قرآن :.
((بـگـو : چـه بـا رغبت و چه با بى ميلى انفاق كنيد, هرگزاز شما پذيرفته نخواهد شد چرا كه شما گـروهـى فـاسـق بـوده ايد و هيچ چيز مانع پذيرفته شدن انفاق هاى آنان نشد جز اين كه به خدا و پيامبرش كفر ورزيدند و جز با(حال ) كسالت نماز به جا نمى آورند و جز با كراهت انفاق نمى كنند)).
ـ امام صادق (ع ) : اگر مردم از راهى كه خداوند به آنان فرمان داده است كسب درآمد كنند و آن ها را در راهى كه خداوند ازآن بازشان داشته است انفاق كنند, آن را ازايشان نمى پذيرد و اگر از راهى كـه آن هـا را ازآن نـهـى كـرده اسـت درآمـد بـه دسـت آورند وآن درآمد را در راهى كه خداوند بـدان فرمانشان داده است به مصرف رسانند باز ازآنان نمى پذيرد, مگر اين كه از راه حلال به دست آورند و در راه حلال انفاق كنند.
ـ دربـاره آيـه ((انفقوا من طيبات ماكسبتم )) ـ : مردم در زمان جاهليت درآمدهاى ناروا به دست آورده بودند و بعداز آن كه اسلام آوردند تصميم گرفتند آن هارا از اموال خود خارج كنند و صدقه بـدهـنـد,امـا خـداونـد تـبـارك و تـعـالـى قـبـول نـكـرد مـگـرايـن كـه (صدقه را) از پاكترين درآمدهايشان بپردازند.
ـ امام باقر(ع ) ـ در پاسخ به سؤال ازآيه ((ولا تيمموا الخبيث منه تنفقون )) ـ :مردم زمانى كه اسلام آوردنـد درآمـدهـايـى ازربـا و امـوال حرام در اختيار داشتند و افراد به سراغ اين درآمدها در بين دارايـى هـاى خـودمـى رفـتـند و آن ها را صدقه مى دادند, اماخداوند آنان را از اين كار نهى فرمود صدقه دادن جز از درآمد پاك و حلال درست نيست .

انفال .

انفال .

قرآن :.
(((اى پيامبر) از تو درباره غنايم جنگى مى پرسند بگو : غنايم جنگى اختصاص به خدا و رسول دارد پس ازخدا پروا داريد و ميان خود اصلاح كنيد و اگر ايمان داريداز خدا و رسول او اطاعت كنيد)).
((و آن چـه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبرخود گردانيد (شما براى تصاحب آن ) اسب يا شـتـرى بـر آن نتاختيد, بلكه خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهدچيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست آن چه خدا از(دارايى ) ساكنان آن آبادى ها عايد پيامبرش گردانيد, ازآن خدا و از آن پـيـامـبـر او و مـتعلق به خويشاوندان نزديك (وى ) و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان است , تا ميان توانگران شما دست به دست نگردد و آن چه را رسول به شما داد آن را بگيريد و از آن چه شما را بازداشت بازايستيد و از خدا پروا بداريد كه كيفر خدا سخت است )).
تفسير.
كـلـمـه ((انـفـال )) جـمـع ((نـفـل )) است به معناى زياده و افزون بر يك چيز به همين دليل به عـبـادت مـستحبى نيز نفل و نافله مى گويند, چون افزون وزياده بر فريضه است به آن چه هم كه اصـطـلاحـا((فـيئ )) مى گويند انفال نيز اطلاق مى شود و مقصود ازآن , اموال و اشيايى است كه مـالـك نـدارد, مانند قله كوه ها, بستر رودخانه ها, خانه هاى ويران شده ,آبادى هايى كه اهالى اش از بين رفته اند, ما ترك كسى كه وارث ندارد و امثال اين ها اين اموال را ازاين جهت انفال ناميده اند كه گـويا زياده بر اموالى است كه مردم مالك هستند و لذا هيچ كس مالك اين اموال نيست اين چيزها متعلق به خداوند و رسول اوست غنايم جنگى را نيز انفال مى گويند, بدان جهت كه گويا زياده بر آن چـيـزهـايـى است كه غالبادر جنگ ها مورد نظر است , چرا كه مقصود و هدف اصلى از جنگ ها پـيـروز شـدن بر دشمنان و ريشه كن كردن آن هاست و همين كه پيروز شدند مقصودحاصل شده اسـت و اموالى كه جنگجويان به غنيمت يا افرادى كه به اسارت گيرند, چيزى است اضافه براصل غرض و هدف از جنگ .

مـفـسـران در مـعناى آيه و موقعيت آن , از چندجهت با يكديگر اختلاف نظر شديدى دارند يكى از جـهـت مـعـنـاى جـمـلـه ((يسالونك عن الانفال )) به اهل بيت (ع ) و عده اى ديگر مانند عبداللّه بـن مـسـعـود و سعد بن ابى وقاص و طلحة بن مصرف نسبت داده شده است كه آنان اين آيه را به صـورت ((يـسالونك الانفال )) قرائت كرده اند با توجه به اين مطلب , بعضى گفته اند كلمه ((عن )) كه در قرائت مشهور آمده زايد است بعضى ديگر گفته اند : بنابه قرائت غير مشهور, اين كلمه مقدر اسـت عـده اى گفته اند : مراد از انفال غنايم جنگى است برخى گفته اند : مقصود, خصوص غنايم جـنـگ بدر است اين عده الف و لام را در كلمه ((الانفال )) براى عهددانسته اند (يعنى انفال مورد نـظر) بعضى گفته اند :مراد از آن همان فيئ است كه اختصاص به خدا ورسول و امام دارد بعضى گـفته اند : اصلا اين آيه باآيه خمس نسخ شده است بعضى گفته اند : نسخ نشده بلكه همچنان به قـوت خـود بـاقـى اسـت با مراجعه به تفاسير مفصلى چون تفسير رازى و آلوسى وديگران مى توان دريافت كه چه بحث و مشاجره دراز دامنى ميان مفسران در گرفته است .

امـا آن چـه بـا اسـتـمـداد از سـيـاق آيه مى توان گفت اين است كه سياق آيه نشان مى دهد ميان اشـخـاصـى كـه با جمله ((يسالونك از تو مى پرسند)) به آنان اشاره شده بحث و مشاجره بوده و هر كدام سخنى در اين باره مى گفته اند كه ديگرى قبول نداشته است جمله ((فاتقوا اللّه واصلحوا ذات بـينكم )) نشان مى دهد كه اين جر و بحث درباره موضوع انفال بوده است و ازاين نكته لازم مى آيد كه سؤال اين عده كه در ابتداى آيه از قول آنان نقل شده در حقيقت براى اين مطرح شده است تا به بحث و ستيز آنان پايان داده شودگويا اين اشخاص درباره انفال اختلاف نظر و جر وبحث داشته اند و لـذا بـه رسـول خـدا مـراجـعـه كـرده اند تاحكم اين مساله را از آن حضرت جويا شوند و باپاسخ پيامبر(ص ) دعوا تمام شود و اختلاف نظرآن ها برطرف گردد.
ايـن سـيـاق ـ همچنان كه ملاحظه مى كنيدـ اولا :قرائت مشهور, يعنى ((يسالونك عن الانفال )) راتـايـيـد مـى كند, چون وقتى ماده سؤال با حرف ((عن ))متعدى شود به معناى استعلام حكم و اسـتخبار خبراست , اما اگر بودن حرف جر به صورت فعل متعدى به كار رود به معناى درخواست عطيه است و البته فقط معناى اول با مقام بحث سازگار است .

ثانيا : تاييد مى كند كه مفهوم انفال گرچه شامل غنيمت و فيئ هر دو مى شود, اما در مورد اين آيه بـه هـمـان مـعـنـاى غـنـايـم جـنـگـى اسـت آن هـم نـه خـصـوص غـنـايـم جـنـگ بـدر, زيـرا دليلى براى اين تخصيص وجودندارد و اگر مشاجره كنندگان درباره غنايم جنگ بدر بحث داشتند نـه به اين خاطر بوده كه اين ها غنايم جنگ بدراست بلكه بحث ودعوايشان بر سر غنايمى بوده كه در يك جهاد و مبارزه دينى از دشمنان دين گرفته شده است و اين مطلب روشنى است .

عـلاوه بـر اين , اختصاص داشتن آيه , بر حسب مورد آن , به غنيمت جنگ موجب نمى شود كه حكم بـيـان شده در آن آيه به همان مورد تخصيص داده شود, چرا كه مورد و مصداق مخصص نمى باشد بنابراين , حكم بيان شده در اين آيه اطلاق دارد وتمام چيزهايى را كه به نام نفل خوانده مى شونددر برمى گيرد بنابراين , اين آيه دلالت دارد بر اين كه انفال تماما از آن خدا و رسول اوست و هيچ يك از مؤمنان در آن ها با خدا و رسولش شريك نيستند,خواه غنيمت جنگى باشد, خواه فيئ .

از جـمـلـه ((بـگـو : انـفال از آن خدا و رسول است ))و از نصيحتى كه خداوند بعد از اين جمله به مـشاجره كنندگان مى كند و آنان را به ايمان ترغيب مى نمايد,پيداست كه خداوند سبحان با بيان اين قانون كه انفال از آن او و پيامبرش مى باشد و دست آن ها را چيزى نمى گيرد, به كشمكش پايان داده است همچنين ظاهر سخن خداى متعال چنين اقتضا مى كند كه نزاع اين عده بر سر اين بوده كه عده اى از آن ها مدعى بوده اند كه انفال اختصاص به آن ها دارد و نه كسى ديگر و يا لااقل مقدارى از آن را مخصوص خودمى دانسته اند ولى گروه ديگر اين ادعا را قبول نداشته اند و خداوند سبحان هـم بـا سلب مالكيت آن ها نسبت به انفال و اختصاص دادن آن به خود ورسولش و نصيحت به آنان كـه از سـتـيـزه و كشمكش دست بردارند, به دعواى ايشان خاتمه داد و اما اين سخن كه به اجماع علما, هر غنيمتى كه سربازان وجنگجويان به دست آورند متعلق به خودآن هاست , مطلبى است كه جاى بحث از آن علم فقه است نه تفسير.
بـارى , كشمكش اين عده درباره انفال نشان مى دهد كه آنان در اين باره كه غنيمت به ايشان تعلق دارد يا چيزى به اين معنا, پيشينه ذهنى داشته اند, منتها حكم اين مساله مجمل بوده به طورى كه باعث اختلاف نظر دو طرف شده و هرطايفه اى آن را به نفع خود تفسير مى كرده است آيات كريمه قرآن نيز اين مطلب را تاييد مى كند.
تـوضـيـح ايـن كـه ارتـبـاط آيـات در اين سوره وتصريح به ماجراى جنگ بدر روشن مى سازد كه ايـن سـوره تـمـاما پيرامون جنگ بدر و حوادث اندك زمانى پس از آن نازل شده است , تا جايى كه ابـن عباس ـ آن طور كه از قول او نقل شده ـ اين سوره راسوره بدر مى ناميد آياتى از اين سوره كه به موضوع غنيمت مى پردازد پنج آيه است كه در سه جاى سوره قرار دارد اين آيات , بر حسب ترتيب سـوره ,عبارتند از : ((يسالونك عن الانفال قل الانفال للّه والرسول )) تا آخر آيه و آيه ((و اعلموا انما غـنمتم من شئ فان للّه خمسه و للرسول ولذى القربى و اليتامى والمساكين و ابن السبيل ان كنتم آمـنتم باللّه وما انزلناعلى عبدنا يوم الفرقان يوم التقى الجمعان واللّه على كل شئ قدير)) و آيه ((ما كان لنبى ان يكون له اسرى حتى يثخن فى الارض تريدون عرض الدنيا واللّه يريد الاخرة و اللّه عزيز حكيم لو لا كتاب من اللّه سبق لمسكم فيما اخذتم عذاب عظيم فكلوا مماغنمتم حلالا طيبا و اتقوا اللّه ان اللّه غفور رحيم )).
از سـيـاق آيـه دوم اسـتـفاده مى شود كه اين آيه بعداز آيه اول و تمام آيات بعدى نازل شده است , چـون در ايـن آيـه مـى فرمايد : ((اگر به خدا و آن چه بر بنده خود در روز جدايى (حق از باطل ) ـ روزى كـه آن دو گـروه با هم رو به رو شدند ـ نازل كرديم , ايمان آورده ايد)) از اين معلوم مى شود كه اين آيه مدتى بعد از جنگ بدر نازل شده است .

آيات اخير هم نشان مى دهد كه آن عده درباره سرنوشت اسيران با رسول خدا(ص ) صحبت كردند و از ايـشـان درخـواسـت كـردنـد اسـيـران را نـكشدو جان بها بگيرد و در اين آيات آن عده را براى ايـن درخـواسـت مورد عتاب قرار مى دهد و از اين كه به آنان اجازه مى دهد از غنايم استفاده كنند گويا چنين برداشت كردند كه غنايم و انفال مال آن هاست ,منتها موضوع برايشان مبهم بود آيا تمام كـسـانـى كـه در جنگ حضور داشته اند مالك غنايم هستند يافقط برخى از آن ها مانند كسانى كه جـنـگـيـده انـد وكسانى كه نجنگيده اند نصيبى نمى برند؟
و آيا غنايم به طور مساوى ميان ايشان تـقـسيم مى شود يا به صورت كم و زياد, مثلا سواره نظام بيشتر از پياده نظام سهم مى برند يا نه ؟
و امثال اين ها.
ايـن ابـهـامـات بـاعث بحث و كشمكش ميان آنان شد و در اين باره با يكديگر به ستيزه برخاستند ومـوضـوع را بـه رسـول خـدا(ص ) ارجاع دادند و دراين هنگام آيه نخست نازل شد : ((قل الانفال للّه والـرسول فاتقوا اللّه واصلحوا ذات بينكم )) آيه اين اشتباه برداشت آنان از آيه ((فكلوا مما غنمتم )) راكـه بـر اساس آن گمان كردند انفال متعلق به ايشان است , گوشزد كرد و مالكيت انفال را به خـدا و رسول اختصاص داد و آنان را از دعوا و مشاجره نهى فرمود وقتى بدين وسيله مشاجره ميان ايـشان خاتمه يافت , پيامبر(ص ) غنايم را به آنان برگرداند و به طور مساوى ميانشان تقسيم كرد و سـهـم عده اى ازاصحابش را كه در ميدان جنگ حضور نداشتند, كنارگذاشت و ميان كسانى كه جـنـگـيـده بودند و كسانى كه نجنگيده بودند و ميان سواره و پياده تفاوتى نگذاشت سپس , بعد از مدت زمانى كوتاه , آيه ((واعلموا انما غنمتم من شئ فان للّه خمسه )) نازل شد و رسول خدا(ص ) از سـهامى كه به آنان داده بودپنج يك آن را پس گرفت و بقيه را به ايشان داد اين چيزى است كه از ضميمه كردن آيات مربوط به انفال به يكديگر به دست مى آيد.
پـس , از جـمـلـه ((سـيـالـونـك عـن الانـفـال )) ـ بـه ضـميمه قراينى كه در سياق كلام است ـ استفاده مى شود كه مشاجره كنندگان درباره حكم غنايم جنگى از پيامبر(ص ) سؤال كردند, چون ايـن تـصـور بـرايـشـان پـيـش آمـده بـود كـه غنيمت مال آن هاست و ميانشان بر سر اين موضوع اخـتـلاف پـيـش آمـد كه چه كسى مالك اين غنايم است يانحوه مالكيت و تقسيم غنايم ميان آن ها چگونه است و يادر هر دو مورد اختلاف داشتند و كارشان به جر وبحث كشيد.
جـمـلـه ((قـل الانـفـال للّه والـرسـول )) جواب پرسش آن هاست و در آن توضيح داده مى شود كه انفال ملك هيچ كدام آن ها نيست و تعلق به خدا و رسول او دارد و در هر موردى كه خدا و رسول او بـخـواهندمصرف مى شود اين پاسخ ريشه اختلاف و دعوايى را كه در ميان آن ها رخنه كرده بود بر كند.