رساله احكام بانوان
مطابق با فتاواى آية اللّه العظمى حاج شيخ محمد تقى بهجت فومنى

به كوشش : عليرضا گرم آبشتي

- ۳ -

غسل
غسل ميّت
مساءله 147 :
واجب است ميّت را سه غسل بدهند:
1 - اول : غسل با آبى كه به سدر مخلوط باشد
2 - دوم : غسل با آبى كه به كافور مخلوط باشد
3 - سوم : غسل با آب خالص
مساءله 148 :
غسل بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد، بنابراحتياط، واجب است . و غسل ، كفن ، دفن كافر و اولاد او، جايز نيست . و كسى كه از بچگى ديوانه بوده و به حال ديوانگى بالغ شده ، چنانچه پدر و مادر او يا يكى از آنان مسلمان باشند، بايد او را غسل داد و اگر هيچ كدام از آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جايز نيست .
مساءله 149 :
بچه سقط شده را، اگر چهار ماه يا بيشتر دارد، بايد بنابراحتياط واجب غسل بدهند و اگر چهار ماه ندارد، بايد در پارچه اى بپيچند و بدون غسل دفن كنند.
مساءله 150 :
اگر ميّت و كسى كه او را غسل مى دهد هر دو مرد يا هر دو زن باشند جايز است كه غير از عورت ، جاهاى ديگر ميّت برهنه باشد.
مساءله 151 :
نگاه كردن به عورت ميّت حرام است ، و كسى كه او را غسل مى دهد اگر نگاه كند معصيت كرده ، ولى غسل باطل نمى شود.
مساءله 152 :
كسى را كه در حال حيض يا در حال جنابت مرده ، لازم نيست غسل حيض يا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل ميّت براى او كافى است ولى بنابراحتياط موقع غسل دادن نيّت غسل جنابت و يا حيض را نيز بنمايند.
غسل مس ميّت
مساءله 153 :
اگر كسى بدن انسان مرده اى را كه سرد شده و غسل اش نداده اند، مس كند، يعنى جايى از بدن خود را به آن برساند، بايد غسل مس ميّت كند.
غسلهاى مستحب
مساءله 154 :
غسل ها، در شرع مقدس اسلام بسيار است كه از آن جمله است :
1 - غسل جمعه
2 - غسل شب اول ماه رمضان و تمام شبهاى فرد مثل سوم و پنجم و هفتم ، ولى از شب بيست و يكم به بعد مستحب است همه شب غسل كند
3 - غسل روز عيد فطر و عيد قربان
4 - غسل شب عيد فطر
5 - غسل روز هشتم و نهم ذى الحجه
6 - غسل روز اول ، پانزده ، بيست و هفتم و آخر ماه رجب
7 - غسل روز عيد غدير
8 - غسل روز بيست و چهارم ذى الحجه
9 - غسل روز عيد نوروز، پانزدهم شعبان و هفدهم ربيع الاول ،
10 - غسل كسى كه در موقع گرفتن خورشيد و ماه ، نماز آيات را عمداً نخوانده در صورتى كه تمام ماه و خورشيد گرفته باشد
11 - غسل كسى كه براى تماشاى دار آويخته ، رفته و آن را ديده باشد
12 - غسل براى احرام و طواف و وقوف به عرفات و مشعر و براى قربانى كردن و سر تراشيدن در منى و براى توبه از معاصى اگر چه گناه صغيره باشد، و براى طلب حاجت و استخاره يعنى طلب خير از خداوند.
تيمّم
مساءله 155 :
در هفت مورد، به جاى وضو و غسل بايد تيمّم كرد:
1 - پيدا نكردن آب
2 - مشقّت بيش از حدّ
3 - ترس از ضرر
4 - نياز به آب براى حفظ جان
5 - نياز به آب براى تطهير
6 - نداشتن آب مباح
7 - نداشتن وقت براى وضو يا غسل
چيزهايى كه تيمم بر آنها صحيح است
مساءله 156 :
تيمم به خاك ، ريگ ، كلوخ و سنگ ، اگر پاك باشند، صحيح است .
به آجر و كوزه قبل از پخته شدن نيز صحيح است . تيمم بر سنگ گچ و سنگ و سنگ آهك قبل از پخته شدن ، صحيح است .
دستور تيمم
مساءله 157 :
در تيمم ، چهار چيز واجب است :
اول :نيّت
دوم : زدن تمام كف دو دست ، با هم ، بر چيزى كه تيمم به آن صحيح است و بنابر احتياط واجب ، همراه با ضربه باشد و گذاشتن دو دست بر زمين كافى نيست
سوم : كشيدن كف هر دو دست به تمام پيشانى و دو طرف آن ، از جايى كه موى سر مى رويد تا ابروها و بالاى بينى و بنابراحتياط واجب بايد دستها روى ابروها هم كشيده شود
چهارم : كشيدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشيدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ .
احكام تيمم
مساءله 158 :
تيمم بدل از غسل و بدل از وضو، با هم فرقى ندارند، ولى احتياط مستحب است در تيمم بدل از غسل ، بلكه در هر تيممى ، بعد از مسح پيشانى ، يك بار ديگر كف دستها را به زمين بزند و پشت دستها را به همين صورتى كه گفته شد، با كف دست ديگر مسح كند.
مساءله 159 :
پيشانى و پشت دستها را بايد از بالا به پايين مسح كند و كارهاى آن را بايد پشت سر هم بجا آورد.
مساءله 160 :
انسان بايد براى تيمم ، انگشتر را از دست بيرون آورد و اگر در پيشانى يا پشت دستها يا در كف دستها، مانعى باشد،
مثلاً چيزى به آنها چسبيده باشد، بايد بر طرف كند.
نماز
نماز، مهم ترين اعمال دينى است كه اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادتهاى ديگر هم قبول مى شود و اگر پذيرفته نشود، اعمال ديگر هم قبول نمى شود. همان طور كه اگر انسان ، در هر شبانه روز، پنج نوبت در نهر آبى شست و شو كند، چرك در بدنش نمى ماند، نمازهاى پنجگانه هم ، انسان را از گناهان پاك مى كند.
سزاوار است كه انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و كسى كه نماز را سبك شمارد، مانند كسى است كه نماز نمى خواند.
پيغمبر اكرم (ص) فرمودند: ((كسى كه به نماز اهميت ندهد و آن را سبك شمارد، سزاوار عذاب آخرت است )).
در حال نماز، به ياد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد و متوجه باشد كه با چه كسى سخن مى گويد و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خداوند عالم ، بسيار پست و ناچيز ببيند. و اگر انسان در موقع نماز، كاملاً به اين مطلب توجه كند، از خود بى خبر مى شود، چنانكه در حال نماز تير را از پاى مبارك امير المؤ منين عليه السّلام بيرون كشيدند و آن حضرت متوجه نشدند.
و نيز نماز گزار بايد توبه و استغفار كند و گناهانى كه مانع قبول شدن نماز است ، مانند حسد، كبر، غيبت ، خوردن حرام ، آشاميدن مسكرات ، ندادن خمس و زكات ، بلكه هر معصيتى را ترك كند. نيز سزاوار است كه نماز گزار، كارهايى كه ثواب نماز را كم مى كند، بجا نياورد، مثلاً در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول ، به نماز نايستد و در موقع نماز، به آسمان نگاه نكند.
و نيز كارهايى كه ثواب را زياد مى كند، بجا آورد، مثلاً انگشترى عقيق به دست كند و لباس پاكيزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نمايد.
نمازهاى واجب
مساءله 161 :
نمازهاى واجب به شرح ذيل است :
1 - نماز يوميّه (شبانه روز) و آنچه ملحق به آن است مانند نماز جمعه ، نماز احتياط، نماز قضا و نمازى كه نماز گزار دوباره آن را اعاده مى كند
2 - نماز آيات كه به سبب آمدن حوادثى چون : زلزله ، خسوف ، كسوف و مانند اينها واجب مى شود
3 - نماز ميّت
4 - نماز طواف واجب خانه كعبه
5 - نماز قضاى والدين بر پسر بزرگ
6 - نمازى كه به سبب اجير شدن و نذر و قسم و عهد واجب مى شود.
نمازهاى يوميّه
مساءله 162 :
پنج نماز در روز واجب است :
1 - نماز ظهر (چهار ركعت )
2 - نماز عصر (چهار ركعت )
3 - نماز مغرب (سه ركعت )
4 - نماز عشا (چهار ركعت )
5 - نماز صبح (دو ركعت )
مساءله 163 :
نماز گزار براى بجا آوردن نماز صحيح ، چند شرط را بايد قبل از نماز رعايت كند:
اوّل : طهارت
دوم : وقت هر نماز
سوم : قبله
چهارم : پوشش در حال نماز و شرايط آن
پنجم : مكان نماز
وقت نمازهاى يوميّه
وقت نماز ظهر و عصر
مساءله 164 :
نماز ظهر و عصر، هر كدام وقت مخصوص و مشتركى دارند.
وقت مخصوص نماز ظهر
از اول ظهر است تا وقتى كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر نگذرد. و اگر كسى ، اشتباهاً عصر را در اين وقت بخواند، نمازش باطل است .
وقت مخصوص نماز عصر
هنگامى است كه به اندازه خواندن نماز عصر، به مغرب ، وقت ماند باشد.
مابين اين دو وقتِ مخصوص ،وقت مشترك نماز ظهر و عصر است .
وقت نماز مغرب و عشا
مساءله 165 :
نماز مغرب و عشا، هر كدام وقت مخصوص و مشترك دارند.
وقت مخصوص نماز مغرب
از اول مغرب است تا وقتى كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد.
وقت مخصوص نماز عشا
براى شخص مختار، موقعى است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد.
بين وقت مخصوص نماز مغرب و عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشا است .
وقت نماز صبح
مساءله 166 :
نزديك اذان صبح ، از طرف مشرق ، نور سفيدى رو به بالا حركت مى كند كه آن را ((فجر اول )) گويند، موقعى كه آن سفيدى پهن شد، ((فجر دوم )) و اول وقت نماز صبح است .
و آخر وقت نماز صبح ، موقعى است كه آفتاب مى خواهد بيرون آيد.
احكام اوقات نماز
مساءله 167 :
كسى كه فقط به اندازه خواندن يك ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز را به نيّت ادا بخواند.
مساءله 168 :
مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خيلى سفارش شده است . و هر چه به اول وقت نزديك تر باشد، بهتر است .
ترتيب نماز
مساءله 169 :
انسان بايد نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پيش از نماز ظهر و نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند، باطل است .
نمازهاى مستحب
مساءله 170 :
نمازهاى مستحبى زياد است و آنها را ((نافله )) گويند.
در بين نمازهاى مستحبى ، به خواندن نافله هاى شبانه روزى بيشتر سفارش شده است .
نافله هاى شبانه روزى ، در غير روز جمعه ، سى چهار ركعت است :
1 - ظهر، هشت ركعت ، قبل از نماز ظهر
2 - عصر، هشت ركعت ، قبل از نماز عصر
3 - مغرب ، چهار ركعت ، بعد از نماز مغرب
4 - عشا، دو ركعت نشسته ، بعد از نماز عشا
5 - صبح ، دو ركعت ، قبل از نماز صبح
6 - شب ، يازده ركعت .
نماز شب
در اهميت و فضيلت نماز شب روايات بسيارى وارد شده است ، از جمله : پيامبراكرم صلّى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمودند: بر تو باد نماز شب !
آن حضرت در جايى مى فرمايند: آنقدر جبرئيل مرا سفارش به نماز شب كرد كه گويا نيكويان امتم شب نمى خوابند. دو ركعت نماز در شب را بر همه دنيا ترجيح مى دهم .
امام على عليه السّلام رمودند: نماز شب ، بدن را سالم مى كند.
امام صادق عليه السّلام مى فرمايند: نماز شب ، سبب بخشش گناهان مى شود.
نماز شب ، صورت را نورانى مى كند.
نماز شب ، روزى را زياد مى كند.
روش خواندن نافله شب
مساءله 171 :
نافله شب ، يازده ركعت است به شرح زير:
هشت ركعت به نيّت نافله شب ( چهار نماز دو ركعتى )
دو ركعت به نيت نماز شفع
يك ركعت به نيت نماز وتر.
وقت خواندن آن ، بعد از نصف شب است و هر چه به صبح نزديكتر باشد، بهتر است .
نماز شفع هم مثل نماز صبح است .
نماز وتر، به اين طريق خوانده مى شود:
پس از نيّت ، حمد و سه مرتبه سوره توحيد و يك مرتبه سوره فلق و يك مرتبه سوره ناس خوانده مى شود و بعد از آن ، هر دو دست را مقابل صورت گرفته مشغول خواندن قنوت مى شود و بعد از قنوت ، دست چپ را فقط به حال قنوت نگه داشته و با دست راست تسبيح را گرفته و در حقّ چهل مؤ من دعا مى كند، مثلاً بدين طريق :اللّهمَّ اغْفِرْ لِرُوح الله الخمينى و ... آنگاه هفتاد مرتبه بگويد: اَسْتغِفرُ اللهَ رَبّى و اَتُوبُ اليه و بعد سيصد مرتبه بگويد: اَلْعَفْوَ اَلْعفْوَ و سپس هفت مرتبه بگويد: هذا مَقامُ العائذُ بِكَ مِنَ النّ ار و بعد بگويد:ربّ اغْفِرْ لى و ارْحَمْنى و تُبْ عَلىَّ اِنَّكَ انتَ التّوّ ابُ الرّحيم .
نماز غفيله
مساءله 172 :
نماز غفيله يكى از نمازهاى مستحبى است كه بين نماز مغرب و عشا خوانده مى شود.
مساءله 173 :
نماز غفيله دو ركعت است ، در ركعت اول بعد از حمد به جاى سوره بايد يا بهتر است اين آيه خوانده شود:
وَ ذَالنّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغا ضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقدِرَ عَلَيهِ فنادى فى الظُّلُماتِ اَنْ لا اِله اِلاّ اَنت سُبْحا نكَ اِنّى كُنْتُ مِنَ الظّ المينَ فَاسْتَجَبْنا لهُ وَ نَجَّيْنا هُ مِنَ الْغَمِّ وَ كذلِكَ نُنْجِى المُؤْمنين .
در ركعت دوم بعد از حمد به جاى سوره اين آيه قرائت شود:
و عِنْدَهُ مفا تِحُ الْغيبِ لا يَعْلَمُها اِلاّ هُو وَ يَعْلَمُ ما فَى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ و ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ اِلاّ يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فى ظُلُما تِ الْاَرْضِ و لا رَطْبٍ و لا يا بسٍ اِلاّ فى كتا بٍ مُبينٍ
در قنوت اين دعا خوانده شود:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْاَلُكَ بِمَفا تِح الغَيْبِ الّتى اِلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِّى على محمَّدٍ و اَنْ تَفْعلَ بى ...
سپس حاجتهاى خود را ذكر كرده و بعد بخواند:
اَللّهُمَّ اَنْت وَلىُّ نِعْمَتى وَالْقا درُ على طَلَبَتى تَعْلَمُ حا جَتى فَاَسْاءلُكَ بِحَقِّ محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ عليهِ و علَيْهِمُ السَّلا م لَمّ ا قَضَيْتها لى .
قبله
مساءله 174 :
خانه كعبه كه در مكّه معظمه مى باشد، قبله است و بايد رو به آن نماز خواند. همين قدر كه گمان بكند رو به قبله است ، كافى است .
مساءله 175 :
كسى كه يقين به قبله ندارد، اگر بخواهد غير از نماز، كارى كند كه بايد رو به قبله انجام داد، مثلاً بخواهد سر حيوانى را ببرد، بايد به گمان عمل كند و اگر گمان ممكن نيست ، به هر طرف كه انجام دهد، صحيح است .
پوشاندن بدن در نماز
مساءله 176 :
زن در موقع نماز بايد تمام بدن حتى سر و موى خود را بپوشاند، حتى اگر كسى او را نبيند، ولى پوشاندن صورت و دستها تا مچ و پاها تا مچ پا، لازم نيست .
ولى احتياط در اين است كه صورت بيش از آنچه شستن آن در موقع وضو واجب است در حال نماز باز نباشد و همچنين كف پا و درون دست نيز باز نباشد. اما براى آن كه يقين كند كه مقدار واجب را پوشانده است ، بايد مقدارى از اطراف صورت و قدرى پايين تر از مچ را هم بپوشاند.
لباس نماز گزار
مساءله 177 :
لباس نماز گزار شش شرط دارد:
1 - پاك باشد.
2 - مباح باشد.
3 - از اجزاى مردار نباشد.
4 - از حيوان حرام گوشت نباشد.
5و6 - اگر نماز گزار مرد است ، لباس او ابريشم خالص و طلا باف نباشد.
مساءله 178 :
زينت كردن به طلا، مثل آويختن زنجير طلا به سينه و انگشتر طلا به دست كردن و بستن ساعت مچى طلا به دست ، براى مرد در نماز و غير نماز حرام است .
دندانى كه پوشش طلا دارد، در نماز مانعى ندارد.
زينت كردن به طلا، براى زن در نماز و غير نماز اشكال ندارد.
مكان نماز گزار
مساءله 179 :
مكان نماز گزار دو شرط دارد:
اول : مكان مباح باشد.
دوم : مكان نماز گزار از نجاست مرطوب كه به بدن و لباس نماز گزار سرايت كند، خالى باشد.
مساءله 180 :
نماز خواندن در مسافر خانه و حمام و مانند اينها كه براى كسانى كه وارد مى شوند آماده شده ، اشكال ندارد.
مساءله 181 :
اين كه زن ، جلوتر از مرد يا مساوى و همدوش با مرد براى نماز خواندن بايستد، مكروه است ، بنابر اظهر. مگر اين كه بين آن دو، چيزى مانند پرده و مانند آن ، حائل بشود و يا اين كه بين آن دو، به مقدار حداقل يك وجب و حداكثر ده ذراع كه حدود پنج متر مى شود، فاصله باشد كه در اين صورت ، كراهت كم و يا برداشته مى شود.
احكام مسجد
مساءله 182 :
نجس كردن زمين و سقف و بام و ظاهر و باطن مسجد، حرام است و هر كس بفهمد كه نجس شده است ، بايد فوراً نجاست آن را بر طرف كند. و احتياط واجب آن است كه طرف بيرون ديوار مسجد را هم نجس نكنند و اگر نجس شود، نجاستش را بر طرف كنند.
مساءله 183 :
چند چيز در مسجد مستحب است :
1 - تميز كردن مسجد
2 - روشن كردن چراغ
3 - كسى كه وارد مسجد مى شود، ته كفش خود را وارسى كند كه نجاستى در آن نباشد
4 - موقع داخل شدن به مسجد، اول پاى راست و موقع بيرون آمدن ، اول پاى چپ را بگذارد.
مكانهايى كه نماز خواندن در آنها مستحب است
مساءله 184 :
نماز در مسجد، از نماز در غير مسجد افضل است و بهتر از همه مساجد، مسجد الحرام و بعد مسجد النّبى و بعد مسجد كوفه و بعد مسجد سهله و مسجد خيف و مسجد غدير و مسجد بيت المقدس و مسجد براثا و مسجد قبا و مسجد جامع هر شهر و بعد مسجد قبيله و بعد مسجد بازار است .
از جمله اماكن مستحب و با فضيلت ، مشاهد مشرفه انبيا و اوصياى آنان و ائمه عليهم السّلام است .
اذان و اقامه
مساءله 185 :
براى مرد و زن ، مستحب است پيش از نمازهاى يوميه ، اذان و اقامه بگويند، اما احتياط مستحب اين است كه اقامه ترك نشود، مخصوصاً در نماز صبح و مغرب و براى كسى كه به جماعت نماز نمى خواند.
پيش از نماز عيد فطر و قربان ، مستحب است كه سه مرتبه بگويند: الصلاة ، گفتن اذان و اقامه در غير اين مورد، به قصد ورود در شرع ، حرام است .
مساءله 186 :
مستحب است در گوش راست بچه اى كه به دنيا آمده اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.
اذان و ترجمه
اللّه اكبر (4 بار)
خداى تعالى بزرگ تر از آن است كه او را وصف كنند.
اءشْهَدُ اءنْ لا اله إ لاّ اللّه (2 بار)
شهادت مى دهم كه غير از خدائى كه يكتاست ، خداى ديگر سزاوار پرستش نيست .
اءشْهَدُ اءنَّ محمّداً رَسُولُ اللّه (2 بار)
شهادت مى دهم كه حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله فرستاده خداست .
اءشْهَدُ اءنَّ عليّاً وَلىُّ اللّه (2 بار)
شهادت مى دهم كه حضرت على عليه السّلام ولىّ خدا بر همه خلق است .
حىّ على الصلاة (2 بار)
بشتاب به سوى نماز.
حىّ على الفلاح (2 بار)
بشتاب به سوى رستگارى .
حىّ على خَيْرِ العمل (2 بار)
بشتاب به سوى بهترين عمل .
اللّه اكبر (2 بار)
لا إ له إ اللّه (2 بار)
خدايى سزاوار پرستش نيست ، مگر خدايى كه يكتا و بى همتا است .
اقامه
اللّه اكبر (2 بار)
اءشْهَدُ اءن لا إ له إ لاّ اللّه (2 بار)
اءشْهَدُ اءنَّ محمّداً رَسولُ اللّه (2 بار)
اءشْهَدُ اءنّ عليّاً ولىُّ اللّه (2 بار)
حىّ على الصلاة (2 بار)
حىّ على الفلاح (2 بار)
حىّ على خير العمل (2بار)
قَدْقا مَتِ الصَّلاة (2 بار)
اللّه اكبر (2 بار)
لا إ له إ لاّ اللّه (1 بار)
واجبات نماز
مساءله 187 :
واجبات نماز، يازده چيز است :
اول : نيّت
دوم : قيام
سوم : تكبيرة الاحرام ، يعنى ((اللّه اكبر)) گفتن در اول نماز
چهارم : ركوع
پنجم : سجود
ششم : قرائت
هفتم : ذكر
هشتم : تشهد
نهم : سلام
دهم : ترتيب
يازدهم : موالات ، يعنى پى در پى بودن اجزاى نماز.
مساءله 188 :
بعضى از واجبات نماز، ركن است و بعضى ديگر غير ركن .
اركان نماز
نيّت
قيام
تكبيرة الاحرام
ركوع
سجود (دو سجده )
غير اركان نماز
قرائت
ذكر
تشهد
سلام
ترتيب
موالات
فرق بين اركان نماز و غير اركان
اگر انسان اركان نماز را بجا نياورد و يا اضافه كند، عمداً باشد يا اشتباهاً، نماز، باطل است ، ولى غير اركان را اگر اشتباهاً كم يا زياد كند، نماز باطل نيست .
نيّت
مساءله 189 :
انسان بايد نماز را به نيّت قربت ، يعنى براى انجام فرمان خداوند عالم ، بجا آورد و لازم نيست نيّت را از قلب خود بگذراند يا مثلاً به زبان بگويد كه : ((چهار ركعت نماز ظهر مى خوانم قربة الى الله ))، بلكه همين قدر كه انگيزه انسان از اين كار، نماز خواندن باشد، در تحقّق نيّت كافى است . ولى بهتر و افضل اين است كه نيّت نماز را از قلب خود بگذراند.
مساءله 190 :
انسان بايد فقط براى انجام امر خداوند عالم ، نماز بخواند. پس كسى كه ريا كند، يعنى ، براى نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است ، بنابر احوط، خواه براى مردم باشد، يا خدا و مردم ، هر دو را در نظر بگيرد.
مساءله 191 :
اگر كسى مثلاً خواست نماز ظهر بخواند، ولى موقع شروع در نماز، اشتباهاً به جاى لفظ ظهر، لفظ عصر به زبان او آمد، يا اين كه در قلبش به جاى ظهر مثلاً عصر اشتباهاً خطور كرد، ولى انگيزه او از اين عمل ، نماز ظهر بود، مانعى ندارد و نماز او صحيح است .
قيام
مساءله 192 :
قيام در موقع گفتن تكبيرة الاحرام ، بنابر ظاهر، و قيام پيش از ركوع - كه آن را قيام متصل به ركوع مى گويند- ركن است ، ولى قيام در موقع خواندن حمد و سوره و قيام بعد از ركوع ، ركن نيست .
مساءله 193 :
اگر ركوع را فراموش كند و بعد از حمد و سوره بنشيند و يادش بيايد كه ركوع نكرده ، بايد اوّل بايستد و سپس به ركوع رود و اگر بدون اين كه بايستد، به حال خميدگى به ركوع برگردد، چون قيام متصل به ركوع را بجا نياورده ، نماز او باطل است .
مساءله 194 :
موقعى كه ايستاده ، بايد بدن را عمداً حركت ندهد و به طرفى خم نشود و به جايى تكيه نكند، ولى اگر از روى ناچارى باشد، يا در خم شدن براى ركوع پاها را حركت دهد، اشكال ندارد.
مساءله 195 :
حركت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد و سوره و ساير حالات ، اشكال ندارد.
تكبيرة الاحرام
مساءله 196 :
گفتن اللّه اكبر در اول هر نماز، واجب و ركن است و بايد بنابر احوط، حروف ((اللّه )) و حروف ((اكبر)) و دو كلمه ((اللّه اكبر)) را پشت سر هم بگويد.
مساءله 197 :
موقع گفتن تكبيرة الاحرام ، بايد بدن آرام باشد و اگر عمداً در حالى كه بدنش حركت دارد تكبيرة الاحرام را بگويد، باطل است . و نيز بنابر احتياط، اگر سهواً يا از روى فراموشى باشد، باطل است .
قرائت
مساءله 198 :
در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميه ، انسان بايد اول سوره حمد و بعد از آن ، بنابر احتياط در صورتى كه مى داند يا مى تواند ياد بگيرد، يك سوره تمام بخواند.
و بنابر اظهر اگر سوره ((ضحى )) را مى خواند، بايد سوره ((الم نشرح )) را هم به دنبال آن بخواند و اگر سوره ((فيل )) را خواند، سوره ((قريش )) را هم بخواند.
مساءله 199 :
بر مرد واجب است كه حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند. بر مرد و زن واجب است كه حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
مساءله 200 :
زن مى تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود، بايد آهسته بخواند، در صورتى كه شنيدن صداى او حرام باشد، مثلاً ترس فتنه و لذّت بردن در بين باشد بنابر اظهر.
مساءله 201 :
انسان بايد نماز را ياد بگيرد كه غلط نخواند و كسى كه به هيچ وجه نمى تواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طور كه مى تواند بخواند، و احتياط مستحب در آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.
مساءله 202 :
در ركعت سوم و چهارم نماز، مى تواند فقط يك حمد بخواند، يا سه مرتبه تسبيحات اربعه بگويد.
اگر يك مرتبه هم تسبيحات اربعه را بگويد، بنابر اقوى كافى است ، ولى سه مرتبه فضيلت بيشتر دارد، و بهتر است در هر دو ركعت ، تسبيحات بخواند.
سُبحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ للّه وَ لا إ له إ لا اللّه و اللّه اكبرُ را تسبيحات اربعه گويند.
مساءله 203 :
بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.
مساءله 204 :
بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند، مگر در ظهر جمعه كه مستحب است دو ركعت اول را بلند بخوانند.
مساءله 205 :
زن مى تواند حمد و سوره نماز صبح ، مغرب و عشاء را بلند يا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود بايد آهسته بخواند، در صورتى كه شنيدن صداى او حرام باشد، مثلاً ترس فتنه و لذت بردن در بين باشد بنابراظهر.
ركوع
مساءله 206 :
در هر ركعت ، بعد از قرائت بايد به اندازه اى خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد. و اين عمل را ((ركوع )) مى گويند.
مساءله 207 :
در ركوع ، احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه ((سبحان الله )) يا يك مرتبه ((سبحانَ رَبّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِه )) بگويد.
مساءله 208 :
مستحب است بعد از سر برداشتن از ركوع ، وقتى بدن آرام گرفت ، بگويد ((سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَه )) .
مساءله 209 :
بعد از تمام شدن ذكر ركوع ، بايد راست بايستد و بعد از آن كه بدن آرام گرفت ، به سجده رود. اگر پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن ، عمداً به سجده رود، نمازش باطل است .
مساءله 210 :
مستحب است در ركوع ، زنها دست را بالاتر از زانو قرار بدهند.
سجود
مساءله 211 :
نماز گزار بايد هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب ، بعد از ركوع ، دو سجده كند.
((سجده )) آن است كه پيشانى و تمام كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
مساءله 212 :
در سجده ، احتياط مستحب آن كه سه مرتبه ((سبحان الله )) يا يك مرتبه ((سُبْحانَ رَبّىَ الا عْلى و بِحَمْدِه )) بگويد و مستحب است ((سُبحان ربى الاعلى و بحمده )) را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مساءله 213 :
موقعى كه ذكر سجده را مى گويد، بايد تمام هفت عضو روى زمين باشند و از زمين برداشته نشوند، ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست ، اگر غير از پيشانى ، جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.
مساءله 214 :
بعد از تمام شدن ذكر سجده اوّل ، بايد بنشيند تا بدن آرام بگيرد و بعد به سجده دوم رود.
مساءله 215 :
اگر به واسطه بلند بودن ناخن انگشت شست پا، سر شست به زمين برسد، نماز باطل است .
مساءله 216 :
احتياط مستحب آن است كه بعد از سجده دوّم ركعت اوّل و سوّم - كه تشهد ندارد،- قدرى بى حركت نشسته و بعد برخيزد.
چيزهايى كه سجده بر آنها صحيح است
مساءله 217 :
بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى و پوشاكى كه از زمين مى رويد، سجده كرد و سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى صحيح نيست .
منظور از خوراكى ، چيزهايى است كه خام يا پخته آن ، عادتاً خورده مى شود. پس سجده بر گندم و جو و نخاله آنها كه در ضمن خورده مى شود، صحيح نيست ، ولى سجده بر پوست برنج و پوست خربزه و هندوانه و انار و حتى در حال اتّصال ، مانعى ندارد.
و همچنين سجده بر گياهان دارويى كه اختصاص به مريض دارد و به هيچ وجه از آن در حال سلامت استفاده نمى شود، جايز است . و سجده بر تنباكو و مانند آن ، كه خوراكى نيست ، جايز است ، به خلاف مثل قهوه و چاى .
منظور از پوشاكى ، چيزى است كه عادتاً پوشيده مى شود، و لو بعد از ريسيدن و بافتن ، مثل پنبه و كتان و كنف ، ولى سجده بر برگ درختان و چوبها و آنچه كه از چوب ساخته مى شود و حصير و بادبزن و امثال آن ، جايز است .
مساءله 218 :
سجده كردن بر چيزهاى معدنى ، مانند طلا و نقره ، عقيق و فيروزه ، باطل است ، اما سجده كردن بر سنگهاى معدنى ، مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه ، بنابر اظهر اشكال ندارد.
مساءله 219 :
بهتر از هر چيز براى سجده كردن تربت حضرت سيد الشهداءعليه السّلام است .
سجده واجب قرآن
مساءله 220 :
در چهار سوره قرآن آياتى وجود دارد كه اگر انسان آن را بخواند يا به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آنها بايد فوراً سجده كند، و اگر فراموش كرد، هر وقت يادش آمد بايد سجده كند اين آيه ها را (( آيه سجده )) مى گويند كه عبارتند از:
(( آيه 37 سوره فصلت (41) )) (( آيه آخر سوره نجم (53 ) ))
(( آيه 15 سوره سجده (32) )) (( آيه آخر سوره علق (96) )).
مساءله 221 :
اگر انسان موقعى كه آيه سجده را مى خواند، از ديگرى هم بشنود، چنانچه گوش داده ، دو سجده كند و اگر به گوشش خورد، يك سجده كافى است ، اگر چه احتياط در دو سجده است . و اگر انسان ، چند دفعه آيه سجده را شنيد و يا خود قرائت كرد، اگر بعد از اوّلى سجده كرده ، واجب است باز هم براى دفعات بعد سجده كند.
مساءله 222 :
اگر آيه سجده را از كسى كه قصد خواندن قرآن را ندارد، بشنود يا از ضبط صوت بشنود، لازم نيست سجده كند. ولى اگر از وسيله اى كه مثل بلندگو، صداى خود انسان را مى رساند بشنود، واجب است سجده كند و اگر سجده نكرد براى هر قرائت و شنيدن آيه ، سجده كند.
مساءله 223 :
در سجده واجب قرآن ، گذاشتن پيشانى بزمين به قصد سجده ، اگر چه ذكر نگويد، كافى است .
و گفتن ذكر در سجده واجب مستحب است و بهتر است بگويد:
لا إ ل هَ إ لاّ اللّه حقّاً حقّاً لا إ له إ لاّ اللّه إ يماناً و تصديقاً، لا إ له إ لاّ اللّه عُبُوديَّةً و رقّاً، سَجَدْتُ لكَ يا ربِّ تَعَبُّداً و رقّاً، لا مُسْتَنْكِفاً و لا مُسْتَكْبراً، بَلْ اءنا عبدٌ ذَليلٌ ضَعي فٌ خائفٌ مُسْتجير.
تشهّد
مساءله 224 :
در ركعت دوم تمام نمازهاى واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا، انسان بعد از سجده دوم ، بايد بنشيند و در حال آرام بودن بدن ، تشهد بخواند. و ذكر تشهّد بنابر احتياط عبارت است از:
اءشْهَدُ اَنْ لا إ له إ لاّ اللّه وَحْدَهُ لا شريكَ لَهُ و اءشْهَدُ اَنَّ مُحمّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ. اَللّهُمَّ صَلِّ على محمّدٍ و آلِ مُحمّد.
مساءله 225 :
اگر تشهد را فراموش كند و بايستد و پيش از ركوع يادش بيايد تشهد را نخوانده بايد بنشيند و تشهد را بخواند.
مساءله 226 :
بعد از تشهد ركعت آخر نماز، در حالى كه نشسته و بدن آرام است ، بايد سلام نماز را بگويد.
ترتيب سلام نماز به شرح زير است .
اَلسّلامُ عَلَيكَ اَيُّها النّبىُّ و رَحْمَةُ اللّه و بركاتُه .
اَلسّلامُ عَلَيْنا و على عِبا داللّه الصّالِحين .
السّلامُ عَلَيكُمْ و رحمةُ الله و بركاتُهُ.
ترتيب
مساءله 227 :
اگر عمداً ترتيب نماز را به هم بزند، مثلاً سوره را پيش از حمد بخواند يا سجود را پيش از ركوع بجا آورد، بنابر احتياط، نماز باطل مى شود.
موالات
مساءله 228 :
انسان بايد نماز را با موالات ( پى در پى ) بخواند، يعنى كارهاى نماز مانند ركوع و سجود و تشهد را پشت سر هم بجا آورد.
قنوت
مساءله 229 :
در تمام نمازهاى واجب و مستحب ، پيش از ركوع ركعت دوم مستحب است قنوت بخواند، بلكه احتياط در اين است كه قنوت را در نمازهاى واجب ترك نكند، در نماز وتر با آن كه يك ركعت مى باشد، خواندن قنوت پيش از ركوع ، مستحب است . نماز جمعه ، در هر ركعت يك قنوت دارد و در ركعت اول قبل از ركوع و در ركعت دوم بعد از ركوع ، خوانده مى شود.
نماز آيات ، پنج قنوت ، و نماز عيد فطر و قربان در ركعت اوّل ، پنج قنوت و در ركعت دوم ، چهار قنوت دارد.
مساءله 230 :
اگر بخواهد قنوت را بخواند، خوب است دستها را مقابل صورت بلند كند و مستحب است كه كف دستها را رو به آسمان و پهلوى هم نگه دارد.
مساءله 231 :
در قنوت ، هر ذكرى بگويد كافى است ، اگر چه يك سبحان الله باشد و بهتر است بگويد:
لا إ له إ لاّ اللّه الْحَليمُ الْكريم ، لا إ له إ لاّ اللّهُ الْعَلىُّ العظيم ، سُبْحانَ اللّه رَبِّ السَّم و اتِ السَّبْع و رَبِّ الارَضين السَّبع و ما فيهِنَّ و ما بَيْنَهُنَّ و رَبِّ العَرشِ العظي م و الْحَمْدُ للّه ربِّ العالَمين .
و نمازگزار مى تواند اين دعا را بخواند:
رَبَّنا آتِنا فِى الدّنيا حَسَنَةً و فِى الا خرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ النّار.
تعقيبات نماز
مساءله 232 :
مستحب است انسان بعد از نماز، مشغول تعقيب ، يعنى خواندن ذكر و دعا و قرآن ، شود ولى بهتر است چيزهايى را كه در كتابهاى دعا دستور داده اند، بخواند.
از تعقيبهايى كه خيلى سفارش شده است ، تسبيح حضرت زهراعليهاالسّلام است ، كه به اين ترتيب گفته شود:
اللّهُ اكبر: (34 بار)
اَلْحَمْدُ للّه : (33 بار)
سبحان اللّه : (33 بار)
مساءله 233 :
مستحب است بعد از نماز، سجده شكر كند و همين قدر كه پيشانى را به قصد شكر بر زمين بگذارد، كافى است ، ولى بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه بگويد:
((شُكْراً لِلّه )) يا((شكراً))يا ((عفواً)).
مساءله 234 :
مستحب است هر وقت نعمتى به انسان مى رسد، يا بلايى از او دور مى شود، سجده شكر بجا آورد.
مبطلات نماز
مساءله 235 :
دوازده چيز نماز را باطل مى كنند كه عبارتند از:
1 - از بين رفتن يكى از شروط در اثناى نماز.
2 - باطل شدن وضو يا غسل در اثناى نماز، عمداً يا سهواً.
3 - گذاشتن دستها روى هم عمداً با قصد اين كه جزء نماز است .
4 - گفتن ((آمين )) عمداً بعد از حمد.
5 - برگرداندن عمدى تمام بدن به پشت سر (روى بر گرداندن از قبله ).
6 - حرف زدن عمدى
7 - خنديدن عمدى (قهقه كردن )
8 - براى دنيا با صداى بلند عمداً گريه كردن
9 - كار زيادى كه صورت نماز را به هم بزند
10 - خوردن و آشاميدن در بين نماز
11 - شك در ركعتهاى نماز دو ركعتى و سه ركعتى
12 - كم و زياد كردن ركن نماز، عمداً يا سهواً
مساءله 236 :
اگر انسان ، عمداً تمام بدن را به راست يا چپ و يا فقط با صورت به پشت سر توجه كند، بنابر اظهر، نمازش باطل است . و اگر سهواً و يا از روى فراموشى باشد، مانعى ندارد.