(1) - . بقره /186. «و چون بندگان من از دورى و نزديكى من از تو بپرسند بدانند كه من به آنها نزديكم؛ هر كه مرا بخواند دعاى او را اجابت كنم.»
(2) - بقره /186.
(3) - ق /16.
(4) - بقره /186.
(5) - فرقان /77؛ «بگو پروردگارم براى شما ارزشى قايل نيست اگر دعاى شما نباشد.»
(6) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج93، باب 14، ص300، روايت 37.
(7) - مؤمن /60.
(8) - علامه طباطبايى، تفسير الميزان، ج2، ص33.
(9) - قسمتهايى از مناجات حضرت على، بحارالانوار، ج95، ص 391، روايت 31.
(10) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج2، باب14، ص90، روايت 14 و 15.
(11) - فاطر /43.
(12) - فاطر /43.
(13) - ر. ك. به: كتاب «معارف قرآن» اثر مؤلف.
(14) - مؤمنون /71.
(15) - آل عمران /126.
(16) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، 93، ص256، روايت 10.
(17) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج93، ص312، روايت 17.
(18) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج71، ص344، روايت 1.
(19) - فاطر /15. «يا اَيُّهَا النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَى اللّهِ وَاللّهُ هُوَ الْغَنِىُّ الْحَميدُ.»
(20) - مؤمن /60.
(21) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج 93، باب 24، ص 368، روايت 4.
(22) - اعراف /180. «وَلِلّهِ الاَْسْماءُ الْحُسْنى فَاَدْعُوهْ بِها...»
(23) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج61، باب 42، ص 129.
(24) - ج 93، ص 320، پيشين، روايت 30.
(25) - شمس /9.
(26) - مؤمن /60.
(27) - رعد /31.
(28) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، ص 366، روايت 16.
(29) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، ص 376.
(30) - مؤمن /71.
(31) - هود /46.
(32) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، ص 374 روايت 16.
(33) - بقره /257.
(34) - شيخ عباس قمى، مفاتيح الجنان، دعاى عرفه امام حسين (عليه السلام) -
(35) - بقره /126.
(36) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، ص 322، روايت 16.
(37) - اعراف /55.
(38) - انعام /42.
(39) - اعراف /94.
(40) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج14، ص 290، روايت 14.
(41) - محمد باقر مجلسى، همان، ص 298، روايت 14.
(42) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، ص 317، روايت 21.
(43) - اعراف /205؛ رعد /141؛ نور /36.
(44) - انبياء /90.
(45) - فصّلت /51.
(46) - انعام /43.
(47) - بقره /74.
(48) - انعام /43 ـ 148؛ اعراف /4 ـ 5 ـ 97 و 98؛ يوسف /11؛ انبيا /12؛ غافر /84 ـ 85.
(49) - انفال /53.
(50) - رعد /11.
(51) - شورى /30.
(52) - نحل /61.
(53) - فاطر /45.
(54) - روم /41.
(55) - اعلى /17.
(56) - بخوانيد مرا تا شما را اجابت كنم. (مؤمن /6) -
(57) - از فضل خدا درخواست كنيد. (نساء /32) -
(58) - فرازى از دعاى وارده در شبهاى ماه رمضان.
(59) - بحارالانوار، ج 43، باب 4، ص 81، روايت 3.
(60) - طه /111.
(61) - آل عمران /83.
(62) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 77، ص 402، روايت 23.
(63) - رسول خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم)، بحارالانوار، ج 1، ص 85، روايت 7.
(64) - على (عليه السلام) (الاسلام و هو التَّسليم...) بحارالانوار، ج 68، ص 309، باب 35، روايت 1.
(65) - مرحوم حاج شيخ على اكبر تربتى(قدس سره) -
(66) - لازم به توضيح است كه در حال احرام چيزهايى بر محرم حرام است، از جمله، استعمال بوى خوش، نگاه كردن در آيينه، در زير سايه قرار گرفتن و... و نيز كندن مو از بدن و يكى از مراسم حج و عمره «حلق» يا «تقصير» است كه به معناى تراشيدن سر يا گرفتن مقدارى از موى سر يا صورت يا گرفتن ناخن است. اين دو با هم اشتباه نشود. حلق يا تقصير در مرحله اى خاص انجام مى شود و با انجام آن، مُحرم از احرام خارج مى شود.
(67) - انعام /57.
(68) - مائده /44.
(69) - انعام /169؛ بقره /65 ـ 66.
(70) - محمدباقر مجلسى، پيشين ج 52، ص 148، روايت 73، باب 22.
(71) - پيشين، ج 2، ص 262، روايت 5، باب 32.
(72) - علامه مجلسى در كتاب زاد المعاد مى نويسد: به سند معتبر، از حضرت صاحب الامر (عليه السلام) منقول است كه آن حضرت به شيعيان خود نوشتند كه در هرشب ماه رمضان اين دعا (دعاى افتتاح) را بخوانند كه دعاى اين ماه را ملائكه مى شنوند و براى صاحب آن استغفار مى كنند. مرحوم حاج شيخ عباس قمى نيز در كتاب هدية الزائرين همين مطلب را تأييد كرده است.
سيد بن طاووس در كتاب «اقبال» در ذكر اسناد ادعيه ماه رمضان، سند اين دعا را پس از ذكر يك سلسله از ناقلان، از رجال معاريف، از قول نصر السكونى آورده كه گفت، از ابوبكر احمد بن محمد بن عثمان بغدادى رحمه الله خواستم كه بيرون آور براى من دعاهاى ماه رمضان را كه ابوجعفر محمد بن عثمان ـ رضى الله عنه ـ يكى از نواب اربعه امام زمان (عليه السلام) به آنها دعا مى كرده است. پس بيرون آورد براى من دفترى را كه جلد آن سرخ بود و من از آن نسخه اى نوشتم كه از جمله، «دعاى افتتاح» بود كه توصيه شده بود خواندن آن در هر شب ماه رمضان و اضافه كرده بود: به درستى كه اين دعا را ملائكه مى شنوند و براى صاحبش استغفار مى كنند.
(73) - آل عمران /26.
(74) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 87، ص 190، روايت 5.
(75) - اسراء /85.
(76) - محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 70، ص 352، روايت 1.
(77) - مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره، مناجات سيزدهم.
(78) - شعراء /78 ـ 81.
(79) - غارت (ظ) -
(80) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج 46، ص 78، روايت 75، باب 5.
(81) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج 90، ص 154، روايت 111، باب 9.
(82) - شيخ عباس قمى، مفاتيح الجنان، دعاى امام حسين (عليه السلام) در روز عرفه.
(83) - نهج البلاغه، خطبه 160.
(84) - بقره /9.
(85) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج 71، ص 130، روايت 7، باب 63.
(86) - محمد باقر مجلسى، پيشين، ج 2، ص 90، روايت 14، باب 14.
(87) - اعراف /138.
(88) - طه /88.
(89) - بقره /146.
(90) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 16، ص 406، روايت 1.
(91) - خوانندگان عزيز توجه داشته باشند كه اين سخنرانى ها قبل از انقلاب ايراد گرديده است.
(92) - انعام /65.
(93) - مفاتيح الجنان فرازهايى از دعاى ندبه و زيارت حضرت صاحب الامر (عليه السلام)
(94) - مرحوم مجلسى در بحار الانوار (ج 98، ص 82، روايت 2) سند اين دعا را بدين طريق نقل مى كند: ابو محمد هارون بن موسى تلعكبرى به اسناد خود از حسن بن محبوب (كه هر دو از روايان بزرگ مى باشند) از ابى حمزه ثمالى نقل كرده اند كه حضرت على بن الحسين (عليه السلام) در شبهاى ماه رمضان تمام شب را نماز مى خواند و چون سحر فرا مى رسيد اين دعا را مى خواند.
علت اينكه اين دعا به نام ابوحمزه معروف گرديده يا از اين جهت است كه ابوحمزه آن را نقل كرده و يا آنكه امام سجاد (عليه السلام) آن را به ابوحمزه تعليم داده است.
ابوحمزه كيست؟ ابوحمزه، ثابت بن دينار، اهل كوفه و از قبيله ثماله بود. بعضى نيز گفته اند كه او از قبيله بنى ثعل بوده، لكن چون در بين بنى ثماله منزل داشته به ثمالى معروف گرديده است. ابوحمزه زمان امام سجاد، امام باقر و امام صادق (عليهم السلام) را درك كرده و از آنان روايت كرده است. به نظر برخى،او خدمت امام كاظم (عليه السلام) نيز رسيده است. از ايشان نقل شده كه او از نيكان صحابه و افراد مورد اعتماد آنان در نقل حديث است. همچنين از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «ابوحمزه در زمان خود مانند سلمان در زمان خود مى باشد.» (نجاشى، رجال، ص 290 ـ 289، چاپ بيروت)
شيخ ابوعمرو كشّى، محمد بن عمر بن عبدالعزيز، كه از مهمترين صاحبان رجال و نويسندگان حالات اصحاب ائمه (عليهم السلام) است در رجال خود آورده كه به خط ابى عبدالله، محمد بن النعيم الشّاذانى، ديدم كه نوشته بود از فضل بن شاذان شنيدم كه گفت از ثقه شنيدم كه حضرت رضا (عليه السلام) فرمود:
«اَبُوحَمْزَةُ فى زَمانِهِ كَلُقْمأنَ فى زَمانِهِ وَ ذلِكَ اَنَّهُ خَدَمَ اَرْبَعَةً مِنّا: عَلِىَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَ بُرْهَة مِنْ عَصْرِ مُوسَى بْنِ جَعْفَر.»
در رجال مامقانى از داود رقّى از يك نفر خراسانى، كه به زيارت قبر اميرالمؤمنين (عليه السلام) رفته بود، نقل كرده است كه گفت: پس از زيارت قبر اميرالمؤمنين (عليه السلام)، به كوفه رفته، و جمعى را ديدم كه گرد پيرمردى نشسته و به سخنان او گوش فرا داده اند. چون نزديك شدم، فهميدم كه از شيعيان مى باشند. پرسيدم اين پيرمرد كيست؟ گفتند: ابوحمزه است. من هم نشستم. در بين سخن گفتن او، عربى آمد و گفت: از مدينه آمده ام و ديدم كه جعفر صادق (عليه السلام) از دنيا رفت. ابوحمزه از شنيدن اين خبر صيحه كشيد و افسوس خورد. سپس پرسيد: آيا وصيتى كرد؟ عرب گفت: در باره پسرش عبدالله و موسى و در باره منصور وصيت كرد. ابوحمزه گفت: سپاس خداى را كه ما را گمراه نكرد و ما را به كوچك راهنمايى نمود و بزرگ را شناسانيد و امر بزرگ را پوشانيد. پس از آن در كنار قبر اميرالمؤمنين (عليه السلام) نماز خواند. مرد خراسانى نقل مى كند كه من پيش رفتم و معناى كلامش را پرسيدم. گفت: بزرگ داراى عيب بدنى است (پس نمى تواند امام باشد) و كوچك را كه نام برده براى اين بوده كه جانشين خود قرار داده است... سپس خراسانى به مدينه رفت و خدمت امام كاظم (عليه السلام) رسيد و قضيه را از او سؤال كرد. آن حضرت فرمود: مگر ابوحمزه در كنار قبر اميرالمؤمنين (عليه السلام) براى شما نگفت؟ مؤمنى كه دل او به نور خدا روشن شده باشد علمش كامل است.
اين احاديث مقام و منزلت ابوحمزه را نشان مى دهد. از اين گذشته، به طور كلّى هر گاه ائمه (عليهم السلام) دستوراتى به بعضى از اصحاب خود مى دادند مطابق ظرفيت و استعداد آنها بود كسى كه به اهميّت و عظمت اين دعا پى ببرد به بزرگى مقام و كمال ابوحمزه آگاهى مى يابد.
ما فقرات اين دعا را از مفاتيح الجنان مرحوم حاج شيخ عباس قمى به نقل از مصباح شيخ نقل مى كنيم.
(95) - رعد /13.
(96) - جمعه /1؛ تغابن /1.
(97) - اسراء /44.
(98) - ق /16.
(99) - مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره، مناجات چهارم.
(100) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 77، ص 24، روايت 6.
(101) - مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره، مناجات دوازدهم.
(102) - من تشبّه بقوم فهو منهم، بحارالانوار ج 11 ص 174 روايت 19. على (عليه السلام) نيز فرمود: من تشبه بقوم الا او شك ان يكون منهم نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 19 ص 27.
(103) - مفاتيح الجنان، مأخوذ از مناجات خمسة عشر امام سجاد (عليه السلام)، مناجات الراغبين.
(104) - مفاتيح الجنان، دعاى عرفه امام حسين (عليه السلام) -
(105) - انبياء /87.
(106) - انبياء /88.
(107) - مفاتيح الجنان. دعاى عرفه امام حسين (عليه السلام) -
(108) - ذاريات /56.
(109) - انفال /10.
(110) - آل عمران /123.
(111) - توبه /25.
(112) - آل عمران /139.
(113) - مفاتيح الجنان مناجات خمس عشره، مناجات 13.
(114) - كلينى، اصول كافى، ج 2 (باب الرضا بالقضاء) روايت 4.
(115) - مفاتيح الجنان، مناجات خمسة عشره امام سجاد (عليه السلام) - مناجات المطيعين.
(116) - محمد بن يعقوب كلينى، اصول كافى ج 2، ص 67، روايت 1.
(117) - محمد بن يعقوب كلينى، اصول كافى، ج 2، ص 67، روايت 1.
(118) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 70 ص 22، روايت 22.
(119) - مفاتيح الجنان، ص 238.
(120) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 70، ص 16، روايت 7.
(121) - محمد باقر مجلسى، ج 2، ص 4، روايت 6، باب 8.
(122) - امام حسين (عليه السلام) در دعاى عرفه مى گويد: «لَوْ عُمْرتُها اَنْ اُوءَدِّىَ شُكْرَ واحِدَة مِنْ اَنْعُمِكَ مَا اسْتَطَعْتُ ذلِكَ اِلاّ بِمَنِّكَ الْمُوجَبِ عَلَىَّ بِهِ شُكْرَكَ اَبَداً جَديداً.»؛
اى خدا) اگر قرنها عمر كنم نخواهم توانست شكر يكى از نعمتهايت را به جا آورم مگر به توفيق تو (كه آن نيز نعمت ديگرى است و) شكر جديد و پيوسته اى مى خواهد.
(123) - مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره، مناجات ششم.
(124) - فرازى از دعاى ابوحمزه.
(125) - طه /14.
(126) - انبياء/ 105.
(127) - حجر /9.
(128) - اعراف /205.
(129) - رعد /28.
(130) - بحارالانوار، ج 24 ص 104، روايت 15. (مضمون عبارت)
(131) - بقره /250.
(132) - هود /123.
(133) - مريم /64.
(134) - يونس /61.
(135) - آل عمران /77.
(136) - طبرسى، مكارم الاخلاق،ص 14.
(137) - طبرسى، مكارم الاخلاق، ص 39.
(138) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 13 ص 343، روايت 21.
(139) - نور /37.
(140) - بحارالانوار، ج 77، ص 21.
(141) - محمد باقر مجسلسى، بحارالانوار، ج 77، ص 23، روايت 6.
(142) - مفاتيح الجنان، مناجات خمس عشره.
(143) - مفاتيح الجنان مأخوذ از دعاى كميل.
(144) - نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 222.
(145) - مستدرك الوسايل، ج 2 ص 104، روايت 1548.
(146) - حجرات /12. آيا كسى دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ (به يقين) همه شما از آن كراهت داريد.
(147) - محمدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج 46، ص 297، روايت 29.
(148) - نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 222.
(149) - انعام /122.
(150) - نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 87.
(151) - فرازى از دعاى ابوحمزه.
(152) - زمر /45.
(153) - عنكبوت /65.
(154) - رعد /28.
(155) - مستدرك الوسائل، ج 12، باب 61، ص 36، روايت 13446، به نقل از ديلمى در ارشاد القلوب.
(156) - طبرسى، مستدرك الوسائل، ج 12، باب 61، ص 36، روايت 13446، به نقل از ديلمى در ارشاد القلوب
(157) - آل عمران /185.
(158) - لقمان /33.
(159) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 70، ص 26، روايت 28.
(160) - محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج27، ص105، روايت 75.
(161) - عزيزالله عطاردى، مُسند فاطمه الزهرا سلام الله عليها، (انتشارات عطارد چاپ اوّل) ص 401.
(162) - مؤمنون /99 ـ 100.
(163) - مفاتيح الجنان، مناجات خمسة عشر امام سجاد (عليه السلام)، مناجات الزاهدين.
(164) - ابراهيم /7.
(165) - بحار، ج 73، ص 327، روايت 10.
(166) - بحارالانوار، ج 77، ص 27، روايت 6.
(167) - بحارالانوار، ج 70، ص 138، روايت 4.
(168) - محمد تقى مجلسى، بحارالانوار، ج 70، ص 154، روايت 12.
(169) - تكوير /29.
(170) - حديد /22.
(171) - حديد /23.
(172) - بحار، ج 82، ص 90.
(173) - بحارالانوار، ج 77، ص 21.
(174) - بحار ج 13، ص 348، روايت 36.
(175) - بحار ج 72، ص 327، روايت 12.
(176) - سوره بقره: 216
(177) - نساء /19.
(178) - صحيفه سجاديه، دعاى بيستم.
(179) - عنكبوت / 65.
(180) - از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده است كه فرمود: اذا كانت لك الى الله سبحانه حاجة فابدء بمسألة الصلوة على النبى صلّى الله عليه وآله وسلّم ثم سل حاجتك، فانّ الله اكرم من ان يسأل حاجتين، فيقضى احداهما و يمنع الاخرى. نهج البلاغه، كلمات قصار / 361.
(181) - از ابى عبدالله عليه السلام نقل شده است كه فرمود: من كانت له الى الله عزّ و جل حاجة، فليبدء بالصلوة على محمد و آله، ثم يسئل حاجته، ثم يختم بالصلوة على محمد و آل محمد؛ فان الله عزّ و جل اكرم من ان يقبل الطرفين و يدع الوسط، اذا كانت الصلوة على محمد و آل محمد لا تحجب عنه. وسائل الشيعه، ج 4 / 1137.
(182) - انفال / 2.
(183) - نمل /14.
(184) - اسراء /102.
(185) - قصص / 38.
(186) - يونس / 90.
(187) - قيامة / 75.
(188) - اصول كافى، ج 2 / 53.
(189) - بحار الانوار، ج 70، ح 7 / 143.
(190) - بقره / 3.
(191) - اصول كافى، «كتاب الايمان والكفر»، «باب الاخلاص» ح 4.
(192) - ملك / 2.
(193) - اصول كافى، ج 3، «كتاب ايمان و كفر»، «باب عبادت»، ح 5 / 131.
(194) - ملك / 2.
(195) - ذاريات / 56.
(196) - هود / 119.
(197) - نحل / 9.
(198) - وسائل الشيعه، ج 1 / 321.
(199) - بقره / 264.
(200) - آل عمران / 8.
(201) - آل عمران / 146 ـ 147.
(202) - بقره / 217.
(203) - انعام / 68.
(204) - طه / 81.
(205) - فصلت / 34.
(206) - بقره / 273.
(207) - اصول كافى، ج 2، ص 179.
(208) - يونس / 107.
(209) - آل عمران / 96.
(210) - الاسراء / 1.
(211) - مائده / 21.
(212) - تين / 2.
(213) - توبه / 36.
(214) - بقره / 185.
(215) - دخان / 3.
(216) - بقره / 183.
(217) - بقره / 185.
(218) - دخان / 1 ـ 4.
(219) - دخان / 4.
(220) - قدر / 1.
(221) - قدر / 2.
(222) - قدر / 3.
(223) - بقره / 177.
(224) - آل عمران / 7.
(225) - نازعات / 1 ـ 5.
(226) - فاطر / 1.
(227) - اسراء / 85.
(228) - بحار/ 73.
(229) - آل عمران / 7.
(230) - فرقان / 32.
(231) - روم / 19.
(232) - شعراء / 193 ـ 194.
(233) - اسراء / 85.