هـر گـاه دسـتـه اى بـه دوزخ انـداخـتـه شـوند، نگهبانان از آنان مى پرسند: ((آيا بيم دهنده اى بـرايـتـان نـيـامـد؟)) آنـان مى گويند: ((آرى ، بيم دهنده اى براى ما آمد، ولى ما تكذيب كرديم و گفتيم خداوند چيزى نازل نكرده است .))
ماءموران دوزخ فرمان خدا را به درستى درباره دوزخيان اجرا مى كنند. قرآن كريم مى فرمايد:
((عَلَيْهَا مَلائِكَةٌ غِلاَظٌ شِدَادٌ لاَ يَعْصُونَ اللَّهَ مَا اءَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ))⁽¹⁹⁷⁾
در دوزخ فرشتگانى درشتخو و سختگير هستند كه از فرمانى كه خدا به آنان مى دهد،سرپيچى نمى كنند و آنچه را ماءمور به آنند، انجام مى دهند.
يـكـى از مـاءمـوريـت هـاى آنـان ايـن اسـت كـه كـسـانى را كه مى خواهند از عذاب دوزخ بگريزند، بازگردانند:
((وَ اءَمَّا الَّذينَ فَسَقُوا فَمَاءْواهُمُ النّارُ كُلَّما اءَرادُوا اءَن يَخْرُجُوا مِنْها اءُعيدُوا فيها وَ قيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذابَ النّارِ الَّذى كُنْتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ))⁽¹⁹⁸⁾
امـا آنـان كـه فاسق شدند، جايگاهشان آتش است ، هر گاه بخواهند از آتش بيرون آيند،به آتش ‍ بـازگـردانـده مـى شـونـد و بـه آنـان گـفته مى شود: ((عذاب آتشى را كه دروغ مى پنداشتيد، بچشيد.))
عذاب هاى جسمى و روحى
در دوزخ ، مرگ نيست تا عذاب اهل دوزخ پايان يابد. قرآن در اين باره مى فرمايد:
((لا يُقْضى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا))⁽¹⁹⁹⁾
هرگز فرمان مرگ بر آنان صادر نمى شود كه بميرند.
((تَلْفَحُ وُجوهَهُمُ النّارُ وَ هُمْ فيها كالِحُونَ))⁽²⁰⁰⁾
شـعـله هـاى آتش چون شمشير به صورت هايشان نواخته مى شود و در دوزخ چهره اى درهم كشيده دارند.
((لَهُمْ ثِيَابٌ مِن نَّارٍ يُصَبُّ مِن فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمَُ يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودَُ وَ لَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ))⁽²⁰¹⁾
بـراى آنان لباسى از آتش است و مايع سوزان و جوشان بر سرشان فرو مى ريزد؛ چنان كه هم درونشان آب مى شود و هم پوستشان و براى آنان گرزهايى از آهن است .
در كـنـار اين عذاب هاى جسمانى ، دردهاى روحى نيز بر دوزخيان فرومى ريزد؛ چه اين كه قرآن مى فرمايد:
((فَالْيَوْمَ الَّذينَ آمَنُوا مِنَ الْكُفّارِ يَضْحَكُونَ))⁽²⁰²⁾
پس در آن روز، آنان كه ايمان آورده اند، به كافران مى خندند.
((وَ لا يُكَلِّمُهُمُ اللّهُ يَوْمَ القِيامَةِ))⁽²⁰³⁾
خداوند با آنان [اهل آتش ] در قيامت سخن نمى گويد.
((ذُقْ اِنَّكَ اَنْتَ الْعَزيزُ الْكَريمُ))⁽²⁰⁴⁾
بـچـش [مـزه عـذاب را] هـمـانـا تـو عـزيز و كريم بودى [و عمرى را با شخصيت موهومى زندگى كردى و خود را انسانى نمونه پنداشتى ].
بهشت
بهشت و نعمت ها
بـهـشـت جـايـى اسـت بـسـيـار گـسـتـرده و بـزرگ كه پهنايش همچون پهناى آسمان ها و زمين است .⁽²⁰⁵⁾ بـهـشـت داراى درخـتـان خـوشـرنـگ ، خوشبو و پر برگ است ⁽²⁰⁶⁾ كه سـايـه ⁽²⁰⁷⁾ آن هـا گـسترده ⁽²⁰⁸⁾ است . جويبارها و آبشارها از درون باغ ها جـارى اسـت ؛⁽²⁰⁹⁾ نهرهايى از آب زلال و گوارا، با طعم مطبوع هميشگى ، نهرهايى از شـراب طـهـور كـه مـايـه لذّت نـوشـنـدگـان اسـت و نـهـرهـايـى از عـسـل مـصـفـّا⁽²¹⁰⁾ در بـهـشـت بـه چـشـم مـى آيـد. بـهـشـتـيـان از انواع ميوه هاى فراوان ،⁽²¹¹⁾ از هـر نـوع كـه بـخـواهـنـد برمى چينند⁽²¹²⁾ گوشت پرندگان از هر گـونـه كـه بـخـواهـنـد در آن هـسـت و نيز⁽²¹³⁾ همسرانى زيبا از حورالعين ، كه همچون مـرواريـد در صـدفـند؛⁽²¹⁴⁾ همه آنان دوشيزه اند و كسى به اين زيبارويان دست نزده اسـت . آنـان تـنـهـا به همسرشان عشق مى ورزند و خوش زبان و هم سنّ و سالند.⁽²¹⁵⁾ زنـانِ بـهـشـتـىِ از جـنـس اهـل دنـيـا، از حـورالعـيـن زيباترند⁽²¹⁶⁾ و نيكوترين اخلاق و زيـبـاتـريـن رخسار را دارند.⁽²¹⁷⁾ خدمتكارانى از پسران زيباروى بهشتى ، كه هميشه نـوجـوانـنـد و پـيـوسته به خدمت ، گرداگرد آنان مى گردند⁽²¹⁸⁾ و هرگاه به آنان بـنـگـرنـد، گـمـان مـى رود مـرواريـد پـراكنده اند.⁽²¹⁹⁾ كوزه ها و ظرف هاى شايسته بـلوريـن پـر از غـذا و بـهـترين نوشيدنى ها و جام هاى طلايى و نقره اى از شراب ناب بهشتى ⁽²²⁰⁾ كـه نـه بـهـشـتـيـان از آن سردرد مى گيرند و نه مست مى شوند.⁽²²¹⁾ بـهـشـتيان با لباس هاى حرير بهشتى ⁽²²²⁾ بر فرش هايى با آسترهايى از ديبا و ابـريـشـم بـر تـخـت هـايـى تـكـيـه زده انـد كـه بـا بهترين و زيباترين پارچه هاى سبز رنگ پوشانده شده اند⁽²²³⁾ و نه آفتاب را در آن جا مى بينند و نه سرما را.⁽²²⁴⁾ خـلاصـه آن كـه بـهـشـت پـر از نـعمت است ⁽²²⁵⁾ و نيكوترين جايگاه و استراحتگاه است ⁽²²⁶⁾ و هـر چـه دل هـا مـى خـواهـد و چـشـم هـا از آن لذّت مـى بـرد، در بـهـشـت هـسـت ⁽²²⁷⁾ و هـر چـه بـخـواهـنـد، آمـاده و فـراهـم اسـت و از هـمـه بـالاتـر، خشنودى و آمرزش پروردگارشان شامل حال آن هاست :⁽²²⁸⁾
((وَعـَدَ اللّهُ الْمـُؤْمـِنـيـنَ وَالْمـُؤْمِناتِ جَنّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ خالِدينَ فيها وَمَساكِنَ طَيِّبَةً فى جَنّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ اَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ))⁽²²⁹⁾
خداوند به مردان و زنان با ايمان ، باغ هايى از بهشت و عده داده كه نهرها از زير آن جارى است ؛ جـاودانـه در آن خـواهـنـد مـانـد و مـسـكن هاى پاكيزه اى در بهشت هاى عَدْن [نصيب آنان ساخته ]؛ و رضاى خدا [از همه اين ها] برتر است و رستگارى بزرگ همين است .
اين آيه ، بخشى از رحمت الهى را كه شامل حـال افـراد بـا ايمان است ، بيان كرده و برخى ويژگى هاى آن را برشمرده است : يكى آن كه ايـن نـعمت بزرگ ، فناناپذير است و افراد با ايمان ، جاودان در آن به سر مى برند، و ديگر آن كـه خـداونـد منزلگاه هاى پرنعمت و پاكيزه در قلب بهشت را در اختيارشان مى گذارد. از همه مهمتر، پاداش معنوى و روحانىِ رضايت و خشنودى خداوند است كه نصيب مؤ منان راستين مى شود و اين نعمت الهى چنان ارجمند است كه هيچ كس نمى تواند آن را وصف نمايد.⁽²³⁰⁾
در تفسير عياشى از امام سجّاد(ع )روايت است كه فرمود:
وقـتـى اهل بهشت وارد بهشت شوند و ولىّ [دوستدار و مطيع ] خدا به جنّات وقصرهاى خود درآيد و هر مؤ منى بر تخت خود تكيه زند، خدمتگزارانش به دورش حلقه مى زنند و شاخه هاى پرميوه ، خـود را بـه سويش خم مى كنند و در پيرامونش چشمه سارها جوشيدن مى گيرد و از چشم اندازش نهرها به جريان مى افتد و برايش سفره ها گسترده مى گردد و پشتى ها برايش مى گذارند و هـر چـه را بخواهد پيش از آن كه بر زبان آورد، خدمتكارانش حاضر مى سازند و زنان حورالعين از جـنـان بـراى او بـيرون مى آيند. و او آن قدر كه خدا بخواهد در آن جايگاه مى ماند. تا اين كه پـروردگـار جـبـّار بـراى آنـان تـجـلّى كـرده ، مـى فـرمـايـد: ((اى اوليـاى مـن و اى اهـل طـاعـت مـن و اى سـاكـنـان بـهـشت ، كه در جوار من منزل گرفته ايد! آيا مى خواهيد به شما از كـرامـتـى بـالاتـر از آنـچـه داريـد خبر دهم ؟)) عرض مى كنند: ((پروردگارا، آن چيست كه از اين بهشت ، كه هر چه بخواهيم در آن مى يابيم ، بهتر و بالاتر است ؟))
بـار ديـگر همان پرسش تكرار مى شود و عرض مى كنند: ((پروردگارا، آن كدام خيرى است كه بهتر از اين بهشت است ؟)) خداى تعالى مى فرمايد: ((رضايت من از شما و دوستى من به شماست كه از اين لذت ها و نعمت ها بهتر است ... .))⁽²³¹⁾
هـمچنين ، در آيات ديگر، خداى متعال ، پس از آن كه متذكر مى شود كه در روز قيامت نه از پاداش كـسـى كـاسـتـه مـى شـود و نـه بـه كـيـفـر كـسـى افـزوده مـى گـردد، بـلكـه جـز بـه آنـچـه عمل كرده اند، جزا داده نمى شوند،⁽²³²⁾ مى فرمايد:
((اِنَّ اَصْحابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فى شُغُلٍ فاكِهُونََ هُمْ وَ اَزْواجُهُمْ فى ظِلالٍ عَلَى الاَْرائِكِ مُتَّكِئُونََ لَهُمْ فيها فاكِهَةٌ وَ لَهُمْ ما يَدَّعُونََ سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحيمٍ))⁽²³³⁾
بـهشتيان ، امروز به نعمت هاى خدا مشغول و مسرورند. آنان و همسرانشان در سايه ها[ى قصرها و درخـتـان بـهـشتى ] بر تخت ها تكيه مى زنند. براى آنان در بهشت [هرگونه ] ميوه هست و هر چه بخواهند. از سوى پروردگار مهربان [به آنان ] سلام گفته مى شود.
چنان كه ملاحظه مى شود، اين آيات ، بهشتيان را غرق در نعمت هاى مادّى و معنوى معرفى مى كند و دسـتـه اى از لذت هاى مادّى و معنوى را برمى شمرد. امّا مهمتر و لذتبخش تر از همه ، نعمت معنوى اسـت كـه در آيـه آخـر، بـه آن اشـاره شـده اسـت ، و آن ، هـمـان سلام و تحيّت خداى رحيم است كه سـرشـار از محبّت است ؛ ندايى است كه بهشتيان را غرق در معنويت و سرور مى كند و چه لذّتى بالاتر از آن !
و اينك به بخش ديگرى از لذت هاى معنوى اشاره مى شود:
بهشتيان ، با قلبى پاك و دور از هرگونه كدورت زندگى مى كنند. قرآن مى فرمايد:
((وَ نَزَعْنا ما فى صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ))⁽²³⁴⁾
آنچه در دل ها از كينه و حسد دارند، برمى كَنيم [تا در صفا و صميميّت با هم زندگى كنند].
داراى نفس مطمئنّه هستند:
((يـا اَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةَُ ارْجِعى اِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةًَ فَادْخُلى فى عِبادىَ وَادْخُلى جَنَّتى ))⁽²³⁵⁾
تو اى روح آرام يافته ، به سوى پروردگارت بازگرد در حالى كه هم تو از او خشنودى وهم او از تو خشنود است . پس داخل شو در بندگانم و در بهشتم وارد شو!
در بـهـشـت سـخـن لغو و گناه آلودى نشنوند.⁽²³⁶⁾ دورى از گناه ، بيهودگى ، دروغ ، تـهـمـت وخـيـانـت بـرتـريـن لذت مـعـنـوى اسـت و هـمـچـنـيـن شـادى ، جـزو نـعـمـت هـايـى اسـت كـه اهل بهشت از آن برخوردارند و چنين بدانان خطاب مى شود:
((اُدْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا اَنْتُمْ تَحْزَنُونَ))⁽²³⁷⁾
داخل بهشت شويد كه نه ترسى داريد و نه غمناك مى شويد.
و آنان خدا را شكر مى كنند و مى گويند:
((اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى اَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ))⁽²³⁸⁾
ستايش خدايى را كه غم را از ما زايل كرد.
درهاى بهشت
امام باقر(ع )درباره درهاى بهشت مى فرمايد:
بهشت را هشت در است .⁽²³⁹⁾
همچنين ، امام صادق (ع )مى فرمايد:
بـر بـالاى درهاى بهشت نوشته اند: ((صدقه ده برابر و قرض الحسنه هيجده برابر پاداش ‍ دارد.))⁽²⁴⁰⁾
بـسـيـار بـودن درهـاى بـهشت از آن روست كه هر گروهى از درى وارد شوند كه شايسته جايگاه آنان است .
نقل است كه پيامبر خدا(ص )فرمود:
درى اسـت براى بهشت به نام ((باب المجاهدين )) كه مجاهدان ، از آن در مى آيند و... ملائكه به آنان خوشامد مى گويند.⁽²⁴¹⁾
در حديثى ديگر آمده است :
نام يكى از درهاى بهشت ((ريّان )) است كه تنها روزه داران از آن وارد مى شوند.⁽²⁴²⁾
بـاب المـعـروف ، بـاب الرّحـمـه ، بـاب الصبر، باب الشكر، و باب البلاء نام درهاى ديگر بهشت است .⁽²⁴³⁾
سيماى بهشتيان
شادابى چهره ها
((وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌَ ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ))⁽²⁴⁴⁾
آن روز [طايفه اى كه اهل ايمانند] رخسارشان فروزان است ، خندان و شادمانند.
((وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌَ اِلى رَبِّها ناظِرَةٌ))⁽²⁴⁵⁾
چهره هايى آن روز شاداب است و به سوى پروردگار خويش مى نگرند.
((وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ))⁽²⁴⁶⁾
چهره هايى آن روز از نعمت ها بهره مندند.
افتخار و دعوت از ديگران
در سـوره ((الحـاقـه )) مـى خوانيم كه چون نامه عمل خوبان را به دست راستشان دهند، ازشادى ، ديگران را فرامى خوانند و فرياد برمى آورند:
((... هاؤُمُ اقْرَءُوا كِتابِيَهْ اِنّى ظَنَنْتُ اَنّى مُلاقٍ حِسابِيَهْ))⁽²⁴⁷⁾
كتاب مرا بگيريد و بخوانيد، من مى دانستم كه به حسابم مى رسم .