1- لازم بـه تذكراست كه ترجمه خلاصه اى از اين كتاب شريف تحت عنوان حق جو وحق شناس توسط اين بنياد به چاپ رسيده است .
2- ما قرآن را بر تو فرستاديم تا آنچه را كه براى مردم فرستاده ايم بر آنان بيان كنى . نحل :44.
3- اين حديث را ابن ماجه در مقدمه سنن وترمذى در كتاب العلم نقل نموده اند.
4- مـرحـوم فـاضل مقداد كه متخصص در شناخت وتفسير آيات احكام است در كتاب ارزنده خود (كـنـز العرفان ) ج1 ص 5 مى گويد مشهور در ميان دانشمندان اين است كه درقرآن مجيد درباره احكام فقهى 500 آيه وجود دارد واضافه مى كند كه اين تعداد بامحاسبه آيه هاى مكرر در اين زمينه است والا آيات احكام كمتر از اين تعداداست .
5- صحيح بخارى جلد 1 باب كتابه العلم وج4 باب حرم المدينه وج4 باب ذمه المسلمين ـ صحيح مسلم ج4 باب تولى العتيق غير مواليه .
6- اين روايات در اصول كافى ج1 ص 51 و وسائل الشيعه ج18 كتاب الشهادات باب 8آمده است .
7- نجاشى متوفاى 450 در رجال خود در ترجمه حسن بن وشاء.
8- رجال نجاشى ص 1 .
9- اينجانب تقريبا دربيست سال قبل چند اصل از اين اصول را در كتابخانه عمومى حضرت آيت اللّه العظمى مرعشى نجفى در قم زيارت كرده ام .
10- كافى داراى 8 جلداست كه 2 جلد آن اصول و 5 جلد فروع و 1 جلد بنام روضه كافى مى باشد.
11- اصول كافى جلد 1 باب روايه الكتب والحديث .
12- جلد 5 صفحه 198 ـ 199 .
13- جلد 7 باب فضائل اهل بيت النبى (ع ).
14- بـه مـتـن حديث در مسند احمد بن حنبل جلد 3 صفحه 14, 17, 26, 56, جلد 4 صفحه 366 وجلد 5 صفحه 18, 189 مراجعه شود.
15- تعداد احاديث مسند احمد بن حنبل را مختلف واز 30 الى 40 هزار گفته اند ولى صاحب كشف الظنون مجموع احاديث آن را 30 هزار حديث دانسته است وظاهرامنظور وى 30 هزار غير تكرارى است وممكن است با مكررات به 40 هزار حديث بالغ ‌شود.
16- حديثهاى تميم دارى در مسند كبير وصحيح بخارى وصحيح مسلم نقل شده است .
17- مـانند ربيعة بن اميه كه در فتح مكه مسلمان شد وپس از پيامبر اكرم از او حديث نقل مى كرد سپس در زمان خليفه دوم به روم پناهنده گرديد وآئين مسيحيت را پذيرفت ـ به فتح البارى جلد 7 صفحه 3 مراجعه شود.
18- 150 حديث .
19- 22 ـ حديث .
20- 20 حديث .
21- 72 حديث .
22- يك حديث .
23- 100 حديث ـ با توجه به تكرار احاديث اين ارقام تقريبى است .
24- شـيـخ حـر عـامـلـى در وسـائل الـشـيـعـه كـتـاب احـيـاء الموات باب 12 آن را نقل نموده وسپس مى گويد: اين حديث را صدوق (ره ) هم نقل كرده است .
25- مرحوم علامه در تذكره در مسئله اول از خيار غبن مى گويد مالك واحمد بن حنبل نيزبر آن قـائل شـده اند لقوله (ص ) لا ضرر ولا ضرار. ابن ابى الحديد در جلد 4 صفحه 78وابن اثير درنهايه ماده ضرر نيز اين حديث را نقل نموده اند.
26- نـه , بخدايت سوگند آنان مؤمن نخواهند بود تا اينكه تورا در اختلافاتشان بقضاوت برگزينند ودر قضاوت تو در درون خود احساس ناراحتى نكنند ودر مقابل تو كاملاتسليم شوند. نساء: 65 .
27- اين جريان در متن صحيح مسلم چنين است : (عمرو بن دينار قال اخبرنى طاوس انه سمع ابن عـباس يقول : بلغ عمران سمره باع خمرا فقال قاتل اللّه سمره . الم يعلم ان رسول اللّه (ص ) قال قاتل اللّه الـيهود حرمت عليهم الشحوم فحملوها فباعوها) ـ صحيح مسلم جلد5 باب تحريم ببيع الخمر والميته . صحيح بخارى جلد 3 باب لا يذاب شحم الميته ولايباع .
28- جلد 1 صفحه 25 .
29- يعنى آيه اى كه درباره سرسخت ترين دشمنان پيامبر نازل شده به على بن ابيطالب وآيه اى را كه دقيقا درباره فداكارى آن حضرت نازل گرديده به دشمن وى ابن ملجم تطبيق نمايد.
30- شرح نهج البلاغه جلد 4 صفحه 202 .
31- طبرى وكامل ابن اثير حوادث سال 50 ..
32- شرح نهج البلاغه جلد 4 صفحه 79 .
33- بـايـد تـوجه داشت كه در نسخه هاى موجود از صحاح ومسند براى اصلاح اين حديث جالب !! بـجـاى (آل ابـى طـالـب ) (آل فـلان ) نـوشـته شده ولى ابن ابى الحديد كه در قرن ششم هجرى مـى زيسته وهنوز از صنعت چاپ ولجنه هاى به اصطلاح تصحيح (تحريف )خبرى نبود به صراحت مـى گويد در صحيحين آمده است كه (ان آل ابى طالب ليسوا لى باولياء).بشرح نهج البلاغه جلد 4 صـفـحه 64 مراجعه شود. به متن تحريف يا اصلاح شده حديث ساختگى عمرو بن عاص در صحيح مـسلم كتاب الايمان حديث 366 صحيح بخارى كتاب الادب حديث 56 و 44 ومسند احمد جلد 4 صفحه 203 مراجعه شود.
34- مـشـروح سفرهاى علمى ابن حنبل وملاقاتهاى اورا كه در اين سفر با محدثين مختلف انجام گرفته (سيد الاهل ) در كتاب خود (شيخ الامه احمد بن حنبل ) آورده است .
35- مناقب احمد بن حنبل صفحه 33 ـ 54 .
36- ولادت احـمـد بـن حـنـبل در سال 164 وفات او در 241 واقع گرديده كه او بهنگام شهادت حضرت موسى بن جعفر 183 داراى 19 سال بوده سپس تمام دوران امامت حضرت رضا وامام جواد و 21 سال از دوران امامت حضرت هادى (ع ) را كه از سال220 تا 254 بوده درك نموده است .
37- احـاديـث ابـو هـريـره به 5374 حديث مسند بالغ گرديده است وچون آمار گيرى وتفكيك مكررات حديثهاى وى در مسند احمد بن حنبل نيازمند وقت بيشترى است نميتوانيم آمار دقيقى ارائه بدهيم ولى اگر همه احاديث او هم در مسند نيامده باشد مسلماچند هزار حديثى از وى نقل شده است . مراجعه شود .
38- عقد الفريد ج1 ص 26 به نقل الامام الصادق والمذاهب الاربعه ج2 ص 605 .
39- مـطـرح نـمـودن صحيح مسلم از ميان صحاح ششگانه در اينجا ودر موارد ديگر بعلت كثرت تعداد احاديث اين كتاب نسبت به ساير صحاح وموافق بودن آن با صحيح بخارى در بيشتر احاديث واسناد ومرجح بودن آن نسبت به صحيح بخارى از نظر عده اى ازدانشمندان اهل سنت مى باشد.
40- در صورت وجود چنين حديث مارا مطلع خواهيد فرمود.
41- الامام الصادق صفحه 126 .
42- ايـن عـده جزء همان چهار صدتن شيوخ احمد بن حنبل مى باشد كه ابن جوزى مشخصاوبنام معرفى نموده است .
43- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد جلد 11 صفحه 46 .
44- مدرك سابق جلد 4 صفحه 56 .
45- مدرك سابق جلد 4 صفحه 58 .
46- مدرك سابق جلد 4 صفحه 61 .
47- تاريخ مختصر الدول ابن العبرى شرح حال عمر بن عبدالعزيز.
48- البدايه والنهايه جلد 9 صفحه 132 .
49- مـدرك سـابق جلد 9 صفحه 122 ـ مشروح جريان شهادت كميل بن زياد كه در سال 83واقع شده ونشانگر شهامت وشجاعت وى مى باشد در ارشاد شيخ مفيد آمده است .
50- كـيـفـيـت شـهادت سعيد بن جبير را كه نشانگر مظلوميت او وشقاوت قاتلش مى باشدتاريخ طبرى وكامل ابن اثير در حوادث سال 94 نقل نموده اند.
51- تهذيب التهذيب جلد2 صفحه 211, البدايه والنهايه جلد 9 صفحه 136 .
52- البدايه والنهايه جلد 9 صفحه 136 .
53- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد جلد 4 صفحه 73 .
54- وفات احمد بن حنبل در 241 وهلاكت متوكل در 247 واقع گرديد .
55- تاريخ خلفاى سيوطى شرح حال متوكل .
56- ابن سكيت يعقوب بن اسحاق اهوازى شيعى يكى از ائمه لغت وحامل لواى عربيت وشعر وادب ومربى فرزندان متوكل بود.
ابـن خـلـكـان در وفـيـات الاعـيـان ضـمـن شـرح شـهادت وى از او 23 جلد كتاب بنام معرفى مـى كـندودرباره يكى از تاليفات او (اصلاح المنطق ) مى گويد بعضى از دانشمندان گفته اند كه
57- مناقب احمد بن حنبل صفحه 361 .
58- بـمناقب احمد بن حنبل ابن جوزى وشيخ الامه تاليف سيد الاهل ووفيات الاعيان ابن خلكان شرح حال احمد بن حنبل مراجعه شود.
59- كه در صفحات قبل با چنين نمونه هائى آشنا شديم .
60- صـحـيـح بـخارى جلد 9 كتاب الفتن باب اذا قال عند قوم شيئا... مسند احمد ج2 ص 48 و 96 البته اصل حديث در سنن دارمى وهمه صحاح بجز سنن نسائى نقل شده است .
61- طبرى ج7 ص 300 كامل ابن اثير ج3 ص 280 انساب الاشراف ج3 ص 171 .
62- ... عن الزبير بن عدى قال اتينا انس بن ملك فشكونا اليه ما نلقى من الحجاج فقال اصبروا فانه لا ياتى عليكم زمان الا الذى بعده شر منه حتى تلقوا ربكم سمعته من نبيكم (ص ) . صحيح بخارى جلد 9 كتاب الفتن باب لا ياتى زمان الا الذى بعده ...
63- مـتـن كـامل اين رساله را ابن جوزى در كتاب خود (مناقب احمد بن حنبل ) در طى چندين صفحه نقل نموده است .
64- ... والـسمع والطاعة للائمة وامير المؤمنين البر والفاسق ومن ولى الخلافه فاجتمع الناس اليه ورضوا به ومن غلبهم بالسيف حتى صار خليفة وسمي اميرالمؤمنين والغزو ماض مع الامراء الى يوم الـقـيـامة البر والفاجر وقسمة الفى واقامة الحدود الى الائمة ماض ليس لاحدان يطعن عليهم ولا يـنـازعـهـم ودفع الصدقات اليهم جائزة نافذة من دفعها اليهم اجزات عنه برا كان او فاجرا وصلاة الـجمعة خلفه وخلف كل من ولى امامته ركعتين من اعادها فهو مبتدع تارك للاثار مخالف للسنة لـيـس لـه مـن فضل الجمعة شي ء اذا لم يرالصلاة خلف الائمة من كانوا برهم وفاجرهم فالسنة ان تـصـلـى مـعـهـم ركـعتين وتدين بانهاتامه لا يكن في صدرك شك ومن خرج على امام من ائمة المسلمين وقد كان الناس اجتمعوا عليه واقروا له بالخلافة باى وجه كان بالرضى او بالغلبة فقد شق هـذا الـخـارج عـصا المسلمين وخالف الاثار عن رسول اللّه فان مات الخارج عليه مات ميتة جاهلية ولايحل قتال السلطان ولا الخروج عليه لاحد من الناس فمن فعل ذلك فهو مبتدع على غيرالسنة والطريق ـ مناقب امام احمد ابن حنبل صفحه 175 چاپ بيروت .
65- اسد الغابه ترجمه انس وسهل بن سعد ساعدى ـ تاريخ الخلفا شرح حال عبدالملك بن مروان .
66- تاريخ الخلفا ترجمه متوكل .
67- مروج الذهب جلد 4 صفحه 93 ـ وفيات الاعيان جلد 3 صفحه 272 .
68- ابـن اثير جزرى در اسد الغابه ميگويد انس داراى لباس خز بود ودر ميان قصر خويش در طف دو فرسخى بصره در سال 93 ودر يكصد وسه سالگى بدرود حيات گفت .
70- احمد بن حنبل در بغداد اقامت داشت ولى به سامرا نيز مسافرت مينمود.
71- بـطـوريـكه ملاحظه فرموديد نظريه اين دو محدث را بخارى در صحيح خود منعكس نموده است .
72- تذكرة الحفاظ جلد 1 صفحه 3 .
73- تذكرة الحفاظ جلد 1 صفحه 5 .
74- مـستدرك حاكم ج1 ص 102 سنن ابن ماجه ج1 باب 3 ـ طبقات ابن سعد ج6 ص 7جامع بيان العلم ج2 ص 147 ـ سنن دارمى ج1 ص 85 تذكرة الحفاظ ج1 ص 3 .
75- مستدرك حاكم جلد 1 صفحه 110 .
76- مسند امام احمد بن حنبل ج1 ص 363 ـ طبقات ابن سعد ق2 ج2 ص 100 .
77- بـنـا بـه نقل استيعاب ج2 ص 602 وى از علماى انصار بود واز رسول خدا حديثهاى فراوان فرا گرفته بود.
78- سنن ابن ماجه جلد 1 صفحه 12 .
79- اين گفتار در بحث حديث در دوران ابو بكر گذشت .
80- بـراى آگاهى بيشتر در اين زمينه توجه جنابعالى را به مطالعه جلد اول سيرى درصحيحين جلب مى كنيم .
81- در صـحـيح مسلم از عايشه ام المؤمنين تعداد 310 حديث يعنى دقيقا 65 برابر حديث ابو بكر نقل گرديده است .
82- ايـن حديث در پنج مورد از صحيح بخارى : 1 ـ ج4 كتاب الجهاد, 2 ـ ج7 كتاب النكاح , 3ـ ج 8 كـتـاب الايـمـان , 4 ـ كـتاب كفارات الايمان , 5 ـ ج5 كتاب التوحيد ودر صحيح مسلم ج5 كتاب الايمان نقل شده است .
83- وايـن حديث در دو مورد از صحيح بخارى , ج2 كتاب الجنائز وج7 باب فضائل موسى (ع ) نقل شده است .
84- مشروح اين حديث در صحيح بخارى جلد يك كتاب الغسل وج4 كتاب بدء الخلق ودر صحيح مسلم ج1 باب جواز الاغتسال عريانا وجلد 7 باب فضائل موسى نقل گرديده است .
85- صحيح بخارى ج1 كتاب الغسل بدء الاذان وصحيح مسلم ج2 كتاب الصلوة .
86- صـحيح بخارى ج7 كتاب الطب ـ سنن ابن ماجه ج2 كتاب الطب ـ سنن ابى داود ـ ج2 كتاب الاطعمه ـ مسند احمد بن حنبل ج2 ص 299 و246 و 263 و 340 و 355 و 388 .
87- اين جمله اضافى در مسند احمد آمده است .
88- مشروح اين حديث را در صحيح بخارى ج7 النفقات باب 1 ملاحظه فرمائيد.
89- بدين ترتيب : عايشه 310 حديث ـ عبداللّه 232 ـ اسماء 19 وحفصه 9 حديث .
90- در كشف الظنون 14 تاليف بعنوان عوالى از محدثين اهل سنت ودر (الذريعه ) 7 تاليف بعنوان قرب الاسناد از محدثين شيعه معرفى شده است .
91- رحلت اين دو امام بترتيب سال 203 و 148 ميباشد.
92- عايشه در سال 57 وعبداللّه در 73 بدرود حيات گفته است .
93- عبدالرحمان بن اءبى حاتم رازى متوفاى 237 ه بزرگترين شخصيت علمى است كه درتفسير وحديث داراى تاءليفاتى بوده ودر رجال شناسى معروفيت بيشترى دارد وكتاب اودر معرفى ونقد رجـال ونـاقـلان حـديث كه به نام (الجرح والتعديل ) در 8 جلد تدوين وپس از گذشت يازده قرن امـروز هـم در مـيـان عـلما دست بدست ميگرددـ دليل روشنى به مقام علمى اوست . 94- الجرح والتعديل جلد 1 صفحه 7.
95- الاستيعاب فى معرفة الاصحاب تاليف حافظ محدث يوسف بن عبدالبر متوفاى 463
96- اسدالغابه فى معرفه الصحابه تاليف عزالدين محمد بن الجزرى معروف به ابن اثيرمتوفاى 630 - جلد 1 صفحه 3
97- الاصابه فى تمييز الصحابه تاليف ابن حجر عسقلانى متوفاى 825 هجرى ج1 ص 17
98- الصواعق المحرقه ص 194 .
99- اللهم واصحاب محمد خاصه الذين احسنو الصحابه والذين ابلوا البلاء الحسن فى نصره وكانفوه واسـرعـوا الـى وفادته وسابقوا الى دعوته واستجابوا له حيث اسمعهم حجه رسالاته وفارقوا الازواج والاولاد فـى اظهار كلمته وقاتلوا الاباء والابناء فى تثبيت نبوته وانتصروا به ومن كانو منطوين على مـحـبـتـه يرجون تجارة لن تبور فى مودته والذين هجرتهم العشائر اذا تعلقوا بعروته وانتفت منهم القرابات اذ سكنوا فى ظل قرابته فلا تنس لهم اللهم ما تركوا لك وفيك وارضهم من رضوانك وبما حـاشـوا الـخـلق عليك وكانوا مع رسولك دعاة لك اليك واشكرهم على هجرهم فيك ديار قومهم وخـروجـهـم مـن سـعـة الـمعاش الى ضيقه ومن كثرت فى اعزاز دينك من مظلومهم ... صحيفه سجاديه دعاى چهارم .
100- در مـيـان مؤمنان كسانى هستند كه بر سر عهدى كه با خدا بستند صادقانه ايستادند.احزاب 23.
101- در بـرابر كفار سرسخت وشديد ودر ميان خود مهربانند پيوسته آنها را در حال ركوع وسجود مـى بينى آنها همواره فضل خدا ورضاى او را مى طلبند نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمايان است . فتح29 .
102- مـؤمـنـان واقـعـى كـسـانـى هـسـتـنـد كه به خدا ورسولش ايمان آورده اند سپس هرگز شـك وتـرديـدى بـخـود راه نـداده وبـا امـوال وجـانـهـاى خـود در راه خـدا جهاد كرده اند آنها راست گويانند. حجرات 15.
103- واز مـيـان اعـراب باديه نشين كه در اطراف شما هستند جمعى از منافقانند واز اهل (خود) مـديـنه (نيز) گروهى سخت به نفاق پاى بندند كه آنها را نمى شناسى وما آنها رامى شناسيم توبه 101.
104- از آنها كسانى هستند كه پيامبر را آزار مى دهند ومى گويند او خوش باور وگوشى است توبه 61.
105- وآنها كه رسول خدا را آزار مى دهند عذاب دردناكى دارند توبه 61.
106- در مـيـان مردم كسانى هستند كه مى گويند بخدا وروز رستاخيز ايمان آورده ايم درحاليكه ايـمـان نـدارنـد. مـى خواهند خدا ومؤمنان را فريب بدهند (ولى ) جز خودشان رافريب نمى دهند.
وهـنـگـامـى كـه بـا شـياطين خود خلوت مى كنند مى گويند ما با شمائيم مامؤمنان را مسخره مى كنيم . بقره 8 ـ 9 ـ 14.
107- از آنـهـا كسانى هستند كه با خدا پيمان بستند كه اگر خداوند ما را از فضل خود روزى كند قـطـعا صدقه خواهيم داد واز شاكران خواهيم بود اما هنگامى كه از فضل خود به آنهابخشيد بخل ورزيـدنـد وسر پيچى كردند وروى گردان شدند اين عمل (روح ) نفاق را دردلهايشان تا روزيكه خـدا را مـلاقـات كـنند بر قرار ساخت اين بخاطر آن است كه از پيمان الهى تخلف جستند ودروغ گفتند. توبه 75 - 77.
108- مـؤمـنـان تـنـهـا كـسـانـى هـسـتـنـد كـه هـر وقـت نام خدا برده شود دلهايشان ترسان مـى گـرددوهـنـگـامـى كـه آيـات او بـر آنـهـا خـوانـده شـود ايمانشان افزون مى گردد وتنها به پروردگارشان توكل دارند. انفال 2
109- آنها بزبان خود چيزى مى گويند كه در دل ندارند. فتح 11.
110- سـوگـنـد بخدائيكه دانه را شكافت وانسانرا آفريد اين پيمانيست از پيامبر امى بر من كه مرا دوست نميدارد مگر مؤمن ودشمن نميدارد مگر شخص منافق . صحيح مسلم ج 1باب الدليل على ان حـب الانصار وعلى من الايمان حديث شماره 78 سنن ابن ماجه ج 1مقدمه باب 11 حديث 114 سنن نسائى ج 8 باب علامة المنافق .
111- ...ما منافقين را از سه راه مختلف مى شناختيم : با انكار نمودن خدا ورسولش وبا تخلف از نماز وبا عداوت ودشمنى على ابن ابيطالب (ع ). مستدرك صحيحين ج 3 ص 129وكنز العمال ج 15 ص 19 بنقل معالم المدرستين ج 1 ص 100.
112- مـا گروه انصار منافقين را از راه دشمنى آنان نسبت به على بن ابيطالب مى شناختيم .سنن ترمذى جلد 5 كتاب المناقب باب 83 حديث 300
113- معالم المدرستين علامه عسكرى جلد1 صفحه 100 مراجعه شود.
114- واصحاب الشمال ما اصحاب الشمال فى سموم وحميم ...
115- ... وان اناسا من اصحابى يؤخذ بهم ذات الشمال فاقول اصحابى .اصحابى . فيقول انهم لم يزالوا مـرتـدين على اعقابهم منذ فارقتهم ...صحيح بخارى ج4 كتاب بدء الخلق ج6 تفسير سوره مائده - صحيح مسلم ج8 كتاب الجنه وصفه نعيمها.
116- ... ان النبى (ص ) قال يرد على الحوض رجال من اصحابى فيحلون عنى فاقول يا رب اصحابى فـيـقول انك لاعلم لك بما احدثوا بعدك انهم ارتدوا على ادبارهم القهقرى .صحيح بخارى جلد 8 باب فى الحوض .
117- لـيردن على الحوض رجال ممن صاحبنى حتى اذا رايتهم ورفعوا الى اختلجوا دونى فلاقولن اى رب اصحابى فليقالن لى انك لا تدرى ما احدثو بعدك . صحيح مسلم جلد 7كتاب الفضائل باب اثبات حوض نبينا.
118- شرح نهج البلاغه جلد4 صفحه 79.
119- در طـبـقـات ابن سعد ج2 ص 202 چاپ ليدن در شرح حال خليفه دوم ميگويد او اول كسى است كه براى شرب خمر هشتاد ضربه تازيانه زد وبا افراد خطاكار با شدت رفتارنمود خانه (رويشد ثـقفى ) را آتش زد وربيعه بن اميه بن خلف را كه مرد شرابخوار بود به خيبر تبعيد نمود واو به روم پناهنده گرديد وبه آئين مسيحيت روى آورد ومرتد شد.
120- البدايه والنهايه ج8 ص 113 ـ عقد الفريد ج1 ص 26 .
121- كامل .جلد 9 صفحه 110
122- مراسم عزادارى در طول دوران سلطنت فاطميها را در مصر وافريقا در خطط مقريزى چاپ بغداد ج1 ص 490 تحت عنوان (يوم عاشورا) ملاحظه فرمائيد.
123- ترجمه الفرق بين الفرق چاپ 1333ش تبريز صفحه 46.
124- ملل ونحل شهرستانى چاپ 368 قاهره جلد 1 صفحه 291.
125- شرح نهج البلاغه جلد10 صفحه 254
126- در مـيـزان الاعـتـدال ميگويد فخررازى راس زكاء وزيركى وسر آمد دانشمندان علوم عقلى ونـقـلى است تاليفات فراوان وتفسير كبير او مؤيد تبحر وى در علوم گوناگون است .وفات او در شهر هرات در عيد فطر سال 606 واقع گرديد.
127- مـنـاظـرات جرت فى بلاد ما وراء النهر تاليف فخر رازى چاپ حيدرآباد 1300 ه ـ بنقل دكتر مشكور در ترجمه الفرق بين الفرق صفحه 25 ـ 27.
128- بطوريكه از مسئله نهم كتاب (مناظرات ) معلوم ميشود مسعودى از فضلاى معاصرفخررازى است وبا وى مباحثات علمى داشته است .
129- ترجمه الفرق بين الفرق صفحه 16 با كمى تصرف .
130- ملل ونحل چاپ مصر جلد1 صفحه 280 ـ 281
131- سوره احزاب : 70 ـ 71 .
132- در ايـنـمـورد بـه صواعق محرقه در ذيل آيه هشتم ودهم از آيات مربوط به فضائل اهل بيت ونـهايه ابن اثير در ذيل كلمه (قمح ) وتفسير (در منثور) به تفسير آيه اولئك هم خيرالبريه مراجعه شود . 133- تاريخ الخلفا وتاريخ ابو الفداء شرح حال معاويه .
134- يـحـيى بن شرف الدين نووى متوفاى 576 ومروج مذهب شافعى كتابهاى زيادى درحديث ورجـال تـالـيف نموده كه تماما در مصر وحجاز چاپ شده است واز جمله كتابهاى او شرح صحيح مسلم بنام (منهاج ) است .
135- شرح صحيح مسلم جلد 1 صفحه 19 .
136- شهاب الدين قسطلانى متوفاى 923 از مشاهير علماى اهل سنت وداراى تاليفات متعدداست وكتاب او به نام (ارشاد السارى ) از معروفترين كتابها وبهترين شرحها است بر صحيح بخارى .
137- ارشاد السارى جلد 1 صفحه 19 .
138- ابـن حجر هيتمى مكى مفتى حجاز متوفاى 972 از تاليفات اوست الفتاوى الحديثه وصواعق مـحـرقـه كه مرحوم قاضى نوراللّه شهيد ديار هند در رد آن كتاب (صوارم مهرقه )را تاليف نموده است .
139- صواعق محرقه صفحه 5 وتطهير الجنان كه در حاشيه صواعق چاپ شده صفحه 15 .
140- امـام الـحرمين ابو المعالى استاد امام غزالى وساير علماى معروف است وچون مدتى درمكه تـدريـس مـى نمود وفتوا ميداد به امام الحرمين ملقب گرديد. وفات وى در سال 478واقع شده است .
141- مقدمه شرح نووى صفحه 19 .
142- قواعد التحديث .
143- ولا بد ترجمه آن به زبانهاى مختلف جهان .
144- ايـن كـتـاب بـوسـيـلـه نويسنده دانشمند همين كتاب (آية اللّه نجمى ) به رشته تحرير در آمـد.والحق والانصاف در نوع خود بسيار جالب ـ دقيق , تحقيقى وشايد كم نظيراست وبارهاوبارها به زبان فارسى وعربى به چاپ رسيده است . ناشر
145- كـه خـوشـبـختانه ترجمه اين كتاب در كشورهاى عربى مخصوصا در مصر از استقبال فوق انتظار برخوردار بوده است .
146- بـه كـتـب وهـابـيـان مـخـصـوصـا بـه كتاب (التوحيد) محمد بن عبدالوهاب مؤسس اين مـذهـب نـوظـهـور بـا شـرح آن (فـتـح الـمـجـيد) به قلم شيخ عبدالرحمن ال شيخ از فرزندان ابن عبدالوهاب مراجعه شود.
147- ايـن كـتـاب بهترين شرحى است كه به كتاب شريف كافى نوشته شده كه قبلا در چهارجلد بزرگ چاپ گرديده واخيرا بصورت زيبا تجديد چاپ شده ودر 26 جلد منتشرشده است .
148- جلد 1 صفحه 22 .
149- عـلامـه كبير, متتبع كم نظير, مؤلف مجاهد مرحوم آيت اللّه شيخ آقا بزرگ تهرانى (1293ـ 1389 ه ـ) يـكـى از بزرگترين علماى شيعه در قرن چهاردهم هجرى مى باشد كه از وى درحدود يـكـصد جلد كتاب در 25 عنوان مختلف به يادگار مانده است از جمله طبقات اعلام الشيعه در شـرح حـال وآثـار عـلـمـاى شيعه از قرن چهارم تا قرن چهاردهم در 11جلد وديگرى الذريعه الى تصانيف الشيعه در 29 جلد كه فهرست ومعرفى تاليفات علماى شيعه در چهارده قرن تاريخ اسلام اسـت وطـبـق جـمـع بـندى اينجانب تعداد كتابهاى معرفى شده در اين كتاب پنجاه وچهار هزار ونهصد وسى وپنج جلد است .
150- به واژه كافى در الذريعه مراجعه شود.
151- معجم رجال الحديث جلد1 صفحه 25 .
152- در خيبر حمار سياه رنگى را بخدمت پيامبر آوردند. رسول خدا (ص ) خطاب به وى فرمود: تو كـيـستى ؟
گفت : من عمرو بن فلان هستم وما هفت برادر بوديم كه برهمه آنهاانبيا سوار شده اند ومـن كه كوچكترين آنها بودم نصيب شما شده ام وقبلا در اختيار مردى يهودى بودم وهر وقت به يـاد تـو مـى افـتـادم اورا بر زمين مى زدم واو مرا مى زد وآزارم مى داد. پيامبر فرمود: پس تو يعفور هستى .
153- چـون رسـول خـدا خيبر را فتح نمود به حمار سياه رنگى دست يافت واز وى پرسيد: اسم تو چيست ؟
گفت : يزيد بن شهاب او اضافه نمود كه خداوند از نسل جد من شصت حماربوجود آورده كه به آنها سوار نشده است مگر پيامبران ومن نيز انتظار تو را مى كشيدم كه بر من سوار شوى وقبل از تو! در نزد مرد يهودى مذهب بودم كه اورا عمدا بزمين مى زدم واو نيز مرا گرسنه نگه مى داشت واز مـن سوارى مى كشيد رسول خدا فرمود: لابد تويعفور هستى سپس فرمود: يا يعفور! آيا ميل به جـنـس مـخـالـف دارى ؟
گـفـت : نـه پس پيامبردر موارد نياز سوار آن مى گرديد واگر يكى از اصـحـابـش را مى خواست در پى اومى فرستاد ويعفور به درب منزل وى مى آمد وبا سرش درب را مى زد چون صاحب منزل بيرون مى آمد با سرش بروى اشاره مى نمود واو مى فهميد كه رسول خدا بـراى كـارى درپـى او فـرسـتاده است وبسوى پيامبر حركت مى نمود تا اين كه رسول خدا از دنيا رفـت ويـعـفـور بـه كـنـار چـاهـى كـه بـه ابـى الهيثم بن تيهان تعلق داشت آمده وخودرا در اثر ناراحتى فقدان پيامبر به آن چاه انداخت . السراية ج6 ص 10 .
154- البدايه والنهايه جلد 6 صفحه 10 .
155- البدايه والنهايه جلد 6 صفحه 10 .
156- حيات الحيوان جلد 1 صفحه 251 .
157- جلد 2 صفحه 187 .
158- اصول كافى ج1 صفحه 237 .
159- به طوريكه مرحوم علامه مجلسى در مقدمه بحار ذكر فرموده است اين كتاب ممكن است از تـاءلـيـفات محدث ومفسر بزرگ مرحوم قطب الدين راوندى متوفاى 573ويا از تاليفات سيد اجل فريد دهره ضياء الدين راوندى متوفاى 588 باشد اين كتاب تااين اواخر به صورت خطى بوده است .
160- بحار الانوار جلد 17 صفحه 404 به ترجمه اين داستان در صفحات گذشته مراجعه فرمائيد.
161- مانند دياربكرى در تاريخ الخميس جلد 2 صفحه 187 .
162- مرآت العقول جلد 3 پاورقى صفحه 53 .
163- بحار الانوار جلد 17 پاورقى صفحه 404 .
164- الموضوعات ج1 صفحه 284 .
165- حيات الحيوان جلد 1 صفحه 251 .
166- البدايه والنهايه جلد 6 صفحه 10 .
167- بحار الانوار جلد 1 صفحه 3 ـ 5 .
168- مانند ابن تيميه در منهاج السنه جلد 4 صفحه 12 .
169- كشف اسرار صفحه 319 ـ 320 .
170- ايـن نـامـه متعلق است به عالم جليل القدر ودانشمند محقق ميرزا عبداللّه تبريزى اصفهانى معروف به افندى صاحب كتاب رياض العلما متوفاى 1130 كه متن آن رامرحوم مجلسى در خاتمه بحار جلد 110 صفحه 165 آورده است .