با توجه به اينكه معاينه ، تنها شامل اندازه گيرى نبض ، حرارت و فشار خون نيست بلكه طبق نظريات علوم پزشكى ـ در كتاب هاى نشانه شناسى ـ بايد شامل نگاه ، لمس ، دق ، سمع و نيز معاينات فيزيكى خاص در مورد تمامى اعضا و جوارح كه معمولاً از روى لباس امكان پذير نيست در مورد هر بيمارى و در هر شرايطى باشد ، در جهت : تشخيص ساده بسيارى بيمارى ها ، عدم تحميل هزينه هاى اضافى ناشى از آزمايشات متعدد بر بيمار ، تسريع تشخيص و كاستن از خطرات تشخيص به وسيله راههاى ديگر ، و لذا وظيفه پزشكى انجام هريك را ايجاب مى كند و در صورت عدم انجام هر يك ، گاه تشخيصى كه به راحتى بايد صورت گيرد انجام نمى شود و با عدم تشخيص ، بيمارى پيشرفت مى كند و جان بيمار در معرض خطر قرار مى گيرد . و نظر به اين كه در فتاواى مراجع بزرگوار آمده است كه اگر پزشك خانم در دسترس باشد ، جائز نيست بيمار خانم به پزشك مرد مراجعه نمايد ، خواهشمند است در موارد زير ، بفرماييد :

س 40 ـ اگر بطور مثال بيمار خانمى كه جانش در خطر است به تنها پزشك يك روستاى دور افتاده كه مرد است مراجعه كند آيا اين پزشك مجاز است هر گونه معاينه ضرورى را در مورد بيمار انجام دهد ؟

ج 40 ـ بلى با اينكه پزشك زن بطور عادى در دسترس نيست مرد ميتواند هرگونه معاينه را كه ضرورت داشته باشد انجام دهد . والله العالم

س 41 ـ در فرض فوق سؤال 40 اگر جان بيمار در خطر نباشد بلكه يك بيمارى خفيف يا متوسط وجود داشته باشد آيا بيمار خانم حتماً بايد به پزشك خانم در شهر مراجعه كند و يا در همانجا پزشك مرد مجاز است با انجام معاينات ضرورى ، اقدام به تشخيص و درمان نمايد ؟

ج 41 ـ اگر بطور عادى و بدون حرج و مشقت رفتن به شهر ميسر است بايد در شهر به پزشك زن مراجعه نمايد . والله العالم

س 42 ـ در صورت لزوم ، به طور كلى چه پزشك خانم در دسترس باشد و چه نباشد لمس بدن خانم بيمار از روى لباس ، چه صورت دارد ؟

ج 42 ـ اگر فتنه وتهييج غريزه جنسى نباشد اشكال ندارد . والله العالم

س 43 ـ ذكر نكته مهمى در اينجا ضرورى بنظر مى رسد كه :

اگر هم با يك سرى تمهيدات لازم بتوانيم در سطح كشور ، موفق به جداسازى مراكز درمانى خواهران از برادران بشويم ، با توجه به اين كه هر پزشكى در طول دوران دانشجويى خود بايد هر چند مختصر از انواع و اقسام اختلالات وبيمارى ها چه در مورد آقايان و چه خانم ها آگاهى يافته وآموزش ببيند اعم از انجام معاينات كامل ، آگاهى از بيمارى هاى زنان و چگونگى انجام زايمان سالم و . . . و با توجه به اين كه در مورد دانشجويان ، اين موارد بيشتر آموزشى هستند تا درمانى ، يعنى ممكن است نجات جان بيمار در همان زمان وابسته به اين زمان نباشد اما به وسيله اين آموزش كه در بيمارستان هاى آموزشى صورت مى گيرد دانشجو براى مراحلى كه در آينده زندگى بيماران وابسته به وجود او خواهد بود ، آماده مى شود و از اينرو هر يك از دانشجويان در دروه هاى مختلف ، ملزم و مجبور به گذراندن واحدهاى درسى در تمامى بيمارستان اعم از زنان و مردان ، فراگيرى تمامى مسائل و امتحان دادن در پايان دوره مى باشند تا بتوانند در نهايت فارغ التحصيل موفق باشند .

با در نظر گرفتن تمامى اين شرايط ، بفرماييد تكليف و وظيفه دانشجو چيست ؟ آيا مى تواند به خاطر رعايت مسائل شرعى از فراگيرى كامل بسيارى مسائل بگذرد و در نتيجه در گذراندن واحدهاى درسى هم ناموفق باشد ؟ و يا در هر شرايطى و با هر وسيله اى بايد به فراگيرى صحيح كارش بپردازد تا در آينده كمتر دچار مشكل شود ؟ و بطور كلى چگونه مى توان بين وظيفه پزشكى و دانشجويى كه در كتب پزشكى ، بر انجام آنها تأييد شده و وظيفه شرعى واسلامى كه طبيعتاً نبايد با وظيفه پزشكى تناقض داشته باشد جمع كرد ؟

ج 43 ـ با توجّه به ضرورت ونياز مبرم عامه و توقف حفظ نفوس محترمه بر فراگيرى بسيارى از امور مذكوره ميتوان فراگرفتن اين اطلاعات علمى پزشكى را از واجبات كفائيه دانست عليهذا هر چند مستلزم ارتكاب بعض از اعمالى كه فى حدّ نفسه وقطع نظر از تزاحم آن باتكليف اهم محرم است باشد بر اساس قاعده تزاحم ، دفع مفسده أهم به ارتكاب مفسده مهم يا جلب مصلحت اهم به ترك مصلحت مهم ، در همه اين موارد كه تكاليف شرعيه با يكديگر تزاحم پيدا مى كنند ارتكاب اقلّ المحذورين جائز است ولى بايد كمال احتياط ملاحظه شود كه از حدّ ضرورت خارج نشود . والله العالم

س 44 ـ همانطور كه مستحضر مى باشيد تخصص هاى علوم پزشكى بسيار زياد است و متخصصين خانم در هر رشته معمولاً در حال حاضر در ايران بجز در برخى رشته ها يا نادر يا كم مى باشند فلذا در شهرهاى كوچك و بزرگ نيز بايد به خاطر تعداد زياد بيماران و تعداد كم پزشك و يا تحميل هزينه گزاف ، همانطور كه بسيار شايع است خانم هاى بيمار به پزشك مرد مراجعه مى كنند ، در اين صورت وظيفه پزشك مورد مراجعه چيست ؟ آيا اگر بتواند و يا احتمال دهد كه مى تواند با معاينات مختلف و ضرورى بيمارى را تشخيص و درمان كند مكلّف است چنين كارى را انجام دهد و يا بايد وى را به يك پزشك خانم ارجاع دهد ؟ در شرايطى كه خيلى از بيماران ، بدلايل فوق قادر به اين كار نيستند ، آيا در صورت ارجاع و تأخير در تشخيص و درمان بيمارى وى ، اين پزشك مسئول نيست ؟

ج 44 ـ اگـر ارجـاع بيمار زن به پزشك زن موجب تأخير در معالجه و در نتيجه معرض خطر براى بيمار است ارجاع او به پزشك زن در محلّ ديگر جائز نيست و اگر خطرى ندارد او را به پزشك زن ارجاع دهد . ولى اگر بتواند بوسيله دستيار زن معاينات لازم را انجام دهد ارجاع لازم نيست . والله العالم

س 45 ـ در صورت لزوم ، مشاهده ولمس موهاى خانم بيمار ، جهت معاينه توسط پزشك مرد چه صورت دارد ؟

ج 45 ـ در مثل اين مورد بايد ضرورت هائى كه بآن اشاره شد وجود داشته باشد والاّ جائز نيست . والله العالم

س 46 ـ اگر پزشك مرد ناچاراً مجبور به معاينه خانم بيمار شد و يا بر عكس خانم بيمار ناچار به مراجعه به پزشك مرد شد با توجه به اين كه در صورت رعايت كامل مسائل شرعى و اخلاقى در معاينه كامل خانم ها شايد بتوان گفت بيش از 90% معاينات كه در كتب پزشكى به انجام آنها تأكيد شده است بايد انجام نگيرد ، اگر با اين گونه معاينه سطحى و غير كامل ، بيمارى وى تشخيص صحيح داده نشد و درمان كامل صورت نگرفت آيا پزشك مسئول است ؟ اگر مسئول است چاره چيست ؟ آيا بايد بر خلاف مسائل شرعى عمل كند ؟

تذكر اين نكته ضرورى است كه پزشكان متخصص و مجرب بدون احتياج به معاينات كامل ممكن است بتوانند تشخيص و درمان انجام دهند اما براى افراد نا مجرب و دانشجويان ، تا رسيدن به اين مرحله ، زمان زيادى لازم است .

ج 46 ـ اگر پزشكى كه در دسترس است منحصر باشد به پزشكى كه بدون معاينه كامل نميتواند بيمارى را تشخيص دهد طبعاً معاينه كامل ضرورت دارد و جايز است و بدون معاينه لازم اقدام به معالجه جايز نيست . والله العالم

س 47 ـ با توجه به اين كه جهت معاينه ساده پروستات ، حتماً بايد از طريق مقعد ، بيمار را مورد بررسى قرار داد تا تشخيص قطعى بيمارى هاى پروستات داده شود ، همچنين در بسيارى بيمارى هاى آلات ادرارى ـ تناسلى ، مشاهده و گاه لمس آنها ضرورى است ، آيا در چنين مواردى پزشك مرد مى تواند بيمار مرد را بدون اشكال شرعى معاينه نمايد ؟ اگر با عدم انجام اين معاينه ، متوجه بيمارى نشود و بيمارى مثلاً سرطان پيشرفت كند ، آيا پزشك مسئول است ؟

با توجه به اين كه استفاده از آينه ، هميشه امكان پذير نيست ودر ضمن عمل لمس را نيز بايد با ديد كامل با دست انجام داد و از اين رو در حال حاضر در تمامى مراكز درمانى اين معاينه مستقيماً انجام مى شود .

ج 47 ـ جواز وعدم جواز همه اين امور دائر مدار ضرورت وعدم ضرورت و امكان اكتفا به ارتكاب محذور أخف و عدم آن است . والله العالم

س 48 ـ طبق نظرات علوم پزشكى ، يكى از معايناتى كه امروزه در هر بيمارى بخصوص در بيمارى هاى ادرارى ـ تناسلى جزو معاينات اصلى اوليه به شمار مى آيد اگر چه در انجام آن ، متأسفانه يا خوشبختانه مسامحه مى شود عملى به نام «توشِه رِكتال» است ـ كه يك نوع معاينه نظرى و لمسى از طريق مقعد مى باشد ـ و از طرفى يكى از دقيقترين روش هاى تعيين درجه حرارت فرد از طريق مقعد مى باشد ، با توجه به اين موضوعات و اين كه اين معاينات گاهى به خاطر احتياط در جهت تشخيص يا رد برخى بيمارى ها انجام مى شود و گاهى در تشخيص برخى بيمارى ها بسيار مؤثر و روش كم خرج و ساده اى به نظر مى آيد ، آيا پزشك مرد مجاز است چنين معاينه اى را چه جهت آموزش (به وسيله دانشجويان) و چه جهت تشخيص احتمالى يا قطعى در مورد بيمار مرد انجام دهد ؟ و اگر با عدم انجام آن ، متوجه بيمارى و راه درمان وى نشود آيا مسئول نيست ؟

ج 48 ـ با اقتضاى ضرورت به مقدار دفع ضرورت جائز است و بيشتر جائز نيست . والله العالم