آقا بزرگ تهرانى

محمد صحتى‏سردرودى

- ۱ -


پژوهشگران در حوزه معارف اسلامى با آثار و افكار شيخ آقابزرگ تهرانى آشنايند و او از آن شخصيتهاى نادرى است كه‏آوازه نام نيكش كشورهاى اسلامى را يكى پس از ديگرى در نور ديد و در اندك زمانى نام شيخ آقا بزرگ تهرانى شهره آفاق‏گشت.

امروزه هم هركس كه با كتاب و قلم، اندك الفت و انسى دارد بى‏گمان با نام و انديشه‏هاى او نيز مانوس است و اسم آقا بزرگ‏را بارها و بارها از پژوهشگران و انديشمندان شنيده و يا در لابلاى كتابها ديده است. و هر از گاهى هم كه با انديشه‏هاى او به فكرفرورفته يا در فهرست منابع كتابهاى بى‏شمارى، نام او و اسم كتابهاى بسيار او را خوانده است‏شايد از خود پرسيده باشد:

1. شيخ آقا بزرگ تهرانى كيست و چيست؟

2. محل تولد و محيط رشد او كجا و هجرتها و مسافرتهايش چرا و به كجا بود؟

3. استادان و مربيانى كه وى از آنها كسب فيض و كمال كرده و تاثير پذيرفته چه كسانى بودند و چه امتياز يا امتيازهايى‏داشتند؟

4. گستره آسمان آثار و افكار او چگونه و تا كجا است؟

5. دوستان و شاگردان و ياران او چه كسانى بودند؟

6. خدمات او به فرهنگ و علوم، بويژه به فرهنگ و معارف اسلامى و شيعى چقدر و چگونه است؟

7. بالاخره رمز موفقيت او، و عوامل تعالى و ترقى او، چه چيزها و چه كسانى بودند؟

و اين كتاب حديث‏حيات آقا بزرگ را از ولادت تا رحلت‏به روايت مى‏نشيند، در ضمن مى‏خواهد براى پرسشهاى بالا ودهها پرسش ديگر نيز در اين دايره، جوابى در خور و راهگشا و كارساز پيدا كند، چرا كه سخن از زندگانى بزرگ كتابشناس‏شيعى به ميان آوردن تنها زمانى ممكن است كه پاسخ آن پرسشها به درستى و دقت داده شود.

با توجه به مطالب فوق، تذكر چند نكته ضرورى مى‏نمايد:

الف - منابع و مدارك ما در اين دفتر، مرتبه اول آثار خود شيخ آقا بزرگ است و در مراحل بعدى - اگر نيازى باشد - نوشته‏هاو سخنان شاگردان و ياران و نزديكان اوست.

ب - با توجه به اينكه نويسنده اين دفتر، افتخار آشنايى با يكى از ياران و همكاران نزديك شيخ آقا بزرگ - يعنى علامه‏سيد عبدالعزيز طباطبايى يزدى (قدس سره) - را از نزديك داشته‏ام و بيشتر توسط ايشان با شيخ و آثارش آشنا شده‏ام،طبيعى است كه استناد به آثار و افكار آن يار سفر كرده، بيشتر از ديگران باشد. بويژه اينكه شالوده اين كتاب در اصل به نام و باياد آن استاد عزيز ريخته شد. به اين ترتيب كه پس از ارتحال علامه سيد عبدالعزيز طباطبايى يزدى، نگارنده به مسئول‏محترم پژوهشكده باقرالعلوم پيشنهاد كردم كه كتابى هم به نام استاد طباطبايى - كه به راستى پس از شيخ آقا بزرگ تهرانى،بزرگترين كتابشناس شيعى بود - در سلسله كتابهاى ديدار با ابرار نوشته شود وايشان فرمودند كه بهتر است نخست كتابى‏درباره خود شيخ آقا بزرگ تهرانى نوشته شود تا بعد... و حق هم با ايشان بود چرا كه السابقون السابقون اولئك المقربون.

ج - ازآنجايى كه تاكنون كتاب مستقل و جامعى، بويژه به زبان فارسى درباره شيخ آقا بزرگ تهرانى انتشار نيافته است اين‏كتاب مى‏تواند در اين وادى گام اول به حساب آيد. و صد البته اين بدان معنى نيست كه سعى و تلاش ديگران ناديده گرفته‏شود بلكه لازم است‏يادآورى شود كه ما از آثار بسيارى كه در كنار - گوشه كتابها و مجلات زيادى در اين مورد نوشته شده است‏سود برده‏ايم بخصوص ازآثار پر بار وماندگار استاد بزرگ حضرت محمد رضا حكيمى بهره فراوان برده‏ايم كه جاى شكرش باقى‏است.

د - سخن آخر اينكه چون بناى ما در اين نوشته به اختصار و گزينش است‏بسيارى از گفتنى‏ها كه چندان ارتباط نزديكى باموضوع كتاب ندارد ناگفته خواهد ماند و بيم تطويل و «اطناب ممل‏» نيست. فقط خدا كند كه به «ايجاز مخل‏» گرفتار نشده‏باشيم.

ان الله على كل شى‏ء قدير.

محمد صحتى سردرودى.
2/5/75.
قم.