اقسام شرايط قبول

شرايط عمومى قبولى تكاليف را مى توان به صورت زير تقسيم كرد:

الف) شرايط معنوى

ب) شرايط سياسى

ج) شرايط اجتماعى

د) شرايط خانوادگى

هـ) شرايط اقتصادى

الف) شرايط معنوى

آلودگى به گناه، سبب عدم قبولى اعمال مى شود و خداوند متعال، شرط پذيرش اعمال را در قرآنش تقوا قرار داده است; «اِنَّما يَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقينَ;(1) همانا خداوند، اعمال انسان هاى باتقوا را مى پذيرد.»

قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «يا اَباذَر! كُنْ بِالْعَمَلِ بِالتَّقْوى اَشَدَّ اِهْتِماماً مِنْكَ بِالْعَمَلِ، فَإِنَّهُ لايَقِلُّ عَمَلٌ بِالتَّقْوى وَ كَيْفَ يَقِلُّ عَمَلٌ يُتَقَبَّلُ، يَقُولُ اللهُ عزّ و جلّ: «اِنَّما يَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقينَ»(2)

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند: «اى اباذر! تلاشت نسبت به عمل همراه با تقوا بيشتر از عمل بدون تقوا باشد; زيرا عملى كه همراه تقوا باشد، كم نيست و چگونه ممكن است عملى را كه مورد قبول خداوند واقع شده، كم دانست؟ خداوند فرموده است: «همانا خداوند اعمال انسان هاى باتقوا را مى پذيرد».

ب) شرايط سياسى

يكى از مسائل مهم سياسى، پيدا كردن رهبر حق و اطاعت از اوست. جامعه بدون رهبر، داراى هرج و مرج و مانند تسبيح بدون نخ است كه هر دانه اى از آن در گوشه اى بدون استفاده مى ماند. رهبر، جامعه را به نظم كشيده و آن را به سوى خوبى ها يا بدى ها سوق مى دهد.

دين مقدّس اسلام، مسأله رهبرى را يكى از اصول مهم دين مى داند تا جايى كه حتى در يك مسافرت سه نفره وجود يك نفر تصميم گيرنده را ضرورى مى شمرد و پر واضح است كه نقش يك رهبر خوب، مانند راننده، خلبان يا ناخداى خوب است كه مسافران را به سلامت و راحت به مقصد مى رساند; به همين جهت در اسلام براى رهبرى سرمايه گذارى شده و پيدا كردن رهبر حق و مطيع او بودن شرط (صحت و يا) قبولى اعمال دانسته شده است.

1. قالَ عَلِىٌ (عليه السلام) : «اَلاِْمامَةُ نَظامُ الاُْمَّةِ».(3)

حضرت على (عليه السلام) مى فرمايد: «امامت و رهبرى [ مانند نخ تسبيح ] امت را نظام مى بخشد».

2. قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اِذا كانَ ثَلاثَةُ نَفَر فى سَفَر فلْيُؤَمِّرُوا اَحَدَهُمْ».(4)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر گاه سه نفر با هم به مسافرت رفتند بايد يك نفر را از ميان خود به عنوان تصميم گيرنده انتخاب كنند.»

3. قالَ اَبُو جَعْفَر (عليه السلام) : «كُلُّ مَنْ دانَ اللهَ عَزَّوَجَلَّ بِعِبادَة يَجْهَدُ فيها نَفْسَهُ وَ لا اِمامَ لَهُ مِنَ اللهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُول».(5)

حضرت باقر (عليه السلام) مى فرمايد: «هر كس خداوند را عبادت كند و در راه عبادت خودش را نيز به زحمت بيندازد، امّا امام و پيشوايى كه خداوند معيّن فرموده نداشته باشد، كوشش او مورد قبول خداوند واقع نخواهد شد.»

ج) شرايط اجتماعى

در دين مقدّس اسلام، بر همبستگى، محبت و مودّت افراد جامعه اسلامى بسيار تأكيد و كارهايى كه اين ويژگى ها را ايجاد يا تقويت كند، واجب يا مستحب دانسته شده است. و طرف ديگر از هر چه موجب تفرقه، به هم خوردن همبستگى و كم شدن مودّت و محبت مردم يا تجاوز به حقوق ديگران گردد، حرام يا مكروه شمرده شده است كه نمونه اى از آن دستورها ذكر مى شود:

1. قالَ ابُو عَبدِالله (عليه السلام) : «لايَتَقَبَّلُ اللهُ مِنْكَ شَيْئاً حَتّى تَقُولَ قَولا عَدْلا».(6)

حضرت صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «خداوند هيچ چيز را از تو قبول نمى كند; مگر آنكه گفتارت براساس عدالت باشد».

2. قالَ اَبُو عَبدِالله (عليه السلام) : «لا يَقْبَلُ اللهُ مِنْ مُؤْمِن عَمَلا وَ هُوَ مُضْمِرٌ عَلى اَخيهِ الْمُؤْمِنِ سُوءاً».(7)

حضرت صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «خداوند متعال عمل مؤمنى را كه در دل نسبت به برادرش نيت بد دارد، قبول نمى كند».

3. قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنِ اغْتابَ مُسْلِمَاً اَو مُسْلِمَةً لَمْ يَقْبَلِ اللهُ صَلاتَهُ وَ لاصِيامَهُ اَرْبَعينَ يَوْماً وَ لَيْلَةً اِلاّ اَنْ يَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ».(8)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر كس از مرد يا زن مسلمانى غيبت كند، خداوند متعال نماز و روزه او را تا چهل شبانه روز قبول نمى كند; مگر آنكه غيبت شونده او را ببخشد».

4. قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «يا اَباذَر! اِيّاكَ وَ هِجرْانَ اَخيكَ فَاِنَّ الْعَمَلَ لايُتَقَبَّلُ مَعَ الْهِجْرانِ».(9)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «اى اباذر! از قهر كردن با برادر مؤمنت بپرهيز; زيرا اعمال، با قهر بودن با مؤمن پذيرفته نمى شود».

5 . قالَ (عليه السلام) : «مَنْ ضَمِنَ وَصِيَّةَ الْمَيِّتِ ثُمَّ عَجَزَ عَنْها مِنْ غَيْرِ عُذْر لايُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لاعَدْلٌ وَ لَعَنَهُ كُلُّ مَلَك بِيْنَ الْسَّماءِ وَ الاَْرْضِ».(10)

امام (عليه السلام) مى فرمايد: «هر كس عهده دار وصيّت ميّتى شود و بدون عذر به مفاد وصيّت عمل نكند، خداوند متعال كارهاى مستحب و واجب او را نمى پذيرد و تمام ملائكه بين زمين و آسمان او را لعنت مى كنند».

د) شرايط خانوادگى

خداوند متعال براى سلامت خانواده، حقوقى را (حقوق شوهر، حقوق زن، حقوق فرزند، حقوق والدين، حقوق برادر و خواهر، حقوق ارحام و بستگان) مقرّر فرموده است. و در صورتى ارتباط اعضاى يك خانواده با خداوند برقرار مى شود و اعمالشان مورد پذيرش اوست كه ارتباطشان با يكديگر طبق دستور شريعت و دين خداوند باشد. بديهى است كه كوتاهى در حقوق ديگر اعضاى خانواده، موجب عدم پذيرش اعمال مى شود; قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ كانَ لَهُ امْرَأَةٌ تُؤْذيهِ لَمْ يَقْبَلِ اللهُ صَلاتَها وَ لا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِها حَتّى تُعينَهُ وَ تَرْضيهُ وَ اِنْ صامَتِ الدَّهْرُ وَ قامَتْ وَ اعْتَقَتِ الْرِّقابُ وَ اَنْفَقَتِ الاَْمْوالُ فى سَبيلِ اللهِ وَ كانَتْ اَوَّلُ مَنْ تَرِدُ النّارَ ثُمَّ قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : وَ عَلَى الْرَّجُلِ مُثْلُ ذلِكَ الْوِزْرُ وَ الْعَذابُ اِذا كانَ لَها مُؤْذِياً ظالِماً.»(11)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «كسى كه زنش او را بيازارد، خداوند متعال نماز و هيچ كار خوب آن زن را قبول نمى كند تا آنكه شوهرش را يارى و راضى كند; گرچه تمام عمرش را روزه بگيرد و شب ها را به عبادت پرداخته، تمامى بردگان را در راه خداوند آزاد و تمام اموالش را در راه خداوند انفاق كند و آن زن اوّل كسى است كه داخل آتش مى شود، سپس پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند: بر مرد نيز اين عذاب خواهد بود هر گاه همسرش را اذيت و به او ظلم كند».

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ كانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ لَمْ تُوافِقْهُ وَ لَمْ تَصْبِرْ عَلى ما رَزَقَهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ وَ شَقَّتْ عَلَيْهِ وَ حَمَلَتْهُ ما لَمْ يَقْدِرْ عَلَيْهِ لَمْ يَقْبَلِ اللهُ مِنْها حَسَنَةً تَتَّقى بِهَا النّارَ وَ غَضِبَ اللهُ عَلَيْها ما دامَتْ كَذلِكَ».(12)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر كسى زنى داشته باشد كه با او (شوهر) مخالفت كرده و [ از نظر مادّى ] بر او سخت بگيرد، خداوند هيچ كار خوبش را كه بتواند او را از آتش جهنّم حفظ كند، نپذيرفته و تا زمانى كه چنين حالى داشته باشد، خداوند بر او غضبناك است».

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «ثَلاثَةٌ لايَنْفَعُ مَعَهُنَّ عَمَلٌ: الَشِّرْكُ بِاللهِ وَ عُقُوقُ الوالِدَيْنِ وَ الْفِرارُ مِنَ الزَّحْفِ».(13)

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «سه چيز است كه با بودن هر كدام از آنان، هيچ عملى پذيرفته نمى شود: شرك به خداوند، عقوق (و ناراضى بودن) والدين و فرار از جبهه جنگ».

هـ) شرايط اقتصادى

تنظيم معاش زندگى از جهت حلال و مشروع بودن درآمدها و پرداخت حقوق واجب سهم عظيمى در قبولى اعمال دارد كه كوتاهى در هر قسمت مى تواند اعمال را در پيشگاه خداوند متعال مردود كند; قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اِنَّ لِلّهَ مَلِكاً يُنادى عَلى بَيْتِ الْمُقَدَّسِ كُلَّ لَيْلَة: مَنْ اَكَلَ حَرامَاً مّالَمْ يَقْبَلِ اللهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لاعَدْلا وَ الصَّرْفُ النّافِلَةُ وَ الْعَدْلُ الْفَريضَةُ».(14)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «همانا خداوند متعال، ملكى را مأمور فرموده تا هر شب بالاى بيت المقدس فرياد بزند: هر كس غذاى كمى هم از حرام بخورد، خداوند متعال هيچ مستحب و واجبى را از او نمى پذيرد».

قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ اِكْتَسَبَ مالا حَراماً لَمْ يَقْبَلِ اللهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لا عِتْقاً وَ لاحَجّاً وَ لاَاعْتِماراً وَ كَتَبَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ بِعَدَدِ اَجْرِ ذلِكَ اَوْ زاراً.»(15)

پيامبر بزرگوار (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «هر كس درآمدش حرام باشد، خداوند متعال هيچ صدقه، آزاد كردن بنده و حج و عمره اى را از او قبول نمى كند و به مقدار پاداش اين اعمال [ اگر از مال حلال صرف مى كرد ] گناه برايش مى نويسد».

قالَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ (عليه السلام) : «يا كُمَيلُ! اِنَّ اللِّسانَ يَبُوحُ مِنَ الْقَلْبِ وَ الْقَلبُ يَقُومُ مِنَ الْغَذاءِ فَانْظُرْ فيما تَغَذّى قَلْبُكَ وَ جِسْمُكَ فَاِنْ لَمْ يَكُنْ ذلِكَ حَلالا لَمْ يَقْبَلِ اللهُ تَعالى تَسْبيحَكَ وَ لاشُكْرَكَ».(16)

حضرت امير مؤمنان (عليه السلام) به كميل مى فرمايد: «زبان انسان از قلبش فرمان مى گيرد و قلبش از غذايى كه مى خورد توان مى گيرد; بنابراين، دقّت كن كه قلب و جسمت از چه غذايى نيرو مى گيرند. اگر از حلال نباشد، خداوند متعال تسبيح و شكر تو را نخواهد پذيرفت».

2.شرايط خاص قبولى تكاليف

براى هر كدام از تكاليف، افزون بر شرايط عام قبولى كه ذكر شد، شرايط خاصى در كتب روايى و فقهى موجود است كه هر كدام ان شاءالله در جاى خود بحث خواهد شد.

شرايط كمال

1. شرايط عام كمال تكاليف

اعمال و تكاليف، پس از دارا بودن شرايط صحت و قبولى، از نظر كمال، ارزش و ثواب با هم متفاوت هستند و علت تفاوت، اختلاف در دارا بودن شرايط كمال است كه هر چه اعمال، از شرايط كمال بيشترى برخوردار باشند، پاداش بيشترى خواهند داشت. بخشى از آنها عبارتند از:

1. معرفت

2. رعايت دستورهاى خداوند، در مواردى كه تكليفِ الزامى ندارد;

3. كسب فضايل اخلاقى;

4. پيشتاز بودن;

5 . الگو بودن;

6 . به پاداشتن خيمه دين را در جامعه;

7. تأسيس سنت هاى خوب;

8 . صدقات جاريه (با قيات صالحات);

9. انجام كارهاى سخت تر;

10. انجام كار نيك و مقاومت در راه خداوند در جوّ ناسالم;

11. تلاش در راه خداوند در شرايط تقيّه;

12. كار نيك بر خلاف ميل باطنى;

13. دوام عمل;

14. خوب انجام دادن عمل;

15. زمان انجام عمل (تأثير زمان در عمل);

16. مكان انجام عمل (تأثير مكان در عمل);

17. كيفيت انجام عمل;

18. آشكار نكردن عمل (عمل پنهانى);

19. تلاش براى زمينه سازى حكومت اسلامى و جهانى امام زمان (عليه السلام) ;

20. مقدار اثر عمل در افراد و جامعه;

21. به فكر گذشتگان بودن.

1. معرفت

هر چه شناخت و معرفت انسان به خداوند، دين او و اوليايش بيشتر شود، پاداش عملش بيشتر خواهد بود; قالَ (عليه السلام) : «بَعْضُكُمْ اَكْثَرُ صَلاةً مِنْ بَعْض، وَ بَعْضُكُمْ اَكْثَرُ حَجّاً مِنْ بَعْض، وَ بَعْضُكُمْ اَكْثَرُ صَدَقَةً مِنْ بَعْض، وَ بَعْضُكُمْ اَكْثَرُ صِياماً مِنْ بَعْض، وَ اَفْضَلُكُمْ اَفْضَلُكُمْ مَعْرِفَةً».(17)

امام (عليه السلام) مى فرمايد: «بعضى از مؤمنان نماز بيشتر، بعضى حج بيشتر، بعضى صدقه بيشتر، و بعضى روزه بيشتر دارند; [ ولى ] برترين شما كسانى هستند كه معرفت بيشترى دارند».

2. رعايت دستورهاى خداوند در مواردى كه تكليفِ الزامى ندارد.

قالَ الصّادِقُ (عليه السلام) : «اَيُّما مُسافِر صَلَّى الْجُمُعَةَ رَغْبَةً فيها وَ حُبّاً لَها اَعْطاهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَ مِأَةَ جُمُعَة لِلْمُقيمِ».(18)

حضرت صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «هر مسافرى كه با رغبت و ميل، نماز جمعه را به جاى آورد، [ با اينكه نماز جمعه بر مسافر، تكليف نشده ] خداوند متعال پاداش صد نماز جمعه غير مسافر را به او مى دهد».

3. كسب فضايل اخلاقى

تهذيب نفس از رذايل اخلاقى و كسب كمالات و فضايل اخلاقى، تأثير فراوانى در رشد و پاداش اعمال دارند. خداوند متعال مى فرمايد: «لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ الَّذينَ اتَيْناهُمُ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ وَ اِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ قالُوا امَنّا بِهِ اِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنا اِنّا كُنّا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمينَ اُولئِكَ يُؤْتَوْنَ اَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنةِ السَّيِّئَةِ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ وَ اِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ اَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا اَعْمالُنا وَ لَكُمْ اَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لانَبْتَغِى الْجاهِلينَ».(19)

ما آيات قرآن را يكى بعد از ديگرى براى آنها آورديم; شايد متذكّر شوند. كسانى كه قبلا كتاب آسمانى را به آنها داده ايم، به آن [ قرآن ] ايمان مى آورند و هنگامى كه بر آنها خوانده مى شود، مى گويند: به آن ايمان آورديم. اينها همه حق است و از سوى پروردگار ماست. ما قبل از اين هم مسلمان بوديم. آنها كسانى هستند كه اجر و پاداششان را به سبب شكيبائى شان دو بار دريافت مى دارند. آنها به وسيله نيكى هابدى ها را دفع و از آنچه به آنان روزى داده ايم، انفاق مى كنند. هر گاه سخن لغو و بيهوده اى بشنوند، از آن روى مى گردانند و مى گويند: اعمال ما از آنِ ما و اعمال شما از آنِ خودتان است. سلام بر شما [ سلام وداع ] ما طالب جاهلان نيستيم».

4. پيشتاز بودن (سبقت)

آنان كه در پذيرش دين و مسؤوليت هاى آن پيشگام و در راه انجام وظايف، از ديگران پيشى مى گيرند برترند، آيات و رواياتى بر اين مسأله دلالت دارد كه در ذيل نمونه اى از آن ذكر مى شود:

«اَلسّابِقُونَ الْسّابِقُونَ اُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ;(20) آنان كه در ايمان و عمل بر ديگران سبقت مى گيرند، بر ديگران برترند».

«لايَسْتَوى مِنْكُمْ مَنْ اَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ اُولئِكَ اَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذينَ اَنْفَقُوا مَنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ كُلاًّ وَعَدَ اللهُ الْحُسْنى;(21) كسانى كه قبل از پيروزى انفاق كردند و [ سپس ] پيكار نمودند [ با كسانى كه بعد از پيروزى انفاق كردند ] يكسان نيستند. آنان والا مقام تر از كسانى اند كه بعد از فتح انفاق و جهاد كردند و خداوند به هر دو وعده نيك داده است».

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اَفْضَلُ الشُّهَداءِ الَّذينَ يُقاتِلُونَ فِى الصَّفِّ الاَْوَّلِ».(22)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «برترين شهدا، از مجاهدانى هستند كه در خط مقدم و خط شكنند».

قالَ اَبُو جَعْفَر (عليه السلام) : «اِذا كانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ نَزَلَ الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ مَعَهُمْ قِراطيسُ مِنْ فِضَّة، وَ اَقْلامٌ مِنْ ذَهَب فَيَجْلِسُونَ عَلى اَبْوابِ الْمَساجِدِ عَلى كَراسى مِنْ نُور فَيَكْتُبُونَ النّاسَ عَلى مَنازِلِهِمُ الاَْوَّلَ وَ الثّانِىَ حَتّى يَخْرُجَ الاِْمامُ، فَاِذا خَرَجَ الاِْمامُ طَوُّوا صُحُفَهُمْ وَ لايَهْبِطُونَ فى شَيْئ مِنَ الاَْيّامِ اِلاّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ يَعْنى الْمَلائِكَةَ الْمُقَرِّبينَ;(23)

حضرت باقر (عليه السلام) مى فرمايد: هرگاه روز جمعه فرا مى رسد، عده اى از ملائكه مقرّب الهى فرود مى آيند; در حالى كه با خود وسايل نوشتن دارند و بر در مساجد مى نشينند و اسامى اشخاص را به تناسب زمان ورودشان به نماز جمعه مى نويسند تا زمانى كه امام [ جمعه ] براى خطبه خواندن ظاهر گردد. همين كه امام ظاهر شد، وسايل نوشتن را جمع مى كنند [ مى روند ] و در هيچ روز ديگر، غير از روز جمعه فرود نمى آيند.»

قالَ اَبُو عَبْدِالله (عليه السلام) : «اِنَّكُمْ لَتَتَسابَقُونَ اِلىَ الْجَنَّةِ عَلى قَدْرِ سَبْقِكُمْ اِلَى الْجُمُعَةِ».(24)

حضرت صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «پيشى گرفتن در ورود به بهشت، به مقدار پيشى گرفتن براى نماز جمعه است».

5 . الگو بودن

«يا نِساءَ النَّبِىِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَة مُبَيِّنَة يُضاعَفُ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللهِ يَسيراً وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها اَجْرَها مَرَّتَيْنِ;(25) اى همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشى مرتكب شود، عذاب او دو چندان خواهد بود و اين براى خدا آسان است و هر كس از شما براى خدا و پيامبرش خضوع كند [ مطيع خدا و رسول باشد ] و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهيم ساخت.»

6. به پاداشتن خيمه دين در جامعه

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «يَجيئُ الرَّجُلُ يَوْمَ الْقِيمَةِ وَ لَهُ مِنَ الْحَسَناتِ كَالسَّحابِ الرُّكامِ اَوْ كَالْجِبالِ الرَّواسِى، فَيَقُولُ: يا رَبِّ اَنّى لى هذا وَ لَمْ اَعْمَلْها؟ فَيَقُولُ: هذا عِلْمُكَ الَّذى عَلَّمَتَهُ الْنّاسَ يُعْمَلُ بِهِ مِنْ بَعْدِكَ».(26)

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «شخصى روز قيامت حسناتش را مشاهده مى كند كه مانند ابرهاى به هم فشرده و يا كوه هاى سر به فلك كشيده اند. مى گويد: پروردگارا! اينها از من نيست و من اين همه عمل نداشته ام. در جوابش گفته مى شود: اينها دانش هايى است كه به ديگران آموخته اى و پس از تو، به آن عمل كرده اند».

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «ثَلاثَةٌ يَشْفَعُونَ اِلَى اللهِ يَوْمَ الْقِيمَةِ فَيُشَفِّعُهُمْ: اَلاَْنْبِياءُ، ثُمَّ الْعُلَماءُ، ثُمَّ الْشُّهَداءُ».

بيان: فيشفّعهم على صيغة التفعيل اى يقبل شفاعتهم.(27)

پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «سه شخص در قيامت شفاعت مى كنند و خداوند، شفاعت آنان را مى پذيرد: پيامبران، علماء و شهداء».

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اِنَّ مِمّا يَلْحَقُ الْمُؤْمِنُ مِنْ عَمَلِهِ وَ حَسَناتِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ عِلْماً نَشَرَهُ  ... وَ مُصْحَفاً وَرَّثَهُ اَوْ مَسْجِداً بَناهُ  ...(28)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «از جمله اعمال و نيكى هاى مؤمن كه بعد از مرگ بدو مى رسد، دانشى است كه منتشر كرده و قرآنى است كه به ارث گذارده يا مسجدى است كه بنا كرده است.»

7. تأسيس سنّت هاى خوب

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ اِسْتَنَّ سُنَّةَ حَقٍّ كانَ لَهُ اَجْرُها وَ اَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِها اِلى يَوْمِ الْقِيمَةِ».(29)

پيامبر بزرگوار (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر كس سنّت و روش خير و نيكويى را در جامعه تأسيس كند، هم خودش پاداش مى برد و هم در پاداش ديگران شريك خواهد بود» به طور مثال: تأسيس جلسات مذهبى، هيأت ها، صندوق هاى قرض الحسنه، بنيادهاى ازدواج براى جوانان بى بضاعت، مؤسسات رسيدگى به يتيمان و مستضعفان و ... .

8 . صدقات جاريه (باقيات صالحات)

قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اِنَّ مِمّا يَلْحَقُ الْمُؤْمِنُ مِنْ عَمَلِهِ وَ حَسَناتِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ عِلْماً نَشَرَهُ وَ وَلَداً صالِحاً تَرَكَهُ وَ مُصْحَفاً وَرَّثَهُ اَوْ مَسْجِداً بَناهُ اَوْ بَيْتاً لاِِبْنِ السَّبيلِ بَناهُ اَوْ نَهْراً اَجْراهُ اَوْ صَدَقَةً اَخْرَجَها مِنْ مالِهِ فى صِحَّتِهِ وَ حَياتِهِ تَلْحَقُهُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ».(30)

پيامبر عظيم الشأن (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «از جمله اعمال و نيكى هاى مؤمن كه بعد از مرگ بدو مى رسد، دانشى است كه منتشر كرده، فرزند پارسايى است كه به جا گذاشته، قرآنى است كه از او به ارث مانده، مسجدى است كه بنا كرده يا خانه اى است كه براى كاروانيان ساخته، يا نهرى است كه به كمك او جريان يافته باشد يا صدقه اى است كه در دوران صحّت و حيات، از مال خويش جدا كرده باشد. همه اينها پس از مرگ بدو مى رسد.»

9. انجام كارهاى سخت تر

قالَ عَلِىٌّ (عليه السلام) : «ثَوابُ الْعَمَلِ عَلى قَدْرِ الْمَشَقَّةِ فيهِ».(31)

حضرت على (عليه السلام) مى فرمايد: «پاداش هر عملى، به اندازه سختى آن عمل است».

قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ صَبَرَ عَلى سُوءِ خُلْقِ امْرَأَتِهِ وَ اِحْتَسَبَهُ اَعْطاهُ اللهُ بِكُلِّ مَرَّة يَصْبِرُ عَلَيْها مِنَ الثَّوابِ مِثْلَ ما اَعْطى اَيُّوبَ (عليه السلام) عَلى بَلائِهِ».(32)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر مردى كه بداخلاقى همسرش را براى خداوند تحمّل كند، خداوند مانند حضرت ايّوب (عليه السلام) به او پاداش مى دهد».

قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «مَنْ صَبَرَتْ عَلى سُوءِ خُلْقِ زَوْجِها اَعطاهَا [ اللهُ ] مِثْلَ [ ثَوابِ ] آسِيَةَ بِنْتَ مُزاحِم».(33)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «هر زنى كه بداخلاقى شوهرش را تحمل كند، خداوند مانند آسيه همسر فرعون به او پاداش مى دهد».

عَنْ اَبى عَبْدِالله (عليه السلام) اِنَّ رَسُولَ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) قالَ: «اَيُّما اِمْرَأَة رَفَعَتْ مِنْ بَيْتِ زَوْجِها شَيْئاً مِنْ مَوْضِع اِلى مَوْضِع تُريدُ بِهِ صَلاحاً نَظَرَاللهُ عَزّوَجَلَّ اِلَيْها وَ مَنْ نَظَرَ اللهُ اِلَيْهِ لَمْ يُعَذِّبْهُ، فَقالَتْ اُمُّ سَلْمَة رَضِىَ اللهُ عَنْها: ذَهَبَ الرِّجالُ بِكُلِّ خَيْر فَأَىُّ شَىْء لِلْنِّساءِ الْمَساكينَ؟ فَقالَ (صلى الله عليه وآله وسلم) : بَلى اِذا حَمَلَتِ الْمَرْأَةُ كانَتْ بِمَنْزِلَةِ الصّائِمِ الْقائِمِ الْمُجاهِدِ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ فى سَبيلِ اللهِ، فَإِذا وَضَعَتْ كانَ لَها مِنَ الاَْجْرِ مالا تَدْرى ما هُوَ لِعِظَمِهِ، فَإِذا اَرْضَعَتْ كانَ لَها بِكُلِّ مَصَّة كَعِدْلِ عِتْقِ مُحَرَّر مِنْ وُلْدِ اِسْماعيلَ».(34)

امام صادق (عليه السلام) از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) نقل كرده اند كه آن بزرگوار فرمودند: «هر زنى كه در منزل شوهرش كارى را براى بهبود امور زندگى انجام دهد، خداوند به او به شكل خاصى نظر مى كند و هر كس را كه خداوند به او توجه خاص كند، عذابش نمى كند. ام سلمه [ كه يكى از همسران پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) است ] عرض كرد: مردها دستشان براى كار خير بازتر است. زن هاى بيچاره چه چيز نصيبشان مى شود؟ حضرت فرمود: هر گاه زن حامله مى شود; مانند كسى است كه روزها روزه و شب هاتا صبح عبادت و در جبهه هاى جنگ به عنوان رزمنده در راه خداوند حاضر و با اموالش جهاد مالى مى كند و هرگاه [ مشكلات ] زايمان را تحمّل كند، پاداش عظيمى به او داده مى شود و در ازاى يك بار شير مكيدن فرزند، به او پاداش آزاد كردن برده اى از فرزندان حضرت اسماعيل (عليه السلام) داده مى شود».

10. انجام كار نيك و مقاومت در راه خداوند، در جوّ ناسالم

«وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلا لِلَّذينَ امَنُوا امْرأَتَ فِرْعَوْنَ اِذْقالَتْ رَبِّ ابْنِ لى عِنْدَكَ بَيْتاً فِى الْجَنَّةِ وَ نَجِّنى مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنى مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمينَ وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتى اَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فيه مِنْ رُوحِنا وَ صَدَقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِن اَلْقانِتينَ;(35) و خداوند، مثلى به همسر فرعون براى مؤمنان زده در آن هنگام كه گفت: پروردگارا! براى من خانه اى نزد خودت در بهشت بساز و مرا از فرعون و عمل او نجات ده و مرا از قوم ظالم رهايى بخش، و نيز به مريم دختر عمران مثل زده كه دامان خود را پاك نگه داشت، و ما از روح خود در او دميديم. و او كلمات پروردگار و كتاب هايش را تصديق كرد و از مطيعان فرمان خدا بود.»

«يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللهُ بَقَوْم يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ اَذِلَّة عَلَى الْمُؤْمِنينَ اَعِزَّة عَلَى الْكافِرينَ يُجاهِدُونَ فى سَبيلِ اللهِ وَ لايَخافُونَ لَوْمَةَ لائِم;(36) اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هر كس از شما از آيين خود باز گردد [ به خدا زيانى نمى رساند ]. خداوند، در آينده جمعيتى را مى آورد كه آنها را دوست دارد و آنها [ نيز ] او را دوست دارند. در برابر مؤمنان متواضع و در برابر كافران نيرومندند. آنها در راه خدا جهاد مى كنند و از سرزنش كنندگان هراسى ندارند.»

قالَ سَيِّدُ الْعابِدينَ (عليه السلام) : «مَنْ ثَبَتَ عَلى وِلايَتِنا فى غَيْبَةِ قائِمِنا اَعْطاهُ اللهُ اَجْرَ اَلْفِ شَهيد مِثْلِ شُهَداءِ بَدْر وَ اُحُد».(37)

حضرت سجاد (عليه السلام) مى فرمايد: «هر كس در زمان غيبت حضرت مهدى (عليه السلام) بر ولايت ما پايدار بماند، خداوند متعال پاداش هزار شهيد از شهداى بدر و اُحد را به او كرامت خواهد كرد».

11. تلاش در راه خداوند در شرايط تقيّه

قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : «اِنَّ اَصْحابَ الْكَهْفِ اَسَرُّوا الاْيمانَ وَ اَظْهَرُوا الشِّرْكَ فَاتاهُمُ اللهُ اَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ وَ اِنَّ اَبا طالِب اَسَرَّ الاْيمانَ وَ اَظْهَرَ الشِّركَ فَاتاهُ اللهُ اَجْرَهُ مَرَّتَيْنِ».(38)

پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد: «اصحاب كهف ايمانشان را پنهان داشته و اظهار شرك [ كرده و آن شرايط سخت را براى خداوند تحمّل و پنهانى تبليغ دين و عبادت ] مى كردند; در نتيجه، خداوند به آنان دو برابر پاداش كرامت فرمود و حضرت ابوطالب (عليه السلام) نيز مانند آنان بود و خداوند به او نيز دو برابر پاداش خواهد داد».

پاورقي‌