گلشن ابرار جلد ۲

جمعى از پژوهشگران حوزه علميه قم

- پى‏نوشت‏ها -
- ۳ -

501- ماهنامه حبل الله ، ش 25، 26 سى 1336، ص 31.
502- ديوان بلخى
503- به نقل از طلاب نجف جنابهاب احمدى و آقاى خليلى .
504- مجله حبل السما، ش 83، ص 50.
505- از سروده هاى خود شهيد بلخى است .
506- يادوراه علامه شهيد بلخى ، تيرماه 1368.
507- اين مدرسه قديمه در پايين خيابان قرار گرفته است و بيشتر مركز طلاب افغانى است .
508- فريادهاى جاويدان ص 161.
509- به نقل از طلاب محترم مشهد مقدس
510- پيام و جدال 24 تير 1347 ش .
511- طبقات اعلام الشيعه ، شيخ آقا بزرگ تهرانى ، ج اول ، مقدمه ، قم ، موسسه مطبوعاتى اسماعيليان .
512- شيخ الباحثين ، عبدالرحيم محمد على ، ص 14، چاپ اول ، 1390 ق ، نجف ، مطبعه النعمان .
513- شيخ الباحثين ، ص 16 - 18.
514- طبقات اعلام الشيعه ، ج اول ، مقدمه .
515- تاريخ فرهنگ معاصر، (فصلنامه ) سال 4، شماره 1 و 2، ص 303، (بهار و تابستان 1374 ش )، مقاله ((زندگانى من )) به قلم خود شيخ آقا بزرگ تهرانى .
516- همان مدرك پيشين .
517- همان ، ص 303 و 304.
518- شيخ آقا بزرگ ، استاد محمد رضا حكيمى ، ص 4، چاپ اول ، تهارن ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى .
519- تاريخ و فرهنگ معاصر، شماره پيشين ، ص 305.
520- طبقات اعلام الشيعه ، ج اول (القرن الرابع )، مقدمه ؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى ، ج اول ص ‍ 445؛ الذريعه ، ج 20، مقدمه .
521- تاريخ و فرهنگ معاصر، شماره پيشين ، ص 305.
522- همان ، ص 305، 308، 310.
523- شيخ آقا بزرگ ، زندگانى اين بزرگواران را در آثار خود نوشته است . بنگريد به : نقباء، ج 5، نسخه خطى ؛ مصفى المقال ، ص 193؛ نقباء، ج 5، نسخه خطى ؛ نقباء ج 3، ص 962 - 965؛ الذريعه ، ج 1، ص 83؛ مصفى المقال ، ص 207؛ نقباء، ج 6، نسخه خطى ؛ نيز هدية الرازى ، ص 157؛ نقباء 7 ج 2، ص ‍ 574 - 576؛ همان ، ج 5، نسخه خطى ؛ نيز هدية الرازى ، ص 145؛ نقباء، ج 1، ص 262؛ همان ، ج 4، ص 87؛ همان ج 4، ص 1548؛ همان ، ج 2، ص 740؛ ناگفته نماند كه نوشته هاى شيخ درباره زندگانى اساتيدش به فارسى ترجمه شده و در كتاب ((شيخ آقا بزرگ تهرانى ، اقيانوس پژوهش )) آمده است .
524- تاريخ و فرهنگ معاصر، سال 4، ش 1 و 2، ص 312 - 313.
525- همان ، ص 313؛ نيز نقباء، ج 2، ص 777.
526- المسلسلات فى الاجازات ، ج 2، ص 323؛ تاريخ و فرهنگ معاصر، شماره پيشين ، ص 314.
527- الهادى ، سال 4، ش 4، ص 76، سال 1396؛ شيخ الباحثين ، ص 22.
528- الشيخ آقا بزرگ الطهرانى فقيد العلم و الادب ، احمد عبدالله هيتى ، ص 9، بغداد، 1390 ق .
529- المسلسلات ، ج 2، ص 582؛ الهادى ، سال 4، ش 4، ص 76؛ تاريخ فرهنگ معاصر، سال اول ، ش ‍ اول ، ص 37؛ نور علم ، دوره چهارم ، ش 2 (38) ص 38؛ مجله مشكوة ، شماره 32، پاييز 1370، ص 78 كيهان فرهنگى ، س 2، ش 2، ص 9؛ س 3 ش 7، ص 43؛ ش 11، ص 25 - 26، و ش 12، ص 6 - 10.
530- الذريعه ، ج 1، مقدمه .
531- شيخ آقا بزرگ ، ص 23 - 24، به نقل از شيخ الباحثين ، ص 29 - 30.
532- شيخ آقا بزرگ ، ص 23 - 24، به نقل از شيخ الباحثين ، ص 29 - 30.
533- آينه پژوهش ، سال 5، ش 5 - 6 (29 - 30) بهمن و اسفند 1373، ص 108.
534- شيخ آقا بزرگ ، استاد محمد رضا حكيمى ، ص 25.
535- تا قرن دوازدهم در يك دوره و با عنوان ((طبقات اعلام الشيعه )) و هم جداگانه و هر يك به نام خود چاپ شده است .
536- مير حامد حسين ، استاد محمد رضا حكيمى ، ص 145، چاپ اول ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، تهران ، 1359 ش .
537- مجله نور علم ، ش 38، ص 54.
538- همان ، ص 52، نيز شيخ آقا بزرگ ، ص 7 و 8 و...
539- شيخ الباحثين ، ص 18؛ در مقدمه الذريعه ، ج 20، ص د، به جاى 24 سال ، 27 سال نوشته شده است .
540- نقباء البشر، ج 4، ص 1614
541- همان ، ص 1492.
542- همان ، ص 1492.
543- الذريعه ، ج 20، ص د
544- نقباء، ج 1، ص 94.
545- مير حامد حسين ، استاد حكيمى ، ص 145.
546- طبقات اعلام الشيعه ، ج 1، مقدمه ؛ مجله مشكوة ، ش 32، ص 89؛ الذريعه ، ج 24، ص 278؛ شيخ الباحثين ، ص 45؛ مجله التوحيد، سال 11، شماره 62، ص 70.
547- نور علم ، شمار 38، ص 58.
548- شيخ الباحثين ، ص 72 - 75؛ الشيخ آقا بزرگ الطهرانى فقيه العلم و الادب ، (الحفل التابينى لوفاة الامام الحجه )، همه صفحات اين كتاب را ملاحظه فرماييد كه گزارشى است از كنفرانسى كه بمناسبت چهلم شيخ آقا بزرگ برگزار شد.
549- الذريعه فى التراث الاسلامى ، علامه سيد عبدالعزيز طباطبايى ، ص 236.
550- استاد اين سخن را ضمن مصاحبه اى كه با صدا و سيما داشت فرمود.
551- حساس ترين فراز تاريخ ، ص 139، به نقل از الغدير، مقدمه ، س ك .
552- ترجمه ((الامام الحكيم )) مصابح نجفى ، ص 43 - 41.
553- ترجمه ((الامام الحكيم )) مصابح نجفى ، ص 43 - 41.
554- همان كتاب ، ص 52.
555- اعيان الشيعه ، سيد محسن امين ، ج 9، ص 56.
556- اعيان الشيعه ، سيد محسن امين ، ج 9، ص 56.
557- ترجمه الامام الحكيم ، ص 55 - 53.
558- ترجمه الامام الحكيم ، ص 55 - 53.
559- ترجمه الامام الحكيم ، ص 55 - 53.
560- ترجمه الامام الحكيم ، ص 55 - 53.
561- الشيعة و الحكومة القومية فى العراق ، حسن العلوى ، ص 73 - 67.
562- الشيعة و الحكومة القومية فى العراق ، حسن العلوى ، ص 73 - 67.
563- ترجمه الامام الحكيم ، ص 9 - 91.
564- ترجمه الامام الحكيم ، ص 9 - 91.
565- ترجمه الامام الحكيم ، ص 9 - 91.
566- ترجمه الامام الحكيم ، ص 9 - 91.
567- ترجمه الامام الحكيم ، ص 9 - 91.
568- النسوات الجمر، على المومن ، ص 62.
569- ترجمه الامام الحكيم ، ص 96.
570- همان كتاب ، ص 48 - 45.
571- همان كتاب ، ص 48 - 45.
572- سنوات الجمر، ص 44.
573- العراق بين الماضى و الحاضر و المستقبل ، موسسة الدراسات الاسلامى ، ص 547.
574- التحرك الاسلامى فى العراق ، محمد مهدى حكيم ، ص 49 - 48.
575- مرحلة الامام الحكيم ، نشريه دارالحكمة ، قم 27 ربيع الاول 1413.
576- ترجمه الامام الحكيم ، ص 99 - 98.
577- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 58 - 57.
578- العراق بين الماضى و الحاضر و المستقبل ، ص 542 - 540.
579- سنوات الجمر، ص 33 - 32.
580- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 41 - 35.
581- همان كتاب ، ص 22 - 19.
582- الشيعه و الدولة القومية فى العراق ، ص 214.
583- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 60.
584- دماءالعلماء فى طريق الجهاد، ص 51 - 50.
585- سنوات الجمر، ص 59.
586- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 64.
587- ترجمه الامام الحكيم ، ص 125 - 110.
588- سنوات الجمر، ص 62 - 60.
589- سنوات الجمر، ص 62 - 60.
590- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 74 - 73.
591- سنوات الجمر، ص 74 - 68.
592- نور علم ، نشريه جامعه مدرسين ، دوره دوم ، شماره 12، ص 72 - 71.
593- سنوات الجمر، ص 78 - 77.
594- التحريك الاسلامى فى العراق ، ص 79 - 78.
595- التحريك الاسلامى فى العراق ، ص 79 - 78.
596- سنوات الجمر، ص 92.
597- سنوات الجمر، ص 92.
598- همان كتاب ، ص 426 - 422.
599- همان كتاب ، ص 95 - 94.
600- التحريك الاسلامى فى العراق ، ص 89 - 86.
601- التحريك الاسلامى فى العراق ، ص 89 - 86.
602- التحريك الاسلامى فى العراق ، ص 89 - 86.
603- سنوات الجمر، ص 100 - 98.
604- التحرك الاسلامى فى العراق ، ص 98 - 95.
605- رحمة الامام الحكيم ، ص 14 - 13.
606- ترجمه الامام الحكيم ، ص 81 - 73.
607- نور علم ، شماره 12 دوره دوم ، ص 69 - 68.
608- الغدير، علامه امينى ، ج 1، ص 156، ترجمه ، مقدمه .
609- (ر. ك : همان ، ج 2، ص 25؛ ترجمه ج 3، ص 43 - 44)
610- اعتقادات ، شيخ صدوق ، ص 110.
611- الغدير، ج 1، ص 154 ترجمه ؛ شهداء الفضيلة ، علامه امينى ، ص 7.
612- ((شهداء الفيضيه )) مقدمه ، استاد دانشمند شيخ محمد خليل الزين عاملى ، ص 4
613- انديشه اصلاحى در نهضتهاى اسلامى ، محمد جواد صاحبى ، ص 209 - 208.
614- مائده ، 67.
615- مائده ، 5.
616- معارج ، 3 - 1.
617- مائده ، 55.
618- حماسه غدير، محمد رضا حكيمى ، ص 480.
619- الغدير، ج 1، ترجمه ص 16 و 17.
620- به نقل از استاد جواد محدثى از حضرت آية الله مكارم شيرازى .
621- فرياد روزها، محمد رضا حكيمى ، ص 24.
622- همان ، ص 24، بنقل از نفس المهموم
623- مجله نور علم ، شماره 50 - 51 تص 76.
624- روزنامه جمهورى اسلامى ، 28/11/1371.
625- دهخدا، ذيل : حبيب الله ؛ براى آشنايى با آثار او. ر. ك : الذريعه ، آقا بزرگ تهرانى ، 4/4396 و 401 و 403؛ 8/218.
626- ر. ك : علماء معاصرين ، ملا على واعظ خيابانى ، ص 139 - 143؛ معارف الرجال ، محمد حرزالدين ، ج 3، ص 310.
627- ترجمه ، نفس المهموم ، ص 2.
628- مجله نور علم ، ش 50 - 51، ص 94.
629- روزنامه جمهورى اسلامى ، 8/12/71؛ مجله نور علم ش 52 - 53، ص 195.
630- درباره زندگى ايشان ، مراجعه شود به كيهان فرهنگى ، ش 9، سال دوم .
631- ر. ك : كيهان فرهنگى ، سال 1365 ش 3.
632- آثار محدث ارمورى در كيهان فرهنگى ، آبان ماه 1364، معرفى شده است .
633- كيهان انديشه ، شماره 45، ص 82؛ چهره درخشان ، دكتر قوامى واعظ، ص 30.
634- مجله نور علم ، ش 50 - 51، ص 86 به بعد.
635- الامام الشاهرودى ، سيد احمد خمينى ، ص 20 24
636- الامام الشاهرودى ، سيد احمد خمينى ، ص 20 - 24
637- مصاحبه با حضرت آية الله سيد محمد شاهرودى ، فرزند معظم له .
638- مصاحبه با حجة الاسلام و المسلمين جناب آقاى اشرفى شاهرودى .
639- الامام الشاهرودى ، ص 26 - 27.
640- مصاحبه با فرزند معظم له .
641- مصاحبه با فرزند معظم له .
642- الامام الشاهرودى ، ص 29.
643- مصاحبه با فرزند معظم له .
644- الامام الشاهرودى ، ص 29.
645- مصاحبه با فرزند معظم له .
646- الامام الشاهرودى ، ص 31
647- مصاحبه با فرزند معظم له
648- الامام الشاهرودى ، ص 31
649- همان كتاب ، ص 31
650- مجله نور علم ، دوره دوم ، شماره 11،س 70
651- مصاحبه با فرزند معظم له
652- مصاحبه با فرزند معظم له
653- مصاحبه با فرزند معظم له
654- مصاحبه با فرزند معظم له
655- مصاحبه با فرزند معظم له
656- مصاحبه با فرزند معظم له
657- مصاحبه با معظم له
658- مصاحبه با فرزند معظم له
659- مصاحبه با فرزند معظم له
660- مصاحبه با فرزند معظم له
661- مجله نور علم ، ش 11، ص 74.
662- مصاحبه با فرزند معظم له
663- مصاحبه با فرزند معظم له
664- مجله نور علم ، ص 72 - 74.
665- همان .
666- همان .
667- همان .
668- اسناد انقلاب اسلامى ، مركز اسناد انقلاب اسلامى ، ج 1، ص 61 - 63 و 101.
669- مصاحبه با فرزند معظم له
670- مصاحبه با حضرت حجة السلام و المسلمين اشرفى شاهرودى .
671- مصاحبه با فرزند معظم له
672- مصاحبه با فرزند معظم له
673- مصاحبه با فرزند معظم له
674- مجله نور علم ، ص 77.
675- مجله نور علم ، ص 77.
676- همان ، ص 70 - 72.
677- مقدمه محاضرات فى الفقه الاماميه (زكوة )، سيد فاضل حسينى ، ج 1، ص 6.
678- ميلان از آباد بخش اسكو در نزديك شهرستان تبريز قرار دارد اين روستا از پرجمعيت ترين و از جمله روستاهاى آباد اسكوچاى يادره اسكو مى باشد.
679- سيد حسين اولاد زيادى داشت كه بزرگترين آن سيد اسدالله در سلك علماء بود پس از سيد اسدالله ، على اكبر فرزندش و پس از على اكبر نيز سيد مرتضى فرزند وى و بالاخره سيد احمد فرزند سيد مرتضى از بزرگان و دانشورانى بودند كه نزديك 3 قرن زعامت امور دينى را در منطقه آذربايجان عهده دار بودند.
680- مامقان از توابع شهرستان تبريز در طول تاريخ خاستگاه دانشوران فرزانه اى بوده است .
681- مكتب تفكيك ، ويژنامه بنياد تاريخ و فرهنگى معاصر، شماره 1، ص 208.
682- حيات آية الله السيد ميلانى ، خطى ، عربى
683- مجله حزوه ، شماره 13، ص 20.
684- نور علم ، ش 1، دوره سوم ، ص 140.
685- حياة سيد الله ميلانى ، خطى ، عربى
686- آقاى سيد على ميلانى (نوه ايشان ) مى گفت : آية الله اراكى اين خواب را براى پدرم آقا سيد نورالدين ميلانى تعريف مى كرد و من نيز در آن مجلس حضور داشتم .
687- حياة سيد الله ميلانى ، خطى ، عربى
688- حياة سيد الله ميلانى ، خطى ، عربى
689- روزنامه رسالت ، 29 شهريور 1373 (13 ربيع الثانى 1415)؛ جلوه آفتاب ، ص 16.
690- حياة سيد الله ميلانى ، خطى ، عربى ، نور علم ، دوره سوم ، شماره 1.
691- لوحه فتواى مشهور علامه شلتوت به آستانه مقدسه رضوى تسليم گرديد.
692- اسناد انقلاب اسلامى ، مركز اسناد انقلاب اسلامى ، ص 32.
693- اسناد انقلاب اسلامى ، ص 194.
694- آية الله ميلانى ، مرجع بيدار، سعيد عباس زاده ، ص 133.
695- مجله ياد، ش 12.
696- مجله ياد، ش 12.
697- مجله پاسدار اسلام ، ش 23.
698- مجله 15 خرداد، ش 4، حوزه ، ش 82 - 81، ص 374.
699- حوزه ، ش 82 - 81، ص 357.
700- روزنامه اطلاعات ، ش 18880، آبان 68.
701- مجله پاسدار اسلام ، ش 23.
702- مجله 15 خرداد، ش 4.
703- مجله ياد، ش 12، شهيدى ديگر از روحانيت ، ص 249.
704- پاسدار اسلام ، ش 23.
705- حوزه ، ش 40.
706- صحيفه نور ج 22، ص 117.
707- شهيدى ديگر از روحانيت ، ص 40، 55، 90، 95.
708- يادها و يادمان ها، ج 2، ص 258، 379
709- مجله پاسدار اسلام ، ش 23.
710- مجله 15 خرداد، ش 4.
711- همان .
712- خاطرات آية الله پسنديده ، ص 115.
713- مجله پاسدار اسلام ، ش 18.
714- مجله ياد ش 12.
715- مجله 15 خرداد، ش 4.
716- نهضت روحانيون ، على دوانى ، ج 6.
717- شهيدى ديگر از روحانيت ، ص 233.
718- مجله مكتب اسلام ، سال نوزدهم ، ش 6، ص 55.
719- لبنان به روايت امام موسى صدر، على حجتى كرمانى ، مقدمه .
720- هفته نامه بعثت ، سال 12، ش 26، ص 4. در اين ماءخذ از سوى آية الله آقاى حاج سيد موسى زنجانى به اين مطلب به طور مختصر و مفيد اشاره شده است . براى آشنايى و تحقيق بيشتر در اين مورد به كتابهاى تكمله امل الامل ، سيد حسن صدر، ص 104 و مستدرك الوسائل ، حاجى نورى ، ج 3، ص 397 رجوع شود.
721- اين كتاب اثر شهيد ثانى (زين الدين جبعى عاملى ) در شرح كتاب ((اللمعة الدمشقيه )) شهيد اول (محمد بن جمال الدين مكى عاملى ) مى باشد كه حاوى يك دوره كامل فقه استدلالى است .
722- به نقل از آية الله سيد محمد على ابطحى اصفهانى . اين شخصيت يكى از انديشمندان معروف در حوزه علميه قم و نجف به شمار مى رود كه در نجف اشرف با سيد موسى صدر معاشرت علمى و تحقيقى داشته است و هم اكنون نيز در حوزه علميه قم مشغول تدريس درس خارج فقه ، اصول و...است .
723- لبنان به روايت امام موسى صدر، مقدمه ، ص 16.
724- همان .
725- همان .
726- مجله نور علم ، دوره چهارم ، ش 11 مسلسل 47، ص 64.
727- سه تن از بزرگان معروف حوزه تاءكيد داشتند كه ايشان قبل از آنكه به نجف مشرف شود در حوزه علميه قم به حد اعلايى از اجتهاد رسيده و در مسائل مختلف فقهى و اصولى صاحبنظر بود. ر. ك : هفته نامه بعثت ، سال دوازدهم ، ش 26، دوشنبه ، 18 / 6 / 1370.
728- عدد اين افراد از سه نفر تجاوز نمى كرد آنها عبارت بودند از: آقايان حجج اسلام مرحوم محمدى گلپايگانى براى اعزام به هامبورگ (آلمان )، آقاى حاج مهدى حائرى يزدى براى واشنگتن (پايتخت آمريكا) و سيد موسى صدر براى كشور ايتاليا، كه اعزام اخير انجام نگرفت . بعد از محمدى گلپايگانى هم آقايان ، مرحوم شيخ محمد محققى لاهيجانى و شهيد دكتر بهشتى به ترتيب به كشور آلمان اعزام شدند و منشاء خدمات درخشان گرديدند. ر. ك : زندگانى آية الله بروجردى ، على دوانى ، ص 252 و 298.
729- به نقل از نشريه ستاد پيگيرى فرمايشات مقام معظم رهبرى ، ص 8. اين اولين حركت اصلاحى نبود كه در حوزه انجام مى گرفت بلكه پيش از آن نيز به وسيله بزرگانى ديگر مانند امام خمينى (ره )، آية الله سيد احمد زنجانى و حاج شيخ مرتضى حائرى و افرادى ديگر به اين كار اقدام شده و به نتيجه اى نرسيده بود.
730- مكتب اسلام ، سال نوزدهم ، ش 6. ص 53.
731- همان .
732- سالنامه گفتار ماه ، سال دوم ، ص 37. اين سخنرانى گزارشى است كه در حضور انديشمندانى مانند شهيد مطهرى ، دكتر بهشتى و... در تاريخ 7/7/1340 ايراد شده است .
733- برخى در كتابهاى خود مؤ سس اين جمعيت را آية الله سيد عبدالحسين شرف الدين ذكر كرده اند كه اگر هم چنين باشد، در زمان آن مرحوم اين گونه فعال و گسترده نبوده است .
734- لبنان ، شهيد چمران ، ص 71.
735- همان .
736- مجله مكتب اسلام ، سال نوزدهم ، ش 6، ص 54.
737- همان .
738- همان .
739- مطابق با 16 مه 1967 م / 1346 ش .
740- برابر با 1348 ش و 1389 م .
741- اين مجلس علاوه بر دو هياءت شرعى و اجرايى ، داراى هياءت رؤ سا و مركب از دوازده كميته فعال سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى و... مى باشد كه هر كدام با فعاليتهاى مختلفى در داخل و خارج كشور، خدمات شايان توجهى از خود نشان مى دهند كه شرح همه آنها از عهده اين دفتر خارج است .
742- لبنان ، ص 89، با اندكى تغيير و تلخيص .
743- همان طورى كه گذشت مجلس اعلاى شيعيان درسال 1348 ش . شروع به فعاليت كرد و سازمان جنبش محرومان در سال 1352 تاسيس گرديد.
744- كلمه ((امل )) از حروف اول سه كلمه ((افواج - مقاومت - لبنان )) گرفته شده و به معناى ((آرزو)) است . آروز براى تحقق رسالت اسلامى و حكومت مهدى (عج ).
745- مجله سروش ، ش 161، ص 34.
746- هفته نامه بعثت ، سال دوازدهم ، ش 26، ص 7، قسمتى از سخنان وى خطاب به مردم بعلبك .
747- به نقل از آية الله سيد محمد على موحد ابطحى .
748- لبنان ، ص 316.
749- روزنامه جمهورى اسلامى ، 11/6/1368، ص 11 لازم است يادآورى شود كه اين اولين مقاله و مصاحبه امام موسى صدر نبود كه در آن به افشاى جنايتهاى رژيم مى پرداخت و از امام خمينى به عنوان يك رهبر بزرگ ياد مى كرد. بلكه پيش از اين هم با مناسبتهاى مختلف حملات شديدى را عليه رژيم شاهنشاهى ايران انجام داده بود.
750- برابر با سوم شهريور 1357 ش ؛ و 25 اوت 1978 م .