(1) - سورة توبه، آية122.
(2) - نك: شهداء الفضيلة، علامه اميني.
(3) - براي دريافت اطلاع از زندگاني مرجع عاليقدر آيت الله العظمي صافي ر.ك: شرح حال دانشمندان گلپايگان، ج1، ص135؛ گلپايگان در آئينه تاريخ، ص608 و 413؛ لمحات به قلم آيت الله جعفر سبحاني، مقدمه، شرح حال آيت الله العظمي حاج شيخ لطف الله صافي به زبان عربي، چاپ‌ دار القرآن الكريم قم؛ كتاب سال جمهوري اسلامي، گزارش دوره سوم؛ گلشن ابرار، ج6، ص292؛ گنجينه دانشمندان، ج2، ص189؛ طبقات اعلام الشيعة (قرن 14)، ص331؛ الذريعة، ج22، ص367؛ اثر آفرينان، ج4، ص16؛ احكام نوجوانان؛ ارمغان صافي، ص65.
(4) - سوره جمعه، آيه2.
(5) - سورة توبه، آية122. «و (هنگام جنگ) نبايد مؤمنان همگي بيرون رفته، رسول را تنها بگذارند پس چرا از هر طايفه‎اي جمعي براي جنگ بيرون رفته، گروهي نزد رسول براي آموختن علم مهيّا نباشند تا آن دانشي كه آموخته‎اند به قوم خود بياموزند كه قومشان هم شايد خدا ترس شده از نافرماني خدا حذر كنند؟»
مخفي نماند كه آيه كريمه به صورت ديگر نيز ترجمه و تفسير شده است.
(6) - اگر خواسته باشيد اين گروه را بشناسيد مي‎توانيد به طور نمونه به كتاب شيخ المضيره [محمود ابوريه] و كتاب ابوهريره [اثر سيد اشرف الدين عاملي] رجوع نماييد.
(7) - اشاره به سورة احزاب، آية 45.
(8) - سورة هود، آية 104.
(9) - الفصول المهمة، ابن صباغ مالكي، ص160. [تفسير الوسيط از واحدي (مخطوط، 69 ق 276)، ذيل آية 45 سورة احزاب، كشف الغمه، 1، ص543، چاپ ايران و 2، ص169، چاپ بيروت.]
(10) - ابوالشهداء الحسين بن علي(عليه السلام)، عقاد، ص 58.
(11) - جابر بن حيّان ـ بر حسب آنچه در ترجمه و شرح زندگي او نوشته‎اند ـ هزار كتاب تأليف دارد كه برخي ار آنها در كتابخانه پاريس موجود است. [مؤلف محترم در اثر جداگانه به معرفي جابر بن حيان پرداخته است و بنده نيز كتابي با عنوان «جابر بن حيان پدر شيمي» تأليف كرده كه در قم به چاپ رسيده است.]
(12) - در معجم البلدان، ج 3، ص 179 مذكور است كه در آوه كتابخانه‎اي وجود داشته كه در دنيا از آن بزرگ‌تر نبوده است.
(13) - اكنون تعداد طلاب مدارس مشهد به مراتب بيش از اين رقم است. آمارهايي كه در اين نامه آمده است تقريبي است و مربوط به قبل از پيروزي كامل انقلاب اسلامي است. اكنون بحمد اللّه پس از سيزده سال كه از پيروزي انقلاب اسلامي مي‎گذرد در اكثر يا همة شهرهاي ايران و حتي در بعضي قصبات و روستاها، حوزة علميه تشكيل شده است. [افزودة مؤلف محترم، براي چاپ اول كتاب، انتشارات جامعه مدرسين، 1370ش]
(14) - علاوه بر قرية طرشت در خود شهر ري ـ چنان كه در مجالس المؤمنين مذكور است ـ چند مدرسة شيعي وجود داشته كه حائز اهميت بوده‎اند. [عبدالجليل رازي در النقض، ص47، تعداد پانزده مدرسه شيعي را در ري نام برده است.]
(15) - ادريس، در سال 214 هـ وفات كرد.
(16) - حوزة قم در عصر علي بن بابويه(متوفاي 329 هـ) به قدري وسعت و عظمت داشته است كه از مجلسي اوّل در كتاب لوامع صاحبقراني،جلد اوّل، ص 477 نقل شده است كه: در عصر ابن بابويه دويست هزار نفر محدث در قم بوده‎اند.
(17) - منتخب الاثر، ص 443. [بحار الانوار، ج60، ص213.]
(18) - در الذريعة تنها در كلمه تاريخ از 330 كتاب تاريخ نام برده است.
(19) - اغد عالماً او متعلّماً...(منية المريد، ص 26).
(20) - سوره شعراء، آيه 214.
(21) - انتشار مجلات اسلامي در شيعه نيز با سابقه است و آنچه اطلاع دارم در عراق، لبنان، ايران، هند، پاكستان و كويت، مجلات و نشريات ارزنده‎اي منتشر شده است كه تعدادي از آنها در حال حاضر هم مشغول خدمت هستند.
(22) - سپاس خداي را كه اكنون ما شاهد فروپاشي نظام كمونيستي مي‎باشيم و برادران مسلمان ما از يوغ الحاد و استبداد حكومت كمونيست شوروي پس از هفتاد سال آزاد شده و چند كشور اسلامي جديد در عرصه كشورهاي اسلامي مستقل پا برجا شده‎اند و نام نجس، نحس و پليد اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي از صفحه جغرافياي جهان محو و نابود شد. در اين ميان گرچه كمونيست‌ها در اين كشورها تلاش مي‎كنند حكومت را در دست خود نگاه دارند و از حاكميّت احكام اسلام جلوگيري مي‎نمايند، اما اميدواريم كه آنها نيز به همان سرنوشت كشور ما در كمونيسم گرفتار و حكومت اسلام در تمامي اين كشورها برقرار گردد.
(23) - متأسفانه رژيم، نيم قرني كه در ايران مسلّط بود و در تغيير شخصيتهاي اسلامي مملكت و استعماري كردن همه چيز آن تلاش مي‎كرد، علاوه بر آن كه سالها اكثر حوزه‎ها و مدارس را در ايران بست و از تبليغ معارف اسلام جلوگيري نمود، تعدادي از مدارس مهمّ كشور را در مشهد و تهران و بعض شهرهاي ديگر يا بكلّي خراب نمود يا تبديل به مؤسسات حكومتي كرد، كه از جمله مدرسه قديمي و بسيار زيباي گلپايگان را كه مشتمل بر آثار هنري مهمّي بود بالمرّه خراب نمود و در اين چند سال اخير نيز به دست وليان كه به اسم نيابت آستان قدس و استاندار، او را مسلّط بر استان خراسان نمود، چند مدرسه مهم را كه در شهر مقدس مشهد بود خراب نمودند و مدرسه عظيم «ميرزا جعفر» و كتابخانه آن را به وضعي در آوردند كه هر با وجداني را غرق تأسف مي‎نمايد. بايد حمد و سپاس خدا را بجا آوريم و شكرگزار باشيم كه از بركت انقلاب اسلامي مدرسه ميرزا جعفر و مدارس اطراف آن به صورت بسيار با شكوه و كم نظيري باز سازي و آماده استفاده طلاّب و مدرّسين و تشكيل يكي از بزرگترين مجامع علمي عالم اسلام شده است. و الحمد للّه الّذي هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدي لو لا ان هدانا اللّه.
(24) - اكنون در حال طبع [اول] اين كتاب از بركت انقلاب اسلامي ايران تنها در حوزة قم شايد تعداد طلاب، متجاوز از سي هزار نفر باشد و علاوه بر مدارسي كه بود مدارس باشكوه و پر وسعت ديگر و كتابخانه‎هاي مهم تأسيس شده است. همچنين در ساير شهرها به همين نسبت حوزه‎ها توسعه و گسترش يافته است.
(25) - براي اطلاع از سبك آموزش و پرورش شيعي و آداب و حقوقي را كه معلمان متعلمان مراعات مي‎كردند به كتاب: «آداب المتعلمين» [منسوب به خواجه نصير الدين طوسي] و كتاب «منية المريد» مراجعه فرماييد.