محسن در كتب دانسمندان شيعى و سنى

علت مرگ او سخنان متفاوتى ابزار داشته اند و طبق مدارك شيعى او بر اثر وارد آمدن ضربه اى بر شكم فاطمه(س) سقط شده است چنانچه بعضى از نويسندگان اهل سنّت نيز مثل نظّام، محمد بن طلحه شافعى ، جوينى مؤلّف فرائد السمطين و ابن قتيبة در المعارف بنا به اظهارات ديگران نيز همين را آورده اند.⁽¹⁹⁾ البّته بعضى ديگر بدون اينكه اشاره اى به تاريخ تولد و در گذشت او بكنند به صورت خيلى مبهم گفته اند: او در كودكى درگذشت.

چنانكه قبلاً اشاره كرده ايم رشيد الدين محمدبن على معروف به ابن شهرآشوب متوفّاى 588 در مناقب حضرت فاطمه (س) در فصل حليتها و تاريخها مى نويسد:

و فى معارف القتيبى: اِنَّ مُحْسِنَاً فَسَد مِنْ زَخْمِ قُنْفُذِ العَدَوى.

محسن به علّت ضربه قنفذ درگذشت.

نه تنها ابن شهر آشوب چنين چيزى را مى گويد بلكه حافظ گنجى شافعى المقتول 658 در كفاية الطالب مى نويسد:

ابوعبدالله شيخ مفيد بر جمهور افزوده و گفته است ; فاطمه (س) بعد از پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) پسرى را سِقط كرد كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) او را محسن ناميده بود، و اين چيزى است كه كسى از مورخين غير از ابن قتيبه آن را ذكر نكرده است.

ولى متأسفانه در «المعارف» موجود، چاپ دوّم، ناشر دارالمعارف مصر ص 211، چنين آمده است:

و اما محسّن بن على فهلك و هو صغيرٌ.

اين نوع از تحريف حقايق اعتبار بسيارى از كتب را زير سؤال برده است.

علاّمه محقق سيدجعفر مرتضى العاملى، در كتاب دراسات و بحوث فى التاريخ و الاسلام در مقاله « اِعْرِف الكتب المحرّفة » حدود بيست و هفت مورد از اين نوع تحريفها را متذكر شده، به آن مراجعه شود.

با توجه به نظر دانشمندان شيعه در كشته شدن محسن، محدثين اهل سنت خواسته اند بين اين دو قضيه جمع كنند: يكى خبر مشهور بين مسلمين در اينكه نسبت و منزلت اميرالمؤمنين با پيامبر ، همان مقام و منزلت هارون به حضرت موسى است و نام پسران على (عليه السلام) نام پسران هارون است و ديگر تبرئه خليفه و مأمورين او از آسيب رساندن به فاطمه(س) و سقط محسن. از اين جهت محدثين اهل سنت عموماً نوشته اند كه محسن در حيات پيامبر متولد شد و پيامبر نام او را محسن نهاد; و او در كودكى درگذشت.

محدثين اهل سنت معمولاً هنگامى كه به محسن اشاره مى كنند از هانى ابن هانى از حضرت على (عليه السلام) نقل مى كنند كه گفت : وقتى كه حسن متولد شد نام او را حرب نهادم و پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود نام او حسن است، و همين كه حسين متولد شد نام او را حرب نهادم پيامبر از نام او پرسيد و او را حسين ناميد. وقتى كه محسن متولد شد او را حرب ناميدم و پيامبر پس از پرسش از نام او ، او را محسن ناميد و سپس فرمود آنها را به نام فرزندان هارون ناميده ام : شبّر ، شبير ، مشبّر .

ولى نمى توان گفت كه محسن در حيات پيامبر متولد شده است زيرا محدثين اين روايت را از ـ يونس يا اسرائيل ـ از ابى اسحاق از هانى بن هانى از اميرالمؤمنين نقل مى كنند و اين روايت علاوه بر اينكه بعضى از رجال آن مجهول و ضعيف هستند با روايات ديگرى كه محدثين اهل سنت از سلمان فارسى و عكرمه در اين مورد آورده اند تعارض دارد. و از حيث دلالت هم خالى از اشكال نيست. زيرا بر طبق مدارك شيعه⁽²⁰⁾ و برخى از مدارك اهل سنت در قضيه نام گزارى حسنين ، هيچ وقت با وجود پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) اميرالمؤمنين به خود اجازه نمى داد كه در نام گذارى بر پيامبر سبقت بگيرد، و ادب اسلامى و عرف رايج آن روز بر اين بود كه بزرگ خانواده بر نوزاد اسم مى نهاد. بر فرض حضرت على يك بار در نام گزارى بر پيامبر سبقت گرفته و با عدم رضايت پيامبر روبرو شده باشد ، آيا مى توان تصور كرد كه وى بار دوم و سوم نيز به چنين امرى مبادرت كرده باشد؟.

* * *

جا دارد بگوييم اين روايت را آنان براى تبرئه خليفه از سقط جنين در مسأله تهاجم به خانه حضرت فاطمه ساخته اند، و بگذريم از اينكه در كيفيت وفات محسن بين خود عامه اختلاف است، و افرادى مثل نظام (به نقل از بغدادى ، شهرستانى و صفدى ) و بلاذرى ( به نقل از الصراط المستقيم ) و ابن قتيبه دينورى ( به نقل از حافظ گنجى ) و جوينى و محمدبن طلحه شافعى و عقاد و... همان عقيده شيعه را دارند كه محسن به جهت آسيب ديدن حضرت فاطمه از بين رفت.

بر طبق روايات شيعه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) آخرين فرزند حضرت فاطمه را پيش از تولد محسن نام نهاده بود.

مرحوم علامه تسترى در بعضى از روايات شيعه در رابطه با اين مسأله توضيحى دارند و مى گويند: جهت پاره اى از اغراض بعضى از روات عامى حديث چيزهايى را برآن افزوده اند.

* * *