و از اين جهت است كه مى‏بينى و مى‏شنوى كه: در هر روزگارى كه قوى النفس‏ديندارى كه حكم او نافذ و جارى بود، از علماى صاحب ديانت، يا امراى‏صاحب سعادت از پى اين كار دامن همت‏بر ميان زد، و در راه دين و آئين از ملامت وسرزنش مردمان انديشه نكرد، همه مردمان به طاعات و «مبرات‏» ⁽¹⁾ راغب، و تحصيل‏علم و عمل را طالب شدند.و بركات از آسمان بر ايشان نازل، و خير دنيا و آخرت‏ايشان را حاصل شد.و در هر زمانى كه عالم عاملى، يا سلطان عادلى همت‏بر اين امرخطير نگماشت، و اين كار عظيم را سهل انگاشت، امر مردم فاسد، و بازار علم و عمل‏كاسته گشته مردم به لهو و لعب مشغول، و به هوا و هوس گرفتار، و خود سر شدند.و يادخدا و فكر روز جزا را فراموش، و از باده معاصى و ملاهى مست و مدهوش گشتند.

و به اين سبب در آيات و اخبار، مذمت‏بسيار بر ترك امر به معروف و نهى از منكر شده.

خداى - تعالى - مى‏فرمايد:

«لو لا ينهيهم الربانيون و الاحبار عن قولهم الاثم و اكلهم السحت لبئس ما كانوا يصنعون‏»

يعنى: «چرا نهى نمى‏كنند علماء و دانايان، ايشان را ازگفتار گناه و خوردن حرام؟ هر آينه بدكارى است آنچه مى‏كنند» . ⁽²⁾

و از حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - مروى است كه: «هيچ قومى نيست كه‏معصيت كنند و در ميان ايشان كسى باشد كه قدرت داشته باشد ايشان را منع كند ونكند، مگر بيم آن است كه خداى - تعالى - فروگيرد ايشان را به عذابى كه از نزد او نازل‏مى‏گردد» . ⁽³⁾

و نيز از آن سرور منقول است كه فرمود: «بايد البته امر به معروف و نهى از منكرنماييد.و الا بدان شما بر شما مسلط مى‏شوند.پس خوبان شما دست‏به دعا بر مى‏دارند ودعاى ايشان به درجه اجابت نمى‏رسد» . ⁽⁴⁾

و فرمود كه: «خدا عذاب نمى‏كند خواص را به گناه عوام، تا معاصى در ميان ايشان‏ظاهر و هويدا گردد و خواص را قدرت بر انكار آنها باشد و انكار نكنند» . ⁽⁵⁾

و از حضرت امير مؤمنان - عليه السلام - منقول است كه فرمود: «به درستى كه كسانى كه پيش از شما به هلاكت رسيدند بدان واسطه بود كه مرتكب معاصى شدند، و علماى‏ايشان آنها را نهى نكردند، چون معصيت ايشان به طول انجاميد عقوبات الهى بر ايشان‏نازل گرديد» . ⁽⁶⁾

و فرمود كه: «امر به معروف و نهى از منكر، دو مخلوق‏اند از خلقهاى الهى، پس هر كه‏يارى كند آنها را خدا او را عزيز كند.و هر كه ذليل كند آنها را خدا او را ذليل كند» . ⁽⁷⁾

و نيز از كلمات آن حضرت است كه: «هر كه ترك كند انكار منكر را به دل و دست‏و زبان، او مرده‏اى است در ميان زندگان‏» . ⁽⁸⁾ و فرمود كه: «رسول خدا ما را امر كرد كه ملاقات كنيم با اهل معاصى با روهاى‏درهم كشيده‏» . ⁽⁹⁾ و از حضرت امام محمد باقر - عليه السلام - مروى است كه: «خداوند عالم به شعيب‏نبى وحى فرستاد كه: من صد هزار نفر از قوم ترا عذاب خواهم كرد، چهل هزار نفر بدان،و شصت هزار نفر از نيكان.عرض كرد كه: پروردگارا! نيكان را چرا؟ خطاب رسيد: به‏جهت آنكه «مماشات‏» ⁽¹⁰⁾ و سهل انگارى با اهل معصيت كردند و به غضب من غضبناك‏نگشتند» . ⁽¹¹⁾ و حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - فرمود كه: «پاكيزه نشد طايفه‏اى كه ازاقوياى ايشان حق ضعفاى ايشان گرفته نشد» . ⁽¹²⁾ و از آن حضرت مروى است كه: «خداى - تعالى - دو ملك را فرستاد به شهرى كه‏آن را با اهلش سرنگون سازند، چون به آنجا رسيدند، مردى را ديدند كه خدا رامى‏خواند و تضرع مى‏كند و زارى مى‏نمايد.يكى از آن دو ملك گفت: اين مرد رانمى‏بينى؟ گفت: چرا و ليكن آنچه خدا فرموده به جا مى‏آوريم.آن يك گفت: من كارى‏نمى‏كنم تا پروردگار رجوع كنم و از او سؤال كنم.پس مراجعت كرد و عرض كرد:

پروردگارا! چون به اين شهر رسيديم فلان بنده ترا ديديم كه تو را مى‏خواند و تضرع‏مى‏كرد.خداى - تعالى - فرمود: امرى كه كردم به جا آوريد، به درستى كه آن مرد كسى‏است كه هرگز در غيظ به جهت امر من متغير نشده، يعنى در معاصى به غضب نيامده‏» . ⁽¹³⁾

و روزى آن حضرت به طايفه‏اى از اصحاب خود فرمودند كه: «بر من لازم است كه‏بى‏گناهان شما را به گناهكاران مؤاخذه نمايم.و چگونه لازم نباشد و حال اينكه از مردى‏از شما عمل قبيحى به شما مى‏رسد و انكار بر او نمى‏كنيد.و از او دورى نمى‏نمائيد.واذيت نمى‏رسانيد او را تا آن را ترك كند» . ⁽¹⁴⁾

و فرمود كه: «البته بار خواهم كرد گناهان نادانان شما را بر علما و دانايان شما. چه چيز باز مى‏دارد شما را كه چون از مردى از شما معصيتى به شما برسد به نزد اوبيائيد و او را سرزنش كنيد و پند و نصيحت كنيد؟ ! شخصى عرض كرد كه: قبول‏نمى‏كنند.فرمود: از ايشان دورى كنيد و از نشستن با ايشان اجتناب نمائيد» . ⁽¹⁵⁾

و اخبار بسيار در منع از حاضر شدن در مجالس معصيت، وارد شده، در صورتى كه‏نهى از آن، و دفع آن مقدور و ممكن نباشد.

و رسيده است كه: «اگر كسى در مجلس معصيت‏حاضر شود لعنت‏بر او نازل‏مى‏شود» . ⁽¹⁶⁾

بنابراين، جايز نيست داخل شدن در خانه‏هاى ظلمه و فساق، در هنگامى كه مشغول‏ظلمى يا فسقى باشند.و همچنين جايز يست‏حاضر شدن در مجامعى كه در آنهامعصيتى واقع مى‏شود و آدمى قدرت بر دفع آن ندارد، زيرا كه: ملاحظه معاصى، بدون‏ضرورت جايز نيست.و عذر اينكه: من قدرت بر دفع آن ندارم مسموع نى.و به اين‏سبب بود كه: جمعى از پيشينيان، عزلت اختيار كرده و از مردم كناره گرفته و به اين‏مضمون عمل مى‏نمودند.

اگر در جهان از جهان رسته‏اى‏ست دراز خلق برخويشتن بسته‏اى‏ست

و سبب عزلت ايشان اين بود كه مبادا در بازار و راه و مجامع و عيدگاه ملاحظه‏عصيان پروردگار را نمايند و از دفع آن عاجز باشند.

و چون حال مسامحه در امر به معروف و نهى از منكر را دانستى، و فهميدى كه بر آن‏چه قدر مفاسد مترتب است، خواهى دانست كه: امر به معصيت و نهى از طاعت چه‏مفسده‏اى دارد.و چه عقاب در مقابل آن است! روزى حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «چگونه خواهيد بود هرگاه‏زنان شما فاسد شوند؟ و جوانان شما فاسق گردند؟ و امر به معروف نكنيد و نهى از منكرننمائيد؟ از روى تعجب عرض كردند كه: همچنين وقتى خواهد بود؟ فرمود: بلى.و بدتر از اين، چگونه خواهيد بود هرگاه معروف در نظر شما منكر باشد و منكر معروف؟» . ⁽¹⁷⁾

و هر كه تامل كند در اخبار و آثار، و آگاه باشد بر تواريخ و حكايات پيشينيان، وبلاها و عقوباتى كه به ايشان رسيد، و مشاهده عصر خود را كند، و آنچه در آن حادث‏مى‏شود ببيند از: ابتلاى مردمان بعد از شيوع معاصى، به بعضى آفات سماويه و ارضيه،يقين مى‏كند كه: هر عقوبت آسمانى و زمينى، از: طاعون و وباء، و قحط و غلا، وكم شدن آب و باران، و تسلط اشرار و ظالمان، و قتل و غارت و زلزله و امثال اينها، به‏سبب ترك‏كردن مردمان است امر به معروف و نهى از منكر را.

فصل: اهتمام در امر به معروف و نهى از منكر

بدان كه ضد كوتاهى در امر به معروف و نهى از منكر، سعى و اجتهاد در آنها است.واين از اعظم شعائر دين، و اقواى علامت‏شريعت و آئين است.و آن مقصد كلى است ازبعثت انبيا و اوصيا، و نايب گردانيدن متدينين از علمائى كه مدار گردش آسياى جميع‏اديان است.و اختلال آن موجب بازماندن آن از دور آن است.و از اين جهت مدح وترغيب به آن در آيات و اخبار بى‏پايان رسيده، و امر به آن شده.