1- اشاره است به حديثى كه در جلد 2، صفحه 332، ذيل آيه شريفه 20 سوره طور، تفسير على بن ابراهيم قمى (از اعلام قرن 3 و 4 هجرى ، تاريخ فوتش معلوم نشد) از امام صادق عليه السّلام نقل شده كه آن حضرت فرمود ((انّ اطفال شيعتنا من المؤ منين تربيهم فاطمه عليهما السّلام )) به درستى كه اطفال شيعيان مؤ من تحت تربيت حضرت فاطمه عليهما السّلام قرار مى گيرند. اين حديث در بحارالانوار، جلد 5، صفحه 289، حديث 1، و جلد 6، صفحه 229، حديث 34 نيز نقل شده است . سيد نعمت اللّه جزايرى (م 1112 ق 1050 ش ) در مورد اين حديث مى نويسد: در برخى از روايات آمده است كه فرزندان مؤ منين كه در خردسالى از دنيا مى روند، در بهشت ، حضرت زهرا عليهما السّلام آنها را تربيت مى كند تا زمانى كه پدر، مادر يا يكى از نزديكان آن طفل به او ملحق شوند. پس حضرت آن طفل را به كسى كه از دنيا رفته و به او ملحق شده است تحويل مى دهد. كتاب النور المبين فى قصص ‍ الانبياء و المرسلين ، باب 6، قصه حضرت ابراهيم عليه السّلام فصل اوّل در فضائل و سنن ابراهيم صفحه 99.
2- اشاره است به كريمه ، ((بيدك الخير)) آل عمران / 26 و همچنين به جمله حضرت زينب عليهما السّلام كه فرمود ما راءيت الّا جميلا. بحارالانوار، ج 45، ص 115، باب 39.
3- نحل : 78.
4- ملك : 10.
5- اسراء: 36.
6- انعام : 36.
7- در نسخه اى ، سرطرّه يارى گيرند.
8- نهج البلاغه ، حكمت 147.
9- تحريم : 11.
10- نحل : 97.
11- نساء: 100.
12- توبه : 122.
13- توبه : 38.
14- توبه : 41.
15- اشاره است به حديث پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرموده است : ((اءطلبوا العلم ولو بالصين )). بحارالانوار، ج 1، ص 177، ح 55.
16- امام باقر عليه السّلام فرمود: ((الكمال كل الكمال التفقه فى الدين و الصبر على النائبه و تقدير المعيشه )). همان ، ج 57، ص 172، ح 5، باب وصاياى امام محمد باقر عليه السّلام .
17- كافى ، ج 1، ص 32، ح 1، باب صفة العلم .
18- عنكبوت : 69.
19- فاطر: 28.
20- زمر: 9.
21- بحارالانوار، ج 75، ص 327.
22- اصطلاحى است عرفانى كه العلم حجاب . جزايرى ، نورالبراهين ، ج 1، ص 187.
23- اشاره است به كريمه ((و السابقون السابقون * اولئك المقربون )) واقعه : 10 و 11.
24- اشاره است به كريمه ((و اءصحاب اليمين ما اءصحاب اليمين * فى سدر مخضود... و اءصحاب الشمال ما اءصحاب الشمال * فى سموم و حميم ...)) واقعه : 27 - 48.
25- سجده : 17.
26- الميزان ، ج 16، ص 269.
27- زمر: 47.
28- ديوان اسرار، حرف دال ، ص 112، بيت اوّل اين غزل :

دل نبود آن دلى كه نه دله باشد

مشغله را كن يله كه مشعله باشد

29- بحارالانوار، ج 68، ص 68، پايان حديث 1، باب 61.
30- انعام : 91؛ حج : 74؛ زمر: 67.
31- گلشن راز، بيت 125.
32- فجر: 27 - 30.
33- گزيده اى از غزل 10، ص 108، آئين عشق ، غزل ديار محبت .
34- ديوان حكيم الهى قمشه اى ، ص 72، نغمه الهى ، آرامگاه دل كجاست .
35- اشاره است به آيه ((انّا عرضنا الامانة على السموات و الاءرض و الجبال فَاَبَينَ اءن يحملنها و اءشفقن منها و حَمَلَها الاءنسان انّه كان ظلوما جهولا)) احزاب : 72.
حافظ شيرين سخن با استفاده از اين كريمه چنين سروده است :

آسمان بار امانت نتوانست كشيد

قرعه و فال به نام من ديوانه زدند

36- واقعه : 79.
37- سباء: 46.
38- منظومه حكمت ، ج 1، ص 57، فى المقدمه .
39- مثنوى معنوى ، دفتر دوم ، بحث گمان بردن كاروانيان كه ...
40- ديوان حكيم الهى قمشه اى ، ص 431، چند بيت از قصيده صباحيه .
41- روم : 8.
42- آل عمران : 191.
43- اعراف : 176.
44- يونس : 24.
45- رعد: 3.
46- نحل : 44.
47- حشر: 21.
48- ((تفكر ساعة خير من عبادة ستين سنة )). بحارالانوار، ج 66، ص 292، باب 37.
49- يس : 8.
50- بقره : 257.
51- ديوان اشعار هاتف اصفهانى ، ترجيع بند، بند 4، ص 30.
52- بحارالانوار، ج 81، ص 126، باب 131.
53- اشاره است به يكى از اوصاف خداوند كه در برخى از ادعيه آمده است : ((رغبة الراغبين )). بحارالانوار، ج 94، ص ‍ 278، باب ادعيه .
54- يونس / 62 تا 64.
55- اعراف : 143.
56- الرحمن : 29.
57- حجر: 9.
58- ابراهيم : 10.
59- نجم : 9.
60- دهر: 1.
61- بحارالانوار، ج 57، ص 328، باب 41.
62- روم : 7.
63- اشاره است به حديث پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: ((حب الدنيا راءس كل خطيئة و راءس العبادة حسن الظن باللّه )) بحارالانوار، ج 51، ص 258، باب 14.
64- انعام : 125.
65- يس / 62.
66- اسفار، ج 9، باب احتضار و جان كندن .
67- نهج البلاغه ، خطبه 119.
68- مثنوى معنوى ، دفتر اوّل ، بحث ناليدن ستون حنانه از فراق پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ... .
69- بقره : 74.
70- عنكبوت : 41.
71- ديوان شمس تبريزى ، غزل 973.
72- منازل السائرين ، بخش بدايات ، باب يقظه (بيدارى ).
73- يونس : 92.
74- اعراف : 179.
75- نحل : 108.
76- روم : 7.
77- مريم : 39.
78- انبيا: 39.
79- ق : 22.
80- كهف : 28.
81- بحارالانوار، ج 4، ص 43، باب 5.
82- بقره : 45 و 46.
83- عنكبوت : 23.
84- انعام : 31.
85- كهف : 110.
86- انشقاق : 6.
87- بحارالانوار، ج 7، ص 258، ح 1، باب 11.
88- جمعه : 8.
89- نهج البلاغه ، خطبه 204، آمادگى براى سفر آخرت .
90- اشاره است به آيه شريفه ((اينما تكونوا يدرككم الموت ولو كنتم فى بروج مشيدة )) نساء: 78.
91- ((من صدق فعله قوله )) كافى ، ج 1، ص 36، ح 2، باب صفة العلماء، ذيل كريمه ((انّما يخشى اللّه من عباده العلماء)) فاطر: 28.
92- بقره : 282.
93- علق : 5.
94- اشاره است به آيه شريفه ((ذلك الكتاب لاريب فيه )) بقره : 2.
95- علق : 4.
96- مضمون حديثى است از على عليه السّلام كه فرمود:((صور عارية من المواد عالية من القوة و الاستعداد)) بحارالانوار، ج 40، ص 165، باب 93. اين حديث را حكيم الهى قمشه اى در حكمت الهى ، ج 2، ص 218، فص 65 نقل و شرح نموده است .
97- اشاره است به حديث ((الدنيا بحر عميق قدغرق فيها عالم كثير)) كافى ، ج 1، ص 15، ح 12، كتاب العقل و الجهل .
98- آل عمران : 14.
99- فرقان : 77.
100- الميزان ، ج 6، از صفحه 281 راجع به ادب حضرت آدم عليه السّلام شروع مى شود و تا صفحه 321 راجع به بقيه انبيا ادامه مى يابد.
101- طه : 114.
102- اسراء: 80.
103- ابراهيم : 40.
104- قصص : 24.
105- انبياء: 83.
106- انبياء: 87 و 88.
107- اشاره است به كريمه ((اءمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السوء)) نمل : 62.
108- بحارالانوار، ج 92، ص 164، ح 18.
109- يوسف : 18.
110- بحارالانوار، ج 67، ص 55، ح 24، باب 44 و ج 70، ص 354، ح 60.
111- بقره : 186.
112- حمد: 6.
113- فاطر: 10.
114- مجادله : 11.
115- بحارالانوار، ج 67، ص 78، ح 12، باب 46 و ج 68، ص 72، ذيل ح 4، باب 72.
116- تفسير تسنيم ، ج 1، ص 456 تا 514.
117- حمد: 7.
118- نساء: 69.
119- مريم : 58.
120- الميزان ، ج 14، ص 82، ذيل مريم : 58.
121- مثنوى معنوى ، دفتر پنجم ، در معناى آيه ((و ان يكاد)).
122- اشاره است به حديث ((الصلوة قربان كل تقى ))، كافى ، ج 3، ص 265، ح 6.
123- اشاره است به حديث ((الصلوة عمود الدين ))، بحارالانوار، ج 79، ص 218، ح 36، باب 1.
124- بقره : 3.
125- بقره : 153.
126- نساء: 43.
127- نساء: 103.
128- ابراهيم : 40.
129- طه : 14.
130- حجّ: 78.
131- حجّ: 41.
132- نور: 37.
133- عنكبوت : 45.
134- لقمان : 17.
135- مؤ منون : 2.
136- انعام : 162.
137- اين كتاب ، كشف المحجة لثمرة المهجة نام دارد.
138- جمعه : 4.
139- يوسف : 38.
140- نور: 21.
141- اشاره است به حديثى از امام صادق عليه السّلام كه فرمود: ((العبودية جوهرة كنهها الربوبية فما فقد من العبودية وجد فى الربوبيه و ما خفى عن الربوبية اءصيب فى العبودية )) مصباح الشريعه ، باب 2 فى العبودية ، ص 8.
142- اشاره است به حديث پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: ((قال اللّه تبارك و تعالى كل عمل ابن آدم هوله غير الصيام هولى و اءنا اءجزى به ...)) بحارالانوار، ج 93، ص 224، ح 14، باب 30؛ و ص 254، ذيل ح 28.
143- ذاريات : 56.
144- اسرا: 1.
145- نجم : 10.
146- بعضى از مفسّران گفته اند: خداوند تبارك و تعالى در شب معراج ، امامت و وصايت اميرمؤ منان على عليه السّلام را تقرير فرموده است . لذا معناى اين آيه اين است كه فاوحى الى عبده فى علىّ ما اءوحى . از اين رو چون زمان ابلاغ اين رسالت فرارسيد، فرمود: ((بلّغ ما اءنزل اليك من ربك )) مائده : 67؛ يعنى بلّغ ما اءنزل اليك من ربك فى على بن ابى طالب عليه السّلام . ليلة المعراج . حسين بن احمد الحسينى ، تفسير اثنى عشرى ، ج 12، ص 329؛ بانو اصفهانى ، تفسير مخزن العرفان ، ج 6، ص 374 سيّد عبدالحسين طيّب ؛ تفسير اطيب البيان ، ج 12، ص 325 و... . لذا از امام صادق عليه السّلام نقل است كه فرمود: ((خداوند رحمان از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سئوال كرد: من لامتك من بعدك قال : اللّه اءعلم ، قال اللّه عزوجل ، على بن ابى طالب اميرالمؤ منين و سيّد المسلمين و قائد الغر المجحلين )). سپس حضرت صادق فرمود: ((ما جائت و لاية علىّ من الاءرض و لكن جائت من السماء مشافهة ))، كافى ، ج 1، ص 442، ح 13، باب مولد النبى و وفاته .
147- حمد: 5.
148- فرقان : 1.
149- حديد: 9.
150- مريم : 93.
151- نور: 41.
152- علق : 8.
153- نجم : 42.
154- اسراء: 44.
155- الميزان ، ج 13، ص 110، ذيل بيان تفسير آيه 44 سوره اسراء.
156- نجم : 11.
157- اشاره است به ((الصلوة معراج المؤ من )) بحارالانوار، ج 79، ص 304، ذيل حديث 2، باب 4، و ج 81، ص 255، ذيل ح 52، باب 16.
158- اشاره است به كريمه ((لقد كان لكم فى رسول اللّه اسوة حسنة )) احزاب : 33.
159- مثنوى معنوى ، دفتر دوم ، قضيه جدا كردن باغبان صوفى و فقيه و علوى .
160- انسان در عرف عرفان ، فصل سوم تمثلات و القائات سبوحى ، واقعه دهم ، ص 31؛ ديوان ، ص 458، قصيده تائيه .
161- اسراء: 1.
162- نجم : 18.
163- اشاره است به حديثى مفصل كه در كلمه 151 تا 156 همين كتاب ، به طور كامل بيان خواهد شد. ر.ك : مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 166، ح 5، باب 17.
164- مفاتيح الجنان ، دعاى مخصوص شب هاى جمعه .
165- الرحمن : 29.
166- خطبه اى به اين مضمون از اميرمؤ منان على عليه السّلام نقل شده كه علامه ميرجهانى در كتاب مصباح البلاغه ، خطبه هاى 174 و 241، ج 1، ص 231 و جزء دوم ، ج 2، ص 102 به نقل از بحارالانوار، از امام باقر عليه السّلام آن را آورده است . در اين خطبه طولانى ، حضرت به چگونگى زندگى اين افراد پرداخته و فرموده است : ((قد كان فى السماوات و الاءرض خلق من خلق اللّه يقدسون اللّه و يسبحونه و يعظمونه بالليل و النهار...)) بحارالانوار، ج 54، ص 322، ح 5.
167- اعراف : 29.
168- گلشن راز، بيت 78.
169- همان ، بيت 157.
170- گلستان سعدى ، ديباچه .
171- مؤ منون : 115.
172- عنكبوت : 2.
173- عنكبوت : 4.
174- محمد: 29.
175- بقره : 214.
176- نهج البلاغه ، خطبه 94، در موعظه به مردم .
177- محمد: 12.
178- نهج البلاغه ، خطبه 176، الحث على العمل .
179- طور: 21.
180- بقره : 281.
181- ((و وفيت كل نفس ما كسبت و هم لايظلمون )) و ((ثم توفى كل نفس ما كسبت و هم لايظلمون )).
182- ابراهيم : 51.
183- مدثر: 38.
184- نساء: 111.
185- احزاب : 41.
186- بحارالانوار، ج 8، ص 187، ح 154، باب 23 و ج 90، ص 168، ح 3، باب 2.
187- اشاره است به كريمه ((لا يكلف اللّه نفسا الّا وسعها)) بقره : 286.
188- اشاره است به آيه ((و اِن تعدوا نعمة اللّه لاتحصوها)) ابراهيم / 34 و نحل : 18.
189- ابراهيم : 32 و 33.
190- نحل : 14.
191- حجّ: 65.
192- لقمان : 20.
193- انعام : 132.
194- آل عمران : 163.
195- مائده : 35.
196- اشاره است به حديثى كه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند: ((انّه لمكتوب عن يمين عرش اللّه ، مصباح هدى و سفينة نجاة )). بحارالانوار، ج 36، ص 204، ح 8، باب 40، و ج 91، ص 184، ح 1، باب 35.
197- در اين مورد مرحوم سيّد جعفر تسترى در مقدّمه كتابش خصائص الحسينيه ، ص 14 مى نويسد: ((فراءيت فى الحسين عليه السّلام خصوصية فى الوسيلة الى اللّه اءتصف بسببها بانّه بالخصوص باب من ابواب الجنة و سفينة للنجاة و مصباح للهدى ...)) تا آن جا كه مى نويسد: ((سفينة الحسين مجراها فى اللحج الغامرة اءسرع ...)).
198- كليات سعدى طيبات ، حرف ت .
199- اشاره است به كريمه ((السابقون السابقون اولئك المقربون )) واقعه : 10 و 11.
200- آل عمران ، 133.
201- فقره اى از زيارت شريفه جامعه .
202- حشر: 24.
203- تفسير تسنيم ، ج 1، ص 279 - 307.
204- بحارالانوار، ج 24، ص 607، ح 15، باب 37.
205-

احد در ميم احمد گشت ظاهر

در اين دور آمد اول عين آخر

گلشن راز، بيت 19.
206- اشاره است به حديث پيامبر گرامى اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه به حضرت على عليه السّلام فرمود: ((يا على ما عرف اللّه الّا اءنا و اءنت و لاعرفنى الا اللّه و اءنت و لاعرفك الّا اللّه و اءنا)) سيّد شرف الدين حسينى استرآبادى ، تفسير تاءويل الآيات الظاهره ، ص 145 ذيل آيه 69 سوره نساء و ص 227 ذيل آيه 94 سوره يونس .
207- انبياء: 107.
208- به كتاب تنزيه الانبياء، سيّد رضى و تفسير نعمانى ، ص 88، ذيل كريمه ((و اءذ اءخذنا من النبيين ميثاقهم )) احزاب : 7 مراجعه كنيد.
209- اسراء: 88.
210- بحارالانوار، ج 71، ص 115، ح 75، باب 3.
211- قلم : 4.
212- بحارالانوار، ج 2، ص 225، ح 3، باب 29.
213- صف : 6.
214- فتح : 29.
215- اسراء: 79.
216- اشاره است به كريمه ((قل لو كان البحر مدادا لكلمات ربى لنفد البحر قبل اَن تنفد كلمات ربى ...)) كهف : 109.
217- نجم : 9.
218- بحارالانوار، ج 18، ص 320، ح 34، باب 3.
219- ((انّ لكل ظاهر باطنا على مثاله ...)) نهج البلاغه ، خطبه 154 باب فضائل ؛ غررالحكم ، ص 479، ح 14، فصل 9، فى العز، متفرقات اجتماعى .
220- بحارالانوار، ج 97، ص 187، باب 3، و ج 98، ص 200 و 259 و 331 و 352، باب 18.
221- همان ، ج 99، ص 131 و 154، باب 8.
222- تفسير تسنيم ، ج 2، ص 69 - 104.
223- الميزان ، ج 18، ص 9، اول سوره شورى .
224- ينابيع الموده ، باب 14 فى غزارة علم على عليه السّلام ، ص 79.
225- گلشن راز، قاعده 2، بيت 199.
226- آل عمران : 31.
227- نهج البلاغه ، خطبه 108.
228- بحارالانوار، ج 16، ص 236، و ج 94، ص 372.
229- بحارالانوار، ج 79، ص 243، باب 2.
230- همان ، ج 38، ص 334، ح 6، باب 68؛ ابن حجر، لسان الميزان ، ج 2، ص 9؛ حاكم حسكانى ، شواهدالتنزيل ، ج 2، ص 150.
231- بحارالانوار، ج 38، ص 309، باب 67.
232- بحارالانوار، ج 25، ص 364، ح 23، باب 12.
233- در تفسير آيه ((و من عنده علم الكتاب )) از امام باقر عليه السّلام ((و اللّه ايانا عنى و على اولنا و...)) بحارالانوار، ج 26، ص 198، ح 10.
234- همان ، ج 43، ص 20، ح 7 و ص 86، باب 4 و ج 70، ص 86، ح 50.
235- همان ، ج 29، ص 345 و ج 33، ص 57، ح 398.
236- اشاره است به حديث 19، جلد 23، ص 112، بحارالانوار.
237- همان ، ج 14، ص 206، ح 23، قندوزى حنفى ، ينابيع المودة ، ج 2، ص 134، ح 381، ذكر فضائل فاطمة الزهراء عليهما السّلام .
238- آل عمران : 61.
239- ((لودنوت اءنملة لاحترقت ))، بحارالانوار، ج 18، ص 382.
240- نجم : 11 - 18.
241- اين صلوات را كه به اعتصام به دوازده امام عليهم السّلام از خواجه نصيرالدين طوسى معروف است ، سيدبن طاوس در پايان مهج الدعوات نقل كرده است . در صحيفه مهديه ، باب هفتم ، ص 339 نيز پس از بيان چگونگى انتساب اين صلوات به خواجه نصيرالدين طوسى ، كاملا نقل شده است .
242- اشاره است به احاديث فراوانى كه دلالت دارد وقتى حضرت مهدى ظهور كند، دنيا را پُر از عدل وداد خواهد كرد، قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ((من اءهل بيتى اءثنا عشر نقيبا محدِّثون مفهمون منهم القائم بالحق يملا الاءرض عدلا كما ملئت ظلما و جورا.)) بحارالانوار، ج 36، ص 271، ح 92.
243- بحث حول المهدى ، فصل 4، ص 64.
244- بقره : 129؛ آل عمران : 164؛ جمعه : 2.
245- اشاره است به كريمه ((فذّكر انّما اءنت مذكِّر)) غاشيه : 21.
246- توبه / 128.
247- نحل : 44.
248- توبه : 103.
249- نساء: 113.
250- يس : 1 و 2.
251- نمل : 6.
252- البته به نظر مى رسد كوثر، اسمى از اسامى صريح حضرت صديقه كبرى فاطمه زهرا عليهما السّلام باشد و احتياج به هيچ گونه توجيهى ندارد كه كوثر يعنى چه . ((انا اعطيناك الكوثر))، يعنى انا اعطيناك الفاطمه . ما به تو دخترى عطا كرديم كه نام او كوثر است ، همان گونه كه اين بانوى بزرگوار، اسامى فراوان ديگرى نيز دارد. مگر چه مى شود اگر بگوييم در قرآن مجيد نام دو بانوى گرامى بالصراحه آمده ، يكى مريم و ديگرى كوثر، زيرا هر دو با فضيلت و شريف اند و همان گونه كه روايت آن در متن ، صفحه 119 گذشت ، حضرت زهرا عليها السّلام برتر از حضرت مريم عليها السّلام است ؛ لذا نام شريف ايشان نيز در قرآن آمده و نياز به توجيه ندارد.
253- احقاف : 35.
254- فتح : 1 و 2.
255- كافى ، ج 2، ص 95، ح 6، باب شكر.
256- نور: 35.
257- بحارالانوار، ج 1، ص 97، ح 7.
258- عن جابربن عبداللّه قال قلت لرسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سّلم اوّل شيئى خلق اللّه تعالى ماهو؟ فقال صلّى اللّه عليه و آله و سّلم : ((نور نبيك يا جابر خلقه اللّه ثم خلق منه كل خير)) همان ، ج 15، ص 24، ح 43.
259- الميزان ، ج 15، ص 121، ذيل آيه 35 سوره نور.
260- آل عمران : 159.
261- اسراء: 44.
262- اشاره است به آيه شريفه ((انّ الذين يبايعونك انما يبايعون اللّه )) فتح : 10.
263- بحارالانوار، ج 23، ص 259، باب 15، ح 8.
264- الفتوحات المكيه ، ج 2، ص 38، باب 73.
265- شيعه در اسلام ، بحث پيغمبرشناسى ، فصل 10 در نبوت حضرت محمد، ص 200.
266- تفسيرالميزان ، ج 20، ص 429.
267- مثنوى معنوى ، اول دفتر ششم ، سئوال مسائلى از واعظى كه ...
268- بقره : 253.
269- بقره : 260.
270- انعام : 75.
271- بحارالانوار، ج 24، ص 86، ح 2.
272- همان ، ج 23، ص 331، ح 317، باب 8.
273- همان ، ج 5، ص 312، ح 1.
274- از جمله اين كتاب هاست اللوامع النورانيه ، سيّد هاشم بحرانى ؛ ولايت در قرآن ، از آيت اللّه مكارم شيرازى ؛ كتاب ولايت و امامت على عليه السّلام در قرآن ، به قلم حضرت حجت الاسلام و المسلمين آقاى حاج شيخ غدير على مميز.
275- گلستان سعدى ، ديباچه ، بااندكى تفاوت .
276- قال نبى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم : ((يا على ما عرف اللّه الّا اءنا و اءنت و لاعرفنى الّا اللّه و اءنت و لاعرفك الّا اللّه و اءنا)) سيد شرف الدين حسينى استرآبادى ، (م 940 ق ، 912 ش ) تفسير تاءويل الآيات الظاهرة ، ذيل آيه 96 سوره نساء، ص 145 و آيه 94 سوره يونس ص 227.
277- بحارالانوار، ج 37، ص 114، ح 6.
278- ((اءعرف اللّه باللّه و الرسول بالرسالة و اولى الاءمر بالاءمر بالمعروف ))، كافى ، ج 1، ص 85، ح 1، باب 85.
279- بقره : 165.
280- ديوان غزليات شمس تبريزى ، غزل 202.
281- چكيده اى با اندكى تفاوت از قصيده طغرائيه . اين قصيده 77 بيتى ، در نغمه عشاق صفحه 369 ديوان حكيم الهى قمشه اى با عنوان قصيده طغرائيه ، دستور علم عشق و ستايش پاكان و ترغيب بر نظر در آيات الهى موجود است .
282- مفاتيح الجنان ، بخشى از زيارت جامعه كبيره .
283- كهف : 109.
284- لقمان : 27.
285- الميزان ، ج 15، ص 121، ذيل آيه شريفه نور.
286- يس : 83.
287- حجر: 29.
288- بحارالانوار، ج 24، ص 8، قال على عليه السّلام فى بعض خطبه ((انّا آل محمد كنا اءنوارا حول العرش فاءمرنا اللّه بالتسبيح )).
289- بقره : 30.
290- فاطر: 10.
291- ((فانّ خير الزاد التقوى )) بقره : 197.
292- قلم : 4.
293- ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه ، ج 6 ص 340، باب نبذ اقوال فى حسن الخلق و مدحه صلّى اللّه عليه و آله و سّلم .
294- اشاره است به آيه شريفه ((انّ الذين يبايعونك انما يبايعون اللّه يداللّه فوق اءيديهم )) فتح : 10.
295- ناكثين يا گروه پيمان شكن كه به اصحاب جمل معروف اند، گروهى بودند به سركردگى طلحه و زبير كه ابتدا با اميرمؤ منان على عليه السّلام بيعت كردند، ولى بعد بيعت خود را زير پاگذاشته و علم مخالفت با على عليه السّلام برافراشتند و گفتند ما زبانى بيعت كرده بوديم و هرگز از صميم دل به حكومت على راءى نداده ايم . لذا جنگ جمل را به راه انداختند. و هر دوشان در اين جنگ كشته شدند. قاسطين يا گروه ستمگر، رئيس اين گروه معاويه بود و جنگ صفين در منطقه اى ميان عراق و شام بين او و على عليه السّلام رخ داد. مارقين يا گروه خارج از دين كه به خوارج معروف اند، تا پايان جنگ صفين در ركاب على عليه السّلام و به نفع آن حضرت جنگيدند، ولى بعد فريب خورده و گروه سومى را تشكيل دادند. على عليه السّلام با اين گروه در منطقه اى به نام نهروان رو به رو شد و جمع آنان را متفرق ساخت .
296- آل عمران : 140.
297- نجم : 11.
298- نجم : 18.
299- انشراح : 1.
300- ضحى : 3.
301- قلم : 4.
302- يس : 1 - 4.
303- بحارالانوار، ج 16، ص 231.
304- ملاصدرا، الشواهد الربوبيه فى المناهج السلوكيه ، الاشراق التاسع من المشهد الاءول فيما يفتقر اليه فى جميع العلوم من المعانى العامه ، ص 14، با حواشى حكيم ملاهادى سبزوارى و تعليق و تصحيح و مقدمه جلال الدين آشتيانى ، به نقل از تلويحات شيخ اشراق .
305- انعام : 125.
306- طه : 25.
307- بحارالانوار، ج 18، ص 278، باب 2.
308- اشاره است به حديثى كه پيامبر بزرگوار اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم درباره حضرت على عليه السّلام فرمودند: ((انّ اللّه بعث عليا مع كل نبى سرّا و معى جهرا)). سيّد نعمت اللّه جزائرى ، قصص الانبياء، باب 5، فى قصص صالح و قومه ، ص 91.
309- اشاره است به احاديثى كه در باب زيارت و ملاقات ائمه اطهار عليهم السّلام بعد از اتمام حج وارد شده است . بحارالانوار، ج 96، ص 373، ح 7 و ص 374، ح 1 و 2، باب 66.
310- الميزان ، ج 4، ص 119 و ج 5، ص 273 تا ص 333.
311- اعراف : 185.
312- يوسف : 109.
313- ق : 6.
314- اعراف : 198.
315- آل عمران : 77.
316- يس / 30.
317- عنكبوت : 49.
318- اشاره است به حديثى از رسول گرامى اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود ((الائمة من بعدى اءثنا عشر اءولهم اميرالمؤ منين على بن ابيطالب عليه السّلام و آخرهم القائم ، طاعتهم طاعتى و معصيتهم معصيتى من اءنكر واحداءمنهم فقد اءنكرنى )). بحارالانوار، ج 8، ص 366 و ج 27، ص 62.
319- اين واقعه تاكنون دو مرتبه به دست وهابيون اتفاق افتاده است ؛ مرتبه اول نيمه ماه رجب سال 1220 قمرى و مرتبه دوم هشتم ماه شوال سال 1343 قمرى .
320- اشاره است به جريان دستور ذبح ابراهيم خليل اللّه ، فرزندش اسماعيل را. صافات : 102.
321- مستدرك الوسائل ، ج 10، ص 166، ح 5.
322- مزمل : 6.
323- مجمع البحرين ، ج 2، ص 381، ماده صبح .
324- مائده : 27.
325- انشقاق : 6.
326- حجر: 99.
327- طلاق : 12.
328- بحارالانوار، ج 74، ص 378، ح 1.
329- همان ، ج 75، ص 327، ح 5.
330- همان ، ج 70، ص 61.
331- اشاره است به حديث ((انّ الملائكه لتضع اءجنحتها لطالب العلم رضا به )) من لايحضره الفقيه ، ج 4، ص 384.
332- زمر: 73.
333- يس : 58.
334- ق : 34.
335- واقعه : 91.
336- احزاب : 44.
337- رعد: 24.
338- يونس : 21.
339- حجر: 46.
340- ابراهيم : 24.
341- كافى ، ج 3، ص 231، ح 1، باب انّ الميت يمثل له ماله و ولده و... .
342- كافى ، ج 2، ص 84، باب النية ، ح 2.
343- همان ، ج 2، ص 84، ح 1.
344- همان ، ص 85، ح 3.
345- همان ، ح 4، باب النية .
346- همان ، ح 5.
347- اسراء: 84.
348- بحارالانوار، ج 67، ص 211، ح 35.
349- بينه : 4.
350- زمر: 3.
351- نساء: 145.
352- كهف : 110.
353- در باب اخلاص اوصاف الاشراف ، عين اين عبارت يافت نشد. لكن مفهوم اين مطلب برداشت مى شود.
354- بحارالانوار، ج 69، ص 298، ح 31.
355- اشاره است به حديثى كه در كافى ، ج 2، ص 84، ح 5. باب العبادة و بحارالانوار، ج 41، ح 4، نقل شده است .
356- اشاره است به آيه شريفه ((الّا عبادك منهم المخلصين )) حجر: 40.
357- قال الصادق عليه السّلام : التلبية ، لبيك اللهم لبيك ، لبيك لاشريك لك لبيك انّ الحمد و النعمة لك والمُلك لاشريك لك ، لبيك ذاالمعارج لبيك لبيك داعيا الى دارالسلام لبيك لبيك غفار الذنوب لبيك لبيك اهل التلبيه لبيك لبيك ذاالجلال و الاءكرام لبيك لبيك مرهوبا و مرعوبا اليك لبيك لبيك تبدى و المعاد اليك لبيك لبيك كشاف الكرب العظام لبيك لبيك عبدك و ابن عبدك لبيك لبيك يا كريم لبيك ... . كافى ، ج 4، ص 336، ح 2، باب التلبيه .
358- كافى ، ج 4، ص 335، ح 3، باب التلبيه .
359- بحارالانوار، ج 13، ص 10، ح 11، و ج 96، ص 185، ح 12.
360- كافى ، ج 4، ص 214، ح 8، باب حج الانبياء.
361- بحارالانوار، ج 96، ص 183، ح 5، باب علة التلبيه .
362- اشاره است به جملاتى از امام سجاد عليه السّلام در دعاى هشتم مناجات خمس عشر مناجاة المريدين ليوم الجمعة ((يا نعيمى و جنتى و دنياى و آخرتى )).
363- بحارالانوار، ج 91، ص 98، باب 32، مناجات اميرالمؤ منين .
364- دعاى روز بيست و سوم .
365- اشاره است به كريمه ((... و جنّة عَرضها السموات و الاءرض ...)) آل عمران : 133.
366- قمر: 55.
367- بحارالانوار، ج 40، ص 165.
368- بحارالانوار، ج 6، ص 133، ح 32.
369- طه : 12.
370- بحارالانوار، ج 42، ص 275، و ج 90، ص 367، ح 1، و ص 374.
371- انعام : 162.
372- اشاره است به حديثى از امام كاظم عليه السّلام كه به هشام ، فرمود: ((اى هشام ! لقمان فرزندش را به چيزهايى سفارش كرد از جمله سفارش هاى او اين بود كه يا بُنى انّ الدنيا بحر عميق قدغرق فيها عالَم كثير...)) كافى ، ج 1، ص 16، ح 12، كتاب العقل و الجهل .
373- آل عمران : 14.
374- تغابن : 14 و 15.
375- اشاره است به كريمه ((و ما كان لرسول ان ياءتى بآية الا باذن اللّه )) غافر: 78 و در كافى ، ج 1، ص 25، ح 20، كتاب العقل و الجهل .
376- اشاره است به كريمه ((بسم اللّه مجريها و مرسها)) هود: 41.
377- اسفار، ج 9، بخشى از باب احتضار و جان كندن .
378- رعد: 16.
379- سجده : 7.
380- صحيفه سجاديه ، دعاى 11.
381- مفاتيح الجنان ، مناجاة الشاكرين .
382- تفسير تسنيم ، ج 1، ص 334 - 337.
383- اشاره است به آيه شريفه ((وننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤ منين و لايزيد الظالمين الّا خسارا)) اسراء: 82.
384- بقره : 257.
385- واقعه : 79.
386- بحارالانوار، ج 25، ص 136.
387- اوصاف الاشراف ، باب اول در ايمان .
388- منازل السائرين ، بخش بدايات ، باب اول ، فى اليقظه .
389- بقره : 222.
390- كافى ، ج 2، كتاب ايمان و كفر، ح 1.
391- كافى ، ج 2، باب توبه ، ح 10.
392- بقره : 37.
393- بحارالانوار، ج 26، ص 334، ح 15.
394- مائده : 39.
395- انعام : 54.
396- مريم : 60.
397- طه : 82.
398- فرقان : 7.
399- نساء: 146.
400- غافر: 3.
401- اشاره است به آيات 17 و 18/ نساء.
402- نور: 31.
403- محمد: 29.
404- بحارالانوار، ج 60، ص 182، باب 3 و ج 90، ص 282، ح 23، باب 15 و كافى ، ج 2، ص 450، ح 1 و 2.
405- تحريم : 8.
406- اشاره است به آيه 31 نساء.
407- توبه : 15 و 27.
408- اين كه خدا هر گناهى حتى شرك را مى آمرزد، از عموم آياتى از قرآن مجيد فهميده مى شود كه از آن جمله است ((انّ اللّه يغفر الذنوب جميعا)) زمر: 53.
409- نهج البلاغه ، حكمت 409.
410- سيد نعمت اللّه جزائرى ، نورالبراهين يا انيس الوحيد در شرح التوحيد شيخ صدوق ، ج 1، ص 221، باب التوحيد فى نفى التشبيه ، با اندكى اختلاف ؛ سيد عبداللّه جزائرى ، التحفه السنيه ، ص 8.
411- حكيم الهى قمشه اى در حكمت الهى ، جلد 2، صفحه 269 ذيل ترجمه و شرح خطبه توحيديه حضرت على عليه السّلام ، تمامى اين حديث را نقل و ترجمه و شرح نموده و منابعى چند براى آن ذكر كرده است . و در ديوان اشعار پس از نقل و ترجمه به نظم در آورده كه با عنوان نغمه لاهوت در پايان ديوان حكيم صفحه 969 به چاپ رسيده است . حاج شيخ عبدالرحيم ملكيان ، ناصح قمشه اى ، نيز اين حديث را به نظم كشيده كه با عنوان گوهر مراد در صفحه 95 ديوان ناصح به چاپ رسيده است .
412- اشاره است به حديث ((القلب حرم اللّه فلاتسكن حرم اللّه غيراللّه )) بحارالانوار، ج 67، ص 25، ح 27.
413- كافى ، ج 4، ص 401، باب دخول مكه ، ح 1.
414- صافات : 79.
415- صافات : 181.
416- صافات : 109.
417- صافات : 120.
418- صافات : 130.
419- مريم : 15.
420- مريم : 33.
421- احزاب : 56.
422- بحارالانوار، ج 8، ص 59، باب 21، ح 82.
423- ديوان شمس تبريزى ، غزل 1091، با اندكى تفاوت .
424- شعراء: 82.
425- اعراف : 56.
426- سجده : 16.
427- كافى ، ج 2، ص 313، ح 3، باب عجب .
428- مثنوى معنوى ، دفتر چهارم ، تزئيف سخن هامان بى ايمان ، ص 73.
429- اعراف : 23.
430- انبياء: 78.
431- من لايحضره الفقيه ، ج 4، ص 393، ح 5835.
432- المراقبات ، مراقبات ماه مبارك رمضان ، باب امران مجربان فى تاءثير حال السالك ، فصل 10، ص 123.
433- اشاره است به مطلبى كه ابن عربى نقل نموده است كه ((...فهو صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اول شافع باذن اللّه و ارحم الراحمين آخر شافع يوم القيمة )). فتوحات مكيه ، چاپ بيروت ، ج 1، باب 12 فى معرفة دورة فلك سيّدنا محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و هى دورة السيادة ، ص 144.
434- حديد: 21 و 29؛ جمعه : 4.
435- آل عمران : 97.
436- فصلت : 53 و 54.
437- الميزان ، ج 3، ص 127 و ج 17، ص 142.
438- ديوان اشعار فروغى بسطامى ، غزل 1.
439- رعد: 17.
440- اعراف : 185.
441- فاطر: 15.
442- محمد: 38.
443- قصص : 24.
444- بحارالانوار، ج 69، ص 30 و 32.
445- مطففين : 14.
446- شعراء: 80.
447- نساء: 79.
448- نساء: 78.
449- شورى : 30.
450- بندى از دعاى جوشن كبير.
451- بحارالانوار، ج 58، ص 7، باب 42، عن النبى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ((من مات فقد قامت قيامته )).
452- شمس : 1.
453- حسن حسن زاده آملى ، صد كلمه در معرفت نفس ، كلمه 69، ص 31.
454- ديوان شمس تبريزى ، بخشى از غزل 341.
455- ديوان شمس تبريزى ، غزل 65.
456- اشاره است به حديث قدسى ((من دعانى اجبته و من ساءلنى ...و من قتلته فعلىّ ديته و من علىّ ديته فانا ديته )). مستدرك الوسائل ، ج 18، ص 419، ح 2. جهت توضيح بيشتر به بخش توضيحات ص 260، آئين عشق مراجعه گردد.
457- حر: 29؛ ص 72.
458- بحارالانوار، ج 12، ص 86، باب 5 و ج 96، ص 64، ح 40.
459- ابراهيم : 37.
460- كليات شمس ، غزل 109.
461- اشاره است به حديثى از پيامبر بزرگوار اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود ((من مات و لايعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية )) بحارالانوار، ج 23، ص 89، ح 35.
462- ديوان كمپانى ، در مدح سيدة النساء عليهما السّلام ، ص 39.
463- ديوان امام خمينى ، ص 142، چشم بيمار.
464- بحارالانوار، ج 4، ص 13، باب 2، ح 14.
465- اين شرح ديوان حافظ، جمال آفتاب و آفتاب هر نظر نام دارد و بيانات اخلاقى علامه طباطبائى در رابطه با غزليات حافظ است كه به قلم مرحوم سعادت پرور تدوين و در ده جلد منتشر شده است .
466- گلشن راز، بيت 718 و 719.
466- همان ، بيت 157.
468- ((الدنيا رسم الآخرة و الآخرة رسم الدنيا و ليس ...)) بحارالانوار، ج 30، ص 72، باب 68.
469- اشاره است به روايتى كه امام باقر عليه السّلام فرمود: ((اذا قام قائمنا وضع اللّه يده على رؤ س العباد فجمع بها عقولهم و كملت به احلامهم )) كافى ، ج 1، كتاب العقل و الجهل ، ص 25، ح 21.
470- اشاره است به فرمايش رسول گرامى اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه به اميرالمؤ منين عليه السّلام فرمود: ((يا على لو آنّ عبدا عبداللّه ... و مدفى عمره حتى حج الف عام ... ثم لم يوالك يا على لم يشم رائحة الجنة و لم يدخلها)) بحارالانوار، ج 27، ص 195، ح 53.
471- اشاره است به حديث ((على مع الحق و الحق مع على يدور معه حيث مادار)). همان ، ج 10، ص 451، باب 26.
472- همان ، ج 58، ص 235.
473- بقره : 115.
474- اشاره است به حديث ((افضل الاعمال انتظار الفرج )). بحارالانوار، ج 52، ص 125، ح 11.
475- حق اليقين ، ج 1، ص 225، مقصد رابع فى احوال الغائب المستتر.
476- اشاره است به آيه ((افحسبتم اءنّما خلقناكم عبثا و انّكم الينا لاترجعون )) مؤ منون : 115.
477- ((اللّه ولى الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات الى النور)) بقره : 257.
478- مثنوى معنوى ، دفتر دوم ، پايان قضيه يافتن شاه باز خويش را... و پايان قضيه حلوا خريدن شيخ ... .
479- ديوان حكيم الهى ، غزل دعائيه ، ش 322، ص 698.
480- اسراء: 109.
481- اشاره است به آيه شريفه ((و اءنّه هو اضحك و ابكى )) نجم : 43.
482- مريم : 58.
483- اشاره است به حديث ((البكاؤ ن خمسة آدم و يعقوب و يوسف و فاطمه بنت محمد و على بن الحسين عليهم السّلام )) بحارالانوار، ج 12، ص 264، ح 27.
484- همان ، ج 44، ص 245، ح 44.
485- مجمع البحرين ، ج 2، ص 421 ماده نوح .
486- بحارالانوار، ج 41، ص 11، ح 1.
487- الحقايق ، ص 523، خبر الاصمعى ، اين روايت در كتاب مصباح الانظار، فيض كاشانى كه در پايان الحقايق به چاپ رسيده نقل شده است . نيز بحارالانوار، ج 46، ص 81 و ج 96، ص 197، ح 11 و خبر طاوس الفقيه .
488- بحارالانوار، ج 12، ص 380، ح 1.
489- همان ، ج 13، ص 329، ح 7، و ص 361، ح 78.
490- همان ، ج 70، ص 157.
491- بندهاى پايانى دعاى كميل .
492- آل عمران : 96.
493- نهج البلاغه ، خطبه 97.
494- نهج البلاغه ، خطبه 116.
495- اشاره است به كريمه ((الى المسجدالاقصى الذى بارنا)) اسراء: 1.
496- نور: 37.
497- رعد: 17.
498- بحارالانوار، ج 89، ص 205، ح 3 و 5.
499- نحل : 89.
500- آل عمران : 138.
501- آل عمران : 96.
502- محمد: 17.
503- انعام : 82.
504- انعام : 56.
505- بقره : 1 - 4.
506- بحارالانوار، ج 96، ص 103، ح 1.
507- مستدرك الوسائل ، ج 9، ص 420، ح 4، باب 54.
508- اشاره است به نساء: 175.
509- اعراف : 143.
510- خواجه نصيرالدين طوسى در اوصاف الاشراف ، بحث اتحاد، اين بيت را از حلّاج دانسته و برخى ديگر آن را به ابن عربى نسبت مى دهند.
511- صحيفه امام ، ج 11، ص 381.
512- تغابن : 1.
513- اشاره است به انعام : 102؛ رعد: 16؛ زمر: 62؛ غافر: 62.
514- اشاره است به فصلت : 54.
515- اشاره است به نساء: 33؛ احزاب : 55.
516- اشاره است به فرقان : 31.
517- حديد: 3.
518- حديد: 4.
519- قصص : 10.
520- گلشن راز، در جواب سؤ ال هفتم ، بيت 443.
521- بحارالانوار، ج 38، ص 196، ح 3 و ص 199، ح 6.
522- شعرا: 89.
523- رعد: 28.
524- مطففين : 14.
525- صافات : 84.
526- ق : 37.
527- شعراء: 194 و 193.
528- انفال : 24.
529- كهف : 28.
530- تغابن : 11.
531- احزاب : 4.
532- آل عمران : 151.
533- اعراف : 179.
534- حج : 46.
535- روم : 59.
536- فتح : 4.
537- اشاره است به حديثى كه فرموده اند: ((قلب المؤ من عرش الرحمن )) بحارالانوار، ج 55، ص 39، ذيل ح 61.
538- اشاره است به حديثى از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: ((قلب المؤ من بين اصبعين من اصابع الرحمن )) همان ، ج 67، ص 39 و 40، باب 44.
539- كافى ، ج 1، ص 98، ح 5، باب ابطال الرؤ يه ، از امام باقر عليه السّلام .
540- الميزان ، ج 20، ص 198، ذيل آيه ((وجوه يومئذ ناضره * الى ربها ناظره )) قيامت 22 و 23.
541- اشاره است به حديثى از امام صادق عليه السّلام كه فرموده است : ((القلب حرم اللّه فلاتسكن حرم اللّه غيراللّه )) بحارالانوار، ج 67، ص 25، ح 27.
542- حديد: 3.
543- محمد: 19.
544- بحارالانوار، ج 59، ص 286 و ج 63، ص 448، ح 8 و ص 450، ح 16.
545- انسان (دهر): 21.
546- بحارالانوار، ج 8، ص 211، ذيل ح 205 باب 23.
547- الواقعه : 14.
548- هود: 6.
549- غافر: 64.
550- بقره : 172.
551- آل عمران : 144.
552- بقره : 3.
553- سجده : 16.
554- آل عمران : 27.
555- حج : 58.
556- شعراء: 80.
557- آل عمران : 129.
558- صافات : 40 و 41.
559- ذاريات : 58.
560- انعام : 155.
561- احزاب : 43.
562- از جمله آيات است ((ويذكروا اسم اللّه فى ايام معلومات )) حج : 28.
563- ديوان اسرار، ص 50.
564- مثنوى معنوى ، دفتر اول ، در ذكر دانش خرگوش و بيان فضيلت و منافع دانش .