سرگذشتهاى تلخ و شيرين قرآن

غلامرضا نيشابورى

- پى‏نوشت‏ها -


1--كافى ، ج 4، ص 398.
2-يوسف / 111.
3-هفده گفتار در علوم قرآنى ، ص 279.
4-ديدار با ابرار، ج 33، ص 53.
5-سوره طه ، آيه 121.
6-سوره انسان ، آيه 22.
7-مجمع البيان ، ج 5، ص 404، مؤ لف كتاب ، مرحوم طبرسى گفته است : شيعه و سنى روايت كرده اند كه ، آيات 5 تا 22 سوره انسان در شاءن على عليه السلام ، فاطمه عليها السلام ، حسن و حسين عليه السلام
8-يادنامه علامه طباطبائى ، ص 131 با تلخيص .
9-سوره توبه ، آيه 61.
10-داستانهاى شگفت ، ص 70.
11-تاريخچه و روايتى از عمر و هشام بن حكيم با اسناد مختلف از صحيح بخارى و مسلم و تومذى آمده كه شبيه به همين روايت است : - صحيح مسلم ، ج 2، ص 202، بخارى ، ج 3، ص 90 و ج 6، ص 100 و ج 8، ص 53 و 215.
12-توبه / 61.
13-بقره / 230.
14-پنجگام دين ، ص 203.
15-مقدمتان ، ص 45 و 46.
16-تاريخ قرآن ، (ف ) 86 و 87.
17-سوره انعام ، آيه 84 و 85.
18-شرح نهج البلاغه خوبى . ج 13، ص 104. ناگفته نماند كه سرانجام حجاج ، طاقت نياورد كه سعيد بن جبير آزاد باشد، دستور داد او را دستگير كردند و سر از بدن مباركش جدا نمودند.
19-اعلام النساء المؤ منات ، ص 455، اعيان الشيعه ، ج 10، ص 336. آيينه داران خورشيد.
20-مغازى و اقدى . ج 1، ص 364 - 349 و فروغ ابديت ، ج 2، ص 502.
21-داستانهاى شگفت ، ص 274.
22-مناهل العرفان ، زرقانى ، ج 1، ص 313.
23-سوره نساء، آيه 59.
24-منابع انديشه مذهبى شيعه ، ص 102.
25-سوره نحل ، آيه 111.
26-مروج الذهب ، ج 3، ص 313.
27-مجمع البيان ، ج 1، ص 32 و 33؛ تاريخ قرآن ، ص 123.
28-سوره نور، آيه 58.
29-گنجينه سعادت . ص 79 و 80.
30-المصاحف ، ص 3.
31- به نام خداوندى كه شفادهنده است به نام خداوندى كه كفايت كننده است به نام خداوندى كه عافيت دهنده است ، به نام خداوندى كه با اسم او چيزى ضرر نمى زند و دردى در زمين و آسمان نمى باشد و او او شنونده و داناست .
32-بحار الانوار، ج 17، ص 318. عاقبت بخيران عالم ، ص 102.
33-بحارالانوار، ج 19، ص 10.
34-تاريخ قرآن زنجانى (ب )، ص 38 و 39.
35-تاريخ قرآن (ق )، ص 79. مباحث فى علوم القرآن ، ص 76، الاثقان ، ج 1، ص 100.
36-بحارالانوار، ج 19، ص 10.
37-سوره ص / آيه 5.
38-تفسير مجمع البيان ، ج 7 و 8، ص 465.
39-فاجعه قرن ، ص 140.
40-رياحين الشريعه ، ج 5، ص 22 و 23 - اعلام النساء المؤ منات . ص 529 - آيينه داران خورشيد.
41-تفسير جامع ، ج 1، ص 21.
42-سوره واقعه ، آيه 79.
43-سوره طه ، آيه 14.
44-الطبقات الكبرى ، ج 3، ص 267 و 268 - اعيان الشيعه ، ج 3، ص 224 - آيينه داران خورشيد
45-از اين مرد به عنوان سلمه بن صخر نيز ياد كرده اند (رك : الاتقان 1/50).
46-ظهار: در دوران جاهلى موجب حرمت دائمى زن و شوهر نسبت به يكديگر بود كه اسلام ، اصل اظهار را تحريم كرد. رك : جواهر الكلام 33/96. الروضه البهيه 6/117). بجاست بادآور شويم كه در ميان تمام سوره هاى قرآن كريم - ظاهرا - تنها سوره اى كه در تمام آيات آن لفظ جلال ، يعنى الله يكبار و يا چند بكار رفته همين سوره مجادله است رك : هامش مسالك الافهام : جواد كاظمى 2/92.
47-اسباب النزول ، ص 76.
48-سسوره مجادله ، آيات 1 تا 4.
49-ديدار با ابرار، مقدس اردبيلى تنديس پارسايى ، ص 56.
50-ظاهرا حكمت اين لعنت كردن ، آن است كه در آن روزگار اين عمل نوعى تدليس بوده كه زن بى مو و كجل ، هنگام ازدواج ، با اين كار خود را داراى مو جلوه مى داده است .
51-سوره حشر، آيه 7.
52-مجمع البيان ، ج 2، ص 298.
53-تاريخ قرآن (ق )، ص 86.
54-الاتقان ، ج 1، ص 99.
55-همان ، ج 1، ص 99 تا 100.
56-توبه / 107
57-اسباب النزول ، ص 55.
58-سحيح مسلم ، ج اول ، ص 143، حديث 255.
59-وحى محمدى ، ص 102.
60-تاريخ قرآن ، محمود راميار، ص 105.
61-سوره اسرا (بنى اسراييل ). آيه 82.
62-داستانهاى شگفت . مرحوم دستغيب ، ص 138.
63-داستانها و پندها، ج 4، ص 65. مجالس المومنين . ج 1، ص 381.
64-سوره علق ، آيه 1 و 2.
65-سوره مدثر.
66-تاريخ قرآن ، راميار، ص 16 -23.
67-پرواز روح ، ص 24.
68-فوائد الرضويه ، ص 406. ديدار با ابرار سيد بحر العلوم ، ص 27.
69-امالى شيخ طوسى ، ج 1، ص 49.
70-تفسير مجمع البيان ، ج 10، ص 559.
71-مجمع البيان ، ص 559.
72-سوره فتح ، آيه 27.
73-تفسير الميزان ، جلد 18 ، ص 317.
74-سوره حديد، آيه 16.
75-خصائص فاطميه . ص 379. تفسير مجمع البيان . ج 1 و 2، ص 474. تفسير مجمع الصادقين ، ج 2، با مختصر تفاوت .
76-براى تحقيق بيشتر مراجعه كنيد به : تاريخ القرآن ، زنجانى ، ص 47 به بعد، تاريخ قرآن كريم ، سيد محمد حجتى ، ص 235 - 246، تاريخ قرآن ، دكتر راميار، ص 211 - 296.
77-تاريخ و علوم قرآن ، ص 92.
78-توبه . آيه 118 - 117.
79-تفسير برهان ، ج 2، ص 132.
80-بحارالانوار تفسير سوره حمد، استاد عمادزاده ، ص 85.
81-جامع النورين . ص 132.
82-انعام / 82 .كسانى كه ايمان آورده ايد و ايمان خويش را به هيچ طلمى نياميختيد.
83-لقمان / 13. همانا شرك به يقين ظلمى بزرگ است .
84-عبدالرحمن سيوطى . مبانى و روشهاى تفسير قرآن . ص 25.
85-تاريخ قرآن . زنجانى . (ف ) ص 52 و 53.
86-المحجه البيضا، ج 2 ، ص 237. كجل البصر، ص 79. - شهيد ربذه ص 141.
87-تاريخ تمدن اسلام ، جلد 4، ص 64.
88-تفسير سوره حمد. استاد عمادزاده . ص 90.
89-توبه / 119.
90-تفسير نمونه . ج 8، ص 181.
91-اقتباس از المحجه البيضاء. ج 4، ص 191. حكايتهاى شنيدنى . ج 5، ص 85.
92-سيره . ج 1، ص 365.
93- اربد محمدا الذى فرق امر قريش و سفه احلامها و عاب دينها و سب آلهتها قاقتله .
94- لقد غرتك نفسك من نفسك يا عمر .
95-ماهذه الهيمنه التى سمعت ؟
96-آياتى چند از آغاز سوره طه است .
97-تفسير نمونه . ج 18، ص 145.
98-تهذيب التهاذيب ابن حجر، ج 8، ص 294. مرآه الجنان يافعى . ج 1، ص 416 و فيات الاعيان . ج 3، ص 215.
99-سوره طلاق ، آيات 2 و 3 يعنى : ... هركس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى كند و او را از جاى كه گمان ندارد روزى مى دهد؛ و هر كس به خدا توكل كند كفايت امرش را مى كند؛ خداوند فرمان خود را به انجام مى رساند؛ و خدا براى هر چيزى اندازه اى قرار داده است .
100-عبس / 31.
101-تفسير نمونه . ج 26، ص 151.
102-سيره ابن هشام . ج 1، ص 364. فروغ ابديت . ج 1، ص 267.
103-مجمع البيان . ج 5، ص 51. (شاءن نزولهاى ديگرى نيز در مورد آيه فوق نقل شده است ). حكايتهاى شنيدنى . ج 4، ص 8.
104-اصول كافى . ج 2، ص 633.
105-وفيات العلماء، ص 208.
106-اقتباس از تفسير مجمع البيان . ج 5، ص 68 - حكايتهاى شنيدنى ، ص 163.
107-قرآن و آخرين پيامبر. ص 52.
108-بحارالانوار ج 21. ص 119.
109-تفسير منهج الصادقين . ج 8، ص 188.
110-سوره فصلت /33.
111-غررالحكم . ج 1، ص 394.
112-محمد شريف رازى . آثارالحجه (چاپ سوم ، دارالكتاب ، قم ، بى تا)، ص 165- 166 استخاره و تفاءل . ص 44..
113-طبق روايت متعدد منظور از خويشان حضرت فاطمه عليها السلام و امامان معصوم عليهم السلام هستند. نورالثقلين ، ج 4، ص 572 و 573. مجمع البيان ذيل آيه 23 شورى .
114-تفسير صافى . ذيل آيه 23 شورى . ص 480 به نقل از قرب الاسناد.
115-معانى الاخبار صدوق . ص 11، داستان دوستان . ج 1، ص 196.
116-اسدالغابه . ج 1، ص 237. داستانها و پندها، ص 16.
117-سوره توبه / آيات 128 و 129.
118-داستانها و پندها. ج 1، ص 75. الدى المنسور ج 6، ص 223.
119- حجرات / 6.
120-تفسير نمونه ، ج 22، ص 125.
121-الكلام بجرالكلام ، ص 230.
122-رعد / 32 .
123-تفسير نمونه . ج 10، ص 220.
124-الكلام يجرالكلام ، ص 249.
125-ديدار با ابرار وحيد بهبهانى . ص 91.
126-المائده 5/118.
127-المحجه البيضاء. ج 2، ص 237.
128-اسباب النزول . ص 91.
129-مناقب اين شهر آشوب . ج 3، ص 320. تفسير آصفى . ج 2، ص 75. تفسير نورالثقلين . ج
130-فوايد الرضويه . ص 419. هديه الاحباب . ص 152.
131-مجمع البيان 3/59 و نيز بنگريد به روض الجنان 3/200، 201 - كشف الاسرار 2/538 - 540. اسباب النزول : واحدى . ص 189.
132-ترجمه : از من سؤ ال كنيد. قسم به خداى يكتا هر چه از من بپرسيد به شماجواب خواهم داد. و از كتاب خدا ( قرآن ) سؤ ال كنيد. قسم به خداى يكتا هيچ آيه اى ازقرآن نيست مگر آنكه من مى دانم در شب نازل شده يا در روز در دشت فرو فرستاده شده يادر كوه . زرقانى : مناهل العرفان فى علوم قرآن . ج 1، ص 483.
133-اين قتيبه . تاويل مشكل القرآن . ص 12.
134-شيخ كلينى : اصول كافى . ج 2، ص 332. ترجمه : چه بسيارند حاملان فقهى كه در حقيقت فقيه نيستند. مبانى و روشهاى تفسير قرآن . ص 26.
135-احتجاج طبرسى . ج 1، ص 230. حكايتهاى شنيدنى . ج 2، ص 202.
136-مناقب آل ابى طالب ، ج 1، ص 49 - 50.
137-خدمات متقابل /483 و مير حامد حسينى /55.
138-تفسير الميزان . ج 20، ص 424. حكايتهاى شنيدنى . ج 2، ص 105.
139-آل عمران ، آيه 144.
140-واحدى ، اسباب نزول /83، طبرسى ، مجمع البيان 2/848، علامه طباطبائى ، الميزان 4/37 نمونه 3/115
141-آل عمران /92.
142-تفسير نمونه . ج 3، ص 4.
143-زيدالشهيد. عبدالرزاق ، مقدم . ص 180.
144-توبه /111.
145-قاموس الرجال . ج 4، ص 271. قليح الايام خيابانى (صيام ). ص 63. معاتل الطالبين . ص 96. شرح بيشتر در كتاب زيد شهيد انتقامگر.
146-شورى /23.
147-شورى /24.
148-تفسير نمونه . ج 20، ص 402.
149-تاريخ و علوم قرآن . ص 267.
150-شرح نهج ابلاغه . ابن ابى الحديد. ج 13، ص 208.
151-نهج البلاغه . خطبه 187.
152-سوره نساء، آيه 41.
153-ابوعلى الفارسى . دكتر عبدالفتاح شلبى . ص 11. چاپ مصر.
154-اقتباس از تفسير نمونه . ج 8، ص 56.
155-طبق روايت امام صادق عليه السلام دو دسته يعنى گنهكاران و سكوت كنندگان هلاك شدند و يكدسته يينهى از منكر كنندگان نجات يافتند.
156-ابن عباسى پسر عموى پيامبر صلى الله عليه و آله از علماى بزرگ و مفسرين و محدثين معروف در تاريخ شيعه و سنى است .
157-مجمع البيان . ج 4، ص 493. داستانها و پندها. ص 58.
158-تفسير نمونه . ج 27، ص 338.
159-يونس / 15 - 17.
160-تفسير نمونه . ج 8، ص 244.
161-تفسير نمونه . ج 18، ص 123.
162-سوره احزاب ، 23.
163-تفسير مجمع البيان و قرطبى ذيل آيه 23 سوره احزاب .
164-حكايتهاى شنيدنى . ج 5. ص 54.
165-كلمه طيبه . ص 254.
166-سوره بينه / آيه 1.
167-بحار، جديد. ج 48، ص 156. داستانها و پندها، ص 125.
168-اعراف / آيه 154: و در نوشته هاى آن براى كسانى كه از پروردگارشان بيمناكند، هدايت و رحمت بود.
169-آيت الله حسن زاده آملى ، الهى نامه (چاپ سوم : مركز نشر فرهنگى رجاء تهران ، 1367)
170-فلاح السائل / 266 و بحار الانوار ج 41، / 23.
171-روض الجنان 3/462 - 464. احاديثى قريب به همين مضمون و فشرده تر از آن را بنگريد در: جامع البيان 6/152 - 154. اسباب انزول ص 149.
172-سيماى قرآن . ص 15.
173-موره هود، آيه 44.
174-سوره يوسف ، آيه 80 .
175-سوره قصص ، آيه 7.
176-سوره نحل ، آيه 90.
177-نورالافهام ، ص 227، فقط آيه ان الله يامر بالعدل را دومى خوانده و بعد بترتيب تا چهار مى آورده است .
178-قطعا خدا و رسولش از عهد مشركان بيزارند. (توبه 9 :3).
179-كه در اين صورت معنا غلطى فاحش مى شود، پناه به خدا: يعنى خدا از گروه مشركين و از پيغمبر خود بيزار است .
180-سوره مؤ من آيه 60.
181-سوره ابراهيم ، آيه 7.
182-محاسن برقى . ج 2، ص 3. وسائل ج 11، ص 167. داستان دوستان ، ج 1، ص 174.
183-تذكره المتقين ، ص 211 - 213.
184-كرامات صالحين . ص 377.
185-احتهجاج طبرسى . ج 2، ص 192. داستان دوستان . ج 4، ص 64.
186-حبات القلوب . ج 2، ص 258، ترجمه تفسير طبرى . ج 4، ص 884، تفسير ابوالفتوح رازى . ج 3، ص 355..
187-سوره هود آيه 44.
188-سوره يوسف آيه 80.
189-بحار الانوار، ج 92، ص 16.
190-منظور عبدالله اين است كه بيماريم از جانب خدايى است كه همو پزشك من است ، سه حكم آيه و اذا امرضت فهو يشفين (الشعراء / 26 :80).
191-ابوبصير، ابو محمد يحيى بن فسم اسدى ، وى از اصحاب امام صادق عليه السلام است كه از حضرت روايت وى را در عاليترين درجه صحت معرفى كرده و به سال 150 ه .ق از دنيا رفته است (ر.ك : سفينه ابحار ج 1، ص 86)
192-مجمع البيان . (ط. اسلاميه ) ص 212.
193-بحارالانوار، جزء اول ، ج 15، ص 244 داستانها و پندها، ص 101.
194-صحيح مسلم . ج 2، ص 14. تاريخ طبرى . ج 2، ص 436 - الخلفاء الرسول الاثنى عشر. ص 22. در تاريخ آمده : اين شخص حرقوس دوالخوبصر نام داشت و مؤ سس گروه خوارج بود و در جنگ نهروان ، بدست سپاه على عليه السلام به هلاكت رسيد، او را ذوالشديه مى گفتند، زيرا در شانه او گوشتى اضافى ، همچون پستان زن - وجود داشت وقتى خبر هلاكت او به على عليه السلام رسيد، تكبير گفت و از مركب پياده شد و سجده شكر به جا آورد. (تتمه المنتهى ، ص 21 و ناسخ التواريخ ) حضرت على عليه السلام . ج 4، ص 14.
195-جزء 7 بهار، ص 288. داستانها و پندها. ج 4، ص 74.
196-كرامات صالحين . ص 361.
197-سموره انعام / آيه 67.
198-سوره ص / آيه 88.
199-ديدار با ابرار ص 37.