مقدمه
روح زندگى، در معنويت و صفاى باطن و خداگرايى است. انديشه مادى گرايى در عقيده و
عمل از پديدههاى بسيار زشت و باطلى است كه در طول تاريخ لطمههاى فراوانى به انسان
زده و هنوز هم مىزند و تا روزى كه بشر دچار اين بيمارى است، سعادت و آرامش سراغ او
نخواهد آمد و با كمال تأسف اين انديشه باطل و ناهنجار كم كم از مادى گرايان تجاوز
كرده به پيروان اديان آسمانى و حتى مسلمانان نيز كه دم از مخالفت با مادّى گرايى
مىزنند سرايت كرده است، در بسيارى از مسائل روز مرّه زندگى علىرغم معارف دينى و
اعتقادات مذهبى خود درباره عوامل غير مادّى گرفتار غفلت مىشوند و در رفتار و كردار
و گفتار خود فقط عوامل مادّى را مؤثر مىدانند و در عمل در برخورد با مسائل مختلف
گويا دقيقاً فكر و انديشه مادى گرايان و كج انديشان در ميانشان رواج دارد و جهات
معنوى در انگيزهها و عملها كمتر مشاهده مىشود به عنوان مثال خيلىها فكر مىكنند
تنها عامل و راه رسيدن به رزق و روزى و ثروتمند شدن كار و تلاش و كوشش ظاهرى و
مادّى است در حالى كه اين انديشه مسلّم بى اساس و اشتباه است و در منابع دينى عوامل
فقر و غنا بسيار فراوان بيان شده است كه يكى از آنها كار و تلاش است. تجربه هم نشان
مىدهد كه تنها راه رسيدن به رزق و روزى آن نيست هر چند كار از عوامل مهم است تا
جايى كه در قرآن آمده است:-وَ أنَ لَيْسَ للإنسان إلاّ ما سَعى- چيزى جز از راه سعى
و تلاش{ - سوره نجم: 39. }
و كوشش گير انسان نمىآيد ولى بايد توجّه داشت كه سعى و تلاش فقط كوشش مادّى و
دوندگىهاى روز مرّه نيست و عوامل روحى و معنوى هم مؤثّر است به عنوان مثال در
احاديث و منابع اسلامى يكى از عوامل به دست آوردن ثروت و زياد شدن رزق و روزى سحر
خيزى بحساب آمده كه اكثريت جامعه به آن بى توجّه هستند و شايد وقتى گفته شود كه يكى
از عوامل و راه كسب روزى سحر خيزى است تعجّب كنند و حتى باور نكنند با اينكه اين
حقيقت به تجربه ثابت شده و قطعى است البته خود سحرخيزى نوعى سعى و تلاش است بلكه
مشكلتر و سختتر از كارهاى معمولى است مگر براى كسانى كه لذّت آنرا چشيده باشند ولى
انديشه مادّى گرايى اين را سعى و تلاش به حساب نمىآورد و خيال مىكنند فقط شب و
روز دويدن و كار كردن رزق و روزى انسان را زياد مىكند.
آرى سحر خيزى يكى از موهبتهاى الهى است كه داراى آثار و بركات زيادى است و تنها
كسانى كه از آن بهره دارند به عظمت و ارزش و بركات فراوان آن واقف اند. يكى از
بركات بسيار كوچك آن فراوانى رزق و روزى است به اميد آنكه فرهنگ سحر خيزى كه فرهنگ
و روش هميشگى تمام اولياء الهى بويژه چهارده معصوم است، در جامعه اسلامى رواج پيدا
كند و فضاى ميهن اسلامى از عطر و بوى اين موهبت الهى همه را پر نشاط كرده و آنان از
بركات فراوان آن بهرهمند گردند و علاوه بر توفيق عبادت و نيايش در ساعات بهشتى
صبحگاهان و انس با لحظات معنوى هنگامه فجر، نشاط و نيروى روزانه هم كسب كنند.
اينك شما و چهل نمونه از احاديث گرانقدرى كه اهميت و آثار و بركات سحرخيزى را بيان
كرده و مضرّات پرخوابى و پيامدهاى خواب صبحگاهى را بيان مىكند. به اميد آن روزها و
بر آمدن آرزوها.
قم - محمود شريفى
1379/11/22
سالگرد پيروزى شكوهمند ملّت سرافراز ايران اسلامى
سحرخيزى در قرآن
كانُوا قَليلاً مِنَّ اللَّيلِ ما يَهْجَعُونَ
وَ بِالأسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ
ذاريات / 18
آنان [پرهيزگاران و نيكوكاران] كمى از شب را مىخوابيدند
و در سحرگاهان استغفار مىكردند.
سعدى مىگويد:
دوش مرغى به صبح مىناليد
عقل وصبرم ببرد وطاقت وهوش
يكى از دوستان مخلص را
مگر آواز من رسيد بگوش
گفت باور نداشتم كه تو را
بانگ مرغى چنين كند مدهوش
گفتمش شرط آدميت نيست
مرغ، تسبيح گوى و من خاموش
فصل اول: اهميت و ارزش سحرخيزى
خدا و سحرخيزى
عَلىُّ بْنُ مُحَمّدِالنَوْفلِى قالَ سَمِعْتُه [الهادىعليهالسلام ] يَقُولُ:
إنَّ الْعَبْدَ لَيَقُوُم فى اللَّيْلِ فَيَميلُ بِهِ النُّعاسَ يَميناً وَشِمالاً
وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنَهُ عَلى صَدْرِهِ فَيَأمُرُاللَّهُ تَعالى أبْوابَ السَّماءِ
فَتَنْفَتِحُ، ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ أُنْظُرُوا إلى عَبْدى ما يُصيُبُه فى
التَّقَرُبِ إلىَّ بِما لَمْ أفْتَرِضْ عَلَيْهِ راجياً مِنّى لِثَلاثَ خِصالٍ:
ذَنْبِاً أغْفِرُهُ لَهُ، أوْ تَوْبَةٍ اُجَدِّدُهالَهُ، أوْ رِزْقاً أزيدُهُ
فيْهِ، إشْهَدُوا مَلائِكتَى أنّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَهُ.
تهذيب الاحكام 2: 130 ح 460
از امام هادى عليهالسلام شنيدم كه مىفرمود:
بنده خدا شب از خواب برمىخيزد و چرتش مىگيرد و به راست و چپ متمايل مىشود و
گاهى چانهاش به طرف سينهاش مىافتد، پس خداوند متعال دستورمىدهد درهاى
آسمانگشوده مىشود، به فرشتگان مىفرمايد:
به بندهام نگاه كنيد بخاطر چيزى كه واجب نكردهام اين چنين خود را براى تقرّب به
من به زحمت انداخته است، به اميد يكى از سه حاجت:
گناهىكه آن را براى او ببخشايم،
توبهاى كه براى او تجديد كنم،
يا روزى او را زياد كنم.
آگاه باشيد اى فرشتگان من كه هر سه را براى او روا كردم.
پاداش سحرخيزى و ذكر
عَن رَسُولِ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله قالَ:
مَنْ قَعَدَ فى مُصَّلاهُ الَّذى صَلّى فيهِ الْفَجْرَ،
يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ
كانَ لَهُ كَحَجِّ بَيْتِ اللَّهِ الْحَرامِ.
مستدرك الوسائل 5: 57 ح 5357
رسول گرامى صلى الله وعليه وآله فرمود:
كسى كه در مكانى نماز صبح را خوانده بنشيند و ذكر خدا گويد تا آفتاب طلوع كند
پاداش او همانند كسى است كه حجّ خانه خدا را بجا آورده است.
سپر آتش
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلىّعليهماالسلام أنَّهُ قالَ:
مَنْ صَلّى فَجَلَسَ فىمُصَلاَّهُ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ
كانَ لَهُ سَتْراً مِنَ النَّارِ.
وسائل الشيعه 4: 1035 ح 1
امام حسن مجتبى عليهالسلام فرمود:
كسى كه نماز را بجا آورد و در محل نمازش تا طلوع آفتاب بنشيند اين كار او را از
آتش جهنم باز خواهد داشت.
جهاد و سحرخيزى و ذكر
عَنِ النَّبىّصلى الله وعليه وآله قالَ:
لِأنْ اُصَلِّىَ الصُّبْحَ ثُمَّ أجْلِسُ فى مَجْلِسٍ أذْكُرُاللَّهَ عَزَّوَجَلَّ
حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أحَبُّ إلىَّ مِنْ شَدِّ عَلى جِيادِ الْخَيْلِ فى
سَبيلِاللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
معجم الكبير 3: 104 ح 5638
پيامبر اكرم صلى الله وعليه وآله فرمود:
اينكه نماز صبح را بجا آوردم سپس در جايى بنشينم و خداى عزيز و بزرگ را ذكر بگويم
تا آفتاب طلوع كند پيش من محبوبتر است از اينكه اسب را زين كرده و به جهاد در راه
خدا پردازم.
محبوبيّت ذكر سحرى
عَنِ النَّبىّصلى الله وعليه وآله قالَ:
لَئِنْ أقعُدُ مَعَ قَوْمٍ يَذْكُرُونَ اللَّهَ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ،
أحَبُّ إلىَّ مِنْ أرْبَعَةٍ مُحَرَّرينَ مِنْ وُلْدِ إسْماعيلَ.
مستدرك الوسائل 5: 59 ح 10
پيامبر عظيم الشأن صلى الله وعليه وآله فرمود:
چنانچه همراه گروهى كه بعد از نماز صبح ذكر خدا مىكنند بنشينم پيش من محبوبتر است
از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعيل.
بركت سحرخيزى
عَنِ الصَّادِقِ عليهالسلام فى قَوْلِهِ تَعالى:
- إنَّ قُرْآن الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً - قالَ:
يَعْنى صَلاةُ الْفَجْرِ تَشْهَدُها مَلائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ
النَّهارِ، فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ
لَهُ مَرَّتَينِ أثْبَتَها مَلائِكةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ.
مفتاح الفلاح :10
امام صادق عليهالسلام در مورد گفتار خداوند متعال كه قرآنِ فجر مشهود است فرمود:
يعنى نماز صبح كه فرشتگان شب وفرشتگان روز شاهد آن هستند.
پس هنگامى كه انسان نماز صبح را در طلوع سپيده بجا آورد دوبار براى او ثبت مىشود
هم فرشتگان شب و هم فرشتگان روز براى او مىنويسند.
برترى سحرخيزى
عَن الصَّادِقِ عليهالسلام قالَ:
فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلِ عَلىَ الأخيرِ خَيْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مَنْ وَلَدِهِ وَ
مالِهِ.
وَ قالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلَ عَلىَ الأخيرِ كَفَضْلِ الآخِرَةِ عَلىَ
الدُّنْيا.
مكارم الاخلاق: 301
امام صادق عليهالسلام فرمود:
برترى اوّل وقت بر آخر وقت براى انسان مؤمن از مال و فرزندش بهتر است، و فرمود:
برترى اوّلِ وقت بر آخر آن مثل برترى آخرت بر دنياست.
برترين عبادت
عَنْ عَلىٍّ عليهالسلام قالَ:
اَفْضَلُ الْعِبادَةِ
سَتْرُ الْعُيُونِ بِذِكْرِ اللَّهِ سُبْحانَهُ.
ميزان الحكمة 2: 1376 ح 8960، چاپ دارالحديث
على عليهالسلام فرمود:
برترين عبادت
بيدارى چشمها با ذكر خداوند سبحان است.
شعار پرهيزكاران
الإمامُ عَلىّعليهالسلام قالَ:
سَهَرُ اللَّيْلِ
شِعارُ الْمُتَقينَ وَ شيمَةُ الْمُشْتاقينَ.
ميزان الحكمة 2: 1376 ح 8953
امام اميرالمؤمنين عليهالسلام فرمود:
بيدارى شب
شعار پرهيزكاران و منش مشتاقان است.
زمان استثنايى
عَنْ أبى جَعْفَرٍعليهالسلام قالَ:
إنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ كُلَّ دَعَّاءٍ،
فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعاءِ فى السَّحَرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ،
فَإنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فَيها أبوابُ السَّماءِ،
وَتُقْسَمُ فيهَا الْأرْزاقُ، وَتُقْضى فيها الْحَوائِجُ العِظامِ.
عدّة الداعى: 67
امام باقر عليهالسلام فرمود:
خداوند از بندگانش هر كسى را كه زياد دعا كند دوست مىدارد،
پس بر شما باد دعاى در سحر تا طلوع آفتاب، زيرا آن زمان ساعتى است كه دربهاى آسمان
گشوده مىشود و رزق انسانها تقسيم مىگردد و نيازهاى بزرگ و مهمّ برآورده مىشود.
فصل دوم: آثار و بركات سحرخيزى
تضمين مهمّات
قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله: قالَ اللَّهُ جَلَّ جَلالَهُ:
يَابْنَ آدَمَ اُذْكُرْنى بَعْدَ الْغَداةِ ساعةً
وَ بَعْدَ الْعَصْرِ ساعَةً أكْفِكَ ما أهَمَّكَ.
مكارم الاخلاق: 301
رسول خدا صلى الله وعليه وآله فرمود: خداوند بزرگ فرمود:
اى فرزند آدم ساعتى بعد از طلوع فجر
و ساعتى بعد از عصر مرا ياد كن
من مهمّات زندگى تو را كفايت و تضمين مىكنم.
كاربرى دعاى صبح
عَنْ رَسُولِ اللَّهِصلى الله وعليه وآله أنَّهُ قالَ:
وَالَّذى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ
اِلى طُلُوعُ الشَّمْسِ، لَأَنْجَحُ فىالْحاجاتِ، مِنَ الضَّارِبِ بِمالِهِ مِنَ
الْأرْضِ.
مستدرك الوسائل 5: 57 ح 2
رسول خدا صلى الله وعليه وآله فرمود:
قسم به كسىكه جان محمّد در دست اوست، دعاى شخص بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در
رفع نيازها از سير و سفر در زمين براى تجارت و بدست آوردن روزى كارسازتر است.
سحرخيزى و روزى
قالَ الصَّادِقُعليهالسلام:
ألْجُلْوسُ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ فى التَعْقيبِ وَالدُّعاءِ{- غداة يعنى فاصله
اذان صبح تا طلوع آفتاب. }
حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أبْلَغُ فىطَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى
الْأرْضِ.
وسائل الشيعه 4: 1035 ح 3
امام صادق عليهالسلام فرمود:
نشستن بعد از نماز صبح براى دعا و تعقيبات تا طلوع آفتاب در كسب روزى از فعاليت و
سفر روى زمين رساتر و مؤثرتر است.
موفّقيت در كسب روزى
عَنِ الصَّادِقِعليهالسلام قالَ:
مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ وَ مَكَثَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ كانَ أنْجَحُ
فىطَلَبِالرِّزْقِ مِنَالضَّرْبِ فىالْأرْضِ شَهْراً.
مكارم الاخلاق: 304
امام صادق عليهالسلام فرمود:
كسى كه نماز صبح را بخواند و تا طلوع آفتاب منتظر شود اين شخص براى كسب روزى
موفّقتر است از كسى كه يك ماه در روى زمين براى تجارت و كسب روزى سفر كند.
فصل سوم: راه وروش اهلبيتعليهمالسلام
برنامه صبحگاهى پيامبر
كانَ رَسُولُ اللَّهِصلى الله وعليه وآله إذا صَلَّى الْغَداةَ اِسْتَقْبَلَ
الْقِبْلةَ بِوَجْهِهِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ يَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ
يَتَقَدَّمُ عَلىُّ بْنُ أبى طالِبٍ خَلْفَ النَّبىّصلى الله وعليه وآله
وَيَسْتَقْبِلُ النَّاسَ بَوْجِههِ فَيَسْتاذِنُونَ فى حَوائِجِهِمْ وَ بِذلِكَ
أمَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِصلى الله وعليه وآله.
اقبال سيدبن طاووس: 320
وقتى رسول خداصلى الله وعليه وآله نماز صبح را مىخواند رو به قبله مىكرد و تا
طلوع آفتاب ذكر خدا مىكرد، بعد امام اميرالمؤمنينعليهالسلام پشت سر پيامبر و رو
به مردم قرار مىگرفت و مردم براى مطرح كردن نيازهاى خود از او اجازه مىگرفتند،
پيامبرصلى الله وعليه وآله فرمان داده بود كه اينطور عمل كنند.
برنامه علىعليهالسلام
عَنْ أبى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بِنْ عَلىّعليهماالسلام قالَ:
كانَ عَلىّعليهالسلام إذا صَلَّى الْفَجْرَ
لَمْ يَزَلْ مُعَقِّباً إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ،
فَإذا طَلَعَتْ إجْتَمَعَ إلَيْهِ الْفُقَراءُ وَالْمَساكينُ
وَغَيْرِهِ مِنَ النَّاسِ فَيُعَلِّمُهُمْ الْفِقهَ وَالْقُرْآنَ.
بحارالانوار 41: 132
امام باقر عليهالسلام فرمود:
امام علىعليهالسلام چون نماز صبح را مىخواند،
مرتّب مشغول تعقيبات بود تا آفتاب طلوع مىكرد،
وقتى كه خورشيد طلوع مىكرد نيازمندان و تهيدستان و ساير مردم دور او اجتماع
مىكردند و به آنان قرآن و احكام مىآموخت.
روش امام حسنعليهالسلام
عَنْ عُمَيْرِ بْنِ مَيْمُونِ قالَ رَأيْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلىّعليهالسلام
يَقْعُدُ فى مَجْلِسِهِ حينَ يُصَلِّى الْفَجْرَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ
سَمِعْتُهُ يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِصلى الله وعليه وآله يَقُولُ:
مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَّ جَلَسَ فى مَجْلِسِهِ
يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ،
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ،
سَتَرَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ.
امالى صدوق: 461 ح 3
راوى گويد: امام حسنعليهالسلام را ديدم كه نماز صبح را مىخواند در جايگاهش
مىنشست تا آفتاب طلوع كند، و از امام عليهالسلام شنيدم كه مىفرمود: از رسول
خداصلى الله وعليه وآله شنيدم كه فرمود:
كسى كه نماز صبح بجا آورد سپس در جايگاهش نشسته و به ذكر خدا مشغول شود تا خورشيد
طلوع كند، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او
را از آتش باز دارد.
روش امام سجادعليهالسلام
رَوى بَعْضُ أصْحابِنا قالَ:
كُنْتُ عِنْدَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليهماالسلام فَكانَ إذا
صَلَّى الْفَجْرَ لَمْ يَتَكَلَّمْ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
بحارالانوار 46: 191 ح 57
بعضى از اصحاب نقل كرده:
من نزد امام سجادعليهالسلام بودم او وقتى نماز صبح را
مىخواند سخن نمىگفت تا خورشيد طلوع كند.
برنامه امام چهارمعليهالسلام
عَنْ زَيْنِ الْعابِدينَعليهالسلام أنَّهُ كانَ يُصَلِّى صَلاةَ الْغَداةَ ثُمَّ
يُعَقِّبُ فى مُصَلاَّهُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَقُومُ فَيُصَلّى صَلاةً
طَويلَةً ثُمَّ رَقَدَةً ثُمَّ يَسْتَيْقِظُ فَيَدْعُو بِالسِّواكِ فَيَسْتَنُّ
ثُمَّ يَدْعُو بِالْغَداةِ.
بحارالانوار 76: 186 ح 2
نقل شده است:
امام زين العابدينعليهالسلام نماز صبح را كه مىخواند در جايگاه نمازش مشغول
تعقيبات مىشد تا آفتاب طلوع مىكرد، بعد بلند مىشد نمازى طولانى مىخواند، سپس
مقدارى مىخوابيد بعد بيدار مىشد مسواك مىطلبيد و مسواك مىزد بعد صبحانه
مىخواست.
برنامهصبحگاهىامامباقرعليهالسلام
عَنْ أبى عَبْدِ اللَّهِ عليهالسلام عَنْ أبيهِ فى حَديثٍ قالَ:
كانَ يَجْمَعُنا فَيَأمُرُنا بِالذِّكْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَيَأْمُرُ
بِالْقَرائَةِ مَنْ كانَ يَقْرَأُ وَ مَنْ كانَ لايَقْرَأُ مِنَّا أَمَرَهُ
بِالذِّكْرِ، وَالبَيْتُ الَّذى يُقْرَأُ فَيهِ الْقُرْآنُ وَيُذْكَرُاللَّهُ
عَزَّوَجَلَّ فَيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ.
وسائل الشيعه 4: 850 ح 3
امام صادق از پدر بزرگوارش امام باقرعليهالسلام نقل مىكند:
امام باقرعليهالسلام ما را جمع مىكرد و دستور مىداد ذكر بگوييم تا خورشيد طلوع
كند، به كسانى كه سواد دار بودند دستور قرائت قرآن مىداد و به كسانى كه توان
خواندن نداشتند فرمان به ذكر مىداد، خانهاى كه در آن قرآن خوانده شود و ذكر خدا
گفته شود بركت آن زياد مىشود.
برنامه امام هفتمعليهالسلام
رُوِىَ أنَّهُ [اَبُوالْحَسَنِ مُوسىعليهالسلام]
كانَ يُصَلّى نَوافِلَ اللَّيْلِ، وَيَصِلُها بِصَلاةِ الصُّبْحِ، ثُمَّ يُعَقِّبُ
حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ يَخِرُّ اللَّهَ ساجِداً فَلايَرْفَعُ رَأسَهُ مِنَ
السُّجُودِ وَ التَّحْميدِ حَتَّى يَقْرُبَ زَوالُ الشَّمْسِ.
بحارالانوار 48: 101 ح 5
نقل شده كه امام هفتم برنامهاش چنين بود:
نافلههاى شب را مىخواند و آنها را به نماز صبح متّصل مىكرد، سپس مشغول تعقيبات
مىشد تا خورشيد طلوع كند، بعد براى خدا به سجده مىرفت و سر از سجده و حمد و ثناى
الهى بر نمىداشت تا اينكه نزديك ظهر مىشد. (احتمالاً اين برنامه زمان زندان
امامعليهالسلام بوده است)
برنامه امام رضاعليهالسلام
كانَ [الرِّضا] عليهالسلام إذا صَلَّى الْغَداةَ
وَ كان يُصَلّيها فىأوَّلِ وَقْتٍ ثُمَّ يَسْجُدُ
فَلا يَرْفَعُ رَأسَهُ إلى اَنْ تَرتَفِعَ الشَّمْسُ.
بحارالانوار 49: 90
امام رضا عليهالسلام زمانى كه نماز صبح را مىخواند
- كه اومرتّب اوّل وقت مىخواند - به سجده مىرفت و سر از سجده بر نمىداشت تا
آفتاب بالا مىآمد.
برنامه صبحگاهىامام رضا درسفر
قالَ الْراوى:
كانَ إذا أصْبَحَ صَلَّى الْغَداةَ، فإذا سَلَّمَ جَلَسَ فىمُصَلاَّهُ يُسَبِّحُ
اللَّهَ وَ يَحْمِدُهُ وَ يُكَبِّرُهُ وَ يُهَلِّلُهُ وَيُصَلِّى عَلَى النَّبىِّ
وَ آلِهِصلى الله وعليه وآله حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَةً
يَبْقى فَيها حَتَّى يَتَعالَى النَّهارُ ثُمَّ أقْبَلَ عَلَى النَّاسِ
يُحَدِّثُهُمْ وَ يُعَظِّمُهُمْ.
بحارالانوار49: 92
راوى گويد:
من از مدينه تا مرو مأمور همراه امام رضاعليهالسلام بودم او هنگامى كه صبح مىشد
نماز صبح را كه بجا مىآورد و سلام مىداد در مصلاّى خود مىنشست و مشغول حمد و
سپاس و تكبير و تهليل و صلوات بر پيامبر اكرم مىشد تا خورشيد طلوع كند، سپس سجده
مىكرد و در سجده مىماند تا روز بالا مىآمد بعد به طرف مردم مى آمد و با آنان به
گفتگو مىنشست و آنان را گرامى مىداشت.
امام در خراسان
رَوى مُعَّمَرُ بْنُ خَلاَّدٍ قالَ:
كانَ أبُوالْحَسَنِعليهالسلام وَهُوَ بِخُراسانَ
إذا صَلَّى الْفَجْرَ
جَلَسَ فى مُصَلاَّهُ إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
مكارم الاخلاق: 305
رواى گويد:
امام رضاعليهالسلام در خراسان كه بود
هنگامى كه نماز صبح را مىخواند
در جايگاه نمازش مىنشست تا آفتاب طلوع كند.
فصل چهارم: پيامدهاى خواب صبح
ناله زمين
قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله:
ما عَجَّتِ الْأرْضُ إلى رَبِّها عَزَّوَجَلَّ
كَعَجيجِها مِنْ ثَلاثَةٍ:
مِنْ دَمٍ حَرامٍ يَسْفِكُ عَلَيْها،
أو إغْتِسالٍ مِنْ زِنا،
أوِ النَّوْمِ عَلَيْها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ.
خصال صدوق: 141
پيامبر اكرم صلى الله وعليه وآله فرمود:
زمين از سه چيز پيش خدا ناله كرده كه هيچ جا چنين ضجّه و نالهاى نكرده است:
1 - از خون حرامى كه روى او مىريزد.
2 - و غسلى كه از زنا انجام مىگيرد.
3 - و خوابيدن روى زمين قبل از طلوع خورشيد.
خوابهاى فقر آور
عَنْ أميرِالْمُؤْمِنينَعليهالسلام:
اَلنَّومُ بَيْنَ الْعِشائيْنِ يُورِثُ الْفَقْرَ،
وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يُورِثُ الْفَقْرَ.
بحارالانوار 76: 184 ح 2
اميرالمؤمنين عليهالسلام فرمود:
خواب بين مغرب و عشاء باعث فقر مىشود،
و خواب قبل از طلوع آفتاب نيز تنگدستى را به دنبال مىآورد.
خواب ممنوع
عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليهماالسلام قالَ:
يا أبا حَمْزَةَ لاتَنامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإنّى اَكْرَهُها لَكَ،
إنَّ اللَّهَ يُقَسِّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ أرْزاقَ الْعِبادِ وَ عَلى أيْدينا
يُجْريها.
بحارالانوار 76: 185 ح 5
امام چهارم عليهالسلام فرمود:
اى ابا حمزه! قبل از طلوع آفتاب مخواب كه من آنرا برا تو ناپسند مىدانم، خداوند
در اين زمان روزى بندگان را تقسيم مىكند و بر دستان، آنرا به جريان مىاندازد.
روزى فوق العاده
عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليهالسلام قُلْتُ لَهُ:
جُعِلْتُ فِداكَ إنَّهُمْ يَقُولُونَ: إنَّ النَّوْمَ بَعْدِ الْفَجْرِ مَكْرُوهٌ،
لِأنَّ الْأرْزاقَ تُقَسَّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ فَقالَ:
اَلْأرْزاقُ مُوظُوفَةٌ مَقْسُومَةٌ، ولِلَّهِ فَضْلٌ يُقَسِّمُهُ مِنْ طُلُوعِ
الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ ذلِكَ قَوْلُهُ:
وَاسْألُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ.
بحارالانوار 5: 147 ح 7
رواى گويد: به امام باقر عليهالسلام گفتم:
فدايت شوم مردم مىگويند: خواب بعد از سپيده صبح مكروه است، چون روزىها در آن وقت
تقسيم مىشود.
امامعليهالسلام فرمود:
روزىها مشخصّ وتقسيم شده است ولى خداوند متعال روزى فوق العاده دارد كه آنرا از
طلوع فجر تا طلوع خورشيد تقسيم مىكند، و همين است منظور پروردگار متعال كه فرمود:
از فضل پروردگار بخواهيد.
هشدار - هشدار
عَنْ أبى جَعْفَرٍعليهالسلام قالَ:
إنَّ إبْليسَ إنَّما يَبُثُّ جُنُودَ اللَّيْلِ مِنْ حينَ تَغيبُ الشَّمْسُ إلى
وَقْتِ الشَّفَقِ وَ يَبُثُّ جُنُودَ النَّهارِ مِنْ حينَ يَطْلُعُ الْفَجْرُ إلى
مَطْلَعِ الشَّمْسِ،
وَذَكَرَ أنَّ النَّبىّصلى الله وعليه وآله كانَ يَقُولُ:
أكْثِرُوا ذِكْرَاللَّهِ فى هاتَيْنِ السَّاعَتَيْنِ
فَإنَّهُما ساعَةُ غَفْلَةٍ.
مكارم الاخلاق: 305
امام باقر عليهالسلام فرمود:
شيطان لشگريان شب خود را از غروب خورشيد تا هنگامى كه روشنايى و قرمزى آفتاب هست
پخش مىكند، و لشگريان روز را از زمان طلوع صبح تا طلوع آفتاب پخش مىكند،
و ياد آورى كرد كه: پيامبر اكرمصلى الله وعليه وآله مىفرمود:
در آن دو ساعت زياد ذكر و ياد خدا كنيد چون آن دو زمان ساعت غفلت است.[و شيطان
ممكن است انسان را غافلگير كند.]
اقسام خواب
قالَ الْباقِرُ عليهالسلام:
اَلنَّوْمُ أوَّلُ النّهارِ خُرْقٌ وَ الْقائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ
الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشائيْنِ يُحْرِمُ الرِّزْقَ.
مكارم الاخلاق: 305
امام باقر عليهالسلام فرمود:
خواب اوّلِ روز نادانى است،
وخواب نزديك ظهر نعمت است،
وخواب بعد از عصر حماقت است،
وخواب بين مغرب و عشاء باعث محروميت از روزى مىشود.
ساعت گسترش روزى
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أحَدِهِماعليهماالسلام قالَ: سَألْتُهُ عَنِ
النَّوْمِ بَعْدَ الغَداةِ فَقالَ:
أنَّ الرِّزْقَ يَبْسُطُ تِلَكْ السّاعَةِ
فَأنَا أكْرَهُ أنْ يَنامَ الرَّجُلُ تِلْكَ السَّاعَةِ.
من لايحضره الفقيه 1: 501 ح 1439
محمّد بن مسلم گويد:
از يكى از دو امام باقر و امام صادق عليهماالسلام از خواب بعد از صبح سئوال كردم
فرمود:
روزى در اين ساعت گسترش مىيابد
بنابراين نمىپسندم مرد در اين ساعت بخوابد.
زمان نزول مائده آسمانى
قالَ الصَّادِقُ عليهالسلام:
نَوْمُ الْغَداةِ شُؤمٌ يُحْرِمُ الرِّزْقَ وَ يُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ كانَ
الْمَنُّ وَ السَّلْوى يَنْزِلُ عَلى بَنىإسْرائيلَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ
إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ نامَ تِلْكَ السَّاعَةِ لَمْ يَنْزِلْ نَصيبَهُ
فَكانَ إذا إنْتَبَهَ فَلا يَرى نَصيبَهُ إحتاجَ إلىَ السُئوالِ وَ الطَلَبِ.
من لايحضره الفقيه 1: 503 ح 1449
امام صادق عليهالسلام فرمود:
خواب صبح شوم است انسان را از روزى محروم و رنگ او را زرد مىكند، و منّ و سلوى
(غذاى مخصوص و لذيذ بنى اسرائيل) بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد بر بنى اسرائيل نازل
مىشد، هر كس در آن ساعت مىخوابيد سهم او نازل نمىشد و چون بيدار مىشد بهره خود
را نمىديد، محتاج به سئوال و جستجو مىشد.
خواب شُوم
قالَ الصَّادِقُ عليهالسلام:
نَوْمُ الْغَداةِ مشْؤُمَةٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِرُّ اللَّوْنَ
وَتُقَبِّحُهُ وَ تُغَيِّرُهُ وَ هُوَ نَوْمُ كُلِّ مَشْؤُمٍ،
إنَّ اللَّهَ تَعالى يُقَسِّمُ الْأرْزاقَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى
طُلُوعِ الشِّمْسِ فَإيَّاكُمْ وَ تِلْكَ النَّوْمَةِ.
مكارم الاخلاق: 305.
امام صادق عليهالسلام فرمود:
خواب صبح شوم است، روزى را دور مىكند و رنگ انسان را زرد و زشت و متغيّر مىكند و
آن خواب اشخاص شوم است،
خداوند بزرگ روزىها را بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد تقسيم مىكند، پس از خواب اين
زمان دورى كنيد.
خواب روزى
قالَ الرِّضاعليهالسلام فى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً
قالَ:
اَلْمَلائِكَةُ تُقَسِّمُ أرْزاقَ بَنىآدَمَ
ما بَيْنَ طُلُوعِالْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ
فَمَنْ نامَ بَيْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ.
مكارمالاخلاق: 305
امام رضاعليهالسلام در مورد آيه -فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً- -قسم به تقسيمكنندگان
كار- فرمود:
فرشتگان روزى فرزندان آدم را بين طلوع صبح تا طلوع آفتاب تقسيم مىكنند، بنابراين
كسى در آن فاصله بخوابد از روزى خود خواب مانده است.
فصل پنجم: آثار خواب زياد
عاشق دروغگو
الَحْدَيثُ الْقُدْسى:
يا بْنَ عِمْرانَ، كَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ يُحِبُّنى
فَإذا جَنَّهُ اللَّيْلُ نامَ.
سفينة البحار 8: 369
خداوند متعال به حضرت موسى فرمود:
اى پسرعمران، دروغ مىگويد كسىكه گمان مىكند
مرا دوست دارد،
ولى هنگامى كه شب فرا مىرسد
همه شب را مىخوابد.
نخستين گناهان
قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله:
اَوَّلُ ما عُصِىَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى بِهِ سِتٌ خِصالٍ:
حُبُّ الدُّنْيا،
وَ حُبُّ الرِّياسَةِ،
وَ حُبُّ الطَّعامِ،
وَ حُبُّ النَّوْمِ،
وَ حُبُّ الرّاحَةِ
وَ حُبُّ النِّساءِ.
كافى 3: 397
رسول خدا صلى الله وعليه وآله فرمود:
نخستين گناهانى كه در مقابل خداوند بزرگ به وقوع پيوست شش چيز بود:
1 - دنيا دوستى
2 - رياستطلبى
3 - شكمبارگى
4 - پرخوابى
5 - راحتطلبى
6 - زن بارگى
بدترين بندگان
قالَ أبُوجَعْفَرٍ عليهالسلام: قالَ مُوسىعليهالسلام:
يا رَبِّ أىُّ عِبادِكَ أبْغَضُ إلَيْكَ؟
قالَ: جيفَةٌ بِاللَّيْلِ بَطَّالٌ بِالنَّهارِ.
بحارالانوار 76: 180
امام باقر عليهالسلام فرمود:
حضرت موسىعليهالسلام عرض كرد:
اى پروردگار
كدام يك از بندگانت بيشتر مورد خشم تو هستند؟
خداوند متعال فرمود:
كسى كه شب همانند مردار (خوابيده) است
و روز را هم به بيهودگى مىگذراند.
خشم خدا
قالَ الصَّادِقُ عليهالسلام:
ثَلاثَةٌ فيهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ:
نَوْمٌ مِنْ غَيْرِ سَهَرٍ
وَ ضِحْكٌ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ
وَ أكْلٌ عَلى الشَّبَعِ.
من لايحضره الفقيه 1: 503 ح 1444
امام صادق عليهالسلام فرمود:
خداى عزيز و بزرگ نسبت به سه چيز خشم شديد دارد:
1 - خواب بدون بيدارى (يعنى خوابيدن تمام شب)
2 - خنده بدون شگفتى.
3 - خوردن در حالت سيرى.
آثار خواب زياد
عَنِ الصَّادِقعليهالسلام قالَ:
إنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى يُبْغِضُ كَثْرَةَ النَّوْمِ وَ كَثْرَةَ
الْفَراغِ
وَ قالَعليهالسلام إيْضاً : كَثْرَةُ النَّوْمِ مُذْهِبَةٌ لِلدّيِن وَ
الدُّنْيا.
مكارم الاخلاق 287
امام صادق عليهالسلام فرمود:
خداى بزرگ خواب زياد و بيكارى زياد را ناپسند مىشمارد.
و امامعليهالسلام فرمود:
خواب زياد دين و دنياى انسان را از بين مىبرد.
قيامت و خواب زياد
قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله وعليه وآله:
إيّاكُمْ وَ كَثْرَةَ النَّوْمِ
فَإنَّ كَثْرَةَ النَّوْمِ يَدَعُ صاحِبَهُ فَقيراً يَوْمَ الْقيامَةِ.
اختصاص مفيد: 218
رسول اكرم صلى الله وعليه وآله فرمود:
از خواب زياد بپرهيزيد، زيرا خواب زياد انسان
را در قيامت در زمره فقيران قرار مىدهد.
مخفت اى ديده چندان غافل و مست
چه هشياران بر آور در جهان دست
كه چندان خفت خواهى در دل خاك
كه فرموشت كند دوران افلاك
