و مخفى نماند كه: كسى كه به جهت استيفاى مقصود خود در صدد خصومت‏بر مى‏آيد اگر مقصود او حق مالى باشد يا حق ثابتى ديگر كه شرعا مستحق آن بوده‏باشد، آن خصومت مذموم نيست، بلكه به مقتضاى غيرت، ممدوح است.بلكه آن‏خصومتى كه مذموم است، در طلب چيزى است كه: باطل و به غير حق باشد.يا يقين به‏حقيت آن و استحقاق نداشته باشد، مثل: خصومتى كه وكيل «دار القضاء» ⁽¹⁰⁾ مى‏كند.چون‏او پيش از آنكه بداند حق با كدام طرف است از طرف يكى وكيل مى‏شود و دامن‏خصومت‏بر ميان مى‏زند.و بدون علم و يقين، از يك جانب گفتگو مى‏كند.و به اين در وآن در مى‏زند و مال مسلمانان را ضايع مى‏كند.و بدون عوض و غرض، و زر و وبال غيررا متحمل مى‏گردد.و چنين كس، زيانكارترين مردمان، و احمق‏ترين ايشان است.

فاسق، محروم، و در قيامت، معذب و ملوم است.

ره كاروان شير مردان زنند ولى جامه مردم بر ايشان برند

و بدان كه: ممدوح بودن خصومت در طلب حق شرعى خود، در وقتى است كه‏اظهار لجاج و عناد نكند و زياده از قدر ضرورت سخن نگويد.پس اگر اظهار لجاج‏كند، يا در بين سخن، كلامى كه باعث اهانت و ايذاى خصم باشد بگويد بى‏آنكه احتياج‏و ضرورت داعى به آن باشد، داخل خصومت مذموم شده و احتراز از آن واجب است.

و همچنين هرگاه غرض، رسيدن به حق خود نباشد بلكه محض غلبه بر خصم و عناد بااو باشد، آن نيز منهى عنه، و ارتكاب آن حرام است.همچنان كه ملاحظه مى‏شود كه:

بعضى در مطالبه اندك چيزى لجاج مى‏كنند.بلكه بسا باشد كه مى‏گويند: اين مال،قابليتى ندارد و مضايقه ندارم كه چون حق من معلوم شود بگيرم و به آب بريزم ياببخشم، بلكه مى‏خواهم كه سخن خود را از پيش برده باشم.و امثال اين سخنان.و اين‏نيز لجاج و عناد، بلكه معلوم نيست كه حاكم شرعى را جايز باشد متوجه امثال اين‏مرافعات شدن و فيصله دادن.

و از آنچه گفتيم معلوم شد كه: خصومتى كه جايز است، منحصر است در خصومت‏مظلومى در طلب حق خود، كه قصد عناد و ايذاء و شكست‏خصم نداشته باشد، و زياده‏از قدر حاجت و اثبات حق سخنى نگويد.و ليكن در اين صورت نيز اگر بتواند از راه‏ديگر بدون مخاصمه، استيفاى حق خود كند يا آسان باشد از آن حق بگذرد، چنان كند، زيرا محافظت زبان در وقت مخاصمه مشكل است.و گاه هست امر منجر مى‏شودبه منازعه، و كينه ميان ايشان مستحكم گردد.تا به جائى مى‏رسد كه هر يك به ضرر وابتلاى ديگرى مسرور مى‏گردند.

پس عاقل را سزاوار آن است كه: تا ممكن باشد در خصومت را نگشايد.و چنانچه‏بسيار ضرورى شد از حد ضرورت تجاوز نكند، اگر چه هيچ در خصومت نباشد ازپريشانى خاطر و مشغولى دل خالى نيست.تا مى‏رسد به اينكه: در حين نماز، مشغول‏مخاصمه خصم و جواب او و تكذيب او و طعن به او مى‏گردد.

پس هر كسى بايد در عاقبت اين صفت‏خبيثه تامل كند و مذمت آنها را شرعا و عقلابه نظر در آورد و بداند كه اينها باعث دشمنى و عداوت، و زوال الفت و محبت‏مى‏گردد.و قطع يگانگى و دوستى مى‏كند.و اين خلاف مطلوب پروردگار، و باعث‏اغتشاش كار و گرفتارى خود و پريشانى دل است.و آئينه دل بعد از جدال يا خصومت،تيره و تار مى‏گردد.و عزت و وقار آدمى برطرف مى‏شود.و علاوه بر اين، چون از حدضرورت تجاوز كند اغلب آن است كه باعث تضييع حق آدمى مى‏گردد.

و چون تامل در اينها نمود، خود را خواهى نخواهى از آنها نگاهدارد.بلكه فوايدضد اينها را كه خوش كلامى و دلجوئى است‏به نظر در آورد و بر آن مواظبت نمايد، تاملكه او گردد.و هر كه لذت خوش كلامى با مردم را دانست و فوايد آن را فهميد ظاهرآن است كه مهما امكن از آن تعدى نكند.

حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمود كه: «سه چيز است هر كه خدا را با آنهاملاقات كند داخل بهشت مى‏گردد از هر درى كه مى‏خواهد: حسن خلق، و خوف خدا،و ترك جدال، اگر چه حق با او باشد» . ⁽¹¹⁾

و نيز از آن سرور مروى است: «در بهشت، غرفه‏هايى هست كه از كثرت‏درخشندگى آنها بيرون آنها از اندرون ديده مى‏شود، و اندرون، از بيرون.خدا آنها راآماده كرده است از براى كسانى كه اطعام مردم كنند و با مردم خوش كلامى نمايند» . ⁽¹²⁾

مروى است كه: «خوكى از نزد عيسى بن مريم - عليه السلام - گذشت، عيسى - عليه السلام - به او گفت: به سلامت‏بگذر.شخصى عرض كرد: يا روح الله! به خوكى‏چنين مى‏گويى؟ فرمود: نمى‏خواهم زبانم به شر عادت كند» . ⁽¹³⁾

صفت پانزدهم: سخريه و استهزاء كردن

و آن عبارت است از: بيان كردن گفتار مردم يا كردار ايشان يا اوصاف ايشان ياخلقت ايشان، به قول يا فعل يا به ايماء و اشاره يا به كنايه، بر وجهى كه سبب خنده‏ديگران گردد.