1088- پاره اى از اين ها با تكلف با عدد دوازده تطبيق مى كند، و بايد دانست كه اينها مطالب ذوقى است نه برهانى .
1089- ((جامع الصغير)) ج 2،ص 86.
1090- الى - ظ.
1091- ((مجلى))ص 459.
1092- ((وسائل الشيعه)) ج 13،ص 352.
1093- تعبير عربى آن چنين است : مثل تساوى دو لنگه كفش و دو چوبه تير با يكديگر.
1094- نسخه ها در ضبط اسامى ائمه عليهم السلام مختلف است ، به كتاب ((غيبت نعمانى))ص 108 مراجعه شود، و نيز احتمال تصحيف در اسامى اوصياى ديگر وجود دارد.
1095- اين قسمت چون مشتمل بر چندين اسامى است و معناى آن روشن است ، ترجمه نشد. ((مجلى))، باب امامت ، 461 - 464.
1096- مؤ لف (ره) اين حديث را از كتاب ((تاويل الايات)) مرحوم سيد شرف الدين نجفِى ج 1،ص ‍ 202 ذيل آيه ((ان عدة الشهور)) (توبه ب 36) نقل فرموده و در آن جا كتاب ((غيبت)) را به ((مفيد)) نسبت داده است ، ولى ظاهرا اشتباهى رخ داده ، زيرا اين حديث و ساير احاديث منقَوْله از آن با عين اسنادش در كتاب ((غيبت)) ابن ابى زينب نعمانى موجود است و كتاب ((غيبت مفيد)) جزوه اى بيش نيست .
1097- درنسخه ها و نيز در ((تاويل الآيات)) چنين است ، و صحيح آن چنان كه در كتاب ((غيبت)) آمده ((علم جم)) است .
1098- در نسخه ها: رطبها كلها
1099- توبه ، 36.
1100- ((غيبت نعمانى)) باب 4،ص 87،ح 18، با اندكى اختلاف در بعضى الفاظ.
1101- در معنى آن چند نظر است ؛ از جمله آن كه مثانى سوره مباركه حمد است كه در نماز دو بار خوانده مى شود.
1102- از اين تعبير امام عليه السلام معلوم مى شود كه وى گرايشى به زيد داشته است .
1103- مائده ، 12.
1104- اعراف ، 159 - 160.
1105- به ترجمه كتاب ((مفتاح الفلاح)) شيخ بهايى ،ص 179 به بعد چاپ همين موسسه مراجعه شود.
1106- ((مجلى))ص 468.
1107- ((اسرار الامامة)) مخطوط.
1108- بقره 30.
1109- اعراف 142.
1110- ص ، 26.
1111- نور، 55.
1112- بقره ، 79.
1113- همان
1114- بايد دانست كه علائم ياد شده و نيز علائمى كه در سطور بعد ذكر مى شود، همه آن ها علامات ظهور قائم عليه السلام نيستند بلكه مجموعه وقايعى هستند كه در طول غيبت رخ خواهد داد. و تنها تعدادى از آن ها جنبه علامت ظهور بودن را دارند. براى توضيح بيشتر به كتاب ((مهدى منتظر)) تاليف مرحوم حاج شيخ جواد خراسانى ، طبع مكتبة الصدوق مراجعه شود.
1115- شعراء، 4.
1116- تا اين جا در ((ارشاد مفيد))ص 356 - 361: ((الصراط المستقيم)) 3، 248 - 250.
1117- نسخه ها: انعقدت الجيران .
1118- ((الصراط المستقيم)) ج 2،ص 258 - 259. و مؤ لف آن على بن يونس بياضى است .
1119- به ((ارشاد)) مفيد،ص 357 مراجعه شود.
1120- مراد ديدن تواءم با ادعاى رابطه خصوصى داشتن و با بيت و نيابت خاصه و اين قبيل امور است ، وگرنه در طول مدت غيبت افراد بسيارى آن حضرت را مشاهده كرده اند كه تفصيل ديدارشان در كتب مربوطه مضبوط است .
1121- ((تاويل الايات)) ج 1،ص 387.
1122- ((خداوند به او وحى فرستاد كه : به سوى مردم بيرون شو، و به آنان دانش بياموز كه اين كار از دنيا و آن چه در آن است برتر است)).
1123- همان
1124- ((عيون اخبار الرضا)) باب 31،ح 77، و در آن ((بعد الايمان)) است .
1125- اضافه از ((كافى)) است .
1126- ((كافى)) ج 1،ص 19 - 16.
1127- ((كافى)) ج 1،ص 11 - 27.
1128- ((كافى)) ج 1،ص 11 - 27.
1129- ((كافى)) ج 1،ص 11 - 27.
1130- ((كافى)) ج 1،ص 11 - 27.
1131- ((عيون اخبار الرضا)) ج 1،ص 258، باب 26، و ج 2،ص 24 باب 31.
1132- ((اى جبرئيل ، رهاشان ساز و بالا بيا)).
1133- نظير آن در ((كافى)) ج 1،ص 10.
1134- ((كافى)) ج 6،ص 402، با اندكى اختلاف . ((شهاب الاخبار))ص 18.
1135- ((روح الاحباب)) مخطوط.
1136- ((جامع الصغير)) ج 2،ص 4.
1137- ((عيون اخبار الرضا)) باب 30،ح 27.
1138- آل عمران ، 92.
1139- ((مصباح الشريعه)) باب 53.
1140- اضافه از مصدر است . و در نسخه ها ((متدالية)) بود كه اصلاح شد.
1141- اضافه از مصدر است . و در نسخه ها ((متدالية)) بود كه اصلاح شد.
1142- ((امالى طوسى)) ج 2،ص 89.
1143- ((نهج البلاغه)) حكمت 53.
1144- نظير آن در ((بحار)) ج 41، به نقل از ((امالى صدوق)) مجلس 46.
1145- ((كافى)) ج 5،ص 101، با اندكى اختلاف .
1146- ((روح الاحباب)) مخطوط.
1147- ((كافى)) ج 5،ص 93.
1148- ((وسائل)) ج 13،ص 78.
1149- ((جامع الصغير)) ج 1،ص 134.
1150- همان
1151- ((جامع الصغير)) ج 2،ص 126.
1152- ((كنز العمال))، ج 6،ص 358، اندكى تفاوت .
1153- ((امالى طوسى)) ج 1،ص 220. ((نهج البلاغه)) خطبه 121. و در آخر آن ((فِى غير طاعة الله)) اضافه دارد، و از اين تعبير معلوم مى شود كه مراد حضرت اين است كه تحمل هزار ضربت شمشير در راه خدا خوردن آسانتر است از تحمل عار و ننگى كه از مردن در بستر همراه با عدم رضاى حق گريبانگير انسان مى شود.
1154- ((كافى)) ج 2،ص 79.
1155- ((اثناعشريه))ص 215، باب خامس . ((ارشاد القلوب)) ديلمى ، صفحه آخر.
1156- ((عيون اخبار الرضا))، باب 31،ح 36.
1157- همان
1158- همان
((كافى)) ج 2،ص 315، ((جامع الصغير)) ج 1،ص 136.
1159- ((جواهر السنية))ص 94، به نقل از كتاب مذكور.
1160- ((سنن ابن ماجه)) ج 1،ص 95، و ج 2،ص 1375.
1161- ((بحار))، ج 22،ص 341.
1162- همان
1163- ج : كواع فاع .
1164- درباره اين گونه حكايات در مقدمه خود بر كتاب توضيح داده ايم .
1165- ((امالى طوسى)) ج 1،ص 139. و در آن ((اخاف الله منه كل شى ء)) است .
1166- ((نهج البلاغه)) حكمت 147.
1167- نظير آن در ((محجة البيضاء)) ج 5،ص 362.
1168- ((روح الاحباب)) مخطوط. و شيخ سعدى در باب دوم بوستان آن را به نظم آورده است .
1169- ((خصال))ص 116.
1170- ((كافى)) ج 2،ص 111. و در آن ((عشر سنين)) است ، يعنى ده سال .
1171- ((امالى صدوق)) مجلس 57،ص 320، و در آن ((لم يدعه قدرته)) است ، يعنى قدرتش او را فرا نخواند تا... .
1172- ((كافى)) ج 2،ص 107، از امام صادق ، از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم .
1173- به زودى ، گذشته نزديك .
1174- ((كافى)) ج 2،ص 107 با تصرف در عبارت .
1175- ((كافى)) ج 2،ص 121. ((امالى طوسى)) ج 1،ص 13.
1176- اين جمله ادامه سخن همان مامور است .
1177- اعراف ، 56: ((همانا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك تر است .))
1178- ((عيون اخبار الرضا)) باب 31،ح 97.
1179- ((كافى)) ج 2،ص 100. و نظير آن در ((عيون)) باب 31؛ح 107.
1180- ((كافى)) ج 2،ص 322، بدون لفظ ((ان)).
1181- ((كافى)) ج 2،ص 100.
1182- فصلت ، 8.
1183- كهف ، 110.
1184- ((عيون اخبار الرضا)) باب 31،ح 41.
1185- همان كتاب ،ح 104، از حضرت رضا، از اميرالمؤ منين عليهماالسلام .
1186- ((بحار)) ج 71،ص 386، به نقل از ((عيون)) باب 31،ح 98. ولى خود ((عيون)) چنين است : ((ما من شى ء اثقل فِى الميزان ...)).
1187- همان كتاب ،ح 106 تا 109.
1188- همان كتاب ،ح 106 تا 109.
1189- همان كتاب ،ح 106 تا 109.
1190- همان كتاب ،ح 194.
1191- همان
1192- همان
1193- زلزال ، 7.
1194- اقتباسى است از ((كافى)) ج 2،ص 296، باب دريا.
1195- ((بحار)) ج 70،ص 73.
1196- ب : نشر ديوان تابع افعال توست .
1197- ((نهج البلاغه)) خطبه 62.
1198- مصدر: و عشقها.
1199- مومنون ، 99 - 100
1200- ((شرح نهج البلاغه)) ابن ميثم ، ج 2، ص 164.
1201- ((بحار)) ج 6،ص 214.
1202- آل عمران ، 169.
1203- مرد مؤ لف (ره) اين است كه ثواب و عقاب و پاداش و كيفر پس از مرگ و ورود در قبر شروع مى شود. و اين كه از آيه شريفه و روايت مذكوره حيات برزخى ثابت ميگردد، و حيات برزخى يا تواءم با عذاب است يا لذت ، و پاداش و كيفر تا قيامت به تاخير نمى افتد.
1204- ((قرب الاسناد))ص 22.
1205- ((معانى الاخبار))ص 232. و در نسخه به جاى ((اسلمك)) ((الامك)) است .
1206- همان
1207- ((من لا يحضره الفقيه)) ج 2،ص 66.
1208- ((محجة البيضاء)) ج 2،ص 108.
1209- بقره : 276.
1210- به ((الدر المنثور)) ج 1،ص 366 مراجعه شود.
1211- ((سنن ابن ماجه)) ج 2،ص 1408. ((مسند احمد)) ج 3،ص 321.
1212- ((شهاب الاخبار))ص 70، به پاورقى آن مراجعه شود.
1213- ((روح الاحباب)) مخطوط.
1214- ((معانى الاخبار))ص 232، با تلخيص . ((امالى طوسى)) م 23، ص 95.
1215- حمد، 5.
1216- ((تفسير امام عليه السلام))ص 14 - 15.
1217- ((عوالى اللئالى)) ج 1،ص 349.
1218- ((عوالى اللئالى)) ج 1،ص 357. به نقل از امام صادق عليه السلام .
1219- ((امالى طوسى)) ج 1،ص 199. ((كافى)) ج 2،ص 190.
1220- ((تفسير امام عليه السلام)) 14 - 15. ((عدة الداعى))ص 94.
1221- ((عدة الداعى))ص 249.
1222- ((عدة الداعى))ص 273. و در آن : من انت ؟
1223- همان
1224- ((علل الشرايع))،ص 424.
1225- همان كتاب ،ص 424.
1226- همان كتاب ،ص 424.
1227- همان كتاب ،ص 438.
1228- ((امالى طوسى)) ج 1،ص 166. و در نسخه چاپى ((اضرار)) است .
1229- ((امالى صدوق)) مجلس 41،ص 204 - 205.
1230- اين فقره در ((امالى)) نيز در فقره پنجم ذكر شده است .
1231- به پاورقى ص 19 مراجعه شود.
1232- به پاورقى ص 19 مراجعه شود.
1233- ((عوالى الئالى)) ج 2،ص 211 و ج 4،ص 8.
1234- ((عوالى الئالى)) ج 2،ص 211 و ج 4،ص 8.
1235- به سيره آن حضرت در جنگ جمل مراجعه شود.
1236- ((كافى)) ج 2،ص 90.
1237- ((كافى)) ج 2،ص 191.
1238- يعنى نمى توانيد زير بار برويد، و در نتيجه انكارتان به كفر مى گراييد.
1239- ادامه اين حديث مانند حديثى است كه در ص 668 ترجمه شد.
1240- در ((كافى)): ((يبصره)) است ، يعنى او را ببينند.
1241- در نسخه ها: ((عينك)).
1242- دخان ، 56.
1243- عنكبوت ، 45
1244- ((كافى)) ج 2،ص 596 - 598.
1245- يعنى ائمه معصومين عليهم السلام .
1246- همان
1247- ((تفسير درالمنثور)) ج 6،ص 250
1248- همان
1249- ((كافى)) ج 1،ص 392.
1250- ((عين الحياة))ص 451 - 454.
1251- نماند - ظ.
1252- بقره ، 115.
1253- ((تاويل الايات)) ج 1،ص 19 - 20. و در بعضى نسخ : تكنية عن العدد.
1254- ((تاويل الايات)) ج 1،ص 19 - 20. در كتاب مذكور اين دو حديث و احاديث بسيار ديگرى را از كتاب ((مصباح الانوار)) نقل كرده و آن كتاب را به شيخ طوسى (ره) نسبت داده است ، ولى نسبت اين كتاب به شيخ درست نيست ، و ما آن را در پاورقى ((تاويل الايات)) كه از سوى دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين در دست چاپ است ، توضيح داده ايم ،ص 111.
1255- همان
1256- ((عوالى اللئالى)) ج 1،ص 22.
1257- هود، 114.
1258- يوسف ، 65. و در نسخه ها به جاى ((بضاعتنا))، ((اعمالنا)) بود.
1259- ((سنن ابن ماجه))، ج 2،ص 1130، ((مجازات النبويه)) سيد رضى ،ح 108 با شرح .
1260- ((اربعين)) شرح حديث 39،ص 263.
1261- كذا، و الظاهر زيادته .
1262- عرض چيزى است قائم بذات نباشد يعنى در ظهور نياز به موضوع دارد يعنى چيزى كه بتواند بر روى آن ظهور يابد مثل رنگ كه حتما بايد بر روى شى ء ديگرى باشد. و جوهر آن است كه چنين نيست بلكه قائم بذات است . و در اين جا منظور اين است كه اعمال آدمى عرض هستند و عرض ‍ چگونه مى تواند به جوهر كه همان جسمانيت اعمال است ، تبديل گردد؟
1263- توبه ، 49.
1264- نساء، 10.
1265- مطابق بيان آينده بايد ((يجرجرون)) باشد.
1266- ((كنوز الحقايق)) مناوى در حاشيه ((جامع الصغير)) باب دال .
1267- در اين جا توضيحى ادبى راجع به واژه ((يجرجر)) آمده كه مطابق آن ، متن را ترجمه كرده ايم ، لذا آن قسمت ترجمه نشد.
1268- ((جامع الصغير)) ج 2،ص 189.
1269- ((شرح ابن ميثم بر صد كلمه اميرالمؤ منين عليه السلام)) از جاحظ، كلمه دوم .
1270- ((رساله زوراء))ص 6 -))، ضمن مجموعه ((الرسائل المختارة))ص 86 - 89.
1271- ((عوالى اللئالى)) ج 4، 129.
1272- همان
1273- نظير آن در ((بحار)) ج 39،ص 84 به نقل از ((مناقب)) ابن شهرآشوب ، ج 3،ص 267.
1274- به 9 ((بحار)) ج 7 - 9 - 24 - 35 و 37 مراجعه شود.
1275- نظير آن در ((جامع الاسرار))ص 401.
1276- ((الجواهر الغوالى فِى شرح عوالى اللئالى)) مخطوط
1277- همان
1278- ((بحار)) ج 62،ص 95. و ((قبح)) فوران و شدت گرماست .
1279- به ((بحار)) ج 83،ص 15 مراجعه شود.
1280- ((حق اليقين))ص 401، از ((مجالس)) به جاى ((محاسن)).
1281- نظير آن در ((علم اليقين)) فيض ، ج 1،ص 884.
1282- بقره 81.
1283- ((من لا يحضره الفقيه)) ج 1،ص 208. ((امالى صدوق)) مجلس 75،ص 446.
1284- ((صحيح بخارى)) ج 9،ص 67، كتاب الفتن ، با اندكى اختلاف .
1285- همان
1286- همان
1287- ((مجلى))ص 524 - 527. و در آن آن ((بقلا)) است يعنى سبزيجات .
1288- ((بحار)) ج 7،ص 227، و ج 24،ص 276. و ((كنز)) علامت اختصارى ((كنز جامع الفوائد)) است كه مختصر كتاب ((تاويل الايات)) مى باشد، نه ((كنز الفوائد)) كراجكى . و اين حديث در ((تاويل الايات)) ج 2،ص 661 منقول است .
1289- حديد، 13 - 15.
1290- همان كتاب و همان صفحه .
1291- ((امالى صدوق)) مجلس اول ،ص 2 - 3، و در آن ((لئيما اسمك)) است .
1292- عنكبوت ، 59.
1293- نساء، 10.
1294- يس ، 54.
1295- ((كافى)) ج 2،ص 332. ((جامع الصغير)) ج 1،ص 8.
1296- ((اربعين)) شرح حديث سى و نهم ،ص 263.
1297- ((بحار)) ج 7،ص 227 - 230.
1298- حشر، 9.
1299- ((امالى طوسى)) ج 1،ص 95. ((بحار)) ج 74،ص 224، با اندكى تغيير در بعضى الفاظ.
1300- در ((تهذيب الالفاظ)) ابن سكيت ص 470 كلمه ((معروف)) را ندارد.
1301- كذا.
1302- همان
1303- ((تحف العقول))ص 225. ((فصول المهمة)) ابن سباغ مالكى ،ص 159. ((حلية الاولياء)) ج 2،ص 36. و اينان از آن حضرت در پاسخ اميرالمؤ منين عليه السلام نقل كرده اند.
1304- جايى كه در ميان دو ديوار به جهت ذخيره كردن غلات و غيره سازند.
1305- روم ، 40: الله اَلَّذِى خلقكم ...
1306- ((خلق را نه دهنده و نه بازدارنده و نه زيان رساننده و نه سود رساننده داند)).
1307- ((كافى)) ج 2،ص 57.
1308- ((كافى)) ج 2،ص 58 و 47.
1309- ((كافى)) ج 2،ص 58 و 47.
1310- قصص ، 56.
1311- ((كافى))، ج 2،ص 62.
1312- ((شرح صحيفه)) سيد عليخان مدنى ، ذيل دعاى 20،ص 187، به نقل از ((كافى)) ج 2، ص ‍ 51 - 52.
1313- ((كافى))، ج 2،ص 57: ((و اما حد و مرز يقين آن است كه فرمود: اين كه با خدا از هيچ چيز نهراسى)).
1314- اين كلمه زائد است .
1315- ((كافى)) ج 2،ص 63 و 128. و آيه در سوره حديد، 23.
1316- ((كافى)) ج 2،ص 63 و 128. و آيه در سوره حديد، 23.
1317- همان كتاب ،ص 61 - 62. و در آن در هر دو مورد ((لما)) است ، يعنى به خاطر آن چه كه خير او و به خاطر آن چه كه زيان اوست .
1318- ((نهج البلاغه)) خطبه 191 مشهور به خطبه همام يا خطبه متقين .
1319- ((و سماحت غير از فتوت است ، و آن اين است كه آدمى نرم خو باشد. و به معنى سخاوت نيز استعمال شده است)).
1320- به طور كلى ، مجموعا.
1321- ((شرح منازل السايرين))ص 109.
1322- احزاب ، 23: ((مردانى كه به آن چه با خدا عهد كرده بودند وفا كردند...)).
1323- نور، 37: ((مردانى كه نه تجارت و نه خريد و فروش آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد.))
1324- همان
1325- همان
1326- همان
1327- ((بحار)) ج 42،ص 64.
1328- ((و بخشش جان ، نهايت درجه بخشش است)).
1329- ج : عن الاخر.
1330- ((منهاج السايرين))ص 109 - 111.
1331- همان
1332- در ((امالى)) ((و لا يتحامل للاصدقاء)) است ، يعنى به خاطر دوستان به ديگران ستم نكند، يا به خاطر دوستان متحمل وزر و وبال نگردد. و طبق نسخه متن بايد ((على الاصدقاء)) باشد.
1333- ((امالى)) صدوق ،م 86،ص 530.
1334- ((امالى طوسى)) ج 2،ص 147. و در آن ((فِى دويرته و الدور حوله)) است .
1335- همان
1336- همان
1337- بار، دفعه .
1338- ((كافى)) ج 1،ص 218.