زندگانى حضرت زهرا (عليهاالسلام ) جلد دوم
ترجمه و تحقيق از جلد ۴۳ بحارالانوار

علامه محمد باقر مجلسى
مترجم و محقق: محمد روحانى زمان آبادى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۱ -

1- قرب الاسناد، ص 52 ح 170.
2- وسائل الشيعه ، ج 14 ص 123:1.
3- عيون اخبارالرضا، ج 2 ص 44 ح 62.
4- ذخائرالعقبى ، ص 51.
صحيفة الرضا، ص 256 ح 185
بحارالانوار، ج 43 ص 26 ح 28
ينابيع المودة ، ص 200
مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 391.
5- علل الشرايع ، ج 1 ص 181 و 182.
6- دلائل الامامة ، ص 56
كشف الغمة ، ج 2 ص 94
مصباح الانوار، ص 226
روضة الواعظين ، ص 386
بحارالانوار، ج 90 ص 388 ح 2
كشف الغطاء، ص 309
ضيافة الاحزان ، ص 265
محجة البيضاء، ج 4 ص 208
جلاءالعيون ، ج 1 ص 135
وسائل الشيعه ، ج 4 ص 151:8888.
7- علل الشرايع ، ج 1 ص 181.
8- مصادر آن حديث قبل مشترك است .
9- علل الشرايع ، ج 6 ص 366.
10- مكارم الاخلاق ، ج 1 ص 212: 632
مسند احمد، ج 2 ص 21
مسند احمد، ج 5 ص 275
مسند احمد، ج 6 ص 283.
11- مكارم الاخلاق ، ج 1 ص 213: 633.
12- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 389.
13- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 389.
14- سوره آل عمران ، 34.
15- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 389.
16- سوره اسراء، 28.
17- سوره اسراء، 28.
18- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 389 و 390.
19- از اين بيان آن بزرگوار صلى الله عليه و آله معلوم شد كه انجام كار خانه اجر و ثواب دارد و اگر آن را كنيز انجام دهد، چيزى از اجر و پاداش مذكور نصيب زن نمى گردد.
20- سوره والضحى ، 5.
21- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 90.
22- سوره والضحى ، 5.
23- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 391.
24- سوره زخرف ، 89.
25- سوره زمر، 38.
26- سوره اعراف ، 29.
27- سوره فصلت ، 44.
28- سوره آل عمران ، 97.
29- سوره ق ، 38.
30- سوره انبياء، 8.
31- سوره بقره ، 286.
32- سوره انبياء، 22.
33- سوره زخرف ، 13.
34- سوره ص ، 26.
35- سوره آل عمران ، 144.
36- سوره مريم ، 12.
37- سوره طه ، 11.
38- سوره كهف ، 46.
39- سوره قصص ، 26.
40- سوره بقره ، 261.
41- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 391 و 392.
42- سوره زخرف ، 89.
43- سوره زمر، 38.
44- سوره اعراف ، 29.
45- سوره فصلت ، 44.
46- سوره آل عمران ، 97.
47- سوره ق ، 38.
48- سوره انبياء، 8.
49- سوره بقره ، 286.
50- سوره انبياء، 22.
51- سوره زخرف ، 13.
52- سوره ص ، 26.
53- سوره آل عمران ، 144.
54- سوره مريم ، 12.
55- سوره طه ، 11.
56- سوره كهف ، 46.
57- سوره قصص ، 26.
58- سوره بقره ، 261.
59- الفروع من الكافى ، ج 6 ص 367:1.
60- فرات بن احنف ضعيف است و لذا سند اين روايت غيرقابل اعتماد است .
61- الفروع من الكافى ، ج 6 ص 363 و 364 و 364:10.
62- تهذيب ، ج 1 ص 465:168.
63- من لا يحضره الفقيه ، ج 1 ص 180:537
دعوات راوندى ، ص 272:781
وسائل الشيعه ، ج 2 ص 879:2
بحارالانوار، ج 102 ص 300:27.
64- برهان ، ج 2 ص 55.
65- ظاهرا رؤ يا فرشته اى از فرشتگان خداست كه وظيفه او القاى خواب به بندگان است . والله العالم .
66- ظاهرا و با توجه به آيه اضغاث احلام ، اضغاث از شياطين مى باشد كه خوابهاى بد و خوفناك را به بندگان وانمود مى نمايد.
67- النوادر، ص 13.
68- مناقب ابن مغازلى ، ص 380 شماره 428.
69- يعنى بايد از نگاه نامحرم به دور باشد.
70- الدروع الواقية ، ص 271 / خطى .
71- سوره حجر، 43 و 44.
72- سوره قصص ، 60.
73- بحارالانوار، ج 8 ص 303:62
عوالم العلوم ، ج 11 ص 130.
74- سوره حجر، 43 44.
75- سوره قصص ، 60.
76- اشاره به اينكه آن حضرت از مصاديق آيه (السابقون السابقون ، اولئك المقربون ) مى باشد.
77- كشف الغمة ، ج 2 ص 77 و 78.
78- مسند احمد، ج 5 ص 275.
79- بشارة المصطفى ، ص 203
مشكاة المصابيح ، ج 2 ص 499
ذخائرالعقبى ، ص 51
نظم دررالسمطين ، ص 177
وسيلة النجاة ، ص 226.
80- سوره مجادله ، 10.
81- سوره مجادله ، 10.
82- سوره مجادله ، 10.
83- سوره مجادله ، 10.
84- تفسير سوره قمى ، ج 2 ص 353 355.
اين روايت در تفسير قمى سندى ندارد و در كتابهاى ديگر نيز سندى براى آن پيدا نكردم و تا زمانى كه سند صحيح و معتبرى براى اين گونه روايات پيدا نكنيم نمى توانيم به آنها اعتماد داشته باشيم .
85- اقبال الاعمال ، ص 584: باسنادنا الى شيخنا المفيد فى كتاب ... و شيخ ابوجعفر طوسى (460 ه ) در امالى گويد: روى اءن اميرالمؤ منين عليه السلام دخل بفاطمة بعد وفاة اءختها رقية زوجة عثمان بستة عشر يوما، و ذلك بد رجوعه من بدر، و ذلك لايام خلت من شوال . و روى اءنه دخل بها يوم الثلاثاء لست خلون من ذى الحجة . والله تعالى اءعلم . ترجمه : روايت شده كه اميرمؤ منان على عليه السلام در حالى كه 16 روز از فوت رقيه خواهر بزرگ حضرت فاطمه عليهاالسلام كه همسر عثمان بود، گذشته بود، فاطمه را به خانه اش برد، و اين در زمان بازگشت آن حضرت از جنگ بدر بود، و در حالى كه چند روز از ماه شوال مى گذشت . و نيز روايت شده كه ازدواج آنها در روز سه شنبه ششم ذى الحجة بوده است . و البته خداوند بر اينكه كدام قول صحيح مى باشد داناتر است .
امالى شيخ طوسى ج 1 ص 42، به صورت مرسل / بيروت
بحارالانوار، ج 43 ص 97 ح 7، از امالى طوسى
وسائل الشيعه ، ج 14 ص 178 ح 2، از او
و محقق دانشمند ابوالفتح اربلى (694 ه ) در كشف الغمة گويد: عن جعفر بن محمد قال : تزوج على عليه السلام فاطمة فى شهر رمضان ، و بنى بها فى ذى الحجة من السنة الثانية من الهجرة ترجمه : از امام جعفر صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: عقد على و فاطمه عليهماالسلام در ماه رمضان ، و ازدواج آنها در ذى حجة سال دوم هجرى بوده است
كشف الغمة ، ج 1 ص 364 / بيروت
بحارالانوار، ج 43 ص 136 ضمن شماره 33
و ابوبشر محمد بن احمد رازى دولابى (310 ه ) در الذرية الطاهرة گفته : اءخبرنى محمد بن ابراهيم بن هاشم ، عن ابيه ، عن محمد بن عمر قال : حدثنى ابن سبرة ، عن اسحاق بن عبدالله بن اءبى فروة ، عن جعفر بن محمد عليه السلام قال : تزوج فاطمة فى صفر فى السنة الثانية ، و بنى بها فى ذى الحجة على راءس اثنتين و عشرين شهرا يعنى من التاريخ ترجمه : از امام جعفر صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: عقد على و فاطمه عليهماالسلام در ماه صفر سال دوم هجرى و ازدواج آنها در راءس بيست و دو ماه بعد از هجرت و در ماه ذى الحجة بوده است .
الذرية الطاهرة ، ص 93 و 94 شماره 84 / قم : 1407 ه
بحارالانوار، ج 43 ص 136 ضمن شماره 33 كه در بالا نقل شد و در آن به جاى ((صفر)) ماه رمضان آمده است
ذخائرالعقبى ، ص 26 / مصر، به نقل از امام صادق عليه السلام
اكمال الرجال : خطيب العمرى التبريزى ، ص 735 / دمشق ، نام كامل آن الاكمال فى اسماء الرجال است پيش از دمشق در دهلى (1300 ه ) و كلكته (319 ه ) نيز منتشر شده است .
بحارالانوار، ج 19 ص 192 ذيل شماره 45، به نقل از كتاب المنتقى فى المولود مصطفى صلى الله عليه و آله تاءليف سعيدالدين محمد بن مسعود كازرونى (758 ه ) كه در اصل به زبان فارسى بوده و توسط ملا عبدالعزيز ابن قرة چلبى زاده (1068 ه ) به عربى برگردانيده شده است و علامه مجلسى از متن عربى روايت كرده است . نام ديگر اين كتاب المنتقى فى السير است (كشف الظنون 2/1851 التراث العربى فى خزانة مخطوطات مكتبة المرعشى : سيد احمد حسينى 5/264): فى ستة الثانية من الهجرة تروج على بن ابى طالب عليه السلام فاطمة عليهاالسلام بنت رسول الله فى صفر لليال بقين منه ، و بنى بها فى ذى الحجة ؛و قد روى اءنه تروجها فى رجب بعد مقدم رسول الله المدينة بخمسة اءشهر و بنى بها (بعد) مرجعه من بدر؛ و الاول اءصح ؛ و روى عن بعض اءهل التاريخ اءن تزويجها كان فى شهر ربيع الاول من سنة اثنتين من الهجرة و بنى بها فيها ترجمه : در سال دوم هجرت على عليه السلام فاطمه عليهاالسلام را به عقد خود درآورد در حالى كه اواخر ماه صفر بود، و در ماه ذى حجة او را به ازدواج خود درآورد. و نيز روايت شده كه عقد آنها در ماه رجب يعنى پنج ماه پس از ورود رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه و ازدواج آنها پس از بازگشت على عليه السلام از جنگ بدر بوده است ؛ و صحيحتر همان نظريه اول است ؛ و بعضى از اهل تاريخ نيز روايت كرده اند كه عقد و ازدواج آنها هر دو در ماه ربيع الاول سال دوم هجرى بوده است
المنتقى باب دوم ، حوادث سال دوم هجرى
و نيز شيخ طوسى (460 ه ) در مصباح المتهجدين آورده است : فى اول يوم ذى الحجة زوج رسول الله صلى الله عليه و آله فاطمة من اءميرالمؤ منين عليهماالسلام و روى اءنه كان يوم السادس ترجمه : ازدواج على و فاطمه عليهاالسلام در روز اول ذى حجه بوده ؛ و روايت شده است كه در روز ششم از اين ماه بوده است
مصباح المتهجدين ، ص 465
الجنة الواقية (مصباح كفعمى )، ص 514
بحارالانوار، ج 43 ص 92، ح 2
و اءبوعبدالله محمد بن سعد زهرى واقدى معروف به ابن سعد كاتب واقدى (360 ه ) در طبقات الكبير گويد: اءخبرنا محمد بن عمر، حدثنى عبدالله بن محمد بن عمر بن على ، عن اءبيه قال : تزوج على بن ابى طالب فاطمة بنت رسول الله عليهم السلام فى رجب بعد مقدم النبى صلى الله عليه و آله المدينة بخمس اءشهر و بنى بها (بعد) مراجعه من بدر ترجمه : از محمد بن عمر بن على روايت شده : عقد على و فاطمه عليهماالسلام در اولين ماه رجب بعد از ورود پيامبر به مدينه ، يعنى پنج ماه پس از هجرت بوده و ازدواج آنها بعد از بازگشت على عليه السلام از جنگ بدر بوده است
طبقات ابن سعد، ج 8 ص 13 / ليدن : 1321 ه
تذكرة الخواص ، ص 317، به نقل از طبقات ابن سعد
الثغور الباسمة ، ص 27 / بيروت : 1408 ه ، به نقل از طبقات
نظم دررالسمطين ، ص 18 / مطبعة القضاء
مفتاح النجا فى مناقب آل العباء، بدخشانى حارثى (1126 ه ) خطى مرعشى
و ابوعبدالله محمد بن اسحاق اصفهانى ، معروف به ابن منده (395 ه ) در كتاب معرفة الصحابه گفته : تزوج على عليه السلام فاطمة عليهاالسلام بالمدينة بعد سنة من الهجرة ، و بنى بها بعد ذلك بنحو من سنة ترجمه : على عليه السلام حضرت فاطمه عليهاالسلام را يك سال بعد از هجرت به مدينه ، به عقد خود درآورد و حدود يك سال پس از آن او را به خانه اش برد
كشف الغمة ، ج 1 ص 364 / بيروت : 1403 ه به نقل از كتاب معرفة الصحابه
الثغورالباسمة ، ص 27، به نقل از كتاب المعرفة
البدء و التاريخ ، ج 5 ص 20 / مصر، عين عبارت منقول از ابن منده
مقتل الحسين ، ج 1 ص 83 / نجف : 1367 ه ، به نقل از ابن منده در كتاب المعرفة و جمال الدين محمد زرندى حنفى مدنى (750 ه ) در نظم دررالسمطين گويد: كان بناء على عليه السلام بفاطمة عليهاالسلام بعد بدر باءربعة اءشهر فى صفر ليلتان بقين منه ... و كانت وقعة بدر فى السابع عشر من رمضان فى السنة الثانية من الهجرة ترجمه : ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام ، چهار ماه بعد از جنگ بدر، در 28 صفر بوده ... و جنگ بدر در 17 رمضان سال دوم هجرت واقع شد
نظم دررالسمطين ، ص 189/ مطبعة القضاء
و علامه يوسف بن اسماعيل نبهانى بيروتى در كتاب الشرف المؤ بد لال محمد و نيز در الانوار المحمدية ، ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام را در سال دوم هجرت دانسته و در كتاب نخست ، عقد آن دو را در محرم و ازدواجشان را در ذى حجه آورده است
الشرف المؤ بد، ص 55 / بيروت : 1309 ه : افست
الانوار المحمدية من المواهب اللدنية ، ص 146 / بيروت 1312/1310 ه ، اين كتاب به نام الفضائل المحمدية در 632 صفحه ، نيز منتشر شده است .
86- اقبال الاعمال ، ص 584.
87- تاريخ بغداد، ج 5 ص 7 / مصر: حدثنا ابوالحسن محمد بن اءحمد بن رزق املاءا فى سنة (406)، اءخبرنا احمد بن محمد بن رميح النسوى الحافظ، حدثنا الفضل بن محمد الجندى بمكة ، حدثنا عبدالرحمن بن محمد ابن اءخت عبدالرزاق ، حدثنا توبة بن علوان البصرى ، حدثنا شعبة ، عن اءبى حمزة ، عن ابن عباس قال : لما زفت ...
تذكر: توبة بن علوان بصرى از نظر حال رجالى ((مجهول )) است ، اگر تضعيف ازدى را كه ذهبى (789 ه )
آن را در كتاب الضعفاء، ج 1 ص 119 شماره 1026 نقل كرده و گفته است : ((متروك ))، ناديده بگيريم ، و به هر حال نامبرده يا ضعيف است و حديثش متروك ، و يا مجهول مى باشد و در هر دو صورت ، وجود او موجب مى شود تا سند حديث ضعيف باشد، البته در سند حديث اشكالات ديگرى نيز وجود دارد مانند ناشناخته بودن ابوحمزه و عبدالرحمن بن محمد ابن اخت عبدالرزاق .
تنزيه الشريعة المرفوعة ، ج 1 ص 43: توبة بن علوان بصرى از شعبه و اهل عراق احاديثى را روايت كرده كه در واقع ، هرگز آنها، چنين احاديثى را نقل نكرده اند.
لسان الميزان ، ج 2 ص 74 شماره 283: ازدى درباره او گفته است : ((متروك )) و ابن حبان بستى درباره او گفته است : او از شعبه و اهل عراق احاديثى را نقل كرده است كه آنها هرگز روايت نكرده اند، و در بعضى موارد از اهل يمن نيز روايت كرده است .
تذكر: از اين كلام معلوم مى شود كه توبة بن علوان بصرى جاعل حديث بوده و احاديث جعلى خود را از زبان شعبه ، اهل عراق و يمن ، به صحابه پيامبر و رسول خدا صلى الله عليه و آله نسبت داده مى شود.
روايت ابن عباس را به نقل از خطيب بغدادى و تاريخ بغداد، تعداد كثيرى از علما روايت كرده اند كه برخى از آنها عبارتند از:
عيون الاخبار فى مناقب الاخيار: محمد بن على حسينى بغدادى ، ص 45 / خطى مرعشى
المجروحين من المحدثين و الضعفاء و المتروكين : ابن حبان (354 ه )، ج 1 ص 205 / بيروت
مقتل الحسين : خطيب خوارزمى ، ج 1 ص 66، به نقل از عبدوس بن عبدالله اجازة ، از ابوطاهر ثقفى ، از محمد بن ابراهيم عاصمى ، از مفضل بن محمد جندى ... الخ
مناقب : خطيب خوارزمى ، ص 239 / تبريز، به نقل از ابن شيرويه ، از عبدوس بن عبدالله ... الخ
فرائدالسمطين : حموينى (722 ه )، ج 1 ص 96 / بيروت ، به هشت واسطه از ابوسعيد فضل بن محمد جندى ... الخ
ميزان الاعتدال ، ج 1 ص 168 / مصر
لسان الميزان ، ج 2 ص 74 / حيدرآباد
ذخائرالعقبى ، ص 32 / مصر
اخبارالدول و آثار الاول : احمد بن يوسف قرمانى دمشقى ، ص 88 / بغداد
وسيلة المآل : باكثير حضرمى ، ص 86 / خطى ظاهريه دمشق
ينابيع المودة ، ص 197 / اسلامبول ، به نقل از تاريخ مدينة دمشق
ارشادالقلوب : ديلمى ، ج 2 ص 232 / نجف
روضة الواعظين ، ج 1 ص 147 / نجف : 1386 ه .
88- مصباح المتهجدين ، ص 465.
89- مصباح كفعمى ، ص 514
عوالم العلوم و المعارف ، ج 11 ص 136 / 1405 ه .
90- عيون اخبارالرضا، ج 1 ص 225 شماره 3 / تهران : 1378 ه .
91- ابراهيم بن هاشم .
92- عيون اخبارالرضا، ج 1 ص 225 شماره 4: ععع و حدثنا بهذا الحديث اءحمد بن زياد بن جعفر الهمدانى ، حدثنا على بن ابراهيم بن هاشم ، عن اءبيه ، عن على بن معبد... الخ
كتاب مولد فاطمة : شيخ صدوق ، به نقل عيون اخبارالرضا، ج 1 ص 226 ذيل شماره 4
عوالم العلوم ، ج 11 ص 141 و 142.
93- امالى ، ج 1 ص 38 / بيروت : اءخبرنا اءبوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان قال : حدثنا ابونصر محمد بن الحسين البصير الشهرزورى قال : حدثنا الحسين بن محمد الاسدى قال : حدثنا اءبوعبدالله جعفر بن عبدالله بن جعفر العلوى المحمدى قال : حدثنا يحيى بن هاشم الغسانى قال : حدثنا محمد بن مروان قال : حدثنى جوير بن سعد، عن الضحاك بن مزاحم قال : سمعت على بن ابى طالب يقول : اءتانى ابوبكر و عمر... الخ
بشارة المصطفى لشيعة المرتضى ، ص 261 و 262 / نجف : 1383 ه : حدثنا ابوعبدالله جعفر بن عبدالله بن جعفر العلوى قال : حدثنا يحيى بن هاشم الغسانى قال : حدثنى محمد بن مروان قال : حدثنى جوير بن سعيد، عن الضحاك بن مزاحم ... الخ
المحتضر، ص 136
بحارالانوار، ج 1 ص 274 شماره 30، قسمتى از روايت ، از ((فزوجنى رسول الله ثم اءتانى )) تا آخر، به نقل از امالى شيخ طوسى
وسائل الشيعه ، ج 14 ص 206 شماره 3، به بخش مذكور از روايت
غاية المرام ، ص 453 شماره 10، به نقل از شيخ طوسى
تفسير نورالثقلين ، ج 1 ص 277 شماره 116، بخشى از روايت
عوالم العلوم ، ج 11 ص 180 و 181 شماره 21/1405 ه .
94- نام او ام ايمن بركة بنت ثعلبة بن عمرو بن حصن حبشى ، مادر شهيد ((ايمن بن عبيد خزرجى )) و همسر محبوب زيد بن حارثه است كه براى او اسامه را به دنيا آورد. او از زنانى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به او وعده بهشت داده و در دوران حياتش به او مادر خطاب مى كرد زيرا ام ايمن نديم و خدمتكار آمنه بود و پس از وفات او از رسول خدا صلى الله عليه و آله نگهدارى و مراقبت مى كرد، و لذا پيامبر هميشه به او احترام مى گذاشت و به ديدار و ملاقات او مى رفت . آن بانو از زنانى است كه به شدت مورد اعتماد رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده و لذا در كارهاى داخلى خانه پيامبر دخالت و كمك مى كرد و مورد احترام فرزندان آن حضرت نيز بوده است .
95- ام سلمه دختر ابواميه مخزومى (28 قبل ه 60 ه ) در سال پنجم هجرت با رسول خدا صلى الله عليه و آله ازدواج كرد، بنابراين ، در زمان ازدواج حضرت فاطمه عليهاالسلام كه در سال دوم هجرت واقع شده جزء همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله نبوده است .
96- پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دو همسر به نام زينب داشته است :
الف : زينب دختر خزيمة كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در ماه رمضان سال سوم هجرى با او ازدواج كرد.
ب : زينب دختر جحش ، دخترعمه پيامبر، كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در ذى قعده سال پنجم و به روايتى سال سوم هجرى با او ازدواج كرد.
و از آنچه گفتيم معلوم مى شود كه هيچ يك از آن دو در جريان ازدواج حضرت فاطمه عليهاالسلام همسر رسول خدا صلى الله عليه و آله نبوده اند؛ به نظر مى رسد كه رسول خدا در اين زمان دو همسر داشته اند: 1 سوده 2 عايشه .
97- از آنچه در پاورقى هاى قبل گفتيم معلوم گرديد كه در اين تاريخ ام سلمه همسر رسول خدا صلى الله عليه و آله نبوده تا در خانه او حجره اى هم داشته باشد.
98- وى دحية بن خليفه كلبى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده كه بر اساس اخبار فريقين ، جبرئيل در هيئت او بر آن نازل مى شده است .
در برخى از منابع اسلامى مانند كتاب المعارف تاءليف ابن قتيبه دينورى (279 ه ) و سيرة النبى تاءليف ابن هشام (218 ه ) رواياتى در تحسين او آمده كه دلالت بر حسن حال وى دارند.
99- امالى شيخ طوسى ، ج 1 ص 39 42
مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 129، صدر روايت
عوالم العلوم و المعارف ، ج 11 ص 188 191، شماره 30، به نقل از امالى طوسى .
100- امالى شيخ طوسى ، ج 1 ص 42 / بيروت : 1401 ه
الفردوس : ابن شيرويه ديلمى (509 ه )، ج 3 ص 373 شماره 5130: ام سلمه : لو لم يخلق على ما كان لفاطمة كفو
كشف الغمة ، ج 1 ص 472، به نقل از رسول خدا صلى الله عليه و آله : لولا على لم يكن لفاطمة كفو
بحارالانوار، ج 43 ص 141 ح 37، به نقل از كشف الغمة
بحارالانوار، ج 43 ص 145 ح 49، به نقل از مصباح الانوار و المحتضر
كتاب المحتضر، ص 133 و 136 و 138
مصباح الانوار، ص 228
كافى ، ج 1 ص 461 ح 10: لولا اءن الله تبارك و تعالى خلق اميرالمؤ منين عليه السلام لفاطمة عليهاالسلام ما كان لها كفو على ظهر الارض من آدم و من دونه
من لا يحضره الفقيه ، ج 3 ص 393 ح 4383، مرسل معلوم
تهذيب : ج 7 ص 470 ح 90 (1882): اءحمد بن محمد، عن عمر بن عبدالعزيز، عن الخيبرى ، عن المفضل ، عن الصادق عليه السلام ... الخ
مناقب ابن شهر آشوب ، ج 2 ص 29، به نقل از مفضل
بحارالانوار، ج 43 ص 107، به نقل از مناقب ابن شهر آشوب
بشارة المصطفى صلى الله عليه و آله ، ص 267/ نجف : عن يونس بن ظبيان ، عن اءبى عبدالله عليه السلام
المدمعة الساكبة ، ج 1 ص 268
محجة البيضاء، ج 4 ص 210
بحارالانوار، ج 100 ص 375 شماره 17، به نقل از مصباح الانوار
وسائل الشيعه ، ج 14 ص 49 شماره 6
مستدرك الوسائل ، ج 14 ص 187
انوارالنعمانية ، ج 1 ص 21
الوافى ، ج 3 ص 748
التفضيل ، ص 22
جلاءالعيون ، ج 1 ص 156
عيون اخبارالرضا عليه السلام ، ج 1 ص 177 ح 3 و 4
مقتل الحسين ، ج 1 ص 66: عن ام سلمة قالت : قال رسول الله صلى الله عليه و آله ... الخ
ينابيع المودة ، ص 177 و 181 و 227 و 250
خصال ، ج 2 ص 414 شماره 3
امالى صدوق ، ص 472 شماره 18
علل الشرايع ، ج 1 ص 178 شماره 3.
101- امالى طوسى ، ج 1 ص 42
بشارة المصطفى صلى الله عليه و آله ، ص 267.
102- خصال ، ج 2 ص 412 شماره 16.
103- امالى صدوق ، ص 223 ح 2: حدثنا محمد بن يحيى العطار، عن محمد بن عبدالجبار، عن اءبى احمد الازدى ،... الخ همان طور كه مشاهده مى كنيد، در سندى كه علامه مجلسى نقل كرده تصحيف و اشتباه رخ داده ، و صحيح همان است كه از امالى نقل كرديم
عوالم العلوم ، ج 11 ص 138 ح 3، به نقل از امالى .
104- امالى صدوق ، ص 236 شماره 3: حدثنا محمد بن الحسن بن احمد بن الوليد قال : حدثنى سعد بن عبدالله قال : حدثنى احمد بن محمد بن عيسى قال : حدثنى على بن الحكم قال :... الخ
105- تفسير عياشى ، ج 2 ص 211 و 212 شماره 45 / تهران .
106- و مراجعه كنيد به :
مناقب ابن مغازلى ، ص 341 شماره 393، به دو سند و تفاوت در عبارات : اءخبرنا ابوالحسن اءحمد بن المظفر بن اءحمد العطار، اءخبرنا ابومحمد عبدالله بن محمد بن عثمان المزنى الملقب بابن السقاء الحافظ الواسطى ، حدثنا على بن العباس ‍ البجلى ، حدثنا على بن المثنى الطهاوى ، حدثنا زيد بن الحباب ، حدثنا ابن لهيعه و هو عبدالله بن لهيعة بن عقبة ، حدثنا ابوالزبير، عن جابر بن عبدالله قال : دخلت ام ايمن ... الخ
و سند دوم نيز بدين شرح است : اءخبرنا ابوطالب محمد بن اءحمد بن عثمان ، اءخبرنا ابوعبدالله محمد بن زيد بن مروان ، حدثنا محمد بن على بن شاذان ، حدثنا الحسن بن محمد بن عبدالواحد، حدثنا زيد بن الحباب ، حدثنا... الخ
و همين روايت با تفاوتهايى در عبارت ، در ص 342 و 343 به شماره 394 به سند ذيل آمده است : اءخبرنا ابونصر احمد بن موسى الطحان اجازة عن القاضى ابى الفرج احمد بن على الخيوطى ، حدثنا ابوالحسن على بن احمد بن نوح ، حدثنا احمد بن هارون الكرخى الضرير، حدثنا كامل بن طلحة ، حدثنا ابن لهيعه ، عن ابى الزبير محمد بن مسلم بن تدرس ، عن جابر... الخ
تاريخ دمشق (ترجمة على عليه السلام )، ج 1 ص 233 و 234 شماره 298: اءخبرنا اءبوالقاسم الحسين بن الحسن بن محمدالاسدى ، اءنباءنا اءبوالقاسم بن اءبى العلاء قال : قرى ء على اءبونصر احمد بن المظفر بن الطوسى ، حدثكم عبدالله بن حبان بن عبدالعزيز الموصلى ، اءنباءنا ابراهيم بن عبدالعزيز بن حبان ، اءنباءنا سليمان بن شعيب المصرى ، اءنباءنا عبدالله بن لهيعة ، حدثنى ... الخ
روضة الواعظين ، ج 1 ص 176، از امام صادق عليه السلام
نزهة المجالس : صفورى بغدادى (884 ه )، ج 2 ص 223
تفسير البرهان ، ج 2 ص 294 شماره 19، از امالى صدوق
بحارالانوار، ج 100 ص 279 شماره 1، از امالى صدوق
بحارالانوار، ج 8 ص 142 شماره 61، از تفسير عياشى
عوالم العلوم ، ج 11 ص 184 و 185 شماره 27، از امالى و تفسير عياشى .
107- تفسير قمى ، ج 2 ص 336 - 338 / بيروت : 1378 ه
- بحارالانوار، ج 8 ص 137 شماره 49، قطعه اى
- بحارالانوار، ج 18 ص 408 شماره 118، قطعه اى
- تفسير البرهان ، ج 4 ص 247 شماره 2.
108- روايت فاقد سند معتبر مى باشد و هرچه جستجو كردم سند ديگرى كه داراى اعتبار باشد براى آن پيدا نكردم .
109- سوره الواقعه ، 30.
110- سوره محمد صلى الله عليه و آله ، 15.
111- سوره المطففين ، 26.
112- سوره الواقعه ، 30.
113- امالى شيخ صدوق ، ص 448 و 449 و 450 شماره 1: حدثنا محمد بن الحسن بن اءحمد بن الواليد قال : حدثنا محمد بن الحسن الصفار، عن سلمة بن الخطاب البراوستانى ، عن ابراهيم بن مقاتل قال : حدثنى حامد بن محمد، عن عمرو بن هارون ... الخ
114- سوره نمل ، 19.
115- عيون اخبارالرضا عليه السلام ، ج 1 ص 222 - 224 شماره 1.
116- عيون اخبارالرضا عليه السلام ، ج 1 ص 225 شماره 2 و در آخر آمده است : ((اين حديث طريق ديگرى نيز دارد كه در كتاب مدينة العلم نقل كرده ام )).
117- تفسير فرات كوفى ، ص 413 - 415 شماره 552/1: حدثنا اءبوالقاسم عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن الحسينى قال : حدثنا فرات بن ابراهيم الكوفى قال : حدثنا محمد بن على بن عمرو بن طريف (اء: ظريف ) الحجرى قال : حدثنا عقبة بن مكرم الضبى قال : حدثنا اءبوتراب عمرو (ب ، اء(خ ل ) عمر) ابن عبدالله بن هارون الطوسى الخراسانى قال : حدثنا اءحمد بن عبدالله اءبوعلى الهروى الشيبانى قال : حدثنا محمد بن جعفر بن محمد بن على بن الحسين عن اءبيه عن ابائه عن على بن ابى طالب عليهم السلام قال :
لقد هممت بتزويج فاطمة الزهراء (عليهاالسلام ) (ص . ب ) حينا و ان ذلك متخلخل فى قلبى ليلى و نهارى و لم اءجترء ان ذلك لرسول الله صلى الله عليه و آله حتى دخلت على رسول الله صلى الله عليه و آله ذات يوم فقال لى : يا على . قلت : لبيك يا رسول الله . فقال (ر: قال ) هل لك فى التزويج ؟ فقلت : يا رسول الله اءعلم . اذا هو يريد اءن يزوجنى بعض نساء قريش .
و انى لخائف على فوت فاطمة ، فماشعرت بشى ء يوما اذا اءتانى (رسول . اء، ب ) رسول الله فقال : يا على اءجب رسول الله و اءسرع فماراءينا رسول الله صلى الله عليه و آله باشد فرحا منه اليوم .
قال : فاءتيته مسرعا فاذا هو فى مجرة ام سلمة فلما نظر رسول الله صلى الله عليه و آله تهلل وجهه و تبسم حتى نظرت الى اسنانه تبرق فقال : اءبشر يا على ! فان الله قد كفانى ما كان قد اءهمنى من امر تزويجك . قلت : و كيف ذلك يا رسول الله ؟
فقال : اءتانى جبرئيل عليه السلام و معه من سنبل الجنة و قرنفلها و طيبها (ر، اء: ولينها) فاءخذتها و شممتها فقلت له : يا جبرئيل ما سبب هذا السنبل و القرنفل ؟ فقال : ان الله تبارك و تعالى اءمر سكان الجنة من الملائكة و من فيها ان يزينوا الجنة كلها بمغارسها و اءشجارها و اءثمارها و قصورها، و امر ريحا فهبت بانواع الطيب و العطر، فاءمر حور عينها بالغناء فيها بسورة طه و يس و طواسين و (حم . ب ) عسق ثم نادى مناد من تحت العرش : الا ان اليوم يوم وليمة على بن ابى طالب عليه السلام الا انى اءشهدكم اءنى قد زوجت فاطمة بنت محمد بن عبدالله الى (خ (خ ل ): من ) على بن ابى طالب (ع . ب ) رضى منى بعضهم لبعض ، ثم بعث الله سبحانه (سحابة . خ ) بيضاء فقطرت عليهم من لؤ لؤ ها و يواقيتها و زبرجدها، فقامت (خ : و قامت ) الملائكة فتناثرت من سنبل الجنة و قرنفلها، و هذا ممات نثرت الملائكة ، ثم (اءمر الله تبارك و تعالى . خ ) ملكا من الملائكة يقال له : راحيل - و ليس فى الملائكة اءبلغ منه - فقال له : اخطب يا راحيل ، فخطب بخطبة لم يسمع بمثلها اءهل السماء و (لا. اء، ب ) اءهل الارض ، ثم نادى مناد: يا ملائكتى و سكان (سماواتى و. ب ) جنتى باركوا على تزويج على بن ابى طالب و فاطمة (ر) فقد باركت اءنا عليهما الا انى زوجت اءحب النساء الى (الى اء. خ : من ) اءحب الرجال الى بعد النبيين و المرسلين فقال راحيل الملك : يا رب و ما بركتك لهما باءكثر مما راءينا من اكرم لهما فى جنانك و دورك و هما بعد فى الدنيا؟ فقال : من بركتى فيهما - اءو قال عليهما - اءنى اءجمعهما على محبتى و اءجعلهما معدنين لحجتى الى يوم القيامة ، و عزتى و جلالى لاخلقن منهما خلقا و لانشئن منهما ذرية فاءجعلهم خزانا فى اءرضى و معادن لعلمى و دعائم لكتابى ثم اءحتج على خلقى (بهم ) بعد النبيين و المرسلين .
فاءبشر يا على فان الله تبارك و تعالى قد اءكرمك بكرامة لم يكرم (الله . اء، ر) بمثلها اءحدا، قد زوجتك فاطمة ابنتى على ما زوجك الرحمن فوق عرشه و قد رضيت لها ما رضى الله (لها. ب ) فدونك اءهلك فانك اءحق بها (ر: لها) منى و لقد اءخبرنى جبرئيل (عليه السلام . ر) اءن الجنة و اءهلها لمشتاقة اليكما، و لو لا اءن الله قدر اءن يخرج منكما ما يتخذ به على الخلق حجة لاجاب فيكما الجنة و اءهلها، فنعم الاخ اءنت و نعم الخلف (خ : الختن ) اءنت و نعم الصاحب اءنت ، و كفاك برضا (اء، ر) الله رضى .
- فقال على (ابن ابى طالب عليه السلام ر، اء): يا رسول الله بلغ من قدرى حتى اءنى اذكرت فى الجنة فزوجنى الله فى ملائكته ؟ فقال : يا على ان الله (تعالى . ر) اذا اءكرم وليه اءكرمه بما لا عين راءت و لا اءذن سمعت و انما سمعت و انما حباك الله فى الجنة بما لا عين راءت و لا اءذن سمعت . فقال على بن اءبى طالب (عليه السلام اء، ر) يا (رب اءوزعنى اءن اءشكر نعمتك التى اءنعمت على و على والدى و اءن اءعمل صالحا ترضاه و اءصلح لى فى ذريتى ) فقال رسول الله (ر: النبى ) صلى الله عليه و آله : امين يا رب العالمين و يا خير الناصرين
- دلائل الامامة ، ص 19 و 20: اخبرنى ابوالحسين محمد بن هارون بن موسى التعكبرى ، قال حدثنا اءبى ، قال حدثنا ابوعلى احمد بن محمد بن جعفر الصولى قال حدثنا عبدالعزيز يحيى ، قال حدثنا ابوالقاسم التسترى ، قال حدثنا ابوالصلت عبدالسلام بن صالح عن على بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن الحسين بن على عن آبائه عن على عليهم السلام لما زوجنى النبى صلى الله عليه و آله بفاطمة قال لى : ابشر كان الله قد كمانى ما همتى من امر تزويجك ، قلت : و جبرئيل ما شاءنهما؟ فقال : ان الله امر ملائكة الجنة و سكانها اءن يزينوا الجنة باءشجارها و انبارها و قصورها، و دورها، و يموتها، و منازلها، و غرفها، و اءمر الحور العين اءن يقرء اءن حمعسق ، و يس ، و نادى مناد يقول : اءن الله يقول انى قد زوجت فاطمة بنت محمد من على بن اءبى طالب ، ثم بعث الله سحابة فاءمطرت عليهم الدر و الياقوت و اللؤ لؤ و الجوهر و نثرت السنبل و القرنفل فهذا مما نثر على الملائكة
- روضة الواعظين ، ج 1 ص 144 - 146، عين آنچه از امالى صدوق در بحارالانوار آمده است
- كنزالدقائق ، ج 12 ص 186
- الانوار العمانية ، ج 1 ص 69
- جلاءالعيون ، ج 1 ص 173
- الدمعة الساكبة ، ج 1 ص 269
- مدينة المعاجز، ص 147
- عوالم العلوم ، ج 11 ص 185 - 187 شماره 28.
118- تفسير فرات ، ص 415 ذيل شماره 552.
119- قرب الاسناد، ص 112 شماره 338
- الكافى ، ج 5 ص 377 شماره 3، به نقل از امام صادق عليه السلام : زوج رسول الله صلى الله عليه و آله عليا فاطمة عليهاالسلام درع حطمية ، و كان فراشها اهاب كبش يجعلان الصوف اذا اضطجعا تحت جنوبهما
- كافى ، ج 5 ص 378 شماره 5: كان صداق فاطمة جرد برد حبرة و درع حطمية ، و كان فراشها اهاب كبش يلقيانه و يفرشانه و ينامان عليه
- بحارالانوار، ج 43 ص 144 شماره 2، به نقل از كافى
- وسائل الشيعه ، ج 15 ص 10 شماره 6، به نقل از كافى
- سنن الكبرى ، ج 8 ص 21
- اصابة ، ج 4 ص 377
- بحارالانوار، ج 43 ص 143 ح 38، و 40 و 41
- عوالم العلوم ، ج 11 ص 198 و 199 ح 5 و 8 و 10.
120- امالى شيخ طوسى ، ج 1 ص 263، در آن به جاى ((ابوعمرو))، ((ابوعمر)) آمده است
- من لا يحضره الفقيه ، ج 3 ص 401 شماره 4402
- مناقب ابن مغازلى ، ص 343 شماره 395
- تاريخ مدينة دمشق ، ج 1 ص 234 شماره 299
- المحتضر، ص 137
- حلية الابرار، ج 1 ص 108
- مدينة المعاجز، ص 148
- المحاسن المجتمعة ، ص 191 / خطى
- وسائل الشيعه ، ج 14 ص 62 شماره 4
- بحارالانوار، ج 100 ص 274 شماره 31.