گفتار در حج مستحبى<"58">

مساءله 1 - براى كسى كه شرائط وجوب حج يعنى بلوغ و استطاعت و غير آنرا ندارد مستحب است ، تا جائى كه ممكن است حج بجاى آورد، و همچنين براى كسى كه حج واجب راآورده اين استحباب هست ، و مستحب است آنرا تكرار كند بلكه همه ساله بجاى آورد ترك آن در پنج سال متوالى مكروه است و مستحب است هنگام بيرون آمدن از مكه نيت برگشتن را داشته باشد و قصد برنگشتن به آن مكروه است .
مساءله 2 - مستحب است كه آدمى تبرعا و بدون گرفتن اجرت به نيابت از مرده و زنده خويشاوندان و غير آنان و همچنين به نيابت از معصومين عليهم السلام حج بجاى آورد، و از طرف آنان طواف كند البته اين استحبابا در وقتى است كه منوب عنه در مكه حاضر نباشد و يا اگر حاضر است نمى تواند حج بجاى آورد و مستحب است انسان ديگرى را به حج بفرستد چه اينكه آن ديگرى مستطيع باشد و يا نباشد و جائز است از زكاة هزينه حج كسى را داد كه استطاعت آنرا ندارد.
مساءله 3 - براى كسى كه هزينه حج را ندارد مستحب است زاد وراحله آنرا قرض كند البته اين در صورتى است كه اطمينان داشته باشدبه اينكه مى تواند آن قرض را بپردازد.
مساءله 4 - مستحب است در سفر حج زياد خرج كند و آوردن حج بهتر از آن است كه هزينه آن را صدقه دهد.
مساءله 5 - آوردن حج با مال حرام جائز نيست ولى با مال مشتبه از قبيل جائزه اى كه سلطان جور به كسى بدهد و او علمى به حرمت آن مال نداشته باشد جائز است .
مساءله 6 - جائز است اينك ثواب حج را بعد از تمام شدن آن به ديگرى اهدا كند همچنانكه مى تواند قبل ازشروع اهداء به غير را نيت كند.
مساءله 7 - براى كسى كه مالى آن كه با آن حج برود ندارد مستحب است هر چند به نحو اجير شدن از طرف غير آنرا بياورد.

گفتار دراقسام عمره<"59">

مساءله 1 - عمره مانند حج تقسيم مى شود به عمرة واجب ( چه به اصل شرع و چه به خاطر سبب ديگر چون نذر) و عمره مستحب عمره واجب به اصل شرع همان است كه با حجة الاسلام ميشود، بر هر مكلفى كه داراى شرائط معتبره در حج باشد واجب است در عرض عمرش يك بار عمره را بجايآورد و وجوب اين عمره مانند حج فورى است ودر واجب شدن آن شرط نيست كه استطاعت حج را نيز داشته باشد بلكه استطاعتش بر عمره به تنهاى كافى است كه عمره بر او واجب شود هرچند كه استطاعت براى حج نداشته باشد همچنانكه عكس آن نيز همين حكم را دارد يعنى اگر كسى تنها استطاعت انجام حج را دارد حج به تنهائى بر او واجب است بدون عمره .
مساءله 2 - عمره تمتع از عمره مفرده مجزى است ، حال آيا بر كسى كه وظيفه اش حج تمتع است ولى استطاعت آنرا ندارد تنها استطاعت عمره را دارد عمره بر او واجب است يا نه ؟ مشهور گفته اند واجب نيست و همين قول اقوى است و بنابراين بر كسى كه اجير شده براى غير حج بجاى آورد بعد از انجام آن با اينكه استطاعت آوردن عمره مفرده را دارد چون در مكه بر او واجب نيست و همچنين بر كسى كه بخاطر مانعى تمكن از حج ندارد ولى تمكن از عمره را دارد واجب نيست آنرا بياورد لكن نزديكتر به احتياط آوردن آن است .
مساءله 3 - گاه مى شود كه عمره بخاطر نذر و يا سوگند و يا عهد و يا شرطى در ضمن عقد و يا اجير شدن براى غير و يا فاسد شدن حج قبلى واجب مى شود، هر چند كه در غير فرض اخير تحقيق اين است كه اطلاق وجوب بر چنين حجى مسامحه است (چون در حقيقت وفاى به نذر و عهد و شرط سوگند واجب است نه حج ) يكى ديگر از مواردى كه عمره واجب مى شود عمره كه بخاطر داخل شدن مكه است كه در اينجا نيز در حقيقت داخل شدن به مكه بدون احرام حرام است مگر در چند مورد: يكى آنكه شغلى (از قبيل هيزم و بوته كنى ) داشته باشد كه ايجاب كند همه روزه از مكه خارج شود و برگردد و اما اگر شغل او مستلزم تكرار و از آن خارج مى شوند استثناء شده اند يكى ديگر از مواردى كه استثناء شده مريض و مبطون و افراد ديگرى است كه در جاى خودش ذكر كرده اند، و غير از چند موردى كه گفتيم آوردن آن مستحب است در عمره نيز مانند حج مستحب آن است كه تكرار شود و در فاصله معتبر بين دو عمره اختلاف كرده اند و احتياط واجب آن است كه اگر بخواهد در كمتر از يك عمره اول انجام دهد آنرا به اميد ثواب بياورد.

گفتار در اقسام حج<"60">

حج سه قسم است : تمتع و قران و افراد حج تمتع بر كسى واجب است كه منزلش از مكه دور باشد، و حج قران و افراد وظيفه كسانى است كه حاضر باشند (يعنى از مكه دور نباشد) حد دورى از مكه بنابر اقوى چهل و هشت ميل از هر طرف است ، و كسى كه در سرچهل و هشت ميلى قرار داردعلى الظاهر وظيفه اش تمتع است و اگر كسى شك كند در اينكه منزلش داخل حد است و يا خارج آن واجب است فحص كند و اگر تمكن از فحص ندارد رعايت احتياط را بنمايد (هم وظيفه دور را انجام دهد و هم وظيفه نزديك را) آنچه گفته شد درباره حجة الاسلام است واما حج نذرى و امثال آن شخص مى تواند هر يك از اين قسم را نذر كند و يا عهد نموده و يا بر اداء آن سوگند ياد كند و اما حج افسادى تابع حجى است كه فاسد شده اگر تمتع بوده بايد تمتع بياورد و اگر قران يا افراد بوده بايد قران يا افراد بياورد.
مساءله 1 - كسى كه داراى دو وطن است يكى داخل در حدت و يكى در خارج آن و يا در سر حدبايد ببيند در كدام وطن بيشتر زندگى مى كند وظيفه آنرا انجام دهد لكن به شرطى كه دوسال در مكه اقامت نكرده باشد، و اگر از اين نظر مساوى بودنداگر استطاعت حج از هر دو منزل را دارد مخير معين دو وظيفه است هرچند كه بهتر انتخاب تمتع است و اگر استطاعت حج از يكى از دو منزلش را دارد و از منزل ديگر استطاعت ندارد واجب است وظيفه وطن استطاعت را بياورد.
مساءله 2 - كسى كه از اهل مكه بوده و به بعضى از شهرها رفته و سپس برگشته احتياط آن است كه واجب اهل مكه را بياورد بلكه اين خالى از قوت نيست .
مساءله 3 - آفاقى (كسى كه منزلش در مكه نيست ) اگر در شهر مكه مقيم شود، اگر اقامه اش بعد از استطاعت و وجوب حج تمتع بوده كه اشكالى نيست در اينكه حكم تمتع درباره اش باقى است چه اينكه اقامتش به قصد توطن بوده باشد يا بقصد مجاور ولو به پيش از دو سال ، و اما اگر مستطيع نبوده وبعد از اقامت مستيطع شده (چنانچه استطاعت او بعد از ورود به سال سوم باشد) وظيفه اش منقلب مى شود و بايد واجب اهل مكه را بياورد لكن به شرطى كه اقامتش بقصد مجاورت بوده باشد و اما اگر به قصد توطن بوده از همان زمان كه قصد كرده وظيفه اش منقلب شده است و در صورت انقلاب نسبت به استطاعت نيز حكم كلى را پيدا مى كند يعنى در مستطيع شدنش همين كافى است كه بتواند از مكه حج كند ديگر مشروط به اين نسبت كه استطاعت حج از وطن را پيدا كند و اگر بعد از اقامت در مكه و قبل از گذشته دو سال استطاعت برايش حاصل شد چنانچه قبل از دو سال مبادرت به وظيفه كند ظاهرا مثل كسى مى شود كه در وطنش مستطيع شده كه بايد حج تمتع بياورد هرچند كه تا سال سوم يا بيشتر هم در مكه بماند، و اما مكى از اگر از مكه خارج شود و در شهرى از شهرهاى آفاق مجاور شود حكم اهل آن شهر را پيدا نمى كند يعنى وظيفه اش حج تمتع نمى شود مگر وقت كه قصد توطن در آنجا را داشته باشد(و بعد از قصد) و مستطيع شده باشد كه در اينصورت حتى از همان سال اول وظيفه اش تمتع مى شود.
مساءله 4 - كسى كه در مكه اقامت دارد اگر حج بر او واجب شود مثل اينكه حصول استطاعت براى او در وطنش بوده ويا قبل از انقلاب وظيفه در مكه مستطيع شده باشد، واجب است از مكه خارج شود و به ميقات برود ودر آنجا براى عمره تمتع احرام ببندد، و به احتياط نزديكتر اين است كه به ميقات مخصوص سرزمين خود برود و از آنجا محرم شود، بلكه اين خالى از قوت نيست واگر برايش امكان ندارد كافى است كه به نزديكترين ميقات برود و احتياط آنست كه هر قدر كه مى تواند از مكه دور شود و در جائى محرم شود كه نزديكترين نقطه به ميقات سرزمين خودش است و اگر برايش ‍ امكان ندارد كه به نزديكترين ميقات برود در همانجائى كه هست احرام مى بندد و نزديكتر به احتياط همان است كه تا مى تواند از مكه دور شود.

گفتارى اجمالى در كيفيت حج تمتع<"61">

حج تمتع آنست كه در ماههاى حج در يكى از ميقاتها احرام عمره تمتع براى حج را ببندد و سپس داخل مكه معظمه شده ، هفت دور طواف خانه كعبه را انجام دهد و نزديك مقام ابراهيم عليه السلام دو ركعت نماز طواف بخواند، و سپس بين صفا و مروه هفت نوبت سعى كند(يعنى قدم بزند) آنگاه احتياطا هفت نوبت ديگر طواف نساء و سپس نماز طواف نساء را بجاى آورد (هرچند كه اقوى اين است كه طواف نساء و نماز آن در عمره تمتع واجب نيست ) و در آخر تقصير كند(يعنى چيزى از موى و يا ناخن خود را بچيند) كه بعد از تقصير همه آنچه كه با احرام بر او احرام شده بود برايش حلال مى شود، اين است صورت و كيفيت عمره تمتع كه يكى از دو جزء حج تمتع است ، و سپس در مكه معظمه احرامى مى بندد براى حج و وقت اين احرام تا زمانى وسعت دارد كه بداند مى تواند وقوف در عرفه را درك كند وبهتر آنست كه آن را در روز ترويه يعنى هشتم ذى الحجة بعد از نماز ظهر انجام دهد، سپس از مكه به سوى عرفات حركت مى كند و از ظهر روز عرفه تا غروب آنروز در عرفات توقف نموده ، سپس به سوى مشعر كوچ مى كند وشب را در مشعر مى ماند و بعد از طلوع فجر روز عيد قربان تا طلوع خورشيد در آنجا توقف مى كند، سپس به سوى منى كوچ مى كند تا اعمال روز عيد را در آنجا انجام دهد، به اين نحو كه اول جمره عقبه را رمى كند وسپس شتر يا گوسفند را قربانى مى كند، و آنگاه در صورتى كه حج اول او باشد بنابراحتياط واجب سر را مى تراشد و اگر اولين سفر حج او نباشد مخير است بين تراشيدن سر و تقصير (كوتاه كردن مقدارى از مو يا ناخن ) و اگر زن است تنها موى سر و يا ناخن را كوتاه مى كند، و بعد از كوتاه كردن مو و يا ناخن شخص از احرام درمى آيد و همه محرمات غير از زن و عطر بر اوحلال مى شود، البته نزديكتر به احتياط آن است كه از شكار كردن نيز بپرهيزد و هر چند كه اقوى آن است كه شكار كردن از حيث احرام بر او حرام نيست ، بلكه از حيث حرمت فقط حرام است بعد از حلق و يا تقصير اگر خواست در همان روز به مكه مى آيد و طواف حج نموده دو ركعت نماز طواف مى خواند و سعى بين صفا و مروه مى كند و بوى خوش بر او حلال مى شود و مجدداهفت شوط ديگر بعنوان طواف نساء دو ركعت نماز طواف را مى خواند زن نيز بر او حلال مى گردد، و سپس به منى برگشته سه شب تشويق يعنى شب يازدهم و دوازدهم و سيزدهم ذى الحجه را در منى بيتوته مى كند، البته بيتوته شب سيزدهم مخصوص بعضى از صور مساءله است كه بعدا شرح آن مى آيد، و در ايام تشريق همه روزه هر سه ستون را رمى مى كند و اگر خواست روز عيد به مكه نمى رود و همچنان در منى مى ماند تا در روز يازدهم و دوازدهم هر سه جمره را رمى كند آنگاه بعد از ظهر روز دوازدهم بسوى مكه كوچ نموده دو طواف و سعى را در مكه انجام دهد، البته اين در صورتى كه از زنان و شكار پرهيز داشته و اگر تا كوچ دوم يعنى روز سيزدهم در منى مانده مى تواند بعد از رمى سه جمره قبل از ظهر كوچ كند، و صحيح تر آن است كه طواف و سعى حج تا آخر ماه نزديكتر است بلكه سزاوار نيست كه بدون عذر آن تا فرداى روز عيد تاءخير بيندازد تا چه رسد به بعد از ايام تشويق .
مساءله 1 - در حج تمتع چند چيز شرط است :
اول نيت : به اين معنا كه وقتى مى خواهد به احرام عمره تمتع محرم شود نيت كند كه مى خواهد اين نوع از سه نوع حج را بياورد، پس اگر چنين نيتى نكرده باشد ويا نوع ديگر را نيت كرده باشد و يا بطور ترديد نيت كرده باشد (مثلا گفته باشد محرم مى شود به احرام يا قران و افراد) عملش صحيح نيست .
دوم : اينكه مجموع عمره و حج او در ماههاى حج واقع شود، بنابراين اگر همه عمره او و يا قسمتى از آن در غير ماههاى حج واقع شده باشد عمره اش براى حج تمتع كافى نيست ، و ماههاى حج عبارتند از سه ماه شوال و ذى قعده و ذى حجه كه بنابر اصح همه ذى الحجه جزء ماههاى حج است .
سوم : اينكه حج و عمره در يكسال واقع شود، پس اگر عمره را در يك سال و حج را در سال ديگر بياورد صحيح نيست ، و وظيفه حج تمتع را ساقط نمى كند، چه اينكه بعد از عمره اش تا سال بعد در مكه بماند و يا نماند، و چه اينكه از احرام عمره اش محل شده باشد و يا همچنان تا سال بعد به حال احرام مانده باشد.
چهارم : اينكه در حال اختيار احرام حج او در خود مكه واقع شود، و اما محل احرام عمره اش ميقاتهائى است كه بعدا ذكر مى شود، و افضل در همه نقاط مكه مسجدالحرام و افضل از همه نقاط مسجد مقام ابراهيم و يا حجر اسماعيل است واگر احرام بستن از شهر مكه برايش متعذر بود از هرجا كه برايش امكان دارد محرم مى شود و اگر در حال اختيار وعمدا از غير مكه محرم شود احرامش باطل است و اگر آنجا تجديد نكند حجش نيز باطل است تنها آمدن به مكه كافى نيست بلكه بايد احرام را در آنجا تجديد كند زيرا احرام بستن شخص در غير مكه مثل احرام نبستن است واگر بخاطر ندانستن مسئله مسئله و يا فراموش كردن آن در غير مكه محرم شده باشد واجب است در صورت امكان به مكه برگردد واحرام را در آنجا تجديد كند و اگر امكان ندارد در همانجا كه هست تجديد كند.
پنجم اينكه مجموع عمره وحج را يك نفر و يابراى يك نفر انجام دهد، پس ‍ اگر دو نفر اجير شوند كه يكى به نيابت از شخصى كه فوت كرده عمره تمتع بياورد و ديگرى به نيابت از همان شخص حج تمتع او را انجام دهد تكليفى كه بگردن ميت بوده ساقط نمى شود، و همچنين اگر فردى عمره و حج تمتع را انجام دهد عمره اش را به نيابت از كسى و حجش را به نيابت از شخص ‍ ديگر صحيح نيست .
مساءله 2 - احتياط واجب آنست كه بعد از خارج شدن از احرام عمره تمتع بدون حاجت از مكه خارج نشود، و اگر حاجتى برايش پيش آمد احتياط آن است كه اول در مكه به احرام حج تمتع محرم شود وآنگاه براى رفع حاجتش بيرون رفته و در حال احرام برگردد و اعمال حج را انجام دهد، لكن اگر بدون حاجت وضرورت و بدون احرام خارج شد و برگشت و براى حجش در مكه شد و اعمال حج را بجا آورد حجش صحيح است .
مساءله 3 - وقت احرام بستن براى حج وسيع است ، بنابراين تاءخير انداختن آن تا هنگامى كه بتواند وقوف اختيارى عرفه را درك كند جائز است ولى بيش ‍ از آن تاءخير انداختن جائز نيست و مستحب بلكه نزديكتر به احتياط آن است كه احراى براى حج را در روز ترويه انجام دهد.
مساءله 4 - اگر احرام بستن را فراموش كند واز مكه به سوى عرفات خارج شود واجب است به مكه برگردد و در آنجا احرام ببندد مگر آنكه بخاطر تنگى وقت يا عذرى نتواند برگردد كه در اينصورت از همانجا كه هست احرام مى بندد واگر بيادش نيايد تا همه اعمال حج تمام شود حجش صحيح است كسى هم كه جاهل به حكم است مثل فراموش كار است و اما اگر عمدا احرام را ترك كند تا زمانى كه وقوف به عرفات به مشعرش فوت شود حجش باطل است .
مساءله 5 - كسى كه وظيفه اش حج تمتع است جائز نيست در حال اختيار به آن دو قسم ديگر عدول كند، بله اگر وقتش براى اتمام عمره تمتع و رسيدن به حج تنگ باشد جائز است از عمره تمتع به حج افراد عدول كند و بعد از تمام كردن حج بار ديگر براى عمره احرام ببندد و حد تنگى وقت اين است كه بترسد وقوف اختيارى عرفه اش فوت شود، وظاهرا اين حكم شامل حج مستحبى نيز مى شود پس اگر در احرامش عمره تمتع مستحبى را نيت كرده و وقتش تنگ شود يعنى نتواند عمره را تمام كند وبه حج نيز برسد جائز است از عمره تمتع به حج افراد عدول كند و اقوى اين است كه ديگر عمره بر او واجب نيست .
مساءله 6 - كسى كه وظيفه اش تمتع است اگر قبل از داخل شدن در عمره بداند تنگى وقت اجازه اتمام عمره و رسيدن به حج را نمى دهد بعيد نيست جائز باشد كه از همان اول به حج افراد عدول كند، بلكه اگر در حال احرام علم به تنگى وقت پيدا كند جائز است اصلا حج افراد را نيت كند و بعد از انجام حج عمره مفرده را بياورد كه در اين صورت حجش تمام است و از حجة الاسلام كافى ، و اگر در وسعت وقت به نيت تمتع داخل عمره شود ولى سعى و طواف آنرا عمدا تاءخير بيندازد تا وقت تنگ شود آيا جائز است عدول كند واگر عدول كرد كافى از حجة الاسلام او هست يا نه ؟ مشكل است و احتياط آن است كه عدول بكند ولى به آن اكتفا ننمايد يعنى اگر حج بر او واجب بوده دوباره حج را بياورد.
مساءله 7 - حائض و نفساء اگر وقتش كافى براى رسيدن به طهر(پاك شدن ) و اتمام عمره نباشد واجب است به حج افراد عدول نموده حج را تمام كند و سپس عمره مفرده اى بياورد، و اگر بخاطر عذرى بدون احرام داخل مكه شده و وقت هم گنجايش بيرون آمدن و از ميقات محرم شدن را ندارد احرام حج افراد مى بندد و بعد از تمام شدن حج عمره مفرده اى مى آورده و عملش صحيح و كافى از حجة الاسلام است .
مساءله 8 - حج افراد مانند حج تمتع است مگر در يك چيز و آن اين است كه در حج تمتع قربانى واجب است ولى در افراد مستحب است .
مساءله 9- صورت عمره مفرده مانند عمره تمتع است و تنها در چند چيز با آن تفاوت دارد، يكى اينكه در عمره تمتع راه بيرون شدن از احرام تنها تقصير (كوتاه كردن مو و ناخن ) است و تراشيدن سر جائز نيست ، ولى در عمره مفرده مخير است بين يكى از آن دو تفاوت دوم : اين است كه در عمره تمتع طواف نساء نيست هرچند كه انجام آن به احتياط نزديكتر است ولى در عمره مفرده طواف نساء واجب است سوم : اين است كه ميقات عمره تمتع يكى از مقيات هائى است كه ذكرش مى آيد ولى در عمره مفرده ميقات نزديكترين نقطه حل است هرچند كه از ساير مواقيت نيز جائز احرام ببندد.
گفتار در ميقاتها<"62">