اصول حكمت اسلامى و ديدگاههاى فلسفه بشرى

آيت الله سيد محمد تقی مدرسی

- پى‏نوشت‏ها -


(1) - بحارالانوار، ج‏1، ص‏154، روايت‏30.
(2) - يك ضرب المثل عربى است كه مى‏گويد: "فازَ بِاللَّذاتِ مَنْ كانَ جَسوراً". )مترجم(
(3) - بحار الانوار، ج‏1، ص 177، روايت 54.
(4) - سوره نحل، آيه 43.
(5) - سوره زمر، آيه 18.
(6) - سوره حاقه، آيه 18.
(7) - بحار الانوار، ج‏2، ص‏71، روايت 30.
(8) - بحار الانوار، ج‏2، ص‏214، روايت 1.
(9) - سر آغاز پرستش خدا، شناختن او است." بحارالانوار، ج‏4، ص‏253، روايت‏6.
(10) - بحار الانوار، ج 4، ص 253، روايت 6.
(11) - بحار الانوار، ج‏3، ص‏1، روايت‏1.
(12) - سوره آل عمران، آيات 191 و 192.
(13) - سوره توبه، آيه 72.
(14) - مَنْ عَرِفَ نَفْسُهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ." بحار الانوار، ج‏2، ص‏32، روايت‏22.
(15) - سوره آل عمران، آيه 193.
(16) - بحارالانوار، ج 3، ص 3، روايت 3.
(17) - بحار الانوار، ج 3، ص 7، روايت 17.
(18) - سوره توبه، آيه 30.
(19) - براى آگاهى بيشتر مراجعه كنيد به كتاب "العرفان الاسلامي، بين نظريات البشر وبصائرالوحي" از همين نگارنده، ترجمه فارسى آن نيز با نام "مبانى عرفان اسلامى" منتشر شده است.
(20) - بحارالانوار، ج‏42، ص‏141، روايت‏2.
(21) - همان مأخذ، ج‏1، ص‏171.
(22) - همان مأخذ، ج 5، ص 47.
(23) - احتجاج، ج‏1، ص‏171.
(24) - الخياط، كتاب الانتصار، ص 118. شهرستانى، الملل والنحل، ص 17، به نقل از آن دو: تاريخ الفلسفةالاسلامية، ص 79.
(25) - بحار الانوار، ج 10، ص 445، روايت 15.
(26) - همان مأخذ، ج 4، ص 203.
(27) - همان مأخذ، ج 2، ص 285، روايت 2.
(28) - بحار الانوار، ج 5، ص 47.
(29) - بحار الانوار، ج 5، ص 97.
(30) - بحار الانوار، ج 5، ص 123.
(31) - سوره نجم، آيات 4 - 3.
(32) - امونيوس سكّاس يا امونيوس حمال كه برخى او را "حموروئيس" يا "حمونيوس" ناميده‏اند.
(33) - طرفداران نو افلاطونى گمان مى‏كنند كه جهان فيضى است بر آمده از ذات والايى كه روح مى‏تواند، درحال كِشش روحى، با آن يكى شود. )دائرة المعارف عربى زبان المورد، ج 7، ص 115)
(34) - فلوطين يا افلوطين (205 تا 270 م( فيلسوفى است رومى كه در مصر رشد كرده است و شاگرد امونيوس‏سكّاس بوده است و از برجسته‏ترين نمايندگان "نو افلاطونى" به شمار مى‏آيد. او راهى روم شدو"فرفوريوس" در سال 263م شاگر او بوده است. )دائرة المعارف المورد، ج‏8، ص 51)
(35) - نشأة الفكر الفلسفي في الاسلام، ج 2، مقدمه چاپ دوم.
(36) - الفلسفة الاخلاقية الافلاطونية، ص 106.
(37) - تمدن هلنيسم (Hellebnism) - همان تمدن يونان باستان در سده چهارم پيش از ميلاد است.
(38) - مراجعه كنيد به كتاب رسائل فلسفى، ص 59.
(39) - به نظر مى‏رسد هرمس شخصيتى اسطوره‏اى است، اصل اين نام در ميان يونانيان نام عطارد و در ميان‏مصريان نام خدا واره ماه بوده است. و يونانيان هنگامى كه به مصر در آمدند كتابهاى فراوانى را با نام‏هرمس در آن جا نهادند و اين كتابها به زبان عربى ترجمه شد. آنها ادّعا مى‏كردند كه هرامسه سه تن‏هستند و شهرستانى گمان كرده است كه هرمسِ اكبر، همان ادريس پيامبر است. مراجعه كنيد به كتاب‏الفلسفة الاخلاقية الافلاطونيه، صص 97 - 95.
(40) - دكتر محمدعلى ابوريان به عنوان برترين كسى كه پيرامون مكتب اشراقى‏گرى به نگارش پرداخته‏ودرباره شخصيت سهروردى مى‏گويد: بخشى تابنده با ريشه‏هايى عميق در انديشه اسلامى به چشم‏مى‏خورد كه همان شاخه نحله ا فلاطونى است و فيلسوف اشراقى شهاب الدين سهروردى مقتول و مكتب‏او نمايانگر آن است.
سهروردى تحت تأثير صابقه قرار داشت و لذا مردم را به ستارگان و اختران فرا مى‏خواند و جماعت‏سرگشته‏اى را كه عشق به عالَم نور و جلال نور الانوار و كسانى كه در سروده‏هاى خود دادخواهى مى‏كردندزنده مى‏گرداند. مقصود از اين سروده‏ها اشعارى است پيرامون اختران هفتگانه. سهروردى افلاطون راجلودار حكمت مى‏شمرده و مى‏گويد: رئيس ما و صاحب قوّت و نور، افلاطون است. او جلوداران‏حكمت را آگاتا، ذيمون، هرمس، انبادقليس، فيثاغورس، سقراط و افلاطون مى‏داند. سهروردى منابع‏حكمت شرق را به روزگاران حكيمان شاهنشاهى ايران باز مى‏گرداند و مى‏گويد: در ميان ايرانيان امّتى‏بوده است كه به سوى حق، ره مى‏بردند و حكيمان فاضل كه شباهتى به مجوس نداشتند در پرتو اين حق،عدالت مى‏ورزيدند و ما حكمت نورانى و شريف ايشان را كه ذوق افلاطون گواه آن است زنده‏گردانيده‏ايم. به نظر ما سهروردى نخستين كسى است كه تحت تأثير انديشه افلاطون قرار گرفت و سپس‏اين تأثير در ميان اشراقيان همچون ملاصدراى شيرازى )وفات به سال 1050 ه( ادامه يافت. مراجعه‏كنيد به كتاب "الفلسفة الاخلاقية عند افلاطون"، ص 340 و كتاب "اصول الفلسفة الاشراقى"، ص 76.
(41) - سوره مائده، آيه 64.
(42) - سوره رعد، آيه 11.
(43) - سوره غافر، آيه 60.
(44) - سوره احزاب، آيه 72.
(45) - يا أميرَالمؤمنين، أفأنتَ تُنقذُ مَنْ في النار؟" بحارالانوار، ج‏42، ص‏287، روايت‏58.
(46) - سوره اسراء، آيه 49.
(47) - سوره اسراء، آيه 70.
(48) - خداوند عزّ وجلّ به چيزى چونان بداء، تعظيم نشده‏است." بحارالانوار، ج‏4، ص‏107، روايت‏20.
(49) - همان مأخذ، ص 132، روايت 70: "ما عُبِد اللَّهُ بِمثل البداء".
(50) - عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج 1، باب 12.
(51) - يعنى آيا با خداوند چيز ديگرى بوده است كه آن چيزى باشد و اراده چيز ديگر؟
(52) - امام‏عليه السلام در اين جا مى‏پرسد: اراده خداوندى به چه معناست؟ آيا به مفهوم هر آن چيزى است كه‏بيان شد؟
(53) - عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج 1، باب 13.
(54) - سوره علق، آيه 5.
(55) - سوره الرحمن، آيات 4 - 3.
(56) - سوره كهف، آيه 65.
(57) - سوره يوسف، آيه 76.
(58) - سوره طه، آيه 114.
(59) - سوره اسراء، آيه 85.
(60) - سوره يس، آيه 68.
(61) - سوره حشر، آيه 21.
(62) - نهج البلاغه، خطبه شماره 1.
(63) - نهج البلاغه، خطبه شماره 182.
(64) - بحارالانوار، ج 11، ص 71.
(65) - اين سخن در متن روايت بحارالانوار، ج 3، ص 43، روايت 18 آمده است.
(66) - بحارالانوار، ج 1، ص 117، روايت 11.
(67) - بحارالانوار، ج 1ص 86، روايت 8.
(68) - بحارالانوار، ج 1، ص 107، روايت‏3.
(69) - همان، ص 107، روايت 2.
(70) - بحارالانوار، ج 1، ص 131، روايت 28.
(71) - بحارالانوار، ج 1، ص 225.
(72) - بحارالانوار، ج 1، ص 107، روايت 3.
(73) - همان مأخذ، ج‏2، ص 105، روايت 68.
(74) - سوره اسراء، آيه 85.
(75) - سوره حشر، آيه 19.
(76) - سوره زمر، آيه 18.
(77) - سوره حجرات، آيه 6.
(78) - سوره مؤمنون، آيه 69.
(79) - بحارالانوار، ج 7، ص 323.
(80) - سوره حجر، آيه 75.
(81) - بحارالانوار، ج 1، ص 109، روايت 7.
(82) - سوره مائده، آيه 64.
(83) - نهج البلاغه، خطبه 91.
(84) - بحارالانوار، ج 3، ص 257، روايت 1: "وَاعْلَمْ يا عَبْدُاللَّهِ؛ إِنَّ الرّاسِخِينَ فِي الْعِلْمِ هُمُ الَّذِينَ أَغْناهُمُ اللَّهُ عَنْ‏الاقْتِحَامِ عَلَى السُّدُدِ الْمَضْرُوبَةِ دُونَ الْغُيوبِ، إِقْراراً بِجَهْلِ مَا جَهِلُوا تَفْسِيرَهُ مِنَ الْغَيْبِ الْمَحْجُوبِ، فَقَالُوا:آمَنّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا."
(85) - سوره آل عمران، آيه 7.
(86) - بحارالانوار، ج 3، ص 259، روايت 3.
(87) - بحارالانوار، ج 3، ص 259، روايت 3.
(88) - همان، ص 260، روايت 10.
(89) - بحارالانوار، ج 4، ص 304، روايت 33.
(90) - همان، ص 78، روايت 1.
(91) - سوره انعام، آيه 19.
(92) - سوره توبه، آيه 38.
(93) - سوره نمل، آيه 66.
(94) - نهج البلاغه، كلمات قصار، 19.
(95) - سوره مؤمنون، آيه 115.
(96) - سوره انعام، آيه 32.
(97) - سوره قصص، آيه 77.
(98) - بحارالانوار، ج 44، ص 139، روايت 6.
(99) - سوره انعام، آيه 98.
(100) - بحارالانوار، ج‏76، ص‏350، روايت‏13.
(101) - سوره اسراء، آيه 37.
(102) - سوره بقره، آيه 74.
(103) - سوره لقمان، آيه 18.
(104) - سوره علق، آيات 7 - 6.
(105) - سوره مريم، آيه 76.
(106) - سوره اسراء، آيه 30.
(107) - همان، آيه 20.
(108) - سوره طه، آيه 124.
(109) - سوره نجم، آيه 39.
(110) - سوره كهف، آيات 40 - 39.
(111) - سوره انبياء، آيه 35.
(112) - سوره حجّ، آيه 7.
(113) - سوره يونس، آيه 49.
(114) - سوره بقره، آيه 78.
(115) - سوره حجّ، آيه 52.
(116) - سوره ذاريات، آيه 56.
(117) - سوره روم، آيه 41.
(118) - سوره نحل، آيه 118.
(119) - بحارالانوار، ج‏1، ص‏116.
(120) - دعاى افتتاح، از كتاب مفاتيح الجنان: "الَّذى بَعُدَ فَلا يُرى‏، وَقَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْوى‏".
(121) - سوره كهف، آيه 107.
(122) - سوره مريم، آيه 63.
(123) - سوره حجر، آيه 45.
(124) - سوره بيّنه، آيه 8.
(125) - سوره مطفّفين، آيات 23 - 22.
(126) - سوره واقعه، آيه 19.
(127) - سوره كهف، آيه 31.
(128) - سوره واقعه، آيات 23 - 20.
(129) - سوره زمر، آيه 18.
(130) - سوره واقعه، آيه 79.
(131) - سوره اسراء، آيات 46 - 45.
(132) - سوره مائده، آيه 51.
(133) - همان، آيه 108.
(134) - سوره بقره، آيه 121.
(135) - سوره انفال، آيه 2.
(136) - سوره مائده، آيه 16.
(137) - سوره شورى، آيه 13.
(138) - سوره ص، آيه 29.
(139) - سوره بقره، آيه 258.
(140) - سوره منافقون، آيه 9.
(141) - سوره اسراء، آيه 82.
(142) - سوره مائده، آيه 64.
(143) - سوره رعد، آيه 31.
(144) - سوره اعراف، آيه 204.
(145) - سوره عنكبوت، 49.
(146) - سوره زمر، آيات 18 - 17.
(147) - سوره بقره، آيات 164 - 163.
(148) - سوره زخرف، آيات 3 - 1.
(149) - سوره روم، آيه 24.
(150) - سوره انعام، آيه 32.
(151) - سوره قصص، آيه 60.
(152) - سوره صافّات، آيه 136.
(153) - همان، 137.
(154) - سوره عنكبوت، آيه 43.
(155) - سوره بقره، آيه 170.
(156) - سوره انفال، آيه 22.
(157) - سوره لقمان، آيه 25.
(158) - سوره انعام، آيه 116.
(159) - بحارالانوار، ج 1، ص 132.
(160) - سوره الاحزاب، آيه 46.
(161) - سوره جمعه، آيه 2.
(162) - سخن شما نور است و امرتان موجب رشد، سفارشتان تقوى‏ و عملكردتان نيك."
(163) - من با هر كه در برابر شما صلح در پيش گيرد صلح در پيش مى‏گيرم و با هر كه با شما بستيزدمى‏ستيزم و دوستدار كسى هستم كه شما را دوست بدارد"
(164) - بحارالانوار، ج 2، ص 93، روايت 24.
(165) - همان مأخذ، ج 1، ص 177.
(166) - همان مأخذ، ص 148.
(167) - سوره عبس، آيه 24.
(168) - سوره فاتحه، آيات 7 - 6.
(169) - سوره آل عمران، آيه 103.
(170) - آيا جز تو ظهورى دارد كه تو ندارى تا آن شاهد و گواه تو باشد؟"
(171) - سوره مؤمنون، آيات 92 - 91.
(172) - سوره مجادله، آيه 22.
(173) - سوره فتح، آيه 4.
(174) - سوره حجرات، آيه 17.
(175) - سوره حجرات، آيات 8 - 7.
(176) - دعاى افتتاح از مفاتيح الجنان.
(177) - سوره بقره، آيه 257.
(178) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏30، روايت 39.
(179) - همان مأخذ، ج‏5، ص‏302، روايت 10.
(180) - همان مأخذ، ج‏5، ص‏221، روايت‏2.
(181) - سوره اعراف، آيه 172.
(182) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏223، روايت 13.
(183) - خدايا مرا از سوى خود هدايت كن...، خدايا خود را به من بشناسان...، ما را به راه راست هدايت‏كن..."
(184) - بحارالانوار، ج‏3، ص‏272، روايت 9.
(185) - همان مأخذ، ج‏3، ص‏270، روايت‏8.
(186) - همان مأخذ، ج‏95، ص‏326، روايت‏2. "خدايا خود را به من بشناسان، كه اگر خود را به من نشناسانى‏پيامبرت را هم نمى‏شناسم، پيامبرت را به من بشناسان كه اگر او را به من نشناساندى حجت تو را هم‏نمى‏شناسم."
(187) - سوره آل عمران، آيه 191.
(188) - بحارالانوار، ج‏74، ص‏199، روايت‏6.
(189) - سوره نساء، آيه 171.
(190) - سوره انعام، آيه 115.
(191) - سوره توبه، آيه 40.
(192) - سوره شورى‏، آيه 21.
(193) - سوره بقره، آيه 117.
(194) - همان، آيه 109.
(195) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏197، روايت‏10.
(196) - سوره انبياء، آيات 23 - 22.
(197) - سوره روم ، آيه 41.
(198) - سوره مائده، آيه 64. و بدين سخن كه گفتند ملعون گشتند. دستهاى )قدرت( خدا گشاده است، به‏هرسان كه بخواهد مى‏بخشد و انفاق مى‏كند.
(199) - بداء در لغت به مفهوم ظهور پيدايش است و در قاموس آمده است كه: بداله في الامر بدوّاً وبداءة: نشأله‏فيه رأي، و در المنجد آمده است: بداله في امر: خطر له فيه رأى. مراجعه شود به ص‏190 كتاب "تنبيهات‏حوال المبدء و المعاد" نگاشته آيت اللَّه حسينعلى مرواريد. اين كتاب با عنوان "ملاحظاتى پيرامون مبدأو معاد" ترجمه حميد رضا آژير هم اينك مى‏رود كه به زيور طبع آراسته آيد.
(200) - سوره بقره، آيه 106.
(201) - سوره رعد، آيه 39.
(202) - سوره روم، آيه 4.
(203) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏138.
(204) - سوره يونس، آيه 98.
(205) - سوره هود، آيه 107 و سوره بروج، آيه 16.
(206) - سوره كهف، آيات 23 و 24.
(207) - سوره بقره، آيه 186.
(208) - سوره يوسف، آيه 98.
(209) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏132، روايت 70.
(210) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏108، روايت 23.
(211) - همان مأخذ، ج‏4، ص‏108، روايت 23.
(212) - همان مأخذ، ج‏27، ص‏286، روايت‏3.
(213) - همان مأخذ، ج‏4، ص‏133، روايت 70.
(214) - سوره احزاب، آيه 72.
(215) - بحارالانوار، ج‏42، ص‏287، روايت 58.
(216) - سوره رعد، آيه 11.
(217) - سوره زلزال، آيات 8 - 7.
(218) - تعبير و دقّت سؤال را ببينيد كه چگونه اين نكته را به ذهن مى‏آورَد كه پرسشگر معتقد است يا تصوّرمى‏كند كه خالق نيز همچون خورشيد يا شمع با نور افشانى و احتراق رو به كم سو شدن دارد.
(219) - بحارالانوار، ج‏10، ص‏312، روايت 1.
(220) - بحارالانوار، ج‏10، صص 334 - 333.
(221) - همان مأخذ، ج‏5، ص‏240، روايت 23.
(222) - بحارالانوار، ج‏57، صص 48 - 47، به نقل از كتاب عيون و توحيد.
(223) - تنبيهات حول المبدأ و المعاد، ص‏213.
(224) - بحارالانوار، ج‏57، ص‏95.
(225) - بحارالانوار، ج‏54، ص‏30، روايت 6.
(226) - بحارالانوار، ص‏62، روايت 32.
(227) - همان، ج‏54، ص‏67، روايت 44.
(228) - بحارالانوار، ص‏77، روايت 53.
(229) - همان، ج‏54، ص‏50.
(230) - بحارالانوار، ص‏37، روايت 12.
(231) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏107.
(232) - و 3 - كافى، ج‏1، ص‏149، باب بداء.
(233)
(234) - سوره يونس، آيه 98.
(235) - سوره اسراء، آيه 7.
(236) - سوره انعام، آيات 75 - 74.
(237) - همان، آيات 80 - 79.
(238) - سوره انعام، آيه 81.
(239) - سوره نمل، آيه 24.
(240) - سوره ص، آيات 36 - 35.
(241) - سوره تحريم، آيه 11.
(242) - سوره اعراف، آيات 123 - 120.
(243) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏88، روايت 5.
(244) - سوره ص، آيه 25.
(245) - سوره ص، آيه 40.
(246) - همان، آيه 41.
(247) - همان، آيه 42.
(248) - همان، آيه 43.
(249) - سوره غافر، آيه 60.
(250) - سوره يونس، آيه 22.
(251) - سوره اعراف، آيات 190 - 189.
(252) - سوره آل عمران، آيه 40.
(253) - همان، آيه 47.
(254) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏95.
(255) - همان مأخذ، ص‏119.
(256) - كافى، ج‏2، ص‏466.
(257) - همان مأخذ، ص‏470.
(258) - تنبيهات حول المبدء والمعاد، ص‏196.
(259) - همان مأخذ، ص‏197.
(260) - يعنى گفتند كه خداوند سبحان حتماً اين كار را مى‏كند، و شايد اين از سوى آنها خلاف ادب بوده است‏كه انجام كارى را براى خدايشان محترم سازند و لذا خدا پيروزى آنها را به تأخير انداخت.
(261) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏112.
(262) - سوره مائده، آيه 64.
(263) - مراجعه كنيد به پانوشت صفحات 85 - 84 كتاب علم الكلام، ج 1، تأليف سيد احمد صفايى.
(264) - عنوان عربى اين كتاب "الفكر الاسلامى، مواجهة حضارية" است كه به قلم حميد رضا آژير با عنوانِ‏آمده در متن به فارسى برگردانده شده است.
(265) - سوره نور، آيه 35.
(266) - سوره انفال، آيه 17.
(267) - سوره فجر، آيه 16.
(268) - سوره مرسلات، آيه 23.
(269) - سوره رعد، آيه 26.
(270) - سوره قمر، آيه 12.
(271) - سوره اعلى، آيه 3.
(272) - سوره يس ، آيه 39.
(273) - سوره قدر، آيات 5 - 1.
(274) - سوره طلاق، آيه 3.
(275) - سوره انعام، آيه 96.
(276) - سوره يس، آيه 38.
(277) - سوره رعد، آيه 8.
(278) - سوره سجده، آيه 5.
(279) - سوره معارج، آيه 4.
(280) - سوره طه، آيه 40.
(281) - سوره مرسلات، آيه 22.
(282) - سوره انعام، آيه 2.
(283) - همان، آيه 60.
(284) - سوره اعراف، آيه 34.
(285) - سوره رعد، آيه 2.
(286) - سوره حج، آيه 5.
(287) - سوره عنكبوت، آيه 53.
(288) - سوره فاطر، آيه 13.
(289) - سوره احقاف، آيه 3.
(290) - سوره آل عمران، آيه 145.
(291) - سوره مرسلات، آيه 11.
(292) - سوره حجر، آيه 38.
(293) - سوره اعراف، آيه 187.
(294) - بحارالانوار، ج‏54، ص‏160، روايت 94.
(295) - همان مأخذ، صص 166 - 165، روايت 104.
(296) - سوره فرقان، آيه 59.
(297) - سوره فصّلت، آيات 12 - 9.
(298) - سوره حج، آيه 47.
(299) - سوره بقره، آيه 249.
(300) - سوره فاتحه، آيه 4.
(301) - سوره روم، آيه 8.
(302) - اين حديث مفصّل است و ما تنها مورد شاهد را آورده‏ايم و آن در كتب حديث و از جمله بحارالانوار،ج‏54، ص‏51 موجود است.
(303) - بحارالانوار، ج‏25، ص‏17، روايت 31.
(304) - بحارالانوار، ص‏21، روايت 34.
(305) - همان، ج‏25، ص‏3، روايت 5.
(306) - بحارالانوار، ج‏3، ص‏262، روايت 17.
(307) - بحارالانوار، ج‏84، ص‏277، روايت 70.
(308) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏122، روايت 68.
(309) - همان، ج‏5، ص‏122، روايت 69.
(310) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏102، روايت 27.
(311) - سوره اعراف، آيه 188.
(312) - سوره بقره، آيه 32.
(313) - سوره طه، آيه 114.
(314) - سوره اسراء، آيه 85.
(315) - سوره فصّلت، 46.
(316) - سوره آل عمران، آيه 182.
(317) - سوره يونس، آيه 44.
(318) - سوره روم، آيه 9.
(319) - سوره بقره، آيه 156.
(320) - بحار الانوار، ج‏5، ص‏88، روايت 6.
(321) - همان مأخذ، ص‏95، روايت 18.
(322) - همان، روايت 17.
(323) - سوره ص، آيه 27.
(324) - نهج البلاغه، جملات قصار، 78. و بحار الانوار، ج‏5، ص‏95.
(325) - سوره احزاب ، آيه 72.
(326) - سوره انسان، آيه 3.
(327) - سوره زلزال، آيات 8 - 7.
(328) - سوره انسان، آيه 3.
(329) - سوره اسراء، آيه 70.
(330) - سوره تين، آيه 4.
(331) - سوره انشقاق، آيه 6.
(332) - سوره فرقان، آيه 44.
(333) - سوره انسان، آيه 30.
(334) - بحار الانوار، ج‏5، ص‏4، روايت 3.
(335) - سوره احزاب، آيه 27.
(336) - بحار الانوار، ج‏5، ص‏57، روايت 104.
(337) - بحار الانوار، ج‏5، ص‏9، از آن نقل كرده ميزان الحكمه، ج‏2، ص‏8. تمامى مجموعه ميزان الحكمه به قلم‏حميد رضا شيخى به فارسى بر گردانده شده كه دردسترس خواننداگان قرار دارد.
(338) - سوره نحل، آيه 118.
(339) - سوره آل عمران، آيه 182.
(340) - بحارالانوار، ج‏57، ص‏9، روايت 8.
(341) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏83، به نقل از آن: ميزان الحكمة، ج‏2، ص‏7.
(342) - همان مأخذ، ج‏5، ص‏17.
(343) - سوره انفال، آيه 17.
(344) - سوره ذاريات، آيه 56.
(345) - سوره حج ، آيه 61.
(346) - سوره اعراف، آيه 54.
(347) - سوره نجم، آيات 45 - 43.
(348) - سوره شعراء، آيات 80 - 79.
(349) - براى اطلاعات بيشتر مراجعه كنيد به كتاب مبانى عرفان اسلامى از همين نگارنده، و نيز: تاريخ‏الفلسفة صص 287 - 285.
(350) - سوره يونس، آيه 52.
(351) - سوره آل عمران، آيه 182.
(352) - سوره توبه، آيه 105.
(353) - سوره رعد، آيه 11.
(354) - بحارالانوار، ج‏2، ص‏308، روايت 70.
(355) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏59، روايت 110.
(356) - همان مأخذ، ص‏17، روايت 26.
(357) - همان، روايت 27.
(358) - سوره كهف ، آيه 49.
(359) - سوره آل عمران، آيه 182.
(360) - بحارالانوار، ج‏5، ص‏22، روايت 30.
(361) - همان مأخذ، ص‏23، روايت 30.
(362) - سوره فجر، آيات 28 - 27.
(363) - سوره اسراء، آيه 44.
(364) - سوره حشر، آيه 24.
(365) - سوره حديد، آيه 1.
(366) - سوره ص، آيه 18.
(367) - بحار، ج‏3، ص‏263، روايت 20.
(368) - سوره آل عمران، آيه 19.
(369) - همان، آيه 85.
(370) - بحارالانوار، ج‏10، ص‏316.
(371) - سوره انعام، آيه 1.
(372) - سوره بقره، آيه 257.
(373) - نهج البلاغه، خطبه 185.
(374) - سوره كهف، آيه 51.
(375) - بحارالانوار، ج‏3، ص‏260، روايت 260.
(376) - بحارالانوار، ج‏55، ص‏10، روايت 8.
(377) - سوره عنكبوت، آيه 45.
(378) - سوره توبه، آيه 72.
(379) - سوره مائده، آيه 35.
(380) - بحارالانوار، ج‏73، ص‏141، روايت 8.
(381) - بحارالانوار، ج‏68، ص‏324، روايت 16.
(382) - سوره صفّ، آيات 3 - 2.
(383) - سوره توبه، آيه 105.
(384) - بحارالانوار، ج‏39، ص‏56 .
(385) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏221، روايت 2.
(386) - همان، ج‏4، ص‏313، روايت 40 .
(387) - بحارالانوار، ج‏4، ص‏303، روايت 30 .
(388) - همان، ج‏4، ص‏286، روايت 18.