امام هشتم عليه السلام فرمود: زندانبان به حضرت يوسف عليه السلام گفت : من فوق العاده تو را دوست مى دارم !
حضرت يوسف فرمود: آنچه مصيبت دچار من شده به علت همين محبت و دوست داشتن ها بوده است .
همين محبت بود كه سبب شد خاله ام مرا به سرقت ببرد.
همين محبت پدرى بود كه موجب شد برادرانم نسبت به من حسودى كنند.
همين محبت همسر عزيز مصر بود كه باعث زندانى شدن من گرديد!
گفته اند: حضرت يوسف عليه السلام به خدا شكايت كرد و گفت : براى چه من مستوجب زندان شوم ؟
خداوند به او وحى كرد:
خودت زندان را انتخاب كردى و گفتى : پروردگارا زندان براى من از اين دعوتى كه اين زنان از من مى كنند محبوب تر است . اى يوسف ! چرا نگقتى خدايا! عافيت از اين دعوتى كه اين زنان از من مى كنند برايم بهتر مى باشد. ⁽⁶⁰⁾

حضرت صادق عليه السلام فرمود: پنج نفر بودند كه بسيار گريه كردند:
1- حضرت آدم بقدرى از فراق بهشت گريه كرد كه اثر اشك در گونه هاى صورت مباركش باقى ماند.
2- حضرت يعقوب عليه السلام به قدرى از فراق يوسف گريه نمود كه بينائى چشم خود را از دست داد و...
3- يوسف عليه السلام به اندازه اى از فراق پدر خويش اشك ريخت كه اهل زندان از گريه او ناراحت شدند و به آن بزرگوار گفتند: يا شب گريه كن و روز ساكت باش يا روز گريه كن و شب آرام باش ، و آن بزرگوار اين پيشنهاد را پذيرفت .
4- حضرت فاطمه عليه السلام دختر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ، بقدرى از فراق پدر گريه نمود كه اهل مدينه از گريه آن بانوى بى نظير خسته شدند و به آن مظلومه گفتند: تو ما را به علت كثرت گريه ات خسته كردى ! بعد آن بانو به سوى قبر شهدا مى رفت و به اندازه تشفى قلب اشك مى ريخت و بر مى گشت .
5- حضرت على ابن الحسين عليه السلام مدت 20 سال يا چهل سال بر پدر بزرگوارش گريه مى كرد، هيچ گاه طعامى جلو آن حضرت نهاده نمى شد مگر اينكه اشك مى ريخت ، كار به جائى رسيده بود كه غلام آن بزرگوار به آن حضرت مى گفت : يا بن رسول الله من مى ترسم كه تو خود را از گريه هلاك نمائى !
امام عليه السلام در جوابش فرمود: جز اين نيست كه من غم و اندوه خود را به شكايت مى كنم ، من چيزهائى از خدا مى دانم كه شما نمى دانيد، من هيچ گاه به ياد قتلگاه فرزندان فاطمه نمى آيم مگر اينكه گريه راه گلويم را مسدود مى نمايد.
در روايت ديگر آمده كه امام سجاد عليه السلام به غلام خود فرمودند: يعقوب پيامبر بود، پسر پيغمبر بود، خداوند دوازده پسر به او عطا فرمود، يكى از آنها از پيش چشمش پنهان بود، آنقدر گريه كرد كه چشمش نابينا و كمرش خميده شد و موى سرش سفيد شد و حال آنكه پسرش زنده بود.
اما من پدر و برادرم را هفده نفر از خويشانم را ديدم همه كشته شده روى خاك افتادند، چگونه گريه ام كم شود و حزنم برطرف گردد. ⁽⁶¹⁾

چون يوسف عزيز را وارد زندان كردند: زندانبان را دل تنگ و دل مرده مشاهده نمود به زندانبان فرمود: خوش دل باشيد و صبر كنيد كه خدا مزد و پاداش شما را مى دهد و فرمود خداوند بزودى هاى زود فرج و گشايشى مى نماياند و آنها را بسيار دلدارى داد كه زندانيان گفتند رحمت خدا بر تو باد، تو چه زيباروئى و نيكو خو فمن انت ، اى جوان تو كيستى ؟
حضرت فرمود: من يوسف فرزند يعقوب فرزند اسحاق و فرزند ابراهيم خليل هستم .
حضرت يوسف عليه السلام متعهد حال زندانيان بود و تفقد احوال هر يك را بجا مى آورد و بعيادت بيماران مى رفت و معالجه مى فرمود و لباسهاى آنان را مى دوخت و دل جوئى مى داد. ⁽⁶²⁾

همزمان با زندانى شدن حضرت يوسف عليه السلام دو جوان در همان روز با آن بزرگوار زندانى شدند كه يكى از آن دو جوان مسئول آبدار خانه پادشاه و ديگرى مسئول آشپزخانه و غذاى شاه بود، اين دو جوان به اتهام اينكه مى خواسته اند: پادشاه را مسموم نمايند محكوم به قصاص قبل از جنايت و زندانى شده بودند، ايشان قبل از اين كه خواب را بعدا خواهد آمد ببينند از علم تعبير خواب حضرت يوسف آگاه شده بودند بعدا يكى از آنان كه آبدار باشى پادشاه بود به حضرت يوسف گفت : من در عالم خواب ديدم كه انگور را فشار مى دهم و خمر از آن مى گيرم قال احدهما انى ارانى خمرا . ⁽⁶³⁾
خواب خود را براى حضرت يوسف نقل كرد و گفت : من در عالم خواب ديدم كه مقدارى نان را بر فراز سرم حمل مى كنم كه پرندگان از آن مى خورند و قال الاخرانى ارانى احمل فوق راءسى خبزا تاكل الطير منه . ⁽⁶⁴⁾
چون ما تو را از هر نظر از افراد نيك رفتار مى بينيم ، لذا تقاضا مى كنيم ما را از تعبير و تاويل خوابمان آگاه نمائى .
حضرت يوسف عليه السلام قبل از اينكه به تعبير خواب آن دو جوان بپردازد، ايشان را اولا به توسعه علم تعبير خواب كه خدا به آن بزرگوار تعليم داده بود متوجه ساخت و ثانيا آنان را از بيزار بودنش از افراد بى ايمان آگاه كرد و در مرحله سوم خواب ايشان را تعبير نمود چنانكه در آيات آينده خواهد آمد.
منظور حضرت يوسف اين بود كه قبل از تعبير خوابشان حجت يكتاپرستى را به آنان تمام كند، اما قسمتى از توسعه علم تعبير خواب آن بزرگوار اين بود كه فرمود: قبل از اينكه آن طعام و غذائى كه در بيدارى يا در خواب ، رزق و روزى شما شده باشد و به شما برسد من شما را از تعبير و تاويل و سرانجام آن آگاه مى نمايم و خبر غيبى آن را به شما مى دهم اين اخبار غيبى و تعبير خوابى كه براى شما گفتم از ناحيه من نيست بلكه همه اينها را پروردگارم به من تعليم داده .
قال لا ياتيكما طعام ترزقانه الا نباءتكما بتاءويله قبل ان ياتيكما، ذلكما مما علمتى ربى ... .
سبب اينكه پروردگارم يك چنين علم و دانش و نعمت هائى را به من عطا كرده اين است كه من دين و آئين آن افرادى را ترك نموده ام كه به خدا ايمان نياورده و نمى آورند و نسبت به عالم آخرت و روز كيفر، كيفر ورزيده و مى ورزند.
... انى تركت ملة قوم لا يؤ منون بالله و هم بالاخرة هم كافرون . ⁽⁶⁵⁾
و من به اين جهت به يك چنين علم و دانشى دست يافته ام و به يك چنين مقامى نائل شده ام ؛
اولا: از دين و آئين كفار بيزارم .
ثانيا: پيرو دين و آئين پدرانم نظير ابراهيم و اسحاق و يعقوب شده ام .
ثالثا: براى ما خاندان زيبنده نيست كه براى خدا شريك قرار دهيم ، چرا كه آباء و اجدادى ما عموما از پيامبران و يكتاپرستان و مورد تصديق مؤ منين و مؤ منات و موجب هدايت افراد لايق بوده اند، پس چگونه جا دارد: ما با اين سوابق درخشانى كه داريم بدين و آئين بت پرستان درآئيم ولى اكثر آنان از اين موقعيت برخوردار نمى شوند و خدا را در قبال يك چنين موهبت و نعمتى سپاسگذارى نمى كنند. ⁽⁶⁶⁾
و اتبعت ملة آبائى ابراهيم و اسحاق و يعقوب ما كان لنا اءن نشرك بالله من شى ء ذلك من فضل الله علينا و على الناس و لكن اكثر الناس لا يشكرون . ⁽⁶⁷⁾

66: اوست كه با يك امر كوچك حوادث عظيم مى آفريند

بار ديگر اين داستان اين درس بزرگ را به ما مى دهد كه قدرت خداوند بيش از آن چه ما فكر مى كنيم مى باشد او است كه مى تواند با يك خواب ساده كه بوسيله يك جبار زمان خود ديده مى شود، هم ملت بزرگى را از يك فاجعه عظيم رهائى بخشد و هم بنده خاص خودش را پس از سالها زجر و مصيبت رهائى دهد.
بايد سلطان اين خواب را ببيند و بايد در آن لحظه ساقى او حاضر باشد، و بايد خاطره خواب زندان خودش بيفتد، و سرانجام حوادث مهم به وقوع پيوندد، اوست كه با يك امر كوچك حوادث عظيم مى آفريند.
آرى به چنين خدائى بايد دل ببنديم .
ديگر اينكه خواب هاى متعدد كه در اين سوره به آن اشاره شده از خواب خود يوسف عليهالسلام گرفته تا خواب زندانيان ، تا خواب فرعون مصر، و اهميت فراوانى كه مردم آنعنصر به تعبير خواب مى دادند نشان مى دهد كه اصولا در آن عصر تعبير خواب از علومپيشرفته زمان محسوب مى شد، و شايد به هميندليل پيامبر آن عصر يعنى يوسف عليه السلام نيز از چنين علمى در حد عالى برخورداربود كه در واقع يك اعجاز براى او محسوب مى شد. مگر نه اين است كه معجزه هر پيامبرىبايد از پيشرفته ترين دانشهاى زمان باشد؟ تا به هنگام عاجز ماندن علماى عصر ازمقابله با آن يقين حاصل شود كه اين علم سرچشمه الهى دارد نه انسانى . ⁽⁷⁵⁾

67:گاو در افسانه هاى قديمى سنبل است وسنبل چيست

تعبيرى كه حضرت يوسف عليه السلام براى اين خواب كرد، چقدر حساب شده بود، گاو در افسانه هاى قديمى سنبل سال بود، چاق بودن دليل بر فراوانى نعمت ، و لاغر بودن دليل بر خشكى و سختى ، حمله گاوهاى لاغر به گاوهاى چاق دليل بر اين بود كه در اين هفت سال بايد از ذخائر سال هاى قبل استفاده كرد.
و هفت خوشه خشكيده كه بر هفت خوشه تر پيچيدند تاكيد ديگرى بر اين دو دوران فراوانى و خشكسالى بود، به اضافه اين نكته كه بايد محصول انبار شده به صورت خوشه ذخيره شود تا به زودى فاسد نشود و براى هفت سال قابل نگهدارى باشد.
و اينكه عدد گاوهاى لاغر و خوشه هاى خشكيده بيش از هفت نبود نشان مى داد كه با پايان يافتن اين هفت سال سخت وضع پايان مى يابد و طبعا سال خوش و پر باران و با بركتى در پيش خواهد بود، بنا بر اين بايد به فكر بذر آن سال هم باشند و چيزى از ذخيره ها انبارها را براى آن نگهدارند!
در حقيقت يوسف عليه السلام يك معبر ساده خواب نبود بلكه يك رهبر بود كه از گوشه زندان براى آينده يك كشور برنامه ريزى مى كرد و يك طرح چند ماده اى حداقل پانزده ساله به آنها ارائه داد و چنانكه خواهيم ديد اين تعبير تواءم با راهنمائى و طراحى براى آينده شاه جبار و اطرافيان او را تكان داد و موجب شد كه هم مردم مصر از قحطى كشنده نجات يابند و هم يوسف از زندان و هم حكومت از دست خودكامگان ! ⁽⁷⁶⁾

تعبيرى كه يوسف عليه السلام براى خواب شاه مصر كرد همانگونه كه گفته شد آنقدر حساب شده و منطقى بود كه شاه و اطرافيانش را مجذوب خود ساخت ، او مى بيند كه يك زندانى ناشناس بدون انتظار هيچ گونه پاداشى و توقع مشكل تعبير خواب او را به بهترين وجهى حل كرده است ، و براى آينده نيز برنامه حساب شده اى ارائه داده ، شاه اجمالا فهميد كه اين مرد يك غلام زندانى نيست بلكه يك شخص فوق العاده اى است كه طى ماجراى مرموزى به زندان افتاده است ، لذا مشتاق ديدار او شد، اما نه آنچنان كه غرور و كبر سلطنت را كنار بگذارد و خود به ديدار يوسف بشتابد بلكه دستور داد كه او را نزد من آوريد و قال الملك ائتونى به .
ولى هنگامى كه فرستاده او نزد يوسف آمد به جاى اينكه دست و پاى خود را گم كند كه بعد از سالها در سياه چال زندان بودند اكنون نسيم آزادى مى وزد، به فرستاده شاه جواب منفى داد و گفت : من از زندان بيرون نمى آيم تا اينكه تو به سوى صاحب و مالكت باز گردى ، و از او بپرسى آن زنانى كه در قصر عزيز مصر وزير تو دستهاى خود را بريدند به چه دليل بود.
يوسف عليه السلام نمى خواست به سادگى از زندان آزاد شود و ننگ عفو شاه را بپذيرد او نمى خواست پس از آزادى به صورت يك مجرم يا لااقل يك متهم كه مشمول عفو شاه شده است زندگى كند.
او مى خواست نخست درباره علت زندانى شدنش تحقيق شود و بى گناهى و پاكدامنيش كاملا به ثبوت رسد، و پس از تبرئه سربلند آزاد گردد و در ضمن آلودگى سازمان حكومت مصر را نيز ثابت كند كه در دربار وزيرش چه مى گذرد؟
آرى او به شرف و حيثيت خود بيش از آزادى اهميت مى داد و اين است راه آزادگان .
جالب اينكه يوسف عليه السلام در اين جمله از كلام خود آنقدر بزرگوارى نشان داد كه حتى حاضر نشد نامى از همسر عزيز مصر ببرد كه عامل اصلى اتهام و زندان او بود تنها به صورت كلى به گروهى از زنان مصر كه در اين ماجرا دخالت داشتند اشاره كرد.
سپس حضرت يوسف فرمود: اگر توده مردم مصر و حتى دستگاه سلطنت ندانند نقشه زندانى شدن من چگونه بوسيله چه كسانى طرح شد، اما پروردگار من از نيرنگ و نقشه آنها آگاه است ان ربى بكيدهن عليم . ⁽⁷⁷⁾

زمانى كه حضرت يوسف عليه السلام در زندان بود، رفيقى مهربان ، پرستارى دلسوز و دوستى صميمى و مشاورى خيرخواه ، براى زندانيان محسوب مى شد و به هنگامى كه از زندان مى خواست بيرون آيد، نخست با اين جمله توجه جهانيان را به وضع زندانيان ، و حمايت از آنها معطوف داشت ، دستور داد كه بر سر در زندان بنويسند: هذا قبور الاحياء و بيت الاحزان ، و تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء: اينجا قبر زندگان ، خانه اندوه ها، آزمايشگاه دوستان و سرزنش گاه دشمنان است .
و با اين دعا علاقه خويش را به آنها نشان داد:
اللهم اعطف عليهم بقلوب الاخيار، و لاتعم عليهم الاخبار: بار الها! دل هاى بندگان نيكت را به آنها متوجه ساز و خبرها را از آنها مپوشان .
و وقتى كه به قصر پادشاه رسيد گفت : حسبى ربى من دنياى و آخرتى و حسبى ربى من خلقه ، عز و جاره و جل ثنائه و تقدست اسمائه و لا اله غيره .
و چون چشم يوسف عليه السلام به شاه افتاد گفت :
اللهم انى اسئلك بخيرك و اعوذبك من شره و شر غيره .
اين دعا مربوط به داستان 72 مى شود كه به مناسبت اين داستان اينجا ذكر نموديم . ⁽⁷⁸⁾

فرستاده مخصوص به نزد شاه بر گشت و پيشنهاد يوسف را بيان كرد، اين پيشنهاد كه با مناعت طبع و علو همت همراه بود او را بيشتر تحت تاءثير عظمت و بزرگى يوسف قرار داد، لذا فورا به سراغ زنانى كه در اين ماجرا شركت داشتند فرستاد و آنها را احضار كرد، رو به سوى آنها كرد و گفت : بگوئيد ببينم در آن هنگام كه شما تقاضاى كامجوئى از يوسف كرديد جريان كار شما چه بود.
قال ما خطبكن اذ راودتن يوسف عن نفسه .
راست بگوئيد، حقيقت را آشكار كنيد، آيا هيچ عيب و تقصير و گناهى در او سراغ داريد؟!
در اينجا وجدانهاى خفته آنها يك مرتبه در برابر اين سوال بيدار شد و همگى متفقا به پاكى يوسف گواهى دادند و گفتند: منزه است خداوند ما هيچ عيب و گناهى در يوسف سراغ نداريم قلن حاش لله ما علمنا عليه من سوء .
همسر عزيز مصر كه در اينجا حاضر بود و به دقت به سخنان سلطان و زنان مصر گوش مى داد بى آنكه كسى سوالى از او كند قدرت سكوت در خود نديد.
احساس كرد موقع آن فرا رسيده است و سالها شرمندگى وجدان را با شهادت قاطعش به پاكى يوسف و گنهكارى خويش جبران كند، به خصوص اينكه او بزرگوارى بى نظير يوسف را از پيامى كه براى شاه فرستاده بود درك كرد كه در پيامش كمترين سخنى از وى به ميان نياورده و تنها از زنان مصر به طور سربسته سخن گفته است يك مرتبه گوئى انفجارى در درونش رخ داد فرياد زد: الان حق آشكار شده ، من پيشنهاد كامجوئى به او كردم او راستگو است و من اگر سخنى درباره او گفتم دروغ بوده است . ⁽⁷⁹⁾ قالت امراة العزيز الان حصحص الحق انا راودته عن نفسه و انه لمن الصادقين . ⁽⁸⁰⁾

همسر عزيز مصر در ادامه سخنان خود چنين گفت : من اين اعتراف صريح را به خاطر آن كردم كه يوسف بداند در غيابش نسبت به او خيانت نكردم ذلك ليعلم انى لم اخنه بالغيب .
چرا كه من بعد از گذشتن اين مدت و تجربياتى كه داشته ام فهميده ام خداوند نيرنگ و كيد خائنان را هدايت نمى كند و ان الله لايهدى كيد الخائنين .
در حقيقت او براى اعتراف صريحش به پاكى يوسف و گنهكارى خويش دو دليل اقامه مى كند، نخست اينكه :
1- وجدانش و احتمالا بقاياى علاقه اش به يوسف ! - به او اجازه نمى دهد كه بيش از اين حق را بپوشاند و در غياب او نسبت به اين جوان پاكدامن خيانت كند.
2- ديگر اينكه با گذشت زمان و ديدن درسهاى عبرت اين حقيقت براى او آشكار شده است كه خداوند حامى پاكان و نيكان است و هرگز از خائنان حمايت نمى كند، به همين دليل پرده هاى زندگى رويائى دربار كم كم از جلو چشمان او كنار مى رود و حقيقت زندگى را لمس مى كند و مخصوصا با شكست در عشق كه ضربه اى بر غرور و شخصيت افسانه اى او وارد كرد و چشم واقع بينش بازتر شد و با اين حال تعجبى نيست كه چنان اعتراف صريحى بكند.
باز ادامه داد من هرگز نفس سركش خويش را تبرئه نمى كنم چرا كه مى دانم اين نفس اماره ما را به بديها فرمان مى دهد مگر آنچه پروردگارم رحم كند و با حفظ و كمك او مصون نمانيم و ما ابرء نفسى ان النفس ‍ لامارة بالسوء الا ما رحم ربى ان ربى غفور رحيم در هر حال در برابر اين گناه از او اميد عفو و بخشش دارم چرا كه پروردگارم غفور و رحيم است گروهى از مفسران به دلائلى دو آيه اخير را سخن يوسف دانسته اند. ⁽⁸¹⁾