فصل سوم: القاب حضرت فاطمه ى زهرا علهياالسلام در توصيف علما

همان گونه كه در مقدمه متذكر شديم، برخى از القاب فاطمه ى زهرا عليهاالسلام برگرفته از كلمات علماى اعلام است، كه ما آنها را در فصلى جداگانه نقل مى كنيم. علما و دانشمندان اسلامى بنابر شناختى كه از فاطمه ى زهرا عليهاالسلام دارند، آن حضرت را در كتب خود توصيف نموده اند.

در اينجا ما به نقل بعضى از آن توصيفات بسنده كرده و القابى را كه مى توان به عنوان نام برگزيد، به طور مجزا ذكر مى كنيم.

القاب فاطمه ى زهرا از زبان علماى اعلام به ترتيب حروف الفبا

1) امينه

2) جليله

3) جميله

4) حانيه

5) حصانه

6) حكيمه

7) حنانه

8) دره

9) راوفه

10) رحيمه

11) زاهده

12) سليمه

13) سماويه

14) شريفه

15) شفيقه

16) صفيه

17) صوامه

18) عابده

19) عالمه

20) عطوفه

21) عفيفه

22) عقيله

23) فهيمه

24) قانته

25) قانعه

26) قوامه

27) مجتهده

28) محتجبه

29) محترمه

30) محتشمه

31) مريم كبرىى

32) معظمه

33) مكرمه

34) منيره

35) نوريه

مدارك القاب فاطمه ى زهراء از زبان علما

القاب فاطمه ى زهراء در بيان ابن شهرآشوب

«قلنا الصديقة بالاقوال، و المباركة بالاحوال، و الطاهرة بالافعال، و الزكية بالعدالة، و الرضية بالمقالة، و المرضية بالدلالة، و المحدثة بالشفقة، و الحرة بالنفقة، و السيدة بالصدقة، و الحصان بالمكان، و البتول فى الزمان، و الزهراء بالاحسان، مريم الكبرىى فى الستر، و فاطِمُ بالسرِّ، و فاطمة بالبرِّ، و النورية بالشهادة، و السماوية بالعبادة، و الحانية بالزهادة،و العذراء بالولادة، الزاهدة الصفية، سيدة النسوان، و حبيبة حبيب الرحمن، و المحتجبة عن خزان الجنان، ابنة خير المرسلين، و قرة عين سيد الخلايق اجمعين،و واسطة العِقد بين سيَّدات نساء العالمين، و المتظلِّمة بين يدى العرش يوم الدين، ثمرة النبوّة، و اُمّ الأئمة، و زهرة فؤاد شفيع الاُمّة، الزهراء المحترمة، و الغراء المحتشمة، المكرّمة تحت القُبَّة الخضراء، و الانسية الحوراء، و البتول العذراء، ستّ النساء، [اى، سيّدتهنَّ] وارثة سيد الأنبياء، و قرينة سيد الاوصياء، فاطمة الزهراء، الصديقة الكبرىى، راحة روح المصطفى، حاملة البلوى من غير فزع و لا شكوى، و صاحبة شجرة طوبى، و من اُنزل فى شأنها و شأن زوجها و أولادها سورة هل أتى، ابنة النّبى، و صاحبة الوصى، و اُمّ السبطين، وجدَّة الأئمة، و سيدةنساء الدنيا و الاخرة، زوجة المرتضى، و والدة المجتبى، و ابنة المصطفى، السيّدة المفقودة، الكريمة المظلومة، الشهيدة الرشيدة، شقيقة مريم، و إبنة محمد الأكرم، المفطومة من كل شر، المعلومة بكل خير، المنعوتة فى الانجيل، الموصوفة بالبر و التبجيل، دُرّة صاحب الوحى و النتزيل، جدّها الخليل، و مادحها الجليل، و خاطبها المرتضى بأمر المولى جبرئيل.» [فاطمه ى زهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 23 از المناقب، ج 3، ص 357 و 358.]

القاب فاطمه ى زهرا در بيان علاّمه اربلى

«إنّ فاطمة عليهاالسلام هى سلسلة النبوة، و رضيعة دَرِّ الكرم و الاُبوَّة، و درّة صدف الفخار، و غرة شمس النهار، و ذُبالة مشكاة الأنوار، و صفوة الشرف و الجود، و واسطة قلادة الوجود، نقطة دائرة المفاخر، قمر هالة الماثر، الزهرة الزهراء، و الغرة الغراء، العالية المحل، الحالة فى رتبة العلاء السامية، المكانة المكينة فى عالم السماء المضيئة النور، المنيرة الضياء، السمتغنية باسمها عن حدها و وَسمها، قرة عين أبيها، قرار قلب اُمّها، الحالية بجواهر علاها، العاطلة من زخرف دنياها، أمة اللَّه و سيدة النساء، جمالّ الاباء و شرف الابناء، يفخر آدم بمكانها، و يبوح نوح بشدة شانها، و يسمو ابراهيم بكونها من نسله، و ينجح اسماعيل على اخوته اذ هى فرع اصله، و كانت ريحانة محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلم من بين اهله، فما يجاريها فى مفخر إلاّ مغلب، و لا يباريها فى مجد إلاّ مؤنَّب، و لا يجحد حقَّها إلاّ مأفون، و لا يصرف عنه وجه إخلاصه إلاّ مغبون.» [كشف الغمه، ج 1، ص 448.]

توصيف فاطمه ى زهراء در دعاى دوازده امام از انشاءات خواجه نصيرالدين طوس

«اللهمّ صل و سلّم و زد و بارك على السيّدة الجليلة الجميلة الكريمة النبيلة المكروبة المعصومة المظلومة ذات الاحزان الطويلة فى المدة القليلة المدفونة سرا و المعصوبة جهرا و المجهولة قدراً و المخفية قبرا سيدة النساء الانسية الحوراء البتول العذارء ام الائمة النقباء النجباء بنت خيرالانبياء فاطمة الزهراء صلوات اللَّه و سلام عليها...» [دعاى توسل به دوازده امام از انشاءات خواجه نصيرالدين طوسى.]

القاب فاطمه ى زهرا به روايت شيخ صدوق

اسماوها على ما ذكره ابوجعفر القمى: «فاطمة البتول، الحصان، الحرة، السيدة، العذراء، الزهراء، الحوراء، المباركة، الطاهرة، الزكية، الراضية، المرضية، المحدثة، مريم الكبرىى، الصديقة الكبرىى، و يقال لها فى السماء النورية السماوية الحانية. [ بحارالانوار، ج 43، ص 16، ر 15 از مناقب.]

القاب حضرت فاطمه ى زهراء در آينه ى شعر

شعرى را كه در پيش رو داريد اكثر القاب حضرت فاطمه ى زهراء عليهاالسلام را (چه آنچه را كه در نصوص آمده و يا در بيان علماى اعلام ذكر شده است) جمع نموده است.

[جنه العاصمه، ص 66- 68.]

القاب زينب كبرى

براى حضرت زينب كبرىى عليهاالسلام القاب بسيارى نقل شده، شايسته است در حالى كه نام و القاب فاطمه ى زهرا عليهاالسلام، را بيان كرديم به برخى از القاب ام المصائب حضرت زينب عليهاالسلام نيز اشاره كنيم. برخى از اين القاب منصوص و برخى ديگر، صفتهايى است كه علما، براى آن مخدره به كار برده اند. آنچه در پى مى آيد برخى از القاب زينب كبرىى عليهاالسلام است كه مى توان آنها را به عنوان نام دختران اين مرز و بوم برگزيد.

1) عالمة غير معلمة.

2) عقيلة النبوة، عقيلة خدر الرسالة، عقيلة الوحى، عقيلة القريش، عقيلة النساء، عقيلة الطالبين.

3) كاملة.

4) نائبة الحسين، نائبة الزهراء.

5) مليكة الدنيا.

6) الموثقه.

7) عابدة آل على.

8) محبوبة المصطفى.

9) عظيمة بلواها.

10)امينه.

11) فصيحه.

12) بليغه.

13) محبوبه. [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 2، ص 636.]

فصل چهارم: كنيه هاى حضرت فاطمه ى زهرا عليهاالسلام

كنيه، براى تعظيم و تكريم اشخاص به كار مى رود. حضرت فاطمه ى زهرا عليها السلام كنيه هاى زيادى دارند، ما در اينجا بعضى از كنيه هاى آن حضرت را متذكر مى شويم. البته رسالت اين مجموعه، معرفى آن دسته از اسامى و القاب حضرت فاطمه ى زهرا عليها السلام مى باشد كه براى نامگذارى مناسب است، اما به مناسبت ذكر اسامى و القاب آن حضرت، ذكر كنيه هاى ايشان نه تنها خالى از لطف نخواهد بود، بلكه عين لطف است.

كنيه هاى حضرت فاطمه ى زهرا عليها السلام از نظر معنا روشن و واضح است. تنها كنيه اى كه نياز به توضيح دارد، كنيه ى «ام ابيها » است، لذا نخست كنيه هاى حضرت فاطمه عليها السلام را ذكر كرده سپس مدارك آنها را ارائه داده و در پايان كنيه ى «ام ابيها » را توضيح مى دهيم.

كنيه هاى حضرت فاطمه ى زهرا

1) ام الحسن

2) ام الحسين

3) ام المحسن

4) ام الائمه

5) ام ابيها

6) ام الخيره

7) ام المومنين

8) ام الاخيار

9) ام الفضايل

10) ام الازهار

11) ام العلوم

12) ام الكتاب

13) ام الاسماء

مدارك كنيه هاى حضرت صديقه ى طاهره

قال العلامة، ابن شهر آشوب (ره): «و كناها: اُمّ الحسن، و ام الحسين، و اُمّ المحسن، و اُمّ الائمة، و اُمُّ أبيها.» [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 203، از «المناقب»، ج 3، ص 357.]

و قال المولى الانصارى قدس سره و ذكر بعضهم: «انَّ من جملة كناها: اُمُّ الخيرة، اُمّ المؤمنين، و اُمّ الاخيار، و اُمّ الفضائل، و اُمّ الأزهار، و اُمّ العلوم، و اُمّ الكتاب.» [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 203 از «اللمعه البيضاء»، ص 50.]

و قال فى «نخبة البيان»: «فمنها اُمّ اسماء، ذكره الخوارزمى فى مقتله، و لعله لتعدد اسمائها الحسنى، الحاكية عن صفاتها العليا و مناقبها العظمى.» [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 203 از «نخبه البيان فى تفضيل سيده التسوان»، ص 86.]

كنيه ى اُمّ ابيها

مهمترين كنيه ى فاطمه ى زهراء عليهاالسلام «اُمّ ابيها» مى باشد. براى اين كنيه معانى متفاوتى شده است.

بعضى اين كنيه را صِرف محبت پدر به فرزند دانسته اند و مى گويند انسان هر گاه فرزند خود را زياد دوست بدارد و بخواهد اين محبت را ابراز كند، به فرزندش مى گويد: «بابا»، «مادر» و اين در تكلم عموم مردم رايج است. بنابراين، كنيه ى «ام ابيها» نوعى ابراز محبت شديد از طرف پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم به فاطمه ى زهرا عليهاالسلام بوده است.

و شايد اينكه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم به او مى گويد: «اى مادر پدر»به اين علت باشد كه فاطمه ى زهراء عليهاالسلام، مانند مادرى مهربان، براى پدر خود زحمت مى كشيد. خاكستر از سر و رويش پاك مى كرد، جراحات او را پانسمان مى كرد و كارهايى را كه يك مادر در حق فرزند خود انجام مى دهد، ايشان براى پدر انجام مى داد.

و معناى ديگر آنكه، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم مانند فرزند، با دخترش برخورد مى كرد، دستش را مى بوسيد، همان گونه كه فرزند در مقابل مادر بايد چنين باشد، در برابر حضرت زهراء عليهاالسلام، تمام قد برمى خاست، در هنگام سفر از او خداحافظى مى كرد و هنگام بازگشت از سفر اولين ديدارش از زهراى مرضيه عليهاالسلام بود. اين عملى است كه هر فرزند مودب به آداب الهى آن را انجام مى دهد.

برخى از محققين، از معانى «ام» كمك گرفته و وجوهى را براى معناى اين كنيه ى ذكر نموده اند و گفته اند يكى از معانى «ام» اصل و ريشه هر چيز است.

فاطمه ى زهراء عليهاالسلام ريشه ى شجره ى طيبه ى نبوت است و براى تقويت سخن خود به روايت ذيل نيز تمسك جسته اند.

قال الباقر عليه السلام: «الشجرة الطيبة، رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم و فرعها، على عليه السلام و عنصر الشجرة، فاطمة عليهاالسلام و ثمرتها، اولادها و اغصانها و اوراقها، شيعتها.» [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «مجمع البحرين» ماده شجر.]

امام باقر عليه السلام فرمود: درخت پاكى و طهارت، پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم است، كه شاخه هاى آن على عليه السلام، ريشه هاى آن فاطمه ى زهرا عليهاالسلام، ميوه ى آن حسن و حسين و زينب و ام كلثوم، شاخ و برگ اين درخت شيعيان آنها مى باشد.

قال رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم: «انا شجرة، و فاطمة اصلها، و على لقاحها، و الحسن و الحسين ثمرها.» [فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 205 از «ميزان الاعتدال»، ج 1، ص 234 على ما فى «احقاق الحق»، ج 9، ص 152.]

پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: من درخت پاكى و فاطمه ريشه هاى آن و على پيوند و ماده ى بارورى آن و حسن و حسين ميوه هاى اين درختند.

فصل پنجم: اسامى زيباى دلپذير براى دختران، متداول در جوامع اسلامى

آنچه تاكنون بيان شد، اسامى و القاب فاطمه ى زهرا عليها السلام بود كه در ميان روايان و يا سخنان بزرگان بيان شده است. در اين قسمت برخى از اسامى زيبا و دلپذير براى دختران، مرسوم در جوامع اسلامى را برايتان نقل مى كنيم. مسلم است كه اسامى فاطمه ى زهراء عليهاالسلام از حيث رتبه، بارها از اين اسامى بالاترند، لذا در انتخاب اسامى نيك براى دختران خود دقت نموده، تا بهترين نام را براى دختر خود انتخاب نماييد. توجه داشته باشيد، فقط يك بار مى توانيد براى فرزندتان نام برگزنيد. بنابراين در اين يك بار بايد دقت لازم را مبذول داشت.

لازم به تذكر است كه فقط 100 نام به عنوان نمونه در اين جا ذكر مى نماييم، اميد است در چاپ بعدى، مجموعه اى كامل از اسامى زيبا تهيه و تقديم علاقمندان گردد. اين اسامى به ترتيب حروف الفبا تنظيم شده و همراه با ترجمه اى مختصر ارائه مى گردد.

1) آزاده (آن زنى كه بنده ى كسى نباشد.)

2) آسيه (نام همسر فرعون كه حضرت موسى عليه السلام را از آب گرفته و او را بزرگ نمود و سپس به او ايمان آورد. او يكى از چهار زن معروف بهشتى است.)

3) آمنه (مادر پيامبر اسلام صلى اللَّه عليه و آله و سلم)

4) آنسه (همدم، مونس.)

5) احترام (بزرگ داشتن، حرمت داشتن.)

6) اديبه (زن زيرك و زنى كه حد هر چيز را نگه دارد.)

7) اشرف (بلند مرتبه تر، گرانمايه تر.)

8) اعظم (بزرگ تر.)

9) افضل (با كمال تر، برتر.)

10) اقدس (پاك تر، پاكيزه تر.)

11) اكرم (گرامى تر، آزاده تر.)

12) الهام (به دل افكندن، در دل افتادن.)

13) ام البنين (مادر پسران، مادر حضرت ابوالفضل و همسر حضرت على عليه السلام.)

14) انيسه (خواهر رضاعى رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم، خوى گيرنده، همدم، مونس.)

15) ايمانه (منسوب به ايمان و پاكى.)

16) باهره (نورانى، تابناك، روشن.)

17) بشارت (خبر خوش دان، مژده دادن.)

18) بشرى (بشارت، خبر خوش.)

19) بهجت (سرور و شادمانى.)

20) ثمينه (زن گرانقدر، گرانبها، با ارزش.)

21) جاهده (زن ساعى و كوشش كننده.)

22) حديثه (نو، جديد، تازه.)

23) حسانه (زن نيكو، خوبروى.)

24) حسنات (نيكيها.)

25) حسنه (نيكى، خوبى.)

26) حُسينه (از تربيت يافتگان امام صادق عليه السلام.) [رياحين الشريعه، ج 4، ص 148.]

27) حكيمه (زن فرزانه، دختر امام جواد عليه السلام.) [بحارالانوار، ج 46، ص 19.]

28) حليمه (زن شكيبا، دختر امام موصى كاظم عليه السلام.) [رياحين الشريعه، ج 4، ص 149.]

29) حميده (زن ستودنى، مادر امام موسى كاظم عليه السلام.) [بحارالانوار، ج 37، ص 16.]

30) حنانه (بخشاينده، بسيار مهربان، آرزو كننده چيزى.)

31) خليله (دوست صادق، رفيق، يار.)

32) راحله (زن كوچ كننده.)

33) راحمه (رحم كننده، بخشاينده.)

34) راويه (زن روايت كننده.)

35) ربيعه (ربيع: بهار، نام خادم حضرت رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم.)

36) رحيمه (زن مهربان و با شفقت.)

37) رضوان (خوشنودى، نگهبان بهشت.)

38) رفعت (سرافرازى.)

39) رفيعه (بلند پايه، شريف، بلند قدر.)

40) رقيه (نام يكى از دختران امام حسين عليه السلام، دعا.)

41) زاهده (روشن و صاف، درخشان، نورانى.)

43) زيبده (گل هميشه بهار.)

44) سالمه (زنى بى عيب.)

45) سحر (وقت خلوت عاشقان حق.)

46) سعديه (از تربيت يافتگان امام صادق عليه السلام.) [رياحين الشريعه، ج 4، ص 327.]

47) سلمى (زن بسيار سالم، مادر عبدالمطلب.) [بحارالانوار، ج 4، ص 333.]

48) سليمه (زن سالم و بى عيب.)

49) سمانه (مادر امام على النقى عليه السلام.) [بحارالانوار، ج 50، ص 115.]

50) شاهده (كسى كه بر غيب مطلع باشد، زن شهادت دهنده را نيز گويند.)

51) شايسته (سزاوار، لايق، محترم.)

52) شريفه (زن با شرف و عزت، زن داراى مجد.)

53) شفيقه (دلسوز، مهربان، رحيم.)

54) صغرى (كوچكتر، كسانى كه چند دختر دارند دختر كوچك را «صغرى» مى نامند، لذا به «ام كلثوم» «زينب صغرى» مى گويند.)

55) صفورا (زن حضرت موسى عليه السلام، دختر حضرت شعيب عليه السلام.)

56) صفيه (عمه ى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم.)

57) طلعت (روشنى، تابش.)

58) عادله (زنى كه صفت عدالت را دارا باشد.)

59) عاطفه (با عطوفت.)

60) عاقله (زن خردمند، زن فهيم و با شعور.)

61) عزت (ارجمندى و بزرگوارى.)

62) عصمت (پاكى از گناه و خطا، صفتى براى كسانى كه معصيت نمى كنند.)

63) عطيه (بخشش، هديه.)

64) عظيمه (زن گرانقدر، بزرگوار.)

65) عفت (پاكى درونى، پاكدامنى.)

66) عفيفه (پاكدامن، زنى كه بر دين خود بترسد و مواظب پاكدامنى خود باشد .)

67) عليه (بلند مرتبه، ارجمند، دختر امام موسى كاظم عليه السلام.) [ رياحين الشريعه، ج 4، ص 286.]

68) فائزن (زن رستگار.)

69) فرزانه (زن حكيمه، انسان برگزيده.)

70) فرشته (ملك، موجودى كه غير از طاعت، كارى انجام ندهد.)

71) فهيمه (زن با كمال و فهميده.)

72) قدسى (زنى كه قداست و طهارت دارد.)

73) قدسيه (ملكوتى و با قداست.)

74) كبرىى (بزرگتر، دختر بزرگ ركبرىى مى نامند.)

75) لبيبه (فهميده، خردمند.)

76) ماجده (بزرگوار و گرامى.)

77) مجيده (زن بزرگوار، صاحب مجد و عظمت.)

78) محجيه (زنى كه حجاب خود را حفظ نمايد.)

79) محسنه (زن نيكوكار.)

80) محموده (زن ستوده، دختر امام موسى كاظم عليه السلام.)

81) مسروره (شاد و خوشحال.)

82) مسعوده (شاد و خوشحال.)

83) مصدقه (كسى كه راستگو باشد و ديگران را نيز تصديق كند.)

84) مطيعه (زن فرمانبردار، كسى كه اوامر حق را تماما اجرا نمايد.)

85) مليحه (خوش نمك، نمكين.)

86) منجيه (زن نجات دهنده.)

87) ناجيه (نجات يابنده، خلاص شونده.)

88) نجمه (مادر امام رضا عليه السلام.) [بحار الانوار، ج 49، ص 9.]

89) نجيبه (با حيا، زن اصيل و شريف.)

90) نديمه (همنشين شخص بزرگ، همدم، هم صحبت.)

91) نسيبه (شايسته، صاحب نسب.)

92) نصيبه (تقدير، سرنوشت.)

93) نعيمه (شادكام.)

94) نيره (نورانى.)

95) والهه (بسيار اندوهمند، سرگشته از عشق، شيفته.)

96) وجيهه (زن زيبا روى، صاحب جاه و قدر.)

97) هاجر (مادر حضرت اسماعيل عليه السلام زن حضرت ابراهيم عليه السلام.)

98) هاله (خواهر حضرت خديجه، نام دختر وهب ابن عبد مناف خواهر آمنه و همسر عبدالمطلب بود كه همزمان با ازدواج آمنه با عبداللَّه به عقد عبدالمطلب درآمد.)

99) هديه (بخشش، عطيه)

100) هدى (رشاد و هدايت.)

سخن پايان

اينك كه با ارجمندى مقام و منزلت زن و جايگاه بلند فرزند دختر در مكتب اسلام تا اندازه اى آشنايى حاصل نموديم و تاكيد اين مكتب الهى را بر نهادن نام زيبا براى فرزندان دريافتيم و اسامى و القاب زيباى والا مقام ترين شخصيت زنان عالم را برشمرديم و علاوه بر آن با تعدادى از اسامى زيبا و پرمعناى ديگر براى قشر بانوان نيز آشنا شديم، بياييد به پاس قدردانى و سپاس از خالق متعال در صورت برخوردار شدن از نعمت فرزند دختر، با شجاعت كامل و ايستادگى در مقابل هوسهاى نفسانى و شيطانى و نيز مبارزه با افكار پوسيده و روشنفكرى مابانه، براى جگر گوشه ها و فرزندان دختر خويش نامهاى نيكو و حتى الامكان از اسامى بلند زهراى مرضيه عليها السلام انتخاب نماييم تا: اولا: موجبات خشنودى پروردگار متعال را فراهم آوريم.

ثانيا: محبت عميق و عملى خود را به ساحت مقدس خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام ابراز نماييم.

ثالثا: موجبات افتخار و سربلندى فرزندان خويش را نزد فرزانگان و خداپرستان در دنيا و آخرت فراهم آورده و در اين راه مقدس از ملالت و سرزنش بى دلان بريده از هويت اسلامى و دينى، هراسى به دل راه ندهيم.