آيه
179).
125-حاكم
نيشابورى ، همان ، ج 3، ص 119. حاكم نيشابورى پس
از نقل اين روايت ، صحت آن را هم از نظر مسلم و هم
از نظر بخارى بيان مى كند. (نقل از موسوى همدانى ،
على در كتب اهل سنت ، ص 207.)
126-درباره حضور
اويس در صفين و بيعتش با امير المومنين و جهاد و
شهادت او رد ركاب مولا على عليه السلام ر.ك : به
فصل از شهادت تا ولادت
.
127-آل عمران ،
(3) آيه 169.
128-مثنوى معنوى
، دفتر اول ، ص 8.
129-درباره
اسناد و مداراك اين حديث شريف ر.ك : به فصل
از ولادت تا شهادت ،
ص 33، پاورقى شماره 2.
130-ديوان حافظ،
ص 168 و 169.
131-تكوير (81)
آيه 1- 14.
132-قيامت (75)
آيه 1 - 15.
133-كهف (18)
آيه 47 - 49.
134-بقره (2)
آيه 254 و 255.
135-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 376 و 377.
136-طه (20) آيه
109.
137-احزاب
(33)آيه 23.
138-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 346.
139-زخرف (43)
آيه 86.
140-المنجد
(اعلام ) ص 235 و كمال الدين حسين خوارزمى ، همان
، ج 1، ص 288.
141-در اخبار
چنين آمده است كه : روزى در حضرت خواجه صلى الله
عليه و آله ذكر كثرت اغنام مضر و ربيعه مى كردند.
خواجه صلى الله عليه و آله گفت : در امت من مردى
از بندگان خداى هست كه فرادى قيامت به عدد موى
گوسفندان اين دو قبيله ، عصاة امت به شفاعت او به
بهشت روند. صحابه پرسيدند كه : يا رسول الله نام
او چيست ؟ گفت : اويس قرن (كمال الدين حسين
خوارزمى ، همان ، ج 1، ص 46).
142-درباره
داستان ديدار اويس و عمر و اسناد و مدارك آن ر.ك :
به فصل دوم مقام عرفانى
حكيم يمانى ، ص 41، پاورقى شماره 1.
143-درمورد
اسناد و مدراك اين حديث ر.ك : به فصل اول كتاب
حاضر ولادت تا شهادت
ص 32، پاورقى شماره 1.
144-حجر (15)
آيه 29.
145- ديوان
حافظ، ص 180.
146-بقره (2)
آيه 156.
147-مثنوى ،
دفتر اول ، ص 74.
148-ان اصحاب
اليسر رووا : ان هرم بن حيان كان صاحب اويس القرنى
و انهما اول ما التقيا قال له هرم : السلام عليك
يا اويس بن عامر. فقال : و عليك السلام يا هرم بن
حيان . فقال هرم : اما انى قد عرفتك بالصفه فكيف
عرفتنى ؟! قال : ان ارواح المومنين لتشام كما تشام
الخيل فتعرف بعضها بعضا. عبد الرزاق گيلانى ،
مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه ، ص 480 نقل از
مامقانى ، تنقيح المقال
149-يوسف
(12)آيه 94.
150-مثنوى ،
دفتر سوم ، ص 316.
151-همان ، دفتر
دوم ص 108.
152-ديوان حافظ،
ص 42.
153-حكم
نيشابورى ، همان ، ج 3، ص 156 (نقل از موسوى
همدانى ، على در كتب اهل سنت ، ص 346).
154-علامه مجلسى
، بحارالانوار، ج 70، ص 242.
155-ابن منظور،
لسان العرب ، ج 15، ص 462، اعلمى مهرجانى حائرى ،
دائره المعارف ، ج 29، ص 206، فخرالدين طريحى ،
مجمع البحرين ، ص 333 و 334؛ صحيح مسلم ، ج 1، ص
73؛ محمد عبدالروف المناوى ، فيض القدير، ج 1، ص
93 (به جاى الايمان يمان
عبارت الفقه يمان را
آورده است ). صحيح بخارى ، ج 8، ص 98؛ المغازى ، ص
64، صحيح مسلم ، ج 1، ص 72، الحديث 84 - 87/52 به
نقل از فراء بغوى ، مصابيح السنه ، ص 227.
الا ان الايمان يمان و
الحكمه يمانيه : (فروزانفر، احاديث مثنوى ، ص 73 و
سيد مصطفى حسينى دشتى ، معارف و معاريف ، ج 5، ص
2436).
156-ر.ك : همين
نوشتار، فصل اول .
157-انفال (8)
آيه 29.
158-ديوان حافظ،
ص 346.
159-الف -
و قى يقى و وقايه و وقيا و
واقيه فلانا : صانه و ستره عن الاذى . تقول و قاء
الله السوة و من السوء و وقيا و قيا الامر : اصلحه
... التقوى : الاسم من اتقى مخافة الله . العمل
بطاعته . (المنجد، ص 915).
ب - و فى : الوقايه حفظ
الشى ء مما يوذيه و يضره ، وقيت الشى ءاقيه وقايه
و وقاء قال : فوقاهم الله - و وقاهم عذاب
السعير... و التقواى جعل النفس فى وقايه مما
يخافرمود هذا تحقيقه ، ثم يسمى الخوف تاره تقوى ،
و التقوى خوفا حسب تسميه مقتضى الشى ء بمقتضيه و
المقتضى بمقتضاه ، و صار التقوى فى تعارف الشرع
حفظ النفس عما يوثم ... و لجعل التقوى منازل قال :
و اتقوا يوما ترجعون فيه الى الله - اتقوا ربكم -
و من يخش الله و يتقه - و اتقوا الله الذى تساءلون
به والارحام - اتقوا الله حق تقاته ...
(راغب اصفهانى ، مفردات ، ص 530 و 531).
160-علامه
طباطبايى ، الميزان ، ج 9، ص 54.
161-
اتقوا الله و يعلمكم الله و الله بكل شى ء عليم
(بقره (2)آيه 282.
162-حجرات
(49)آيه 13.
163-سيد حيدر
آملى ، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 26.
164-
و فى الاصابه : اويس بن عامر و قيل عمرو المرادى
الزاهد المشهور ادرك النبى صلى الله عليه و آله و
روى عن عمر و روى عنه بشير بن عمرو و عبدالرحمن بن
ابى ليلى ذكره ابن سعد فى الطبقه الاولى من تابعى
اهل الكوفه و قال : كان ثقه (سيد محسن امين
، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 514).
165-
و ذكر البخارى اويسا فى الضعفا، و قال الذهبى فى
الميزان : و لو لا ان البخارى ذكر اويسا فى
الضعفاء لما ذكرته اصلا، فانه من اولياءالله
الصادقين (ابن جوزى ، صفه الصفوه ، ج 3، ص
56).
166-زهاد
ثمانيه يا زاهدان هشتگانه در اصطلاح علماى رجال
عبارتند از ربيع بن خثيم ، هرم بن حيان عبدى ،
اويس قرنى ، عامر بن عبد قيس ، عبدالله بن ثوب ،
مسروق بن اجدع ، حسن بصرى و اسود بن يزيد يا بريد
يا برير (به اختلاف نسخ ) بودند.
چهار تن اولى حقا از رهاد اتقيا و اصحاب حضرت امير
المومنين عليه السلام و چهار تن ديگر باطل و از
زهاد اشقياء و مخالف آن حضرت بودند. زهد ظاهرى و
ورع صورى ايشان از راه تدليس و تلبيس و مردم فريبى
بوده است . (محمد على مدرس ، ريحانه الادب
، ج 2، ص 395؛ شيخ طوسى ، رجال كشى ، ص 97، 98؛
عبدالرزاق گيلانى ، مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه
، ص 445؛ ابن جوزى ، همان ، ج 3، ص 48؛ محمد هاشم
خراسانى ، منتخب التواريخ ، ص 155 - 157؛
عبدالعزيز، دائره المعارف السلاميه ، ج 3، ص 88 و
سيد محسن امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 513).
167-روز بهان
بقلى شيرازى ، شرح شطحيات ، ص 365.
168-اصول كافى ،
ج 1، ص 60.
169-سيد محسن
امينى ، همان ، ج 3، ص 516. و با مختصر تفاوتى :
ابوحامد محمد غزالى ، منهاج العابدين ، ص 199 و
200 و ابو حامد محمد غزالى ، كيمياى سعادت ، ج 2،
ص 529.
170-حجر (15)
آيه 99.
171-نهج البلاغه
، حكمت 93.
172-محمد معصوم
شيرازى ، طرائق الحقائق ، ج 2، ص 47 و عطار، تذكره
الاولياء، ص 28.
173-1و2 كلينى ،
همان ، ج 2، ص 254.
174-كلينى ،
همان ، ج 2، ص 254.
175-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516، ابوحامد محمد غزالى ،
كيمياى سعادت ، ج 1، ص 437.
176-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 343.
177-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 47 و عطار، همان ، ص 28.
178-نور (24)
آيه 35.
179-كلينى ،
همان ، ج 1، ص 237.
180-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516. اين گفتار اويس در ساير
منابع بدين صورت آمده است :
الف - و ان حقوق الله لم
تبق ليا ذهبا و لا فضة قرنى گلپايگاين ،
منهاج الدموع ، ص 143 و شيخ عباس قمى ، سفينه
البحار، ج 1، ص 53.
ب - و ان علمه بحقوق الله
لم يترك فى ماله فضة و لاذهبا ابونعيم
اصفهانى ، حليه الاولياء، ج 1، ص 83.
ج -و حقوق الهى براى ما طلا
و نقره نگذاشته محمد على عالمى دامغانى ،
پيغمبر و ياران ، ص 347.
د - ان عرفان المومن بحقوق الله لا يبقى له فضة و
لاذهبا، حاكم نيشابورى ، المستدرك ، ج 3، ص 406.
181-حديد
(57)آيه 11.
182-عطار، گزيده
تذكرة الاولياء، ض 27؛ بديع الزمان فروزانفر، شرح
احوال و تحليل آثار عطار، ص 305؛ عطار، الهى
نامه ، ص 288 - 290.
183-عطار، الهى
نامه ، ص 288 - 290.
184-شيخ
ابوالحسن خرقانى ، نور العلوم ، ص 82.
185-كلينى ،
همان ، ج 1، ص 289.
186-همان ، ج 3،
ص 322.
187-همان ، ص
306.
188-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516؛ حاكم نيشابورى ، همان ،
ج 2، ص 365.
189-حاكم
نيشابورى ، همان ، ج 2، ص 365 و 366؛ سيد محسن
امين ، همان ، ج 3،ص 516.
190-اسراء (17)
آيه 82.
191-سيد محين
امين ، همان ، ج 3، ص 513 و ابونعيم اصفهانى ،
همان ، ج 2 ، ص 81.
192-دخان (44)
آيه 1 - 3.
193-همان ، آيه
42.
194-احمد بن
حنبل ، الزهد، ص 415.
195-در ايام حج
سال 1415 هجرى قمرى ، توفيق رفيق شد و به زيارت
غار حراء رفتم ، غار حرا بر پيشانى جبل النور و
مشرف بر مناره هاى مسجدالحرام مى درخشيد، در
آستانه آن خلوتگه يار، از اين دل خسته ، بر اين
قلم شكسته ، به بهانه كلام اويس درباره قرآن ،
كلماتى تدين شرح جارى شد :
اين جا غار حراست ، مكان مقدسى كه فرشته وحى بر
قلب نازنين سيدالمرسلين صلى الله عليه و آله نازل
شد، اين جا محل نزول قرآن است ، آن گاه كه پيامبر
صلى الله عليه و آله به
اقرا باسم ربك الذى خلق دعوت شد؛ چهل بهار
از عمر پربار و عزيزش مى گذشت ، سر آغاز وحى ،
شروع خير كثير است و طلوع قرآن دلپذير.
و اينك ، اى محمد صلى الله عليه و آله ! بر قلب ما
نيز عنايتى كن و بر دل ما اشارتى ، كه به قول اويس
، قرآن بر ايمان شفا و رحمتى باشد، نه زيان و
خسارتى .
اى محمد صلى الله عليه و آله ! بلاشك در اين غار،
عطر وجود تو استشمام مى شود، عطر وحى مشام آدمى را
نوازش مى دهد، عطر اقرا
باسم ربك الذى خلق روح و جان را به نيايش و
ستايش مى كشاند.
اى محمد صلى الله عليه و آله ! جرعه اى از كوثر
قرآن بر كام ما تشنه لبان بريز، اى عزيز! ما به
دنبال سراب بسيار دويده ايم ، اما اينك به اين جا
رسيده ايم ، مطمئن هستيم كه به سرچشمه وحى دست
يافته ايم ، از چشمه سار
اقرا باسم ربك الذى خلق ما را جرعه اى و
قطره اى بچشان ، كه يك قطره اش انسان را نه فقط
سيراب ، كه كامياب و نه فقط كامياب ، كه سرمست مى
كند.
اى محمد صلى الله عليه و آله ! ياريمان بده كه به
نام پروردگارت بخوانيم و علم و معرفت را در طريق
حق بياموزيم و عمل كنيم .
اى محمد صلى الله عليه و آله ! ما را يارى كن كه
قرآن بر ايمان شفا و رحمات باشد، نه زيان و خسارت
.
(بامداد چهارشنبه 13/2/74 - غار حراء).
196-ابونصر
طاهرين محمد الخانقانى ، گزيده در اخلاق و تصوف ،
ص 179.
197-كلينى ،
همان ، ج 1، ص 61.
198-همان ، ج 4،
ص 390.
199-نهج البلاغه
، حكمت 366.
200-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 174.
201-همان ، ص
324.
202-عطار
نيشابورى ، گزيده تذكرة اولياء، ص 26.
203-نهج البلاغه
، حكمت 74.
204-سيد محسن
امين ، همان ، ص 516. ابن جوزى در كتاب صفه الصفوه
، ج 3، ص 55، اين سخن اويس را بدين گونه مى نگارد
: قال هرم بن حيان لاويسى
القذرنى : اوصى ، قال : توسد الموت اذا نمت و
اجعله نصب عينيك .
205-محمد (47)
آيه 27 و 28.
206-نحل (16)
آيه 31 و 32.
207-ابونعيم
اصفهانى ، حلية الاولياء، ج 2، ص 83؛ صفة الصفوة ،
ج 3، ص 54. و با مختصر تفاوتى در اين منابع نيز
آمده است :
حاكم نيشابور، المستدرك ، ج 3، ص 406، قرنى
گلپايگانى ، منهاج الدموع ، ص 143؛ محمد على عالمى
دامغانى ، پيغمبر و ياران ، ص 347 و شيخ عباس قمى
؛ سفية البحار، ج 1، ص 53.
208-كلينى ،
همان ، ج 3 ، ص 198.
209-ابن جوزى ،
همان ، ج 3، ص 50 و ابونعيم اصفهانى ، همان ، ج 2،
ص 85.
210-انبياء
(21)آيه 35.
211-جمعه (62)
آيه 8.
212-مومنون (23)
آيه 99-100.
213-زمر (39)آيه
30.
214-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516.
215-عطار، تذكرة
الاولياء، ص 28 و محمد معصوم شيرازى ، طرائق
الحقائق ، ج 2، ص 47.
216-طار، تذكرة
الاولياء، ص 28 و محمد معصوم شيرازى ، طرائق
الحقائق ، ج 2، ص 47.
217-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 185 .
218-مطالب مربوط
به تواضع در مسجدالحرام و مقابل
ركن يمانى به تارخ
16/2/74 نوشته شده است .
219-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 47؛ عطار، تذكرة الاولياء،
ص 28 و حمدالله مستوفى ، تاريخ گزيده ، ص 630.
220-68. كلينى ،
همان ، ج 3، ص 405.
221-همان ، ص
124.
222-مزلب مربوط،
پندآموزى در مكه
مكرمه و به تاريخ 14/2/74 نوشته شده است .
223-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 48؛ عطار، همان ، ص 28 و
حمدالله مستوفى ، همان ص 630 .پ
224-مطالب
پيرامون صداقت در
مسجدالحرام و به تاريخ 12/2/74 نوشته شده است .
225-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 48؛ عطار، همان ، ص 28 و
حمدالله مستوفى ، همان ، ص 630.
226-عصر (103)
آيه 1 و 2.
227-نهج البلاغه
، حكمت 55.
228-مطالب
درباره قناعت در تاريخ 12/2/74 و در مسجدالحرام
نوشته شده است .
229-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 48؛ عطار، همان ، ص 28 و
حمدالله مستوفى ، همان ، ص 630.
230-نهج البلاغه
، حكمت 109.
231-مطلب نحت
عنوان زهد در
مسجدالحرام و به تاريخ 12/2/74 به رشته نگارش
درآمد.
232-محمد مغصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 48؛ عطار، ص 28 و حمدالله
مستوفى ، همان ، ص 630.
233-فاطر (35)
آيه 15.
234-علامه مجلسى
، بحارالانوار، ج 72، ص 49.
235-مطالب
پيرامون فقر در
مسجدالحرام و به تاريخ 11/2/74 نوشته شده است .
236-محمد معصوم
شيرازى ، همان ، ج 2، ص 48؛ عطار، همان ، ص 28 و
حمدالله مستوفى ، همان ص 630.
237-كلينى ،
اصول كافى ، ج 1، ص 18.
238-مطالب مربوط
به تقوى در
مسجدالحرام و در تايخ 10/2/74 نوشته شده است .
239-سيد محمد
بخارى ، منهاج الطالبين و مسالك الصادقين ، ص 295.
اين كلام اويس با مختصرى تفاوتى در منابع زير نيز
آمده است :
حاكم نيشابورى ، المستدرك ، ج 3، ص 406؛ سيد محسن
امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 516؛ ابئنعيم
اصفهانى ، حليه الاولياء، ج 3، ص 83؛ قرنى
گلپايگانى ، منهاج الدموع ، ص 143 و شيخ عباس قمى
، سفينه البحار، ج 1، ص 53.
240-نهج البلاغه
، حكمت ص 376.
241-مطلب
پپيرامون چهره حق در
مدينه منوره و به تاريخ 28/2/74 نوشته شد.
242-تلونصر طاهر
بن محمدالخانقانى ، گزيده در اخلاق و تصوف ، ص
142.
243- ديوان
حافظ، ص 302.
244-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516.
245-نحل (16)
آيه 120.
246-سيد محسن
امين ، همان ، ج 3، ص 516 و حاكم نيشابورى ،
المستدرك ، ج 3، ص 405.
247-مائده (5)
آيه 32.
248-زمر (39)
آيه 53.
249-مائده (5)
آيه 32.
250-اين مطلب در
مسجدالحرام و به تاريخ 25/2/74 به رشته نگارش در
آمده است .
251-بديع الزمان
فروزانفر، شرح احوال و تحليل آثار عطار، ص 457.
252-كليچه : نان
كوچك روغنى .
253-بديع الزمان
فروزانفر، همان ، ص 457.
254-عطار
نيشابورى ، مصيبت نامه ، ص 154.
255-سيد محسن
امين ، اعيان الشيعه ، ج 3، ص 516.
اين كلام اويس در منابع زير با مختصر تفاوتى نيز
آمده است :
ابن جوزى ، صفه الصفوه ، ج 3، ص 53؛ حاكم نيشابورى
، المستدرك ، ج 3، ص 406؛ ابونعيم اصفهانى ، حليه
الاولياء، ج 2، ص 83؛ عبدالرزاق گيلانى ، مصباح
الشريعه و مفتاح الحقيقه ، ص 431؛ علامه مجلسى ،
بحارالانوار، ج 71، ص 307 و ج 73، ص 439؛ عطار،
گزيده تذكره الولياء، ص 26؛ ابوحامد محمد غزالى ،
كيمياى سعادت ، ج 2، ص 439؛ حسين دشتى ، معارف و
معاريف ، ج 1، ص 311 و قرنى گلپايگانى ، منهاج
الدموع ، ص 143.
256-بقره (2)
آيه 197.
257-قلم (68)
آيه 106.
258-براى شرح
اين كلام اويس ، توفيق رفيق شد تا در روز عيد سعيد
غدير و در مدينه منوره و در جوار حرم سيد انبيا و
محمد مصطفى صلى الله عليه و آله ، مطالبى بدين شرح
ار دلى شكسته بر قلمى شكسته جارى شود.
اين جا مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و ندينه
منوره است ، مدينه ، بهشت روى زمين است . اين جا
يك لحظه همنشين پيامبر صلى الله عليه و آله شدن به
صدها عمر بى او برترى دارد
اين جا مى توان عطر محمدى صلى الله عليه و آله را
بوييد و جاى پاى پيامبر صلى الله عليه و آله را
بوسد. اين جا احساس غربت معنا ندارد، چه كسى در
وطن غريب و تنهاست ؟! اين جا وطن ايمان آورندگان
است ، و شايد به همين دليل مى توان را نماز كامل
خواند
اين جا مدينه ، آشيانه كبوتران عشق است كه از نقاط
دور و نزديك پر كشيده اند و
اويس گونه به زيارت محبوب خويش شتافته
اند؛ آنان با روحيه اى سرشار از عشق و مستى ، از
عمق جان ندا در ميدهند كه : السلام عليك يا رسول
الله .
و امروز، هجدهم ذى الحجه و سالروز عيد غدير است ،
در چنين روزى ، سيد انبيا صلى الله عليه و آله ،
سيد اوصيا عليه السلام را به جانشينى خويش برگزيد،
و اينك نوبت تك تك ما مسلمانان است كه او را براى
خويش برگزينم . والان ، صبح روز عيد غدير است و
نمى دانم اين صبح را به شب و اين بامداد را به
شامگاه خواهم رساند يا نه ؟! به ياد آن روز مى
افتم كه از اويس قرنى سوال شد كه :
روزگار بر تو چگونه مى
گذرد؟
اويس ، حكيمانه به اين پرسش عاميانه ، پاسخ مى دهد
كه : چگونه است كسى كه صبح
مى كند و نم يداند كه ا يا شب را درك خواهد كرد؟!
و آن گاه كه وراد شب مى شود، نمى داند كه به صبح
خواهد رسيد يا نه ؟!
اين كه نمى دانم آيا اين صبح را به شام خواهم
رساند يا نه ، لطايفى دارد : از سويى تعلق به دنيا
را كاهش و تفكر به عقبا را افزايش مى دهد. از سوى
ديگر، اين سوال مطرح مى شود كه اگر اين صبح را به
شام نرساندم ، آيا آماده رفتن به جهان ديگر خهستم
يا نه ؟!
درست است كه اين جا و امروز بميرم ، در بهترين
مكان و زيباترين زمان مرده ام ، اما و صد اما كه
پرونده پندار و نامه كردارم ، مرا در محضر رسول
الله صلى الله عليه و آله شرمسار خواهد نمود. اين
خجلت زدگى از هر جان كندن سخت تر دشوارتر است .
خوشا به حال كسانى كه همواره در حال توبه و انابه
اند، و هميشه ، بهترين توشه سفر، يعنى
تقوا را به همراه دارند كه :
وتزودوا فان خير الزاد
التقوا و توشه
برداريد كه بهترين توشه ها تقواست .
اكنون اگر امروز زنده ماندم و شب را درك نمودم ،
آيا تضمينى هست كه امشب را تا فردا زنده باشم ؟!
پس اگر چنين است ، چرا با يكديگر اين چنين
برخورد و معاشرت مى كنيم ؟! چرا به جاى دست نوازش
به يكديگر سيلى بزنيم ؟! چرا به جاى دوستى ، دشمنى
؟! و چرا به جاى لبخند، اخم و نيشخند؟! و چرا...؟!
اين جا خانه رسول خدا صلى الله عليه و آله و مهبط
وحى است ، سيد انبيا كسى است كه آفرينش به خاطر
اوست و يك لبخندش بر همه دنيا برترى دارد، اين جا
آستانه مقدس محمدى است ، اين جا گوهرى است نهفته
كه فرشته وحى در گوش جانش زمزمه رده است كه :
انك لعلى خلق عظيم .
اگر نمى دانيم كه اين صبح را به شام خواهيم رساند
يا نه ، پس بياييم يكديگر را دوست بداريم ، همان
گونه كه فرزند آمنه صلى الله عليه و آله همه ما را
دوست مى دارد، بياييم سبد سبد محبت و صفا به
يكديگر هديه كنيم و تلاش و كوشش كه خلق محمدى صلى
الله عليه و آله وسيره علوى صلى الله عليه و آله
زواياى جهان درون و برون ما را مطهر و معطر نمايد.
(28 ارديبهشت 1374، عيد سعيد غدير - مدينه منوره
).
259-عبدالرزاق
گيلانى ، همان ، ص 480 و 481.
260-كهف (18)
آيه 110.
261-يونس (10)
آيه 62.
262-مثنوى ،
دفتر اول ، ص 39.
263-نازعات ،
(79) آيه 40 و 41.
264-نهج البلاغه
، خطبه 42.
265-سيد امين ،
اعيان الشيعه ، ج 3، ص 516.
حمدالله مستوفى در كتاب تاريخ گزيده ص 630 كلام
اويس را اين گونه مى نويسد :
در خردى گناه منگر، در بزرگى حالتى نگر كه حق
تعالى عاصى مى شوى .
266-كلينى ،
اصول كافى ، ج 4، ص 159.
267-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 429.
268-همان ، ج 4،
ص 158.
269-ابوحامذد
محمد غزالى ، منهاج العابدين ، ص 199 و 200 ابونصر
طاهر بن محمد الخانقانى ، گزيده در اخلاق و تصوب ،
ص 114 و عطار، گزيده تذكره الاولياء،ص 26.
270-حجر (15 )
آيه 97 - 99.
271-طلاق (65)
آيه 2و3.
272-ديوان حافظ،
ص 120.
273-ابونعيم
اصفهانى ، حليه الاولياء، ج 2، ص 87 و ابوحامد
محمد غزالى ، كيمياى سعادت ، ج 2، ص 498. اين
كلام اويس در ساير منابع بدين صورتها آمده است :
- و انه كان اذا امسى يقول
: هذه ليله الركوع فيركع حتى يصبح ! محمد
تقى شوشترى ، قاموس الرجال ، ج 2، ص 223.
- اويس بعضى از شبها را مى
گفت : اين شب ركوع است ! و در يك ركوع شب را به
صبح مى آورد، و شبى را مى گفت : اين شب سجود است !
و به يك سجده شب را به صبح مى آورد. گفتند : اويس
اين چه زحمتى است كه بر خود تحميل مى كنى ؟! گفت :
كاش از ازل تا ابد يك شب بود و من به يك سجده آن
را پايان مى دادم . قرنى گلپايگانى ، منهاج
الدموع ، ص 142؛ محمد على عالمى دامغانى ، پيغمبر
و ياران ، ص 350 و شيخ عباس قمى ، منتهى الامال ،
ج 1، ص 142.
274-ديوان حافظ،
ص 30.
275-همان ، ص
78.
276-كلينى ،
همان ، ج 2، ص 446.
277-ديوان حافظ،
ص 221.
278-همان ، ص
79.
279-همان : ص
144.
280-همان ، ص
170.
281-كلينى ،
همان ، ج 4، ص 293.
282-ديوان حافظ،
ص 36.
283-همان ، ص
199 و 200.
284-كلينى ،
همان ، ج 4، 244.
285-ديوان حافظ،
ص 31.
286-قيشرى
نيشابورى ، الرساله القشيريه ، ص 243 و 244.
287-اوحامد
غزالى ، كيمياى سعادت ، ج 2، ص 26 و ترجمه رساله
قشيريه ، ص 393 و 394.
288-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 209 و 210.
289-خواجه
نصيرالدين طوسى ، اخلاق محتشمى ، ص 495.
290-عطار، گزيده
تذكره الاولياء، ص 28.
291-ترجمه فيض
الاسلام ، نهج البلاغه ، ص 978.
292- حج (22)
آيه 34 و 35.
293-عطار، همان
، ص 26.
294-ديوان حافظ،
ص 90.
295-همان ، ص
176.
296-كلينى ،
همان ، ج 3، ص 131.
297-نهج البلاغه
، حكمت 131.
298-حرام : جنبش
.
299-تلابد :
تراود.
