زندگانى حضرت زهرا (عليهاالسلام ) جلد اول
ترجمه و تحقيق از جلد ۴۳ بحارالانوار

علامه محمد باقر مجلسى
مترجم و محقق: محمد روحانى زمان آبادى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۱ -

1- سوره كوثر.
2- مائده / 77.
3- رجال كشى ، ص پ 136.
4- بحارالانوار، ج 2 ص 225 و 227، به نقل از قرب الاسناد و الاحتجاج .
5- رجال كشى ، ص 136.
6- بحارالانوار، ج 2 ص 217.
7- بحارالانوار، ج 2، ص 218.
8- نهج البلاغه ، نامه 69. بحارالانوار، ج 2 ص 160.
9- معانى الاخبار، ج 1، ص 159. بحارالانوار، ج 2، ص 159.
10- بحارالانوار، ج 2 ص 206.
11- بحارالانوار، ج 2 ص 160.
12- بحارالانوار، ج 2 ص 161.
13- معانى الاخبار، ج 1 ص 2. بحارالانوار، ج 2 ص 184 و 206.
14- امالى شيخ صدوق ، ص 475 ح 1.
15- مصباح الانوار تاءليف شيخ هاشم بن محمد (ق 6 ه )
16- و مراجعه شود به :
روضة الواعظين ، ج 1 ص 143
مناقب آل ابى طالب ، ج 3 ص 388
العددالقويه ، ص 222 ح 15
بحارالانوار، ج 16 ص 80 و 81 ذ شماره 20
بحارالانوار، ج 6 ص 246 شماره 79
مدينة المعاجز، ص 135 ح 376
معالم الزلفى ، ص 391
نزهة المجالس ، ج 2 ص 227، به اختلاف جزئى
سيره ملا، به نقل ينابيع المودة از آن ، به اختصار و اختلاف
ذخائر العقبى ، ص 44 و 45
مدح الخلفاء الراشدين تاءليف شافعى ، به نقل تجهيز الجيش از آن
تجهيز الجيش ، ص 99
ينابيع المودة ص 198، به نقل از سيره ملا
تذكر 1: در سند روايت شيخ صدوق رحمه الله مفضل بن عمر جعفى قرار دارد كه گرچه در ابتداى امر ثقه و مورد اعتماد بوده است و مورد توجه امام صادق عليه السلام و اصحابش بوده ولى بعدا به غلو گراييده و در رواياتش تعبيرات اغراق آميز به كار مى برده است و به همين دليل به آن دسته از روايات او كه درباره فضائل و مناقب مى باشد، اعتماد نمى كنند گرچه برخى از رجاليون مانند نجاشى و ابن غضائرى و كشى ، اعتقاد دارند كه كل روايات او ضعيف و غيرقابل اعتماد است .
تذكر 2: در سند روايت مصباح الانوار، ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شيبانى (297 387 ه ) قرار دارد كه رجال شناسانى چون نجاشى ، ابن داود حلى و علامه حلى او را ضعيف و احاديثش را آشفته معرفى كرده اند.
تذكر 3: در سند روايت مصباح الانوار دو شخصيت ناشناخته وجود دارند ابن ابى الشوارب و عبدالله بن على بن اءشيم كه نام آنها در هيچ كتاب رجالى نيامده است .
در شش كتاب اخير روايت موردنظر به صورت زير است : قالت خديجة : لما حلمت بفاطمة حملت حملا خفيفا، و تحدثنى فى بطنى ، فلما قربت ولادتها دخل على اءربع نسوة عليهن من الجمال و النور ما لا يوصف فقالت : احديهن : اءنا امك حوا، و قالت الاخرى : اءنا آسية بنت مزاحم ، و قالت الاخرى : اءنا كلثم اءخت موسى ، و قالت الاخرى : اءنا مريم بنت عمران ام عيسى ، جئنا لنلى من اءمرك ما تلى النساء، فولدت فاطمة ، فوقعت على الارض ساجدة رافعة اصبعها
ترجمه : حضرت خديجه گفت : ((هنگامى كه به فاطمه باردار شدم ، دوران بارداريم بسيار آسان و راحت بود، و فاطمه در بطن من سخن مى گفت ، پس وقتى كه زمان ولادت او نزديك شد چهار زن كه از كثرت زيبايى و نورانيت قابل وصف نبودند بر من داخل شدند و خود را حوا، آسيه بنت مزاحم ، كلثم خواهر حضرت موسى و مريم مادر حضرت عيسى معرفى كردند و گفتند: آمده ايم تا تو را در امر زايمان يارى كنيم ، پس به كمك آنها فاطمه را به دنيا آوردم و او وقتى به دنيا آمد در حال سجده بر زمين قرار گرفت در حالى كه انگشتان او به سوى آسمان باز بود)).
ابن حمزه طوسى (بعد از 585 ه ) در كتاب الثاقب فى المناقب ، ص 285 و 286 تحت شماره هاى 244 و 245، اين روايت را به شرح ذيل از ابن عباس روايت كرده است :
244 عن مجاهد، عن ابن عباس ، قال : لما تزوجت خديجة بنت خويلد، رسول الله صلى الله عليه و آله هجرها نسوان مكة و كن لا يكلمنها، و لا يدخلن عليها، فلما حملت بالزهرا فاطمة عليهاالسلام كانت اذا خرج رسول الله صلى الله عليه و آله من منزلها تكلمها فاطمة الزهرا، فى بطنها من ظلمة الاحشاء، و تحدثها و تؤ نسها، فدخل رسول الله صلى الله عليه و آله فقال لها: يا خديجة من تكلمين ؟ قالت : يا رسول الله ، ان الجنين الذى اءنا حامل به اذا خلوت به فى منزلى كلمنى ، و حدثنى من ظلمة الاحشاء.
فتبسم رسول الله صلى الله عليه و آله ثم قال : يا خديجة ، هذا اءخى جبرئيل عليه السلام يخبرنى انها النسمة الطاهرة المطهرة ، و اءن الله تعالى امرنى ان اسميها ((فاطمة )) و سيجعل الله تعالى من ذريتها اءئمة يهتدى بهم المومنون .
ففرحت خديجة بذلك فلما اءن حضر وقت ولادتها اءرسلت الى نسوان مكة اءن : يتفضلن و يحضرن ولادتى ليلين منى ما تلى النساء، فارسلن اليها: يا خديجة ! اءنت عصيتنا و لم تقبلى منا قولنا، و تزوجت فقيرا لا مال له ، فلسنا نجى ء اليك و لا نلى منك ما تلى النساء من النساء.
فاعتمت خديجة عليهاالسلام غما شديدا، فبينما هى كذلك اذ دخل عليها اءربع عليها اءربع نسوة كانهن من نسوة قريش فقالت احداهن : يا خديجة ، لا تحزنى فاءنا آسية بنت مزاحم ، و هذه صفية بنت شعيب و فى راوية اخرى : كلثم بنت عمران اءخت موسى عليه السلام و هذه سارة زوجة ابراهيم عليه السلام ، و هذه مريم بنت عمران عليهاالسلام ؛ و قد بعثنا الله تعالى اليك لنلى منك ما تلى النساء من النساء، و جلسن حولها، وضعت الزهرا فاطمة عليهاالسلام طاهرة و مطهرة
245 قال ابن عباس : سقطت فاطمة الزهراء الى الارض اءزهرت الارض ، و اءشرقت الفلوات ، و اءنارت الجبال و الربوات ، و هبطت الملائكة الى الارض و نشرت اءجنحتها فى المشرق و المغرب ، و ضربت عليها سرادقات و حجب اليها، و كنفتها باءضللة السماء و غشى اءهل مكة ما غشيهم من النور، دخل رسول الله صلى الله عليه و آله الى خديجة و قال : يا خديجة ! لا تحزنى ان كان قد هجرك نسوان مكة و لن يدخلن عليك ، فلينزلن عندك اليوم نسوان بهجات عطرات غنجات ، ينقدح فى اءعلاهن نور يستقبل استقبالا و يلتهب التهابا، و فتوح منهن رائحة تسر اهل مكة جميعا، فسلمت الجوارى فاءحسن و حيين فاءبلغن فى حديث طويل حتى وليت كل واحدة من حملها و غسلها فى الطشت الذى كان معهن و نشفنا بالمنديل و تخليقها و تقميطها، فلما فرغن عرجن الى السماء مثنيات عليها.
و فى راوية اءخرى : اءن المراءة التى بين يدى خديجة غسلتها بماء الكوثر، و اءخرجت خرقتين بيضاوين اءشد بياضا من اللبن ، و اءطيب رائحة من المسك و العنبر، فلفتها بواحدة ، و قنعتها بالثانية ، ثم استنطقتها فنطقت عليهاالسلام بالشهادة ، فقالت : اءشهد اءن لا اله الا الله ، و اءشهد اءن اءبى محمدا رسول الله ، و اءن عليا سيدالاوصياء، و ولدى سادة الاسباط. ثم سلمت عليهن و سمت كل واحدة منهن باسمها و اءقبلن فضحكن اليها.
و تباشرت الحور العين ، و بشر اءهل السماوات بعضهم بعضا بولادة فاطمة عليهاالسلام ، و حدث فى السماء نور زاهر لم تره الملائكة قبل ذلك ، و قالت النسوة : خذيها يا خديجة طاهرة ، مطهرة ، زكية ميمونة ، بورك لك فيها، و فى نسلها.
فتناولتها فرحة مستبشرة و اءلقمتها ثديها فدر عليها، و كانت عليهاالسلام تنمو فى اليوم كما ينمو الصبى فى الشهر، و تنمو فى الشهر كما ينمو الصبى فى السنة
17- امالى شيخ صدوق ، ص 37 ح 7.
18- عيون اخبارالرضا عليه السلام ، ج 1 ص 93 ح 3.
19- احمد بن زياد جعفر همدانى .
20- على بن ابراهيمى قمى .
21- ابراهيم بن هاشم قمى .
22- عبدالسلام بن صالح هروى .
23- احتجاج ، ج 2 ص 382 ذيل شماره 286.
24- و مراجعه شود به :
توحيد، ج 1 ص 118 ح 22
مناقب آل ابى طالب ، ج 3 ص 383 به نقل از ابوبكر محمد بن عبدالله شافعى ، و ابن شهاب زهرى ، و ابن مسيب ، و سعد بن ابى وقاص ، و ابومعاذ نخوى ، و ابوقتاده حرانى ، و سفيان ثورى ، و هشام بن عروه ، و عروة بن زبير و عايشه
بحارالانوار، ج 8 ص 119 شماره 6 به نقل از امالى صدوق و عيون اخبار و توحيد شيخ صدوق
بحارالانوار، ج 43 ص 42 و 43، به نقل از مناقب ابن شهر آشوب
بحارالانوار، ج 43 ص 50، به اشاره .