1-
در تذكره الاءحباب ، ص 15 و 113، از حاشيه اش بر تحفه رضويه ياد مى
كند.
2-
ر.ك : اثر حاضر، مقدمه مؤ لف ، ص 15.
3-
مانند: الف ) احتياط تيمم كسى كه در شب روزه جنب شده و متمكن از آب
و غسل نيست . (ص : 48).
4-
الكافى 4: 62 / 2؛ الفقيه 2: 45 / 199؛ وسائل الشيعه 10: 395 / 2.
5-
الكافى 4: 64 / 13؛ الفقيه 2: 45 / 203؛ وسائل الشيعه 10: 397 / 5.
6-
الكافى 4: 65 / 17؛ اءمالى الصدوق : 470 / 8؛ وسائل الشيعه 10: 409
/ 1.
7-
الكافى 4: 64 / 9 ؛ ثواب الاءعمال : 75 / 1؛ وسائل الشيعه 10: 399
/ 12.
8-
ثواب الاءعمال : 77 / 1؛ الفقيه 2: 52 / 299؛ وسائل الشيعه 10: 156
/ 2.
9-
ثواب الاءعمال : 75 / 3؛ وسائل الشيعه 10: 403 / 24.
10- البقره (2): 45.
11- الكافى 4: 65 / 15؛ الفقيه 2: 45 / 204؛ وسائل الشيعه 10: 397
/ 6.
12- المقنعه : 49؛ وسائل الشيعه 10: 164 / 7.
13- الكافى 4: 64 / 11؛ الفقيه 2: 45 / 202؛ وسائل الشيعه 10: 396
/ 3.
14- الكافى 6: 65 / 15؛ الفقيه 2: 45 / 204؛ وسائل الشيعه 10: 397
/ 6.
15- در مباحث آينده مطلبى را در اين باره نيافتيم .
16- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 24 ادعاى شهرت كرده است .
17- الانتصار: 60؛ المبسوط 1: 278؛ السرائر 1: 373.
18- الانتصار: 61؛ المراسم : 96؛ غنيه النزوع : 571؛ الكافى فى
الفقه : 181.
19- لزوم نيت جداگانه در هر روز مشهور ميان متاخيرين است (ر.ك :
الحدائق الناظره 13: 27).
20- ر.ك : ص 49، مساءله هفدهم .
21- در نسخه ها همين گونه است ، ولى مراد مؤ لف اين است :
((اما وقتى باشد...)).
22- مانند: محقق حلى در المعتبر 2: 656، و محدث بحرانى در الحدائق
الناضره 13: 121.
23- مانند، سيد مرتضى در جمل العلم و العمل (رسائل الشريف المرتضى
) 3: 54، و ابن ادريس در السراثر 1: 375. محدث بحرانى نيز در الحدائق
الناظره 13: 141، آن را مشهور ميان متاءخرين دانسته است .
24- مانند شيخ مفيد در المقنعه : 344، و شيخ طوسى در النهايه : 153
و الخلاف 2: 221، و م 85، و شهيد در الدروس الشرعيه 1: 274.
25- ظاهر عبارت محقق خوانسارى در مشارق الشموس : 413، چنين است .
نيز ر.ك : منتهى المطلب 2: 565.
26- نسخه ها: + ((را)).
27- اين قول را محدث بحرانى در الحدائق الناظره 13. 147، به اكثر
نسبت داده و محقق خوانسارى در مشارق الشموس : 410، بر آن ادعاى شهرت
نموده است .
28- ابن ادريس در السرائر 1: 387.
29- آن را سيد مرتضى به بعضى اصحاب نسبت داده است .ن ،ك : جمل
العلم و العمل (رسائل الشريف المرتضى ) 3: 54.
30- مانند: ابن حمزه در الوسيله : 142، و شيخ درالخلاف 2: 222،م 87
و كركى در جامع المقاصد 3: 70.
31- مقصود مؤ لف آن است كه قضا در صورت مضمضه كردن در غير وضو واجب
مى شود، در صورتى كه آب بى اختيار وارد حلق شود.
32- علامه در منتهى المطلب 2: 579، س 21، گويد:
لو تمضمض لم يفطر بلا خلاف بين العلماء سواء كان
فى الطهار او غيرها.
33- اين در صورتى است كه آب بى اختيار داخل حلق شود، اما در غير
اين صورت ، همچنان كه مؤ لف نيز چند سطر قبل بدان اشاره كرد، هيچ بر او
لازم نيست .
34- مانند: روايت كلينى در الكافى 4: 107 / 1،
فى الصائم ، يتوضا للصلاه ، فيدخل الماء حلقه ؟ قال : ان كان وضووه
لصلاه فريضه فليس عليه قضاء و ان كان وضوؤ ه لصلاه نافله فعليه القضاء
35- مانند: شيخ مفيد در المقنعه : 344، و شيخ طوسى در النهايه :
153 - 154، والجمل و العقود (الرسائل العشر) : 212، و سيد مرتضى در
الانتصار: 62، و شهيد در الدروس الشرعيه 1: 274.
36- مانند: ابوالصلاح حلبى در الكافى فى الفقه : 183.
37- اين قول را محقق در المعتبر 2: 656، از سيد مرتضى در يكى از دو
نظريه اش نقل مى كند. همچنين سيورى در التنقيح الرائع 1: 359، آن را
به ابن ابى عقيل و ابن ادريس نسبت داده است .
38- آن را عاملى در مدارك الاءحكام 6: 51، گفته است .
39- حقنه : داخل كردن دواى مايعى است بوسيله آلتى مخصوص از راه
مقعد در روده ها (فرهنگ فارسى ، معين ).
40- مانند: شيخ مفيد در المقنعه : 344 و ظاهر قول سيد مرتضى در جمل
العلم والعمل (رسائل الشريف المرتضى ) 3: 54، و الناصريات 206.
41- مانند شيخ طوسى در الجمل و العقود (الرسائل العشر): 213، و
الاقتصاد: 288، والمبسوط 1: 277 و ابوالصلاح حلبى در الكافى فى الفقه :
183، و علامه حلى در مختلف الشيعه 3: 282، و شهيد در الدروس الشرعيه 1:
272.
42- علامه حلى در منتهى المطلب 2: 576، س 29، مى گويد:
فرق علماؤ نا بين الافطار فى قضاء رمضان اول
النهار و بعد الزوال ، فاءوجبوا الكفاره فى الثانى دون الاءول
43- ر.ك : ص 51، مساءله بيستم ، و ص 132، مساءله دوم .
44- يعنى : آنجا كه قضا و كفاره واجب نيست ، اگر آن عمل را از روى
فراموشى بجا آورد، روزه او باطل نمى شود.
45- آن را شهيد ثانى در مسالك الاءفهام 2: 20، گفته است .
46- قائلان به اين نظريه را نشناختيم .
47- مانند: محقق در المعتبر 2: 622، و شهيد در الدروس الشرعيه 1:
272 و عاملى در مدارك الاءحكام 6: 66.
48- مانند شيخ در موضعى از تهذيب الاءحكام 4: 208، و ابن ادريس در
السرائر 1: 386، و محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 66.
49- مانند: محقق حلى در شرائع الاسلام 1: 189، و علامه حلى در
تذكره الفقهاء 6: 25.
50- مانند: شيخ طوسى در الخلاف 2: 177، و المبسوط 1: 271.
51- مانند ابن ادريس حلى در السرائر 1: 377، و شيخ مفيد بنا به نقل
الحدائق الناضره 13: 72.
52- سيد عاملى در مدارك الاءحكام 6: 52 - 53 ، به نقل از بعض
متاءخرين .
53- ب : ((بيندازى )).
54- علك : سقز.
55- ر.ك : ص 55، سيزدهم .
56- و آن ظاهر شرائع الاسلام 1: 174، و ارشاد الاءذهان 1: 298، است
.
57- مانند: شهيد اول در الدروس الشرعيه 1: 278، و شهيد ثانى در
مسالك الاءفهام 2: 34.
58- قائل به اين نظريه شناخته نشد. ر.ك : الحدائق الناضره 13: 84 -
85.
59- مانند: محقق در المعتبره 2: 653، و علامه در منتهى المطلب 2:
563، و عاملى در مدارك الاءحكام 6: 105.
60- خاييدن : جويدن ، به دندان نرم كردن (فرهنگ فارسى 1: 1396).
61- مانند: علامه حلى در مختلف الشيعه 3: 283.
62- مانند: ابوالصلاح حلبى در الكافى فى الفقه : 183.
63- ر.ك : ص 52 - 54.
64- مانند: محقق ثانى در جامع المقاصد 1: 153، و شهيد ثانى در
مسالك الافهلام 2: 25، و عاملى در مدارك الاءحكام 6: 93.
65- يعنى : در صورتى كه خود تفحص كرده باشد.
66- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 94.
67- عاملى در مدارك الاءحكام 6: 93.
68- ر.ك : وسائل الشيعه 10: 122، باب 51.
69- مانند: شهيد در البيان : 38، و محقق كركى در جامع المقاصد 1:
78.
70- الاستبصار 2: 87 / 274؛ التهذيب 4: 213 / 618.
71- ر.ك : ص 42، مساءله چهارم .
72- ن .ك مدارك الاءحكام 6: 114؛ الحدائق الناضره 13: 231.
73- مانند: علامه در تذكره الفقهاء 6: 83، و مختلف الشيعه 3: 318،م
62.
74- ر.ك : ص 102، مساءله دوم .
75- ر.ك : ص 136، مساءله هشتم .
76- مانند: ابن ادريس در السرائر 1: 389 ، و ابن حمزه در الوسيله :
143، و اردبيلى در مجمع الفائده والبرهان 5: 339، و ظاهر كلام محقق حلى
در المختصر النافع : 90.
77- ر.ك : وسائل الشيعه 10: 128.
78- مانند: علامه حلى در تذكره الفقهاء 1: 265، و شهيد در الدروس
الشرعيه 1: 279، و شهيد ثانى در مسالك الاءفهام 2: 40، و عاملى در
مدارك الاءحكام 6: 124، و سبزوارى در ذخيره المعاد: 504.
79- صبر: گياهى است داراى برگ ضخيم ، دراز و سبز مايل به قرمز. از
اين گياه شيره اى مى آيد كه پس از تلغيظ، به نام صبر به صورت تكه هاى
جامد به بازار عرضه مى شود.
80- كراهت در مشك را محقق در المعتبر 2: 664 و شهيد در الدروس
الشرعيه 1: 279، گفته اند و كراهت در مشك و صبر قول شهيد ثانى در
الروضه البهيه 2: 132، است . نيز ر.ك : مستند الشيعه 10: 308 - 309.
81- مانند: مفيد در المقنعه : 344 و سلار در المراسم : 98. همچنين
ر.ك : جمل العلم و العمل (رسائل الشريف المرتضى ) 3: 54.
82- علامه در منتهى المطلب 2: 568، آن را مذهب علماى اماميه (مذهب
علمائنا اجمع ) دانسته است . نيز ر.ك : مستند الشيعه 10: 305.
83- عنيف : سخت ، سنگين .
84- شهيد در اللمعه الدمشقيه : 28.
85- محدث فيض كاشانى در مفاتيح الشرائع 1: 250.
86- محدث بحرانى در الحدائق الناظره 13: 164.
87- محدث كاشانى در الوافى 11: 220.
88- يعنى : جويدن سقز و آدامس .
89- ر.ك : فصل چهارم .
90- تهذيب الاءحكام 4: 194 / 554؛ الفقيه 2: 67 / 278؛ وسائل
الشيعه 10: 161 / 1.
91- وسائل الشيعه 10: 166 / 13 (به نقل از نوادر احمد بن محمد بن
عيسى ).
92- الكافى 4: 87 /3؛ وسائل الشيعه 10: 162 / 3.
93- نهج البلاغه ، كلمات قصار، ح 145.
94- اءمالى الصدوق : 166؛ وسائل الشيعه 10: 72 / 9.
95- ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 9 : 61.
96- الكافى 4: 62 / 1؛ الفقيه 2: 44 / 196؛ وسائل الشيعه 10: 395 /
1.
97- الاءنعام (6): 91.
98- التهذيب 4: 152 / 420؛ وسائل الشيعه 10: 400 / 15.
99- ر.ك : ص 45 - 47، مساءله دوازدهم و سيزدهم .
100- ر.ك : ص 49، مساءله شانزدهم .
101- مانند: محقق در شرائع الاسلام 1: 182، و علامه در قواعد
الاءحكام 1: 388، و شهيد در الدروس الشرعيه 1: 279.
102- مدارك الاءحكام 6: 192.
103- محدث بحرانى در الحدائق الناظره 13: 52، مى گويد:
((المشهور بين الاءصحاب
(رضوان الله عليهم ) اءن نيه الصبى المميز صحيحه و صومه شرعى و كذا
جمله عباداته شرعيه ...ذهب اليه الشيخ و جمع ، منهم : المحقق و غيره
... و عندى فى ذلك اشكال ))
104- مانند: علامه حلى در مختلف الشيعه 3: 256. نيز ن .ك : الحدايق
الناضره 13: 165.
105- شيخ طوسى در المبسوط 1: 285.
106- ر.ك : ص 123، مساءله چهارم .
107- ر.ك : ص 29.
108- ر.ك : ص 111،فصل اول از مطلب سيم .
109- همان .
110- همان .
111- ر.ك : ص 37، سيم .
112- ر.ك : ص 102، مبحث سيم .
113- ص 109.
114- ر.ك : ص 149 و پس از آن .
115- علت اينكه مؤ لف بنا را بر بيان سه روزه واجب گذاشت در چهار
فصل ، آن است كه فصل هاى اول تا سوم به بيان سه قسم اول تا سوم از
روزهاى واجب اختصاص دارد و فصل چهارم به بيان شرايط وجوب روزه .
116- فصل چهارم ، ص 86 . مراد مؤ لف از ((مطلب
)) همان ((مبحث
)) است .
117- ((ماه )) در
اينجا ترجمه ((هلال ))
است نه ((شهر)).
118- در نسخه ها چنين است .
119- در نسخه ها آمده : ((عادله
)).
120- در نسخه ها آمده : ((شهادت بدهند به
ديدن هلال ماه رمضان ، بهتر است واجب است ...))
كه عبارت ((بهتر است ))
را حذف كرديم .
121- شيخ صدوق در المقنع : 183.
122- و آن ظاهر صدوق است در الفقيه 2: 78 / 342، به دليل نقل روايت
محمد بن مرازم ، عن اءبى عبدالله عليه السلام قال :
اذا تطوق الهلال فهو لليلتين ، و اذا راءيت ظل
راءسك فيه فهو لثلاث ليال .
123- ن .ك : المبسوط 1: 267.
124- عاملى در مدارك الاءحكام 6: 170، آن را محتمل دانسته است .
125- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 260.
126- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 258، آن را به
((بعض اءفاضل متاءخرى المتاءخرين
)) نسبت داده است .
127- مانند: شهيد در الدروس الشرعيه 1: 286، و محقق سبزوارى در
الذخيره المعاد: 531.
128- ر.ك : الحدائق الناضره 13: 263.
129- مانند: شيخ طوسى در المبسوط 1: 268، و محقق حلى در شرائع
الاسلام 1: 181.
130- در الحدائق الناضره 13: 242، اين قول را مجهول القائل مى
داند.
131- شهيد ثانى در تمهيد القواعد: 311.
132- ر.ك : ص 31، مساءله ششم .
133- ر.ك : ص 126، مساله سيزدهم .
134- ر.ك : ص 123، مساءله چهارم .
135- ر.ك : ص 37.
136- ر.ك : ص 67.
137- ر.ك : ص 115، مساءله اول از مقام دوم .
138- ر.ك : ص 111 و پس از آن .
139- مانند: شيخ طوسى در المبسوط (بنا به نقل مختلف الشيعه 3:
351،م 87) و محقق در شرائع الاسلام 1: 198، و علامه حلى در قواعد
الاءحكام 1: 68، و شهيد ثانى در الروضه البهيه 2: 105.
140- مانند: محقق حلى در شرائع الاسلام 1: 198.
141- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 415 - 428.
142- الكافى 4: 91 /7؛ وسائل الشيعه 10: 423 / 17.
143- الفقيه 2: 49 / 201؛ وسائل الشيعه 10: 415 / 1.
144- معانى الاخبار: 234؛ وسائل الشيعه 10: 421 / 13.
145- وسائل الشيعه 10: 417 / 5؛ 419 / 8؛ 412 / 12؛ 422 /15؛ 424 /
19؛ 425 / 22؛ 428 / 31 و 32.
146- الكافى 8: 79 / 33؛ وسائل الشيعه 15: 181 / 2.
147- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 353، احتمال آن را داده
است .
148- ر.ك : ص 174 (درهم )، و 135 و 181 (مد).
149- شيخ حر عاملى آن را از كتاب الدروع الواقيه تاءليف سيد ابن
طاووس روايت مى كند. ن .ك : وسائل الشيعه 10: 437 / 3.
150- شيخ صدوق در علل الشرائع : 379، مطلبى دارد كه اين قول از آن
برداشت مى شود. براى مطالعه بيشتر ر.ك : الحدائق الناضره 13: 356 -
357.
151- الكافى 4: 148 / 1؛ ثواب الاءعمال : 99 / 1؛ وسائل الشيعه 10:
442 / 2.
152- تهذيب الاءحكام 3: 143 / 317؛ وسائل الشيعه 10: 444 / 4.
153- ثقه الاسلام كلينى در الكافى 1: 439، آن را اختيار كرده است .
154- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 454، باب 19.
155- مصباح المتهجد: 554.
156- روضه الواعظين : 351؛ وسائل الشيعه 10: 456 / 7.
157- اءمالى الطوسى 1: 43؛ وسائل الشيعه 10: 448 / 4.
158- اءمالى الصدوق : 470 / 7؛ وسائل الشيعه 10: 448 / 3.
159- الفقيه 2: 54 / 238 ثواب الاءعمال : 104؛ وسائل الشيعه 10:
449 / 1.
160- الاقبال : 312؛ وسائل الشيعه 10: 451 / 8.
161- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 411 - 413.
162- علامه حلى در مختلف الشيعه 3: 369،م 97، اين قول را به ابن
جنيد نسبت داده است .
163- محدث كاشانى در مفاتيح الشرائع 1: 283.
164- مؤ لف در مستند الشيعه 10: 494، خلاف اين نظريه را پذيرفته و
بر آن استدلال كرده است و معتقد است كه روزه روز جمعه به تنهايى سنت
نيست .
165- الحدائق الناضره 13: 379.
166- الفقيه 2: 55 / 241؛ وسائل الشيعه 10: 468 / 1.
167- الكافى 4: 149 / 2.
168- مصباح المتهجد: 613.
169- الفقيه 2: 52 / 231.
170- روايتى در اين خصوص نيافتيم .
171- المقنعه : 59؛ وسائل الشيعه 10: 480 / 15.
172- الفقيه 2: 55 / 243؛ وسائل الشيعه 10: 471 / 1.
173- اءمالى الصدوق : 14 / 1؛ وسائل الشيعه 10: 473 / 55.
174- ثواب الاءعمال : 86 / 14؛ وسائل الشيعه 10: 502 / 15.
175- الفقيه 2: 56 / 246؛ وسائل الشيعه 10: 448 / 7.
176- اءمالى الصدوق : 24 / 1؛ وسائل الشيعه 10: 505/ 24.
177- اءمالى الصدوق : 26 / 1؛ وسائل الشيعه 10: 505 / 25.
178- ن .ك : وسائل الشيعه 10، ابواب 28 و 29 از ابواب الصوم
المندوب .
179- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 497 / 6.
180- ن .ك : مصباح المتهجد: 807.
181- ن .ك : همان : 531.
182- ر.ك : ص 93، مبحث سيم .
183- ر.ك : ص 105، مبحث چهارم .
184- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 364.
185- مانند: شيخ در المبسوط 1: 282، و محقق حلى در المختصر النافع
: 71، و علامه در قواعد الاءحكام 1: 68.
186- ر.ك : ص 105، مبحث چهارم .
187- علامه حلى در تذكره الفقهاء 6: 199،م 136.
188- الكافى 4: 146 / 5؛ تهذيب الاءحكام 4: 301 / 911؛ وسائل
الشيعه 10: 460 / 3.
189- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 457، باب 20 از ابواب الصوم المنذوب
.
190- ر.ك : ص 105.
191- ر.ك : ص 89، مساءله دويم .
192- ر.ك : ص 31 و 97 - 98.
193- محدث فيض كاشانى در مفاتيح الشرائع 1: 286.
194- در نسخه ها ((روزى ))
آمده است .
195- عاملى در مدارك الاءحكام 5: 282.
196- ن .ك : وسائل الشيعه 10: 533، باب 5 از ابواب الصوم المحرم /
1 و 3.
197- شيخ طوسى در الاقتصاد: 293، ابن ادريس در السرائر 1: 420،
محقق در المعتبر 2: 714.
198- ر.ك : ص 115، مساءله اول از مقام دوم .
199- محدث بحرانى در الحدائق الناضره 13: 375.
200- مانند: شيخ در المبسوط 1: 282، و محقق حلى در المختصر النافع
: 71، و علامه در قواعد الاءحكام 1: 68.
