اعمال این حج دارای دو بخش است اول عمره تمتع دوم حج تمتع قسمت اول دارای پنج عمل است:

1- احرام

2- طواف خانه خدا

3- دو رکعت نماز طواف

4- سعی بین صفا و مروه

5- تقصیر

آداب و احکام این پنج عمل را اول می‏گوییم تا برسیم به بخش دوم.

مقدمه دانسته شود افرادی که از ایران به مکه می‏روند دو دسته هستند یا مدینه اول یا مدینه دوم دسته‏ای که اول به مدینه می‏روند و چند روزی هستند و از آنجا به طرف مکه حرکت می‏کنند پس از خروج از مدینه می‏رسند به مسجدی بنام (مسجد شجره) اینجا میقات ست‏یعنی جای محرم شدن پیاده می‏شوند و در آن مسجد محرم می‏شوند.

و دسته‏ای که اول به مکه می‏روند اینها از جده بطرف مکه حرکت می‏کنند بجائی می‏رسند بنام (جحفه) که آنجا هم میقات است و پیاده می‏شوند برای محرم شدن.

1- احرام و احکام آن

واجبات احرام سه چیز است اول پوشیدن لباس احرام دوم نیت محرم شدن سوم تلبیه یعنی لبیک گفتن.

لباس احرام دو قطعه پارچه مثل دو حوله یا غیر آن که دوخت در آن نباشد و همچنین پاک و مباح و حلال باشد یکی را مثل لنگ از کمر می‏بندند و دیگری را از روی شانه‏ها می‏اندازند بعد از پوشیدن این دو جامع نیت می‏کند انجام دادن احرام عمره تمتع را قربة الی الله و با این نیت لبیک می‏گوید و صورت لبیک چنین است.

لبیک اللهم لبیک لبیک لا شریک لک لبیک ان الحمد و النعمة لک و الملک لا شریک لک لبیک

مسئله: تمام اعمال عمره و حج از اولی که انسان لباس احرام می‏پوشد تا آخر اعمال حج همه و همه عبادت است و باید با توجه داشتن در وقت عمل که چه عملی می‏خواهد بجا بیاورد همه را برای خداوند انجام دهد و اگر ریا کند آن عملی که در او ریا شده باطل است.

مسئله: لباس احرام برای مردها واجب است و زن می‏تواند در همان لباسهای معمولی خودش گرچه دوخته باشد محرم شود.

مسئله: لباس احرام اگر نجس شود تا وقتی که انسان محرم است باحتیاط وجوبی باید تطهیر کند و همچنین در حال احرام اگر بدنش نجس شود احتیاط آنست که تطهیر کند و لازم نیست لباس احرام را همیشه دربر داشته باشد بلکه جایز است آنها را عوض کند و برای شستن یا حمام رفتن بیرون بیاورد و لخت‏شود.

مسئله: احتیاط واجب اینستکه این دو جامه را قبل از نیت احرام و لبیک گفتن بپوشد و اگر بعد از لبیک پوشید احتیاط آنست که لبیک را دوباره بگوید و باید دانسته شود که محرم شدن به لبیک گفتن است نه به لباس احرام پوشیدن.

مسئله: احتیاط واجب آنست که در داخل مسجد شجره محرم شود نه خارج آن هر چند نزدیک بآن باشد.

مسئله: جنابت‏یا حیض مانع از محرم شدن نیست و اینها می‏توانند در حال عبور از مسجد محرم شوند و نباید در مسجد توقف کنند.

مسئله: واجب است لبیک بطور صحیح گفته شود و اگر بلد نیست‏شخص دیگری که بلد است کلمه کلمه بگوید و او هم دنبالش بگوید.

مسئله: لبیک بصورتی که گفته شد یک مرتبه بیشتر واجب نیست و تکرار آن مستحب است ولی وقتی بجائی رسید که خانه‏های مکه دیده می‏شود احتیاط واجب آنست که لبیک را ترک کند و دیگر نگوید.

مسئله: گره زدن لباس احرام اشکال ندارد می‏تواند لنگ را به کمر گره بزند نه بگردن و همچنین می‏تواند سنگ در جامع احرام بگذارد و با نخ ببندد.

و اما تروک احرام یعنی چیزهائی که بر محرم حرام می‏شود و باید ترک کند 24 چیز است.

اول - شکار کردن حیوان وحشی صحرائی مثل آهو و همچنین خوردن گوشت آن و نشان دادن شکار به شکارچی و کمک کردن به آن، بنابراین شکار حیوان دریائی و کشتن حیوانات اهلی مثل مرغ و گاو و گوسفند اشکال ندارد.

مسئله: پرندگان جزء شکار صحرائی هستند و همچنین ملخ.

مسئله: احتیاط واجب آنست که زنبور را نکشد اگر قصد اذیت ندارد و در صورت اذیت اشکال ندارد و همچنین کشتن حیوانات موذی مثل مار و عقرب اشکال ندارد.

مسئله: صید کردن کفاره دارد حتی اگر جاهل به مسئله هم باشد و در اینجا مسائل زیادی است ولی چون مورد لزوم نیست‏خودداری شد.

دوم -جماع با زن و بوسیدن و بازی کردن با او و نگاه بشهوت کردن و بلکه هر نوع لذت بردن از زن در حال احرام حرام است.

مسئله: اگر زنی را از روی شهوت ببوسد کفاره آن یک شتر است و اگر بدون شهوت باشد یک گوسفند کفاره دارد.

مسئله: اگر کسی با زن از روی شهوت دست بازی کند چه انزالش بشود چه نشود باید یک گوسفند کفاره بدهد.

دانسته شود در جماع با زن مسائل زیادی است ولی چون معمولا واقع نمی‏شود و کسی در حال احرام چنین کاری نمی‏کند از تفصیل خودداری شد.

سوم -عقد کردن زن برای خود یا برای دیگری و همچنین شاهد شدن بر عقد حرام است ولی خواستگاری کردن در حال احرام اشکال ندارد.

مسئله: اگر با دانستن مسئله زنی را در حال احرام برای خود عقد کند یا صیغه نماید آن زن بر او حرام ابدی می‏شود در اینجا هم مسائل زیادی هست چون نوعا واقع نمی‏شود ذکر نکردیم.

چهارم -استمناء (یعنی کاری کند که منی از او بیرون آید.)

مسئله: در استمناء بهر نحوی باشد گرچه با زن خود اگر منی خارج شود باید یک شتر کفاره بدهد.

پنجم -استعمال عطریات مثل مشگ و زعفران و امثال آن که مالیدن اینها به بدن و لباس و همچنین خوردن آنها مثل خوردن زعفران و همچنین پوشیدن لباسی که بوی عطر می‏دهد اگر چه قبلا به آن عطر زده باشد ولی خوردن میوه‏های معطر و بو کردن آنها مثل سیب و به اشکال ندارد.

مسئله: در وقت گذشتن از بازار یا مغازه عطر فروشی لازم نیست دماغ را بگیرد و رسیدن بوی عطر به دماغ اشکال ندارد ولی باید بو نکند.

مسئله: گرفتن دماغ از بوی بد حرام است ولی تند رفتن که کمتر بوی بد را بفهمد اشکال ندارد.

مسئله: کفاره استعمال بوی خوش یک گوسفند است بنابر احتیاط واجب.

مسئله: اگر بوی خوش را مکرر استعمال کند اگر این تکرار در یک وقت باشد همان یک گوسفند کفاره است و اگر در دو وقت‏یا بیشتر واقع شود مثلا یک مرتبه صبح یک مرتبه ظهر برای هر دفعه یک گوسفند باحتیاط وجوبی بدهد و اگر بعد از استعمال کفاره را داد و بعد از کفاره باز استعمال کرد واجب است دو مرتبه کفاره بدهد.

ششم - پوشیدن چیز دوخته مثل کت و شلوار و پیراهن و زیرجامه و شورت و امثال اینها و همچنین لباسی که دوخته نیست ولی شبیه به دوخته است مثل جاکت بدون دوخت‏یا لباسی که از نمد درست می‏کنند و همچنین چیزهای کوچک مثل کمربند و شب کلاه باحتیاط وجوبی ولی همیانی که در آن پول می‏گذارند و بکمر می‏بندند اگر دوخته باشد اشکال ندارد.

مسئله: فتق بند دوخته شده و هر لباس دوخته اگر احتیاط به آن داشته باشد جایز است بپوشد ولی باید کفاره آن را بدهد و دانسته شود لباس دوخته برای مرد حرام است و برای زن جایز است.

مسئله: کفاره پوشیدن لباس دوخته یک گوسفند است و در فتق بند بطور احتیاط است.

مسئله: اگر محرم چند قسم لباس دوخته بپوشد مثل پیراهن و کت و شلوار برای هر یک جداگانه باید یک گوسفند کفاره بدهد و اگر یک لباس دوخته را که پوشیده بود کفاره‏اش را داد و بعد از دادن کفاره همان لباس یا لباس دیگری که دوخته بود باز پوشید دو مرتبه باید کفاره بدهد و اگر چند لباس ولی از یک قسم بپوشد مثل دو تا کت‏یا دو تا شلوار باحتیاط وجوبی برای هر یک باید یک کفاره بدهد و اگر از جهت‏سرما یا عذر دیگر هم باشد کفاره ساقط نمی‏شود. و اگر لباس ندوخته مثل لباس احرام متعدد بپوشد اشکال ندارد.

هفتم - سرمه کشیدن بسیاهی که در آن زینت باشد هر چند قصد زینت نکند و احتیاط واجب اینست که از هرگونه سرمه اجتناب گردد بلکه اگر بوی خوش داشته باشد قطعا حرام است. و حرمت‏سرمه کشیدن هم برای مرد است و هم زن.

مسئله: سرمه کشیدن حرام است ولی کفاره ندارد البته اگر دارای بوی خوش باشد احتیاط کفاره دادن است به یک گوسفند.

هشتم - نگاه کردن به آینه برای مرد و زن حرام است ولی نگاه کردن بچیزهای صاف و همچنین به آب صاف که عکس انسان در آنها پیداست اشکال ندارد.

مسئله: اگر در اطاقی که ساکن است‏یا در ماشینی که سوار شده آینه باشد و بداند که چشم او گاهی سهوا به او می‏افتد اشکال ندارد.

مسئله: در نگاه کردن به آینه کفاره نیست ولی اگر عمدا نگاه کند گناه کرده.

نهم - پوشاندن روی پا بوسیله کفش یا جوراب و غیره و این مخصوص مردها است برای زن اشکال ندارد.

مسئله: پوشیدن دم‏پائیهائی که فقط دو سه بند باریک دارد و مقدار کمی از روی پا را می‏پوشاند اشکال ندارد.

مسئله: پوشانیدن روی پا حرام است ولی کفاره ندارد.

دهم - فسوق است‏یعنی دروغ گفتن و فحش دادن و فخر به دیگران کردن همه اینها حرام است ولی کفاره ندارد و باید استغفار کند.

یازدهم - جدال است معنای جدال آنست که برای ثابت کردن یا رد کردن یک مطلبی قسم بخورد چه قسم راست باشد چه دروغ چه عربی باشد مثل (لا و الله) و (بلی و الله) چه فارسی یا هر زبان دیگر مثل (نه بخدا) یا (آری بخدا)

مسئله: مراد از قسمی که حرام است قسم بخدا است نه بشخص یا چیز دیگر مثلا قسم خوردن به پیغمبر و امام و کعبه داخل در جدال نیست لکن قسم خوردن بسایر اسمهای خدا مثل رحمان و رحیم و غیره باحتیاط وجوبی داخل در جدال است.

مسئله: اگر قسم راست بخورد دفعه اول و دوم کفاره ندارد و باید استغفار کند و دفعه سوم اگر قسم بخورد یک گوسفند کفاره واجب می‏شود و تا وقتی که کفاره را نداده اگر بیش از سه مرتبه هم قسم راست بخورد کفاره آن همان یک گوسفند است ولی اگر کفاره را داد و بعد از آن باز قسم راست‏خورد قسم اول و دوم کفاره ندارد و در سومی یک گوسفند دیگر کفاره دارد و همچنین.

مسئله: اگر در جدال دروغگو باشد واجب است در دفعه اول یک گوسفند و در دوم یک گاو و در سوم یک شتر کفاره بدهد و در بیشتر از سوم باز کفاره یک شتر است و در اینجا هم دانسته شود اگر کفاره داد و بعد باز قسم بدروغ خورد بهمان ترتیب کفاره تکرار می‏شود.

دوازدهم - کشتن جانورانی که در بدن هستند مثل شپش و کک و کنه که در بدن حیوان است و همچنین حرام است آنها را از بدن بیندازد یا در جای ناامنی قرار دهد که بیفتد ولی در هر صورت کفاره ندارد و گناهکار است.

سیزدهم - حرام است انگشتر در حال احرام برای زینت بدست کردن و اگر برای استحباب باشد مثل اینکه انگشتر عقیق برای ثوابش در دست کند اشکال ندارد.

مسئله: حنا بستن چه با قصد زینت چه بدون قصد زینت برای محرم حرام است ولی اگر قبل از احرام ببندد و اثرش بماند اشکال ندارد.

مسئله: انگشتر برای زینت و حنا بستن بدست گرچه حرام است ولی کفاره ندارد.

چهاردهم - پوشیدن زیور آلات است برای زن که در آن زینت است اگر چه با قصد زینت نپوشد ولی زیورهائی که قبل از احرام عادت داشته بپوشیدن آنها مثل دستبندهائی که همیشه در دست دارد واجب نیست بیرون بیاورد ولی آنها را نباید به مرد حتی شوهرش نشان دهد.

مسئله: پوشیدن زیور حرام است ولی کفاره ندارد.

پانزدهم - روغن مالیدن به بدن است گرچه بوی خوش هم نداشته باشد و اگر بوی خوش داشته باشد و بویش تا بعد از احرام میماند جایز نیست قبل از احرام هم بمالد.

مسئله: روغن مالیدن اگر از روی اضطرار و احتیاج باشد اشکال ندارد.

مسئله: روغن اگر بوی خوش نداشته باشد مالیدن آن حرام و کفاره ندارد ولی اگر دارای بوی خوش باشد یک گوسفند کفاره دارد حتی در صورتی هم که محتاج باشد حرام نیست ولی کفاره ساقط نمی‏شود.

شانزدهم - زایل کردن و تراشیدن و کندن مو از بدن چه از بدن خود باشد چه غیر و آن غیر چه محرم باشد چه نباشد حتی کندن یک عدد مو هم حرام است ولی اگر در حال غسل یا وضو خودش کنده شود اشکال ندارد.

مسئله: اگر کسی سرش را در حال احرام بدون ضرورت بتراشد یا موهای زیر بغلش را بتراشد واجب است‏یک گوسفند کفاره بدهد و اگر زیر یک بغل را بتراشد باحتیاط کفاره دهد.

هفدهم - پوشانیدن مرد است‏سر خود را بوسیله کلاه یا دستمال و به احتیاط وجوبی نباید سر را با حنا یا گل هم بپوشاند و همچنین بار به سر گرفتن ولی اگر دستها را بسر گذارده اشکال ندارد.

مسئله: سر را زیر آب کردن هم حرام است و فرقی در حرام بودن پوشیدن سر نیست چه همه آن را بپوشد چه بعض آن را و گوشها جزء سر است نباید پوشید ولی در موقع خوابیدن که قهرا مقداری از سر انسان روی بالش قرار می‏گیرد اشکال ندارد.

مسئله: پشه بند که به سر نمی‏افتد اشکال ندارد.

مسئله: اگر سر را شست نباید با حوله و دستمال خشک کند اگر چه بعض سر باشد.

مسئله: اگر کسی سر را به هر وسیله بپوشاند کفاره آن یک گوسفند است گر چه مکرر بپوشاند و اگر بعض سر را هم بپوشاند به احتیاط وجوبی باید کفاره را بدهد البته کفاره در وقتی واجب است که دانسته و با توجه بپوشاند و اگر نمی‏دانسته یا غفلت کرده کفاره ندارد.

هیجدهم - پوشانیدن زن است روی خود را با نقاب و روبند و غیره و جایز نیست با باد بزن روی خود را بپوشاند ولی پوشانیدن رو با دست اشکال ندارد.

مسئله: قسمتی از رو در حکم تمام آن است و نباید پوشیده شود ولی در موقع خوابیدن که قهرا مقداری از رو روی بالش قرار می‏گیرد اشکال ندارد.

مسئله: واجب است برای نماز زن سر خود را بپوشاند و مقدمة برای پوشانیدن سر لازم است کمی از اطراف صورت را بپوشاند لکن واجب است بعد از نماز فورا آنرا باز کند.

مسئله: جایز است برای رو گرفتن از نامحرم چادر یا جامه را که بسر انداخته پائین بکشد که رویش دیده نشود و کفاره هم ندارد.

مسئله: پوشانیدن زن روی خود را حرام است ولی کفاره ندارد.

نوزدهم - سایه قرار دادن مرد است بالای سر خود و برای زنان و کودکان جایز است.

مسئله: سایه قرار دادن در موقع طی منزل حرام است و اگر در جائی منزل کرد یا پیاده شد مثل قهوه خانه توی راه یا مسافرخانه یا در منی که منزل کرده زیر سقف و سایه رفتن اشکال ندارد. گرچه در اینگونه جاها راه هم برود. بنابراین در منی که هست برای رفتن برای رمی جمره یا قربانی کردن اگر چتر بسر گیرد اشکال ندارد و همچنین اگر راه و منزل طی کردن در شب باشد باز زیر سقف اشکال ندارد مثلا اگر شب در ماشین سرپوشیده یا هواپیما باشد اشکال ندارد.

مسئله: اگر از جهت‏سرما یا گرما مجبور باشد زیر سایه و سقف برود اشکال ندارد ولی کفاره را باید بدهد و کفاره آن یک گوسفند است.

مسئله: در احرام عمره گرچه مکرر زیر سایه برود کفاره تکرار نمی‏شود همان یک گوسفند است لکن اگر در احرام حج هم زیر سایه برود چه یک دفعه چه بیشتر کفاره آن جدا است و یک گوسفند است.

بیستم - بیرون آوردن خون است از بدن خودش بخراشیدن بدن یا مسواک کردن، دندان کشیدن و امثال اینها ولی بیرون آوردن خون از بدن دیگری حرام نیست.

مسئله: در صورت ناچاری مثل رگ زدن و غیر آن اشکال ندارد.

مسئله: خون از بدن خود بیرون آوردن حرام است ولی کفاره ندارد.

بیست و یکم - ناخن گرفتن حتی بعض یک ناخن هم حرام است بهر وسیله که باشد و همچنین فرقی ندارد ناخن پا باشد یا دست و باحتیاط وجوبی بوسیله دندان و سوهان هم ناخن گرفتن حرام است.

مسئله: کفاره ناخن گرفتن باین شرح است اگر یک ناخن را بگیرد چه از دست چه از پا باید یک مد طعام کفاره بدهد و همچنین برای هر ناخن ازدست‏یا پا تا به ده نرسیده مثلا اگر نه تا ناخن دست را گرفت باید نه مد طعام بدهد و همچنین در ناخنهای پا ولی اگر به ده رسید باید یک گوسفند کفاره بدهد و در صورتیکه تمام ده ناخن دست و ده ناخن پا را در یک مجلس گرفت برای همه یک گوسفند کافی است و اگر در دو مجلس یا بیشتر گرفته باشد دو گوسفند باید بدهد یکی برای دست‏یکی برای پا و اگر پنج ناخن از دست و پنج ناخن از پا گرفت ده مد طعام کفاره بدهد پنج مد برای دست و پنج مد برای پا با این شرح قاعده بدست آمد و توضیح بیشتر لازم نیست.

مسئله: اگر گرفتن ناخن ضروری باشد جایز است گرفتن ولی باحتیاط وجوبی باید کفاره را بدهد.

مسئله: مقدار مد هفتصد و پنجاه گرم است.

بیست و دوم - کندن دندان است هر چند خون نیاید بنابر احتیاط و احتیاط آنستکه یک گوسفند کفاره بدهد.

بیست و سوم - کندن درخت‏یا گیاهی که در حرم روئیده باشد ولی درخت میوه و خرما را کندن اشکال ندارد و دانسته شود که حرام بودن کندن درخت و گیاه حرم مخصوص محرم نیست برای غیر محرم هم حرام است و اگر بوسیله راه رفتن معمولی گیاهی کنده شود اشکال ندارد.

مسئله: کفاره کندن درختی که جایز نیست کندن آن، احتیاط آنست اگر بزرگ باشد یک گاو و اگر کوچک باشد یک گوسفند بدهد و اگر بعض درخت را قطع کند واجب است قیمت آنرا کفاره بدهد.

مسئله: کندن گیاه گرچه حرام است ولی کفاره ندارد و باید استغفار کند.

بیست و چهارم - اسلحه در برداشتن بنابر احتیاط برای محرم حرام است مگر بجهت ضرورت ولی کفاره ندارد و احتیاط آنست که اسلحه را اگر نمایان باشد همراه خود برندارد اگر چه بخود نبسته باشد و فرقی در اسلحه نیست چه سرد باشد چه گرم هر چه از آلات جنگ شمرده شود.

مسئله: هر یک از این امور که گفتیم کفاره دارد اگر از روی ندانستن مسئله یا غفلت‏یا فراموشی واقع شود کفاره ندارد مگر در صید که در هر صورت کفاره دارد.

(احکام و آداب احرام تا اینجا تمام شد و حالا شروع می‏کنیم به عمل دوم عمره تمتع.)

دوم از اعمال عمره تمتع طواف است پس از اینکه انسان وارد مکه شد واجب است با همان لباس احرام هفت مرتبه دور خانه کعبه بگردد و این عمل را طواف گویند و باید دانسته شود که طواف از ارکان عمره است و کسی که آن را عمدا ترک کند تا وقتی که وقت آن بگذرد عمره او باطل است چه عالم به مسئله باشد چه نباشد و وقت فوت طواف وقتی است که اگر بخواهد آنرا با بقیه اعمال عمره بجا آورد بوقوف بعرفات نمی‏رسد.

مسئله: اگر از روی سهو ترک کرد طواف را، لازم است آنرا بجا آورد هر وقت که باشد و اگر برگشته به محل خود و نتواند برگردد بمکه یا مشقت داشته باشد برگشتن باید شخص مورد اطمینانی را نایب بگیرد.

مسئله: اگر شخصی که احرام عمره تمتع بسته بواسطه عذری دیر بمکه رسید که وقت انجام عمره ندارد یعنی اگر انجام دهد بوقوف عرفات نمی‏رسد یا زن حائض که بواسطه حیض نتوانسته طواف کند و اگر بخواهد صبر کند تا پاک شود می‏ترسد بوقوف عرفات نرسد اینگونه افراد که معذور هستند از انجام عمره تمتع حج آنها تبدیل میشود بحج افراد یعنی باید با همین احرام برود عرفات و مشعر و منی و همه آن اعمال را انجام دهد مثل سایرین غیر از قربانی که در حج افراد واجب نیست و بعد از برگردیدن بمکه باید عمره مفرده بجا آورد و عمره مفرده مثل همان عمره تمتع است باضافه طواف نساء و نماز طواف نساء که این دو در عمره مفرده لازم است. و برای احرام هم باید از حرم خارج شود و در آنجا محرم شود به نیت عمره مفرده و بیاید بمکه برای انجام سایر اعمال عمره مفرده و اگر حج افراد و عمره مفرده را بطوری که گفته‏شد انجام داد کافی است و حجه الاسلام از او ساقط میشود.

2- طواف و احکام آن (شرایط و واجبات طواف)

اول - نیت‏یعنی قصد کند طواف عمره تمتع را قربه الی الله و اگر ریا و خود نمائی کند طواف او باطل و معصیت هم کرده.

دوم - طهارت که باید پاک باشد از جنابت و حیض و نفاس و همچنین اگر وضوء ندارد باید وضو بگیرد لکن طواف مستحبی را میتواند بدون وضو انجام دهد.

مسئله: اگر کسی بدون طهارت طواف کند باطل است چه عمدی چه سهوی و چه مسئله را بداند چه نداند و اگر عذر داشته باشد از وضو گرفتن یا غسل کردن واجب است تیمم کند.

شرط سوم - طهارت بدن و لباس است در طواف باید تمام بدن و لباس از هر نجاستی پاک باشد حتی باحتیاط وجوبی از خون کمتر از درهم و همچنین عرقچین و جوراب و حتی انگشتر باحتیاط وجوبی باید پاک باشد و در خون قروح و جروح هم به احتیاط وجوبی تا مقداری که امکان تطهیر هست باید تطهیر کرد و لباس را عوض نمود ولی اگر مشقت داشته باشد لازم نیست.

مسئله: اگر بعد از طواف فهمید که لباس یا بدنش نجس بوده طوافش صحیح است ولی اگر می‏دانسته و فراموش کرده احتیاط واجب آنستکه طواف را اعاده کند.

شرط چهارم - ختنه شده بودن است و احتیاط واجب آنستکه درباره بچه نابالغ هم مراعات شود.

شرط پنجم - ستر عورت است پس اگر بدون ساتر عورت طواف کند باطل است و همچنین ساتر باید غصبی نباشد.

(چگونگی طواف)

واجب است طواف از محاذی حجر الاسود شروع و بآنجا هم ختم شود و دقت زیاد و وسوسه لازم نیست و پس از هر دوری لازم نیست در مقابل حجر الاسود بایستد و دوباره حرکت کند و اگر اینگونه حرکات غیر متعارف داشته باشد بصورت وسوسه طواف اشکال پیدا می‏کند و در طواف باید خانه کعبه بطرف چپ انسان قرار گیرد بطور متعارف و در این جهت هم دقتهای بی مورد و وسوسه‏های جاهلانه نباید داشت البته در هر کاری رعایت احتیاط عقلائی اشکال ندارد.

مسئله: اگر بواسطه شلوغی و فشار مقداری از دور زدن بخلاف متعارف شد مثل اینکه روی طواف کننده یا پشت او بطرف خانه کعبه قرار گرفت‏یا عقب طواف کرد باید همان مقدار را جبران کند و صحیح انجام دهد و همچنین اگر مقداری از طواف را انسان بدون اختیار با فشار دیگران جلو برود باید آن مقدار را از سر بگیرد.

مسئله: واجب است‏حجر اسماعیل را در طواف داخل کند یعنی از پشت آن دور بزند و اگر از داخل آن برود باطل است و درهر دوری که اینطور کرده باحتیاط واجب باید آن دور را از سر بگیرد.

مسئله: طواف باید در فاصله بین خانه کعبه و مقام ابراهیم واقع شود و این فاصله چنانچه گفته شده بیست و شش ذراع و نیم است پس در طواف نباید در همه اطراف بیش از این مقدار از خانه فاصله گرفت و هر مقداری که بیش از این فاصله داشته باید اعاده کند و باید دانسته شود در آن طرفی که حجر اسماعیل هست باز فاصله را باید تا خانه حساب کرد نه تا حجر بنابراین در آن قسمت چنانچه گفته‏اند تقریبا شش ذراع و نیم برای طواف باقی میماند و محل طواف تنگ میشود و اگر در این قسمت بیش از شش ذراع و نیم از حجر فاصله گرفت هر مقداری که در فاصله بیشتر طواف کرده باید اعاده کند.

بدانکه در اطراف دیوار کعبه یک پیش آمدگی هست که آنرا (شاذروان) گویند آن هم جزء خانه است بنابراین باید طواف بدور آن باشد و اگر اتفاقا روی آن رفت و طواف کرد هر مقدار از طواف که اینطور واقع شده باید اعاده کند چنانچه اگر در طواف از روی دیوار حجر اسماعیل برود صحیح نیست زیرا این دو یعنی حجر اسماعیل و شاذروان جزء خانه است که باید بدور آنها طواف کند نه روی آنها ولی اگر در حال طواف دست بر روی حجر بگذارد یا بدیوار کعبه بزند (که در نتیجه یک عضو از بدن که دست باشد بدور خانه واقع نشده) اشکال ندارد و طواف صحیح است.

مسئله: طواف باید هفت دور باشد نه کم نه زیاد و اگر از اول طواف قصد داشته باشد که کمتر یا بیشتر بجا آورد این طواف بکلی باطل است‏حتی اگر هفت دور هم طواف کند زیرا از اول قصدش صحیح نبوده و اگر از روی ندانستن مسئله و سهو و غفلت هم اینطور طواف کرده باحتیاط وجوبی باید اعاده کند.

مسئله: اگر از طواف واجب عملا چیزی کم کند عمدا باید کسری را بجا آورد و اگر فاصله زیاد شده باحتیاط وجوبی باید کسری را بجا آورد و طواف را هم اعاده نماید و در صورتیکه سهوا کم کرده باشد باز احتیاط آنستکه بهمین طوری که گفته شد عمل کند یعنی هر چه کسری داشته بجا آورد و اصل طواف را هم اعاده کند البته اگر فاصله زیاد باشد.

مسئله: در طواف واجب قران جایز نیست‏یعنی جایز نیست طواف واجب را با طواف دیگر دنبال هم بیاورد بدون اینکه بین دو طواف نماز طواف فاصله شود و در طواف مستحب مکروه است.

مسئله: اگر بعد از تمام کردن طواف وکنار رفتن شک کند زیادتر از هفت دور بجا آورده یا نه بشک خود اعتنا نکند و طوافش صحیح است ولی اگر در این صورت شک کند که کمتر از هفت دور بجا آورده یا نه احتیاط واجب آنست که کسری را بجا آورد و بعدا طواف را اعاده نماید.

مسئله: اگر در حال طواف شک کند که این دور هفتم است‏یا هشتم طوافش باطل است و همچنین اگر شک کند که دور ششم است‏یا هفتم و هر چه پای نقیصه در کار است طواف او باطل است.

مسئله: قطع کردن طواف مستحب بدون عذر جایز است و در طواف واجب کراهت دارد.

مسئله: در بین طواف نشستن و کمی خستگی گرفتن یا رفتن بطرف دیوار خانه و دست کشیدن و بوسیدن و دو مرتبه از همانجا که بوده طواف را ادامه دهد اشکال ندارد و همچنین در حال طواف رو را باینطرف و آن طرف گردانیدن و حرف زدن اشکال ندارد البته سزاوار است انسان در حال انجام این عبادت بزرگ و سنگین و مشغول ذکر خدا باشد.

مسئله: اگر بعد از تمام کردن طواف شک کند صحیح بجا آورده یا نه بشک خود اعتنا نکند و صحیح است.

3- نماز طواف و احکام آن

مسئله: واجب است بعد از تمام شدن طواف دو رکعت نماز بخواند و احتیاط واجب آنستکه این نماز را پشت مقام ابراهیم بجا آورد و اگر بواسطه زیادی جمعیت نتوانست در پشت مقام بایستد میتواند در یکی از دو طرف مقام هر کدام که نزدیکتر بمقام است بخواند ولی نماز طواف مستحب را در هر جای مسجد می‏تواند بخواند.

مسئله: اگر کسی فراموش کند نماز طواف را و مشغول سعی بین صفا و مروه شود یا مسئله: را نمیدانسته و نماز را نخوانده مشغول سعی شده وقتی یادش آمد یا مسئله: رافهمید باید سعی را رها کند و نماز را در محلی که گفتیم بجا آورد و برگردد سعی را از جائی که مانده تمام کند و اگر بعد از سعی یا اعمال دیگر متوجه شد باید بجا آورد ولی لازم نیست اعمال بعدی از سعی و غیره را که بجا آورده اعاده کند و اگر کسی بکلی متوجه نشد تا از مکه خارج گردید اگر برگشتن او به مسجد الحرام مشکل است هر جا که متوجه شد بخواند گرچه در شهر دیگر و اگر تا زنده بود یادش نیامد و متوجه نشد بعد از مرگ پسر بزرگش باید قضای آنرا بجا آورد.

مسئله: واجب است بر هر مکلفی که نماز خود را یاد بگیرد و قرائت و ذکرهای نماز را درست کند خصوصا کسی که می‏خواهد بحج برود چون بعضی از علما گفته‏اند اگر نماز او درست نباشد عمره و حج او باطل است و همچنین بنابراین قول ممکن است چیزهایی که در احرام براو حرام شده بود مثل زن و چیزهای دیگر بر او حلال نشود.

مسئله: اگر شخص نتوانست قرائت‏یا ذکرهای نماز را یاد بگیرد باید نماز را بهر طوری که میتواند خودش بجا آورد و کفایت می‏کند و اگر ممکن است کسی باو تلقین کند و نائب گرفتن کافی نیست.

4- سعی بین صفا و مروه و احکام آن

مسئله: واجب است بعد از نماز طواف سعی کند بین صفا و مروه که دو کوه معروف است و مراد از سعی اینست که از کوه صفا برود به مروه و از مروه برگردد و هفت مرتبه اینکار را انجام دهد یعنی از صفا برود به مروه این یک دفعه و برگردیدن از مروه بصفا میشود دو دفعه و همچنین هر رفتن یکی و هر برگشتن یکی حساب می‏شود و واجب است از صفا شروع کند که در نتیجه آخری بمروه ختم میشود و اگر بر خلاف انجام دهد باید از سر بگیرد و از صفا شروع کند.

مسئله: در سعی طهارت شرط نیست جنب و حائض و بی وضو هم اگر سعی کند صحیح است و همچنین لباس و بدن اگر نجس باشد اشکال ندارد.

مسئله: سعی کردن در طبقه بالای صفا و مروه اگر طوری است که بین دو کوه است نه بالای دو کوه اشکال ندارد ولی چون کاملا معلوم نیست چگونه است احتیاط آنست که از همان طبقه پائین که متعارف بوده سعی نماید البته باید تمام بین دو کوه را برود چیزی از اول یا آخر کسر نگذارد.

مسئله: واجب نیست‏سعی را پشت‏سر هم انجام دهد بلکه میتواند هر جا خسته شد بنشیند و بعد مابقی را انجام دهد.

مسئله: سعی مثل طواف رکن است و احکام ترک کردن آن و کم و زیاد کردنش چه عمدی چه سهوی مثل طواف است که احکامش گفته شد رجوع کنید.

مسئله: اگر شک کند در عدد رفت و آمدها اگر شکش بعد از تقصیر باشد یعنی بعد از ناخن گرفتن باین شک اعتنا نکند عملش صحیح است ولی اگر بعد از سعی و قبل از تقصیر شک کند اگر احتمال کسری میدهد باحتیاط وجوبی آن کسری را بجا آورد ولی اگر در این صورت شک کند که هفت مرتبه شد یا بیشتر اعتنا نکند و سعی او صحیح است.

مسئله: اگر در بین سعی کردن شک کند که دور هفتم است‏یا کمتر سعی او باطل است.

مسئله: واجب است‏سعی را بعد از طواف و نماز طواف انجام دهد و اگر عمدا یا از روی فراموشی یا ندانستن مسئله جلوتر بجا آورد باید اعاده کند.

5- تقصیر و احکام آن

تقصیر آخرین عمل عمره تمتع است که بعد از انجام آن انسان از احرام عمره تمتع خارج میشود و چیزهایی که در حال احرام بر او حرام شده بود حلال میشود مگر سر تراشیدن.

مسئله: واجب است بعد از تمام کردن سعی بین صفا و مروه با قصد قربت تقصیر کند یعنی قدری از ناخن یا موی خودش را بگیرد و تراشیدن سر کافی نیست بلکه حرام است.

مسئله: اگر تقصیر را فراموش کند تا وقتی که احرام حج به بندد عمره او صحیح است و اگر عمدا ترک کند تا بعد از احرام حج عمره او باطل است و باید حج افراد بجا آورد (کیفیت‏حج افراد قبلا گفته شد) و بعد از حج افراد باحتیاط وجوبی عمره مفرده هم بجا آورد و در سال بعد هم حج را اعاده کند.

مسئله: تقصیر هم مثل سایر اعمال از عبادات است و باید با قصد قربت انجام شود و قبلا تذکر دادیم که تمام این اعمال در عمره و حج باید با توجه باینکه چه عملی میکند باشد و چون عبادات است در همه آنها قصد قربت معتبر است پس با این تذکر مکرر دیگر لازم نیست بدنبال هر عملی این مسئله را بگوئیم و هر کدام از اعمال عمره و حج اگر بدون قصد قربت باشد یا ریائی انجام گیرد باطل است.